‘Harhi Ya Vuhosi Ni Vumbhoni’

“KAV̌A loko [muprista Yoyada a] humesa ṅwana wa hosi, v̌a v̌eka hari ya v̌uhosi henhla ka yena, v̌a ṅwi nyika v̌umboni, v̌a ṅwi v̌eka hosi, v̌a ṅwi tšhela hi mafura.” (2 Tihosi 11:12) Leyi i ndlela leyi buku ya Tihosi yi hlamuselaka harhi ya Hosi Yowasi ha yona. Xana u swi xiyile leswaku ematshan’wini ya ‘harhi ya vuhosi,’ kumbe harhi, Yoyada nakambe u veke “vumboni” ehenhla ka hosi. Vumbhoni a ku ri yini? Naswona ha yini byi ve xiphemu xa nkhuvo lowu wa ku tlhandleka hosi harhi?

Rito ra Xiheveru laha leri hundzuluxeriweke ri va “vumbhoni” hi ntolovelo ri kombetela eka Milawu ya Khume kumbe eka Nawu wa Xikwembu. (Eksoda 31:18; Psalma 78:5, Revised Standard Version) Hi ku pfumelelana ni leswi, mhaka leyi fanaka eka 2 Tikronika 23:11 yi hlayeka hi ndlela leyi eka The Jerusalem Bible (1966): “Kutani Yoyada a humesa n’wana wa hosi, a n’wi veka harhi, ivi a veka Nawu eka yena.” Hambi swi ri tano, eka 2 Tihosi 11:12, ku hundzuluxela loku ku nghenisa rito ‘masindza’ ematshan’wini ya “vumbhoni,” hambi leswi rito leri fanaka ra Xiheveru ri humelelaka eka tindzimana ha timbirhi. Ha yini?

Nhlamuselo leyi xiyiweke ya Bibele ya Xijarimani, Herders Bibelkommentar, yi hlamusela leswaku vahundzuluxeri van’wana a va nga koti ku swi anakanya leswaku hosi a yi ta ambala Nawu enhlokweni ya yona kumbe evokweni ra yona. Tanihi leswi, loko yi bula hi Hosi Sawulo, 2 Samuel 1:10 yi boxaka sindza kun’we ni harhi ya vuhosi leyi a yi ambaleke, va pfumela leswaku ndzimana leyi nga eka 2 Tihosi 11:12 eku sunguleni a yi hlayeka hi ndlela leyi, “harhi ya vuhosi ni masindza.” Kambe loku i ku ehleketelela ntsena. Ku siva “vumbhoni” hi “masindza” swi vula ku cinca loku heleleke ka ndzimana.

The New Jerusalem Bible (1985) hikwalaho yi pfuxeta mianakanyo ya Nawu, kumbe nawu wa ntwanano, yi hundzuluxela xiga lexi hi ku “naswona a n’wi nyika kopi ya ntwanano.” Kambe xana Yoyada u nyike Yowasi “vumbhoni”? I ntiyiso, rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “veka” nakambe ri nga ha hundzuluxeriwa va ku “nyikile.” Kambe eka Tihosi na Tikronika, ri humelela kan’we, ri kombetela eka harhi ya vuhosi ni Vumbhoni. Ku tlula kwalaho, hi ku hatlisa ri landzeriwa hi rito ra Xiheveru “ehenhla ka.” Hikwalaho, “veka ehenhla ka” ku fanele ku ri ku hundzuluxela lokunene. Harhi ya vuhosi ni Vumbhoni swi “vekiwe ehenhla ka” Hosi leyintsongo Yowasi, hi laha New World Translation yi kombisaka ha kona.

Kutani ke, ha yini—muprista lonkulu a “veka” Vumbhoni ehenhla ka hosi leyintsongo—naswona hi ndlela yihi? Xiya marito ya mudyondzi wa Mujarimani Otto Thenius: “Nawu, buku leyi nawu wa Muxe a wu tsariwe ka yona. Yona hi ndlela yo fanekisela a yi boheleriwa enhlokweni ya hosi, loko se yi tlhandlekiwe harhi ya vuhosi.” (Die Bücher der Könige) Hi ku fanana, Mudyondzisi Ernst Bertheau u ri: “Ku vekiwa ka Nawu [ehenhla ka hosi] hakunene a ku khome mongo wo fanekisela, leswaku hosi a yi boheka ku fuma hi ku ya hi wona.”—Die Bücher der Chronik.

Xikwembu xi lerise leswaku loko hosi yi tshama exiluvelweni, yi fanele ku titsalela kopi ya Nawu, yi wu dyondza naswona yi wu tirhisa evuton’wini bya yona hinkwabyo. (Deuteronoma 17:18-20) Ku veka “vumboni” ehenhla ka hosi leyintshwa ku nga ha va ku ri xikombiso xo koma xo fanekisela lexi kombisaka leswaku hambi leswi sweswi a a ri hosi, a a nga ri henhla ka Nawu wa Yehova. Lexi nga tsakisiki, endzhaku ka rifu ra muprista lonkulu Yoyada, Yowasi u rivale dyondzo leyi ya nkoka ivi hakantsongo-ntsongo a tshika vugandzeri bya Yehova, eku heteleleni a fa emavokweni ya vadlayi.—2 Tikronika 24:17-25.