Xihontlovila Xa Vuprofeta—Ku Wa Ka Xona Ku Ta Vula Yini Xana?

XANA Nebukadnetsar, mufumi wa matimba wa Babilona, u vone yini evurhongweni byakwe eka malembe lama tlulaka 2 500 lama hundzuke ke? Loko a tsundzuka endzhaku ka ku xalamuka, xana a a ta swi tiva leswaku exifanisweni xin’we u vone nkatsakanyo wa vumundzuku bya misava?

Loko a pfukile, Hosi Nebukadnetsar wa Mfumo wa Babilona u vitane vahlayi va tinyeleti ni vavanuna vo tlhariha. U lave leswaku va n’wi tsundzuxa norho wakwe ivi va n’wi hlamusela wona.

Kambe i mani loyi a nga hlamuselaka nchumu lowu a nga wu tiviki? Vavanuna lava tlhariheke a va pfilunganyisiwe mianakanyo. Hambi swi ri tano, Yehova u pfune Daniyele hlonga ra Muyuda ku tsundzuka ni ku hlamusela norho ivi xisweswo a byela hosi swiendlakalo swa vumundzuku. A hi landzeleleni nhlamuselo ya Daniyele ya norho lowu, tanihi leswi yi khumbaka nkarhi wa hina vini.

Xifaniso Xa Xihundla

Daniyele u sungula hi ku hlamusela xifaniso lexikulu lexi nga ni nhloko ya nsuku, swifuva ni mavele ya silvere, khwiri ni tinyonga ta koporo, milenge ya nsimbhi, ni minkondzo ya nsimbhi ni vumba. Ribye ri faya minkondzo ya xifaniso ivi endzhaku ri xi herisa hi laha ku heleleke. Ku ya emahlweni, ribye ri ndlandlamuka ku kondza loko ri va ntshava leyi tataka misava hinkwayo. (Daniel 2:31-35) Lowu a wu ri norho lowu rivariweke hi hosi! Xana a wu vula yini?

Daniyele u byela hosi leswaku swiyenge swa xifaniso swi yimela mimfumo ya misava leyi nga ta landzelelana. Vadyondzi vo tala va vukhongeri va pfumelelana ni yinhla leyi endliweke hi encyclopedia ya Bibele leyi nge: “Ntiyiso wa le xikarhi wa (Daniel ndzima 2) hi leswaku siku rin’wana mfumo wa Xikwembu wu ta herisa mimfumo hinkwayo ya vanhu.” Xana ri ta fika rini siku rero? Vuprofeta bya Daniyele byi nyika rungula ra ntikelo leri hlamulaka xivutiso xexo.

Nhloko Ni Miri

“Wena, hosi, u hosi ya tihosi, Fa nyikiweke hi Šikwembu ša le henhla e ku fuma, ni v̌uhosi, ni matimba, ni ku kwetsima, . . . Nhloko ya nsuku, hi wena.” Xisweswo, nhloko yi yimele Hosi Nebukadnetsar ni nxaxamelo wa tihosi leti sunguleke eka yena.—Daniel 2:37, 38.

“E nḍaku ka wena, ku ta humelela ku fuma kuṅwana, lo’kuṭongo ka wena; kutani ku ta v̌a ni kuṅwana ka v̌unharu, lo’ka kopor, lo’ku nga ta fuma e misav̌eni hikwayo.” (Daniel 2:39) Endzhaku ka Babilona, Mfumo wa Medo-Persia wu ve ni nkarhi wa wona tanihi mfumo wa matimba wa misava wa rhekhodo ya Bibele. Wu landzeriwe hi Mfumo wa Greece, lowu, ehansi ka Alexander the Great, wu ndlandlamuxeke vulawuri bya wona ehenhla ka tiko ku tlula lebyiya bya mfumo wihi na wihi lowu wu rhangeleke wa misava.

“Ku Fuma Ka Vumune”—Xilotlelo Lexi Yisaka eXihundleni

Mimfumo minharhu yo sungula yi humelerile ivi endzhaku yi nyamalala exivonweni tanihi mimfumo leyikulu ya misava hi laha Daniyele a profeteke ha kona ehansi ka ku huhuteriwa hi Xikwembu. Kambe eka hina, i swa nkoka ngopfu ku vona “ku fuma ka v̌umune.” Ha yini? Hikuva hi le nkarhini wa mfumo lowu laha xifaniso xa norho xi faneleke ku wa kona, naswona hi fanele ku tiva leswi ku wa ka xona ku katsaka swona. Yingisela loko Daniyele a nyikela rungula leri engetelekeke.

“Kutani ku fuma ka v̌umune ku ta v̌a ni matimba kukotisa nsimbi; kukotisa nsimbi loko yi ṭhov̌etela, yi fayetela ŝilo hikwaŝo; hi ŝeŝo o ta kotisa nsimbi le’yi fayaka, o ta ṭhov̌elela ni ku fayetela hikwaŝo.” (Daniel 2:40) Xana mfumo lowu wa vumune wu yimela Mfumo wa Rhoma ntsena, lowu landzeleke Greece tanihi mfumo wa matimba wa misava? Doo, hikwalaho ka swivangelo swo hambana-hambana.

Buku ya Daniyele hi yoxe yi hi nyika xivumbeko xa nkarhi wa xifaniso lexi, hikuva a ku vuriwe leswi: “[Xikwembu] ši tiv̌isile hosi Nebukadnetsar le’ŝi nga ta humelela e mikarini le’yi nga ta ta” (Daniel 2:28) Marito lawa ya komba leswaku ku hetiseka ko hetelela ka xivono a ku ta va eka nkarhi lowu taka, endzhaku ka nkarhi wa mfumo wa Greece ni wa Rhoma.

Muapostola Yohane, mutsari un’wana wa Bibele, na yena u boxe “tihosi,” kumbe mimfumo ya misava. Malunghana na tona u tsarile a ku: “Kambe i tihosi ta ntlhanu na timbiri; ku wile ta ntlhanu, yiṅwana ya ha ri kona, kambe yinwana a yi si ta.” Emahlweni ka ku nghenelela ka Mfumo wa Xikwembu, mfumo wun’wana wa misava a wu ta ta (endzhaku ka Mfumo wa Rhoma, lowu ‘a wu ri’ esikwini ra Yohane). Mfumo wolowo wa misava nakambe a wu ta katsiwa eka “ku fuma ka v̌umune” ka vuprofeta bya Daniyele. (Nhlavutelo 17:10-14, Bibele ya Xitsonga; Daniel 2:40) Hi ku ya hi vurunguri, hi dyondza yini ehenhleni ka leswi?

Hikwalaho ko simekiwa hi vahluri va nyimpi, Mfumo wa Misava wa Rhoma a wu felanga makumu eku susiweni ka mufumi wa wona wo hetelela eRhoma hi Odoacer murhangeri wa Jarimani, hi 476 C.E. Hi malembe xidzana yo tala, Rhoma ri hambetile ri kombisa politiki, naswona ngopfu-ngopfu vulawuri bya vukhongeri, ehenhla ka Yuropa hikwalaho ka endlelo ra van’wamapurasi leswi endleke leswaku un’wana ni un’wana a rhanga a titsongahata eka mufumi wa yena, endzhaku eka hosi, kutani eku heteleleni eka phophu. Kahle-kahle, phophu u avanyise timhaka ta ntikelo tanihi khoto ya mpfuno wo hetelela naswona a a swi kota ku hundzula tihosi ti ta eku rhandzeni kakwe hi ku hlongola na hi ku sivela hi nawu wa kereke.a Hi laha The Columbia History of the World yi vulaka ha kona yi ri: “Kereke a yi ri hulumendhe leyikulu ya Yuropa.”

Hi 1534 Hosi Henry VIII wa Nghilandi u tiendle murhangeri wa Kereke ya Nghilandi, leyi ntshunxekeke eRhoma. Xisweswo u tshove xinakulobye lexi. Kambe u tlhele a sungula ku vumba xitirho lexikulu xa nyimpi xa mfumo wa Manghezi, hi laha Eric Delderfield a vulaka ha kona ebukwini ya yena leyi nge Kings and Queens of England: “Henry u yise ntirho wa tata wakwe emahlweni wo vumba nyimpi ya swikepe leyi humelelaka. . . . Eku feni ka yena, Henry a a tlhandlekele nhungu wa swikepe eka ntamu wa Nyimpi ya Swikepe naswona u sungule mphikamakaneta eka matimba ya le matini ya Spain.”

Hi malembe xidzana yo tala mfumo wa Manghezi wu hundzuriwe mfumo lowukulu lowu Daniel Webster, n’watipolitiki wa le Amerika la dumeke wa lembe xidzana ra vu-19, a wu hlamuseleke tanihi “mfumo lowu, hikwalaho ka swikongomelo swa ku hlula ni vulawuri bya vambe, Rhoma eka vukulukumba bya ku kwetsima ka yona yi nga fanelangiki ku ringanisiwa,—mfumo lowu wu tateke misava hinkwayo hi rifuwo ra wona ni mintirho ya nyimpi.” Hi ku hatlisa Mfumo wa Manghezi wu katsiwe swinene etimhakeni ta politiki ni ta nyimpi ni khale ka mahlaluko ya wona ya Amerika N’walungu. Xisweswo hosi ya vunkombo ya Nhlavutelo 17:10 yi humelerile, ku nga Mfumo lowu Hlanganeke wa Misava wa Anglo-American.

Hi ku ya hi leswi vuriweke ehenhleni ka xifaniso xa norho, “tinšaka ta v̌anhu,” kumbe vanhu lava tolovelekeke, a va ta endla ntirho lowukulu eka hulumendhe enkarhini wa “hosi” leyi yo hetelela. (Daniel 2:42, 43) Vurunguri bya manguva lawa byi tiyisa leswaku leswi swi humelerile hakunene, vudemokrati kumbe ‘tihulumendhe ta vanhu’ swi pfala tihosi to tala, tihosi ta xisati, kumbe mimfumo yin’wana leyi heleleke. Exikarhi ka tihulumendhe ta namuntlha, leti yimeriwaka hi swinkunwana swa khume swa xifaniso lexi, tin’wana ti fana ni nsimbhi, hi leswaku, ti ni ku lawula kumbe ku fuma. Kambe tin’wana, hikwalaho ko va mimfumo ya vusoxalisi kumbe xidemokrati, ti hundzuka-hundzuka ngopfu, ku fana ni vumba.

Ku Wa

Hi laha swi kombisiweke ha kona evuprofeteni bya Daniyele, loko tihulumendhe leti yimeriwaka hi minkondzo ta ha fuma—naswona sweswo swi vula eka nkarhi werhu—ku hela ka xifaniso lexikulu ku ta va ku tshinerile. Xi ta wa, hayi hikwalaho ka ku tsana ka minkondzo leyi endliweke hi nsimbhi leyi pfanganisiweke ni vumba, kambe hikwalaho ka ku himiwa ni ku pfotlosiwa hi ribye ro fanekisela. Xana “ribye” rero ri yimela yini? Mfumo wa Vumesiya lowu a wu ta “seletela ni ku herisa ku fuma kuloku hikwako” ivi wu va ‘ntshava leyikulu leyi tataka misava hinkwayo.’—Daniel 2:34, 35, 44.b

Daniyele u te: “Noro hi wa šiv̌iri, ni ku hlamusela ka wona ku tiyile.” (Daniel 2:45) Ku hetiseka ko sungula ka vuprofeta lebyi byimbirhi—byin’wana ehenhleni ka ku herisiwa ka Babilona kutani lebyin’wana mayelana ni ku landzelelana ka mimfumo ya misava—ku hi tiyisekisa leswaku leswi swa ha seleke leswaku swi hetiseka swi ta humelela hi nkarhi lowu faneleke. Leswi swi ta katsa ku lovisiwa ka xifaniso xa norho wa vuprofeta hi ku kavanyeta ka Mfumo wa Xikwembu.

Tibuku tin’wana ta Bibele ti na vuprofeta bya nkoka ehenhleni ka swikongomelo swa Xikwembu. Xihondzo xo Rindza, eka nkandziyiso wun’wana ni wun’wana, xi vulavula hi byo tala bya byona naswona xi hlamusela leswi byi vulaka swona enkarhini wa hina. Kutani loko u nga si va muhlayi wa nkarhi na nkarhi wa magazini lowu, ha yini u nga vi yena? Xisweswo u nga dyondza leswi engetelekeke ehenhleni ka Yehova Xikwembu, ‘Muhlavuteri wa swihundla,’ ni mikateko leyi nga hlayekiki leyi Mfumo wakwe wu nga ta yi tisa ku nga ri khale emisaveni.—Daniel 2:28.

[Tinhlamuselo ta le hansi]