Balam—I Vurunguri Kumbe I Nthyeketo Ke?

HI KU ya hi buku ya Bibele ya Tinhlayo, Balam n’wana Beor a a ri muprofeta la hirlweke. (Tinhlayo, Tindzima 22-24) Entiyisweni, vito rakwe ri humelela eka tibuku leti hambaneke ta nhungu ta Bibele, ku katsa ni mapapila ya vatsari va Vakriste Petro na Yuda. Balam u hanye eka lembe xidzana ra vu-15 B.C.E. ehenhla ka nambu wa Yufrata. U tihirise eka Balak, hosi ya Moab, loyi a n’wi laveke leswaku a rhukana tiko ra Israyele. Kutani ke, xana Balam a a ri munhu wa matimu kumbe ko va nthyeketo wa Vayuda?

Hi laha swi vikiweke ha kona eka Biblical Archaeology Review (September/October 1985), vadyondzi va swa khale lava tirhaka exikarhi ka Nambu wa Yordani va humese xitiyisekiso lexi xiyekaka xa leswaku Balam hakunene u vile kona. A va cela eTell Deir Alla, en’walungwini wa nambu lowu tivekaka eBibeleni tanihi Yabok, loko va tshubula swiphemuphemu leswi plasteriweke leswi nga ni matsalwa ya khale ya Xiyuda eka swona. Eka malembe ma nga ri mangani lama hundzeke swiphemuphemu leswi swi nyikiwile siku hi vukheta, swi hlanganisiwa ni ku endliwa leswi twisisekaka.

Mulavisisi wa Mufurwa André Lemaire u hlamusela leswaku swiphemuphemu swa kona swi kamberiwe vukhale bya swona ivi a ku; “Hi ku ya hi swikambelo leswi, leswi tsariweke a swi tsariwe kwalomuya ka va-800 B.C., malembe lama nga vaka 70.” Kutani swi ri yini xana? Hi ku landza nkondletelo wa Lemaire, tsalwa ra kona ri hlayekanyana hi ndlela leyi (maletere lama nga eka swisingarhelo ma endleriwe ku siva swiphemuphemu leswi kayivelaka):

“1. Matsalwa ya [Ba]lam [n’wana Beo]r, munhu loyi a a ri muprofeta wa swikwembu. Swikwembu Lo, swi tile eka yena ni vusiku ivi [swi vulavula na] yena 2. hi ku landza mari[t]o lawa, swi byele [Bala]m, n’wana Beor . . . ivi a rila 4. Swinene naswona vanhu va ka vona va tile eka yena ivi v[a ku] eka Balam, n’wana Beor: ‘Hikwalaho ka yini u titsona swakudya naswona hikwalaho ka yini u rila?’”

Entiyisweni tsalwa leri a ri kumeka leswaku ri hlayiwa hi vanhu hinkwavo malembe ya 2 800 lama hundzeke, tanihi leswi a ri ri xiphemu xa leswi tsariweke eka rirhangu ro leha swinene. Hambi leswi ku nga ni mikhandlu etsalweni ra kona, Balam u vuriwe hi ku twakala. Hambi loko leswi tsariweke swi tsariwe malembe lama nga vaka madzana nkombo endzhaku ka swiendlakalo, Balam u amukeriwe kahle tanihi munhu wa vurunguri ni muprofeta.

Matsalwa lawa ya le khumbini ya le kule ni swiendlakalo leswi hlamuseriweke eBibeleni hi madzana yo tala ya malembe ku tlula tibuku ta khale swinene leti kumekaka sweswi. I xiphemu xin’wana xa vumbhoni lexi engetelaka vumbhoni bya leswaku Bibele yi nyikela rhekhodo leyi tshembekaka ya vurunguri bya khale.—2 Timotiya 3:16, 17.