Swivutiso Swa Vahlayi

◼ Mukriste a nga hambanisisa ku yini exikarhi ko ba mati (loku nga pfumeleriwiki eBibeleni) ni ku nyika “mali yo nkhensa” kumbe “nyiko” hikwalaho ka ntirho lowu endliweke?

Hi fanele ku tlangela leswaku mikhuva ya hambana hi ku ya hi tindhawu. Tindlela leti amukeriwaka ematikweni man’wana ti nga va leti onhaka kumbe leti nga fanelangiki kun’wana. Hi xikombiso, vanhu etikweni rin’wana va nga ha nkhinsama emahlweni ka mutirhela-mfumo, kambe eka tiko rin’wana sweswo swi nga ha langutiwa ku ri ku gandzela swikwembu swa hava.a Hi ku fanana, mukhuva wo ‘nyika mali yo nkhensa’ lowu amukeriwaka etikweni rin’wana wu nga ha va lowu tshukisaka kumbe lowu nga riki enawini eka rin’wana. Loko va ri karhi va tsundzuka ku hambana ko tano, Vakriste hinkwavo va fanele ku tirhisa ndzayo ya Xikwembu yo Iwisana ni ku ba mati.

Ku ba mati i yini, naswona Bibele yi ri yini ha kona? The World Book Encyclopedia ya hlamusela: “Ku ba mati swi vula ku nyika kumbe ku ha xanchumu wa ntikelo eka munhu loyi a nga exikhundleni lexi tshembekaka, loyi na yena a tshovaka ntirho wakwe kumbe nawu leswaku a pfuna munyiki.” Xisweswo i ku ba mati ku nyika mali (kumbe nyiko) eka muavanyisi leswaku u kucetela kungu rakwe ivi u hundzula ku lulama. Nakambe i ku ba mati ku nyika mali leswaku u hundzula nawu, ku fana ni ku kombela mukamberi wa tindlu kumbe wa mimovha leswaku a honisa ku onhaka ko karhi.

Xikwembu a xi ku pfumeleli ku ba mati, xi byele vaavanyisi va Israyele xi ku: “U nga ṭhuki u v̌oyamisa ku lulama; u nga ṭhuki u ya hi ngohe ya v̌anhu, kambe u nga ṭhuki u amukela tinyiko, hikuv̌a nyiko yi phumerisa mahlo ya tintlhari, kambe yi onha timhaka ta la’v̌o lulama.” (Deuteronoma 16:19; ringanisa Swivuriso 17:23; Esaya 1:23; 5:23; 1 Samuel 8:3-5.) Yehova hi byakwe u veka nawu, hikuva eka yena “a ku na v̌umbabv̌a, hambi ku ri ku ya hi ngohe ya v̌anhu, ni ku amukela tinyiko.” (2 Tikronika 19:7; Deuteronoma 10:17) Vakriste lava navelaka ku amukeriwa hi Xikwembu va ala ku amukela ku ba mati.—Ringanisa Mintirho 24:26.

Loko vanhu emisaveni hinkwayo va sola ni ku va ni milawu leyi Iwisanaka ni ku ba mati, vanhu vo tala va kongomana ni xirhalanganya lexi kombisiweke eka xivutiso lexi nga laha henhla. Va swi tiva leswaku swi lava “nyiko” kumbe “mali yo nkhensa” ku endla leswaku vatirhelamfumo lavantsongo etikweni ra vona va endla ntirho wa vona kumbe va wu endla khwatsi. Hi xikombiso, The Wall Street Journal ehenhleni ka dzolonga ra tiko ni ku durha ka swilo yi te: “Leswaku va kuma mali leyi engetelekeke leyi va faneleke ku yi kuma, vatirhi va hulumendhe va tiyimisela ku amukela ku ba mati loku nga nyawuriki. ‘U fanele ku va hakela leswaku va ku nyika muxaka wihi na wihi wa fomo,’ ku vula murhangeri wa vatirhi va tiko. Kasi, vatirhela-mfumo lava nga vahlapfa va hangalase vapfhumba va matiko mambe lava pfuxeke ku nonon’hwa exiticini xa swihaha-mpfhuka swa matiko hinkwawo hikwalaho ka [R50] yo ba xitempe eka tipasipoti ta vona leswaku vafambi lava va nga siyiwi hi swihaha-mpfhuka swa vona.”

Sweswinyana, U.S.News & World Report yi hlamuserile ehenhleni ka ku hlwela ka hulumendhe ni tihakelo leti vaka kona leti tolovelekeke emisaveni hinkwayo. Hi xikombiso, yi te: “Muindiya masiku lawa u fanele ku ngungumerisa mali hi le tlhelo yi ya eka mutirhela-mfumo leswaku a tsarisa n’wana exikolweni, leswaku a amukeriwa exibedlhele, ni ku sirheleta ku buka exitimeleni.” Swikombiso swin’wana swa leswi swi katsa leswi:

​—N’wamabindzu u fanele ku va ni mpfumelelo emahlweni ka ku tirha kakwe. U hakela hakelo leyi nge nawini ehofisini ya hulumendhe, hambi swi ri tano un’wana ni un’wana wa swi tiva leswaku handle ka “nyiko” maphepha yakwe ya ta tshikiwa ehansi ka nhulu ya man’wana. Hambi loko a nga kombeli ku vekiwa emahlweni ka van’wana, loko a nyika “mali yo nkhensa” leyi tolovelekeke, phepha rakwe ri ta tameriwa khwatsi.

​—Etikweni rin’wana, vanhu va swi tiva leswaku swipitikopo swi kuma muholo wa le hansi naswona va languteriwa ku tlhandlekela eka wona hi “tinyiko ta swakunwa.” Xipitikopo xi yimisa muchayeri ivi xi vula leswaku ku tluriwe nawu, kutani wanuna loyi u fanele ku hakela fayini. Loko muchayeri a ala leswaku u tlule nawu, xipitikopo xi tshinya hi leswaku loko mhaka yo ya ekhoto, xi ta chaja wanuna loyi ni ku hlasela mutirhela-mfumo. Xisweswo, vo tala va hakela “fayini,” va ri karhi va yi languta tanihi ndzuvo lowu nga riki enawini. Van’wana va ala, va rhandza ku amukela vuyelo bya kona.

​—Masipala u fanele ku rhwalela thyaka. Kambe swi tolovelekile eka n’wini wa yindlu ku nyika vanhu lava rhwalaka thyaka “nyiko.” Loko un’wana a nga va nyiki, thyaka rakwe ra “rivariwa,” naswona a nga fayineriwa swiyimo leswi nga basangiki.

Swiphiqo swo tano swi komba leswaku vo tala lava nga ni matimba va tirhisela ntirho wa vona wa hulumendhe bindzu leri nga lulamangiki. (Eklesiasta 8:9) Vakriste va navela mafambiselo lamantshwa yo lulama ya Xikwembu, kambe ku fikela enkarhini wolowo va fanele ku kongomana ni mafambiselo lawa ya swilo. (2 Petro 3:13) Leswi swi nga ha vula ku xiya swiyimo swa kwalaho laha vatirheli va vanhu va langutelaka tinyiko eku endleni ka ntirho wa vona. Hambi ku ri ematikweni lawa sweswo swi tolovelekeke, vo tala va Timbhoni ta Yehova lava tirhisanaka ni vatirhela-mfumo lava nga vakamberi ni lava va nga vaxavi va arile ku nyika “timali to nkhensa” leswaku va kuma leswi nawu wu va nyikaka swona. Hikwalaho ka leswi va tiviwaka malunghana ni xiyimo lexi, va amukela mpfuno lowu vanhu vo tala va wu kumaka hi ku hakela ntsena. (Swivuriso 10:9) Hambi swi ri tano, Mukriste un’wana ni un’wana u fanele ku kongomisiwa hi ripfalo rakwe leri dyondzisiweke hi Bibele hi ku ya hi xiyimo xa kwalaho.

Rirhandzu ra muakelani i mhaka yo yi xiyisisa. (Matewu 22:39) A ku ta va tihanyi ku tirhisa “nyiko” leswaku u kuma mpfuno lowu u wu lavaka, ku fana ni ku yisiwa emahlweni ka layini, hi ku hundza lava a va yimile. Yesu u hi tsundzuxe leswaku hi tirhisana ni van’wana hi laha hi lavaka leswaku va tirhisana na hina ha kona. (Matewu 7:12) Vakriste van’wana va nga ha vona leswaku loko nkarhi wa vona wu fika elayinini, va nga pfumelelana ni mukhuva wa tiko wo nyika “nyiko” ku endlela leswaku mutirhela-mfumo a endla leswi ntirho wakwe wu lavaka swona. Kavula, ematikweni lawa “tinyiko” to tano ti nga tolovelekangiki kumbe ti tshukisaka mintlhaveko ya vanhu, Mukriste la nga ni rirhandzu u ta endla hi ndlela leyi yi nga khunguvanyiseki van’wana.—1 Vakorinto 10:31-33.

Mhaka yin’wana i ku yingisa nawu. Yesu u khutazile a ku: “Nyikani Khezari leswi nga swa Khezari, ni Xikwembu leswi nga swa Xikwembu.”b (Marka 12:17; nakambe vona Matewu 17:24-27.) Swa fana ni loko Mukriste loyi a nga tlulangiki nawu a languteriwa ku nyika muthoriwa wa hulumendhe “mali yo nkhensa” kumbe mutirhela-mfumo un’wana. Kambe kahle-kahle ku vuriwa yini loko Mukriste a tlule nawu? Emhakeni yoleyo, xana a nga nyikela ku ba mati hi ripfalo lerinene hi ndlela yihi leswaku a vangela mutirhela-mfumo ku honisa ku onhaka loku? Muapostola Pawulo u tsale leswaku hi fanele ku chava vuhosi lebyi tlakukeke bya hulumendhe, lebyi nyikiweke leswaku byi va “murihiseti la baka muendlaswivi.” (Varhoma 13:3, 4) Xiyimo xa Pawulo hi byakwe a xi ri xa leswaku: Loko a endle swo biha, a a ta amukela ku xupuriwa loku faneleke. (Mintirho 25:10, 11) Xisweswo, Mukriste la tluleke nawu wa gondzo a nga ha fanela ku hakela fayini kumbe mali, hi laha a tivisiwaka hi mutirhela-mfumo kumbe muavanyisi ha kona.

Nakambe Pawulo u vule leswaku tihulumendhe i ‘vatirheli vo pfuna n’wina.’ Ku nga khathariseki makwanga ya vatirhela-mfumo van’wana, tihulumendhe ti nyikela mintirho yo pfuna vanhu. Hi xikombiso, vatirhela-mfumo va kambela mimovha loko yi faneleka emagondzweni ya yona, naswona va kambela loko tindlu ti pfumelelana ni milawu ya ndzilo. Hikwalaho ke, loko Mukriste a vone leswaku, exikarhi ka nawu, a nga nyika mutirhela-mfumo loyi a languteleke “hakelo ya ntirho” “mali yo nkhensa,” swi le rivaleni leswaku leswi swi hambane swinene ni ku ba mati eka mukamberi leswaku a honisa ku tluriwa ka nawu.

Eka tiko rihi na rihi leri va tshamaka eka rona, Vakriste va fanele ku kombisa vutlhari lebyinene eku hlangavetaneni ni swiyimo swa kwalaho. Malandza ya Xikwembu ya fanele ku tsundzuka leswaku lava va nga ta ‘va vaendzi endlwini ya Xikwembu ni ku tshama entshaveni ya xona leyo kwetsima’ va nga ka va nga ku amukeli ku ba mati. (Psalma 15:1, 5) Malunghana ni ku nyika “timali to nkhensa” leswaku a amukela mintirho leyi faneleke leyinene kumbe ku papalata mpfuno lowu nga tsakisiki lowu humaka eka vatirhela-mfumo, Mukriste u fanele ku kunguhata leswi ripfalo rakwe ri n’wi pfumelelaka swona ivi a rhwala vutihlamuleri bya ku tika kwihi na kwihi loku nga vaka kona. Kahle-kahle u fanele ku phikelela ndlela leyi nga ta n’wi siya ni ripfalo lerinene hi yexe ni leyi yi nga thyakiseki vito ra Vukriste kumbe ku khunguvanyisa vahlaleri.—2 Vakorinto 6:3.

[Tinhlamuselo ta le hansi]