Dyondzo Ya Le Nkarhini Wa Bibele
“U ta ma dyonḍisa v̌ana v̌a wena.”—DETERONOMA 11:19.
1. I yini lexi kombaka leswaku Yehovha wa swi tsakela leswaku vanhu va yena va dyondza?
YEHOVHA i Mudyondzisi Lonkulu. A nga si tshama a tshika malandza yakwe ma pfumala vutivi. Nkarhi hinkwawo a a rhandza ku ma nyika vutivi. U ma dyondzisa ku rhandza ka yena ni tindlela ta yena. N’wana wa yena la velekiweke a ri yexe a a ri etlhelweni ka yena ku tlula malembe ya magidi ya ntsandza vahlayi, a hambeta a dyondza tanihi ‘mutirhi wa vutshila’ wa Xikwembu. (Swivuriso 8:30) Loko a ri la misaveni, Yesu u te: “Ndzi vula swilo leswi hilaha Tatana a ndzi dyondziseke hakona.” (Yohane 8:28) Loko a vulavula hi Xikwembu tanihi Mudyondzisi La-nga-ringanisiwiki na munhu, Elihu u vutisile a ku: “I mani l’a dyonḍisaka kukotisa šona?” (Yobo 36:22) Muprofeta Esaya u vulavule hi Yehovha tanihi “Muleteri Lonkulu” wa vanhu va Yena ivi a profeta a ku: “V̌ana v̌a wena v̌a šinuna hikwav̌o v̌a ta v̌a v̌adyonḍisiwa v̌a Yehova, ku rula ka v̌ona ku ta v̌a lo’kukulu.” (Esaya 30:20, NW; 54:13) Handle ko tipfinyinga, Yehovha u lava leswaku swivumbiwa swa yena swo tlhariha swi voningeriwa ni ku va leswi dyondzekeke kahle.
Dyondzo Ya Vapatriarka
2, 3. (a) Xana vapatriarka lava tshembekeke a a va yi languta njhani dyondzo ya vana va vona, naswona hi wihi ndzetelo lowu Yehovha a wu nyikeke Abrahama? (b) Hi xihi xikongomelo-nkulu xa ndzetelo wo va ku dyondzisiwa vatukulu va Abrahama?
2 Yin’wana ya timfanelo letikulu ta nhloko ya ndyangu eminkarhini ya vapatriarka a a ku ri ku dyondzisa vana va yona ni lava va nga endyangwini wa yona. Eka malandza ya Xikwembu dyondzo ya vana va wona a ku ri ntirho wa vukhongeri. Yehovha u vule leswi hi nandza wakwe Abrahama: “Hikuv̌a nḍi ṅwi hlawurile leŝaku a lerisa v̌ana v̌a yena ni yindlu ya yena e nḍaku ka yena, e ku hlayisa ndlela ya Yehova, ni ku [endla leswi lulameke ni leswinene], Yehova a konḍa a humesela Abraham leŝi a ṅwi ṭhembiseke ŝona.”—Genesa 18:19.
3 Marito lawa ya Xikwembu ma komba leswaku Yehovha a a languta dyondzo yi ri ya nkoka ngopfu. Xikwembu xi lave leswaku Abrahama, Isaka na Yakobo va dyondzisa mindyangu ya vona hi tindlela ta Yena to lulama ni ta vuavanyisi, leswaku rixaka leri a ri ta ta, ri ta kota ku hlayisa ndlela ya Yehovha. Xisweswo, Yehovha a a ta hetisisa switshembiso swakwe mayelana ni mbewu ya Abrahama ni ku katekisa “matiko hikwawo ya misav̌a.”—Genesa 18:18; 22:17, 18.
Fambiselo Ra Dyondzo eIsrayele
4, 5. (a) I yini lexi hambaniseke fambiselo ra dyondzo ya le Israyele eka ya matiko man’wana? (b) Hi kwihi ku hambana kun’wana ka nkoka loku xaxametiweke eka Encyclopaedia Judaica, naswona hi swihi leswi handle ko kanakanisa swi ngheniseke xandla eku tiseni ka ku hambana loku?
4 Encyclopaedia Judaica yi ri: “Bibele i xihlovo lexikulu xa ku twisisa nhluvuko wa dyondzo ya Israyele wa khale.” Yehovha u tirhise Muxe a va yena munhu wo sungula ku va mudyondzisi wa Israyele. (Deteronoma 1:3, 5; 4:5) Muxe u hundzise marito lawa a a nyikiwe hi Yehovha. (Eksoda 24:3) Kutani, Xikwembu a a xi ri Mudyondzisi lonkulu wa Israyele hakunene. Leswi swi ri swoxe swi hambanise fambiselo ra dyondzo ra Israyele eka lawa ya matiko man’wana.
5 Buku leyi yi tlhela yi ku: “EMesopotamiya ni le Egipta, dyondzo ya le henhla kumbe vutivi lebyi kumiwaka hi ku hlaya a swi ri swa ntlawa wa vatsari naswona a swi pfumeleriwa vona ntsena, laha swi tikombaka swi nga vanga tano eIsrayele. Handle ko tilumaluma, ku hambana a a ku vangiwa hi matlhandlametelo yo olova ya maletere eka matsalelo lawa a ma tirhisiwa hi Vaheveru. . . . Nkoka wa ku tsala hi ntlhandlamano wa maletere wa matimu ya dyondzo a wu fanelanga ku languteriwa ehansi. Ku herise mikhuva ya ndhavuko wa vatsari va le Egipta, Mesopotamiya ni le Kanana ra gidi ra vumbirhi ra malembe. Ku dyondzeka a a ku nga ha ri xona xihlawulekisi xo vona ni xa ku hambanisa ntlawa wa vatsari va vutshila ni vaprista, lexi tsariweke ematsalweni yo nonon’hwa ku ma twisisa ya tinhlanga ni ya swifaniso.”
6. Hi byihi vumbhoni bya Bibele lebyi nga kona bya leswaku ku sukela kwale ku sunguleni ka matimu ya vona, Vaisrayele a a va ri vanhu lava kotaka ku hlaya ni ku tsala?
6 Bibele yi nyika vumbhoni bya leswaku Vaisrayele a a va ri vanhu lava tivaka ku hlaya ni ku tsala. Loko va nga si nghena ni le Tikweni leri Tshembisiweke, va byeriwe ku tsala milawu ya Yehovha emarimbeni ya vona ni le tinyangweni ta miti ya vona. (Deteronoma 6:1, 9; 11:20; 27:1-3) Hambi leswi handle ko tipfinyinga nawu lowu wu veke wo fanekisela, kunene a a wu nga ta vula nchumu eka Muisrayele loyi se a tlhariheke loko a nga swi tivi ku hlaya ni ku tsala. Matsalwa yo tanihi Yoxuwa 18:9 na Vaavanyisi 8:14 ma komba leswaku van’wana handle ka varhangeri vo kota Muxe na Yoxuwa a a va swi tiva ku tsala khale vuhosi byi nga si vekiwa eIsrayele.—Eksoda 34:27; Yoxuwa 24:26.
Madyondziselo
7. (a) Hi ku ya hi Matsalwa, i vamani lava a va dyondzisa vana va Vaisrayele dyondzo leyikulu? (b) I vuxokoxoko byihi lebyi nyikeriwaka hi mudyondzi wa Bibele wa Mufurwa?
7 EIsrayele, vana a a va dyondzisiwa ku sukela va ha ri vatsongo hi tatana na manana. (Deteronoma 11:18, 19; Swivuriso 1:8; 31:26) Eka Dictionnaire de la Bible ya Xifurwa, Mudyondzi wa Bibele E. Mangenot u tsale a ku: “Hi ku hatlisa, loko se a kota ku vulavula, n’wana u dyondza mitila yi nga ri yingani leyi nge Nawini. Mana wa yena u phindha-phindha ndzimana; loko se a yi tiva, u n’wi dyondzisa yin’wana. Endzhaku, tsalwa ra tindzimana leti se va kotaka ku ti vula hi nhloko, ri boheleriwa emavokweni ya vana. Xisweswo, va sungule ku dyondza ku hlaya, naswona loko se va kurile, a va ta ya emahlweni ni dyondzo ya vona ya vukhongeri hi ku hlaya ni ku anakanyisisa hi milawu ya Hosi.”
8. (a) Hi rihi dyondziselo-nkulu leri a ri tirhisiwa eIsrayele, kambe a a ri ri ni swihlawulekisi swihi swa nkoka? (b) Xana a ku tirhisiwa swipfuneti swihi swa ku nhlokohata?
8 Leswi swi komba leswaku madyondziselo-nkulu lawa a ma tirhisiwa a ku ri ku dyondza swilo hi ku nhlokohata. Swilo leswi dyondziwaka malunghana ni nawu wa Yehovha swin’we ni ntirhisano wakwe ni vanhu va yena, a a swi fanele swi dzika embilwini. (Deteronoma 6:6, 7) A swi fanele ku anakanyiwa. (Pisalema 77:11, 12) Leswaku ku pfuniwa lavatsongo ni lavakulu leswaku va kota ku nhlokohata, swipfuneto swo hambana swa ku nhlokohata a swi tirhisiwa. Leswi a a swi katsa ku tlhandlamana ka marito lama hlayekaka ni loko ma hingakanyiwile, tindzimana leti tlhandlamanaka eka risimu leti sungulaka hi letere ro hambana, hi ntlhandlamano wa wona (tanihi Swivuriso 31:10-31, NW); ndzhundzuluko (marito lama sungulaka hi maletere yo fana kumbe ya mpfumawulo wo fana); ni ku tirhisa tinhlayo, ku fana ni leti tirhisiweke eka hafu yo hetelela ya Swivuriso ndzima 30. Lexi tsakisaka, Gezer Calendar, yin’wana ya swikombiso swa matsalwa ya khale ya Xiheveru, vadyondzi van’wana va yi ehleketela leswaku a a yi ri tsalwa ra mufana loyi a nghena xikolo ra ku tikambela ha rona leswi a swi nhlokohateke.
Dyondzo
9. (a) A a xi ri xihi xiphemu xa nkoka xa nongonoko wa ku dyondza wa vana va Vaisrayele? (b) Xana encyclopedia ya Bibele yi ri yini mayelana ni dyondzo leyi a yi endliwa malunghana ni minkhuvo ya lembe ni lembe?
9 EIsrayele dyondzo a a yi nga endleriwi ku tiva ku hlaya ni ku tsala ntsena. Dyondzo yin’wana ya nkoka leyi a yi dyondziwa a yi ri matimu. Ku dyondza swiendlo swa Yehovha swo hlamarisa leswi a swi endleleke vanhu vakwe a a ku ri xiphemu lexikulu xa dyondzo. Swiendlakalo leswi swa matimu a swi fanele swi dyondzisiwa tinxaka hi ku landzelelana ka tona. (Deteronoma 4:9, 10; Pisalema 78:1-7) Ku tlangela minkhuvo ya lembe ni lembe a swi tisa nkarhi lowunene wa tinhloko ta mindyangu leswaku ti dyondzisa vana va tona. (Eksoda 13:14; Levhitika 23:37-43) Mayelana ni leswi The International Standard Bible Encyclopedia yi ri: “Hi ku dyondzisa ka tatana ekaya ni tinhlamuselo takwe ta ku hlawuleka ka minkhuvo, vana va Vaheveru a a va dyondzisiwa ndlela leyi Xikwembu xi tikombiseke ha yona khale eka vona, ni ndlela leyi a va fanele va hanya ha yona sweswi, ni leswaku switshembiso swa Xikwembu hi swihi malunghana ni vumundzuku bya vanhu va xona.”
10. I vuleteri byihi bya mintirho ya mavoko lebyi a byi dyondzisiwa vanhwanyana? vafana?
10 Ku dyondzisa ka vatswari a ku katsa ku letela vana mintirho ya mavoko. Vanhwanyana a va dyondzisiwa mintirho ya le kaya. Ndzima yo hetelela ya Swivuriso yi komba leswaku mintirho leyi a yi tele ni ku hambana; a a yi katsa ku phota, ku luka, ku sweka, ku xavisa ni ku fambisa swilo leswi tolovelekeke swa ndyangu. Hi laha ku tolovelekeke majaha a ma dyondzisiwa ntirho wa vatata wa vona wa ku tihanyisa, ku nga ku rima kumbe ntirho wo karhi wa vutshila kumbe wa mavoko. Eminkarhini ya le ndzhaku vafundhisi va Vayuda a va tolovele ku vula leswaku: “Loyi a nga dyondzisiki n’wana wa yena ntirho lowu pfunaka wa ku tihanyisa, u n’wi vangela ku va muyivi.”
11. I yini leswi kombaka xikongomelo-nkulu xa dyondzo eIsrayele, naswona xana vana va hina swi va dyondzisa yini namuntlha?
11 Vuenti bya madyondziselo lawa a ma tirhisiwa eIsrayele byi kumeka hinkwako ebukwini ya Swivuriso. Byi komba leswaku xikongomelo a ku ri ku dyondzisa “v̌ariv̌ali” swilo leswi nge henhla tanihi vutlharhi, ndzayo, ku twisisa, tihlo ra vutlharhi, ku pimisisa, mano, vutivi ni ku kota ku anakanyisisa—hinkwaswo leswi a swi endliwa hi ku “tšhav̌a Yehova.” (Swivuriso 1:1-7; 2:1-14) Swi kombisa minsusumeto leyi faneleke ku susumeta nandza wun’wana ni wun’wana wa Xikwembu namuntlha leswaku a antswisa dyondzo yakwe.
Vaprista, Valevhi Ni Vaprofeta
12. Handle ka vatswari, i vamani lava va veke ni xandla eku dyondziseni ka vanhu va Israyele, naswona hi yihi nhlamuselo-nkulu ya rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “nawu”?
12 Hambi leswi dyondzo leyikulu a yi dyondzisiwa hi vatswari, Yehovha u hambete a dyondzisa vanhu wakwe hi ku tirhisa vaprista, Valevhi lava a va nga ri vaprista ni vaprofeta. Loko a katekisa nyimba ya Levhi, Muxe u te: “V̌a dyonḍisa ku lerisa ka wena e ka Yakob, ni nawu wa wena e ka Israel.” (Deteronoma 33:8, 10) Lexi xiyekaka, rito “nawu,” hi Xiheveru (toh·rahʹ) ri huma erimitswini leri loko ri ri riendli ri vulaka “ku komba,” “ku dyondzisa,” “ku letela.” Encyclopaedia Judaica yi ri: “Hikwalaho nhlamuselo ya rito [torah] i ‘ku dyondzisa’ ‘dyondzo,’ kumbe ‘ndzetelo.’”
13. Ha yini Nawu wa Israyele a wu hambanile ni mafambiselo ya le nawini ya matiko man’wana?
13 Leswi na swona swi endle Israyele ri hambana ni matiko man’wana ku katsa ni matiko ya manguva lawa. Matiko ya tipolitiki ma ni milawu yo tala leyi vaaki lava tolovelekeke va ngo tiva swiphemu swa yona ntsena. Loko vanhu va tlula nawu, va boheka ku hakela mali leyikulu eka magqweta leswaku ma va yimelela. Swikolo swa ku dyondzela milawu i swa lava nga ta tirhana na yona. Kambe, eIsrayele Nawu a ku ri ndlela ya Xikwembu yo byela vanhu va xona leswi a xi lava va xi gandzerisa xiswona ni ku hanya hi ku ya hi ku rhandza ka xona. Ku hambana ni minxaxamelo yin’wana ya milawu, nawu a a wu katsa ku rhandza Xikwembu ni vaakelani. (Levhitika 19:18; Deteronoma 6:5) Nawu a a wu hambanile ni buku ya milawu leyi yi nga khumbiki vanhu. A a wu nyikela dyondzo ni ndzetelo hi ndlela yo hanya ha yona leyi a yi fanele ku dyondziwa.
14. A a xi ri xihi xivangelo xin’wana xo va Yehovha a nga byi amukelanga vuprista bya Valevhi? (Malakiya 2:7, 8)
14 Va ri lava tshembekeke, vaprista ni Valevhi va hetisise vutihlamuleri bya vona bya ku dyondzisa vanhu. Kambe, vaprista a a va tala ku langutela ehansi ntirho wa ku dyondzisa tiko. Ku pfumaleka loku ka dyondzo ya Nawu wa Xikwembu a a ku ta tisa vuyelo lebyi vavisaka eka vaprista ni vanhu hinkwavo. Hi lembe xidzana ra vunhungu B.C.E., Yehovha u profetile a ku: “V̌anhu v̌a mina v̌a hela hi ku pfumala ku tiv̌a. Leŝi wena u sanḍeke ku tiv̌a, nḍi ta ku sanḍa, u nga ha v̌i muprista wa mina; leŝi u riv̌eleke nawu wa Šikwembu ša wena, na mina nḍi ta riv̌ala v̌ana v̌a wena.”—Hosiya 4:6.
15. (a) Mayelana ni vaprista, i vamani lava Yehovha a va vekeke ku va vadyondzisi eIsrayele, naswona xana mudyondzi wa Bibele u tsale yini hi ntirho wa vona tanihi vadyondzisi? (b) Ku hetelele ku humelele yini hi Israyele na Yuda hikwalaho ka ku ala vutivi bya Yehovha ni tindlela takwe?
15 Handle ka vaprista, Yehovha u veke vaprofeta va va vadyondzisi. Ha hlaya: “Yehova o [hambete a tsundzuxa] Israel na Yuda hi v̌aprofeta hikwav̌o v̌a yena, ni v̌av̌oni hikwav̌o, a ku: Tlhelani tindleleni le’to biha ta ṅwina, mi hlayisa ku lerisa ka mina ni milawu ya mina, hi laha nḍi nyikeke v̌atata wa ṅwina e nawu hikwawo, hi laha nḍi mi rumeleke wona hi malanḍa ya mina v̌aprofeta.” (2 Tihosi 17:13) Malunghana ni ntirho wa vaprofeta wa ku va vadyondzisi, mudyondzi wa Bibele wa Mufurwa, Roland de Vaux u tsale a ku: “Na vona vaprofeta, a a va rhumiwa leswaku va dyondzisa vanhu; lexi a a xi ri xiphemu xin’wana xa ntirho wa vona tanihi leswi a va vhumbha swilo leswa ha taka. Naswona ku huhuteriwa ka vuprofeta ku va nyike mfanelo yo chumayela rito ra Xikwembu. I ntiyiso leswaku loko se ku ri ni vuhosi vaprofeta a a va ri vadyondzisi va swa vukhongeri ni mahanyelo eka vanhu; naswona, hi nga engetela hi mudyondzisi-nkulu la tlulaka vadyondzisi hinkwavo va vona, loyi a yingisiweke swinene.” Hikwalaho ka ku nga dyondzisiwi kahle hi vaprista ni Valevhi swin’we ni ku tsandzeka ku yingisa vuprofeta bya Yehovha, Vaisrayele va fularhele tindlela ya Yehovha. Samariya ri wele emavokweni ya Vaasiriya hi 740 B.C.E., kutani Yerusalema ni tempele ya wona wu herisiwa hi Vababilona hi 607 B.C.E.
Dyondzo Hi Nkarhi Wa Vuhlonga Ni Le Mahlweni Ka Byona
16, 17. (a) Xana i xiyimiso xihi xa dyondzo lexi ku sindzisiweke Daniyele ni vanakulobye vanharhu eka xona? (b) I yini lexi va pfuneke ku dyondza dyondzo leyi ya le Babilona kambe va tshama va ha tshembekile eka Yehovha?
16 Kwalomu ka khume ra malembe Yerusalema wu nga si lovisiwa, Hosi Yoyakini ni ntlawa wa tihosana swin’we ni tinghanakana va yisiwe eBabilona hi Hosi Nebukadnetsara. (2 Tihosi 24:15) Exikarhi ka vona a ku ri na Daniyele ni tihosana tin’wana tinharhu. (Daniyele 1:3, 6) Nebukadnetsara u lerise lava mune ku ya nghenela ndzetelo wo hlawuleka wa malembe manharhu wa ku dyondza “ririmi ni maṭalwa ya v̌a-Kaldea.” Tlhandla-kambirhi, a a va phameriwa “ŝakudya le’ŝo šawula ŝa hosi, ni ŝa vinyo le’yi nwiwaka hi [yona].” (Daniyele 1:4, 5) Leswi a swi tikomba swi ri ni khombo hi swivangelo swo hlayanyana. Kahle-kahle, xiyimiso xa dyondzo a ku nga ri khoso ya ririmi ya malembe manharhu ntsena. Rito ‘Vakaldiya,’ emhakeni leyi, van’wana va ri vona ri fanekisela “ntlawa wa lava dyondzekeke, ku nga ri vanhu va le Babilona.” (The Soncino Books of the Bible) Loko a hlamusela ta Daniyele, C. F. Keil u ri: “Daniyele ni vanakulobye a a va ta dyondzisiwa hi ku ya hi vutlharhi bya vaprista va Vakaldiya ni bya vanhu lava dyondzekeke, lebyi a byi dyondzisiwa eswikolweni swa Babilona.” Nakambe, swakudya leswi a va nyikiwa le vuhosini a swi va vangela ku onha swipimelo swa ndlela ya vona yo dya leswi a swi vekiwe hi Nawu wa Muxe. Xana va humelerise ku yini?
17 Tanihi muvulavuleri wa tihosana ta mune letitsongo ta Vayuda, handle ko ba mariri, Daniyele u swi veke erivaleni leswaku a va nge dyi kumbe ku nwa va thyakisa mapfalo ya vona. (Daniyele 1:8, 11-13) Yehovha u katekise ku yima ka vona va tiya ivi a heta matimba ya tindhuna ta Vababilona leti a ti lawula kwalaho. (Daniyele 1:9, 14-16) Malunghana ni tidyondzo ta vona, swiendlakalo leswi tlhandlamanaka evuton’wini bya majaha lawa ya mune hinkwawo ya Vaheveru, swi kombise hi ndlela leyi nga kanakanisiki leswaku dyondzo ya vona leyi va nga tihlawuleriki ya malembe manharhu ya ndhavuko wa le Babilona, a yi va vangelanga ku tshika vunakulobye bya vona lebyikulu na Yehovha ni vugandzeri bya yena lebyi tengeke. (Daniyele, ndzima 3 na 6) Yehovha u endle leswaku va huma va nga ri na xivati edyondzweni leyi yi tlakukeke ya nsindziso wa malembe manharhu, wa dyondzo ya le Babilona. “Kutani Šikwembu ši nyika madžaha la’ya mune lawa, e v̌utlhari, ni ku twisisa maṭalwa, ni v̌utlhari hikwabyo; kambe Daniel a v̌a ni ku twisisa ŝikombiso hikwaŝo ni miloro. Kutani e timhakeni hikwato ta v̌utlhari ni mano [leti] hosi yi v̌a v̌utisaka tona, yi kuma leŝaku v̌a tlula e ka khume e tintlhari hikwato, ni v̌angoma la’v̌a nge ku fumeni hikwako ka yona.”—Daniyele 1:17, 20.
18. I xiyimiso xihi xa dyondzo lexi endliweke eYuda endzhaku ka vukhumbi bya le Babilona?
18 Endzhaku ka vukhumbi bya le Babilona, ntirho lowukulu wa ku dyondza wu endliwile hi Ezra, muprista loyi a a “v̌ekile mbilu ya yena e ku lav̌a milawu ya Yehova, ni ku tira ha yona, ni ku dyonḍisa v̌a-Israel e milawu ni ku lerisa.” (Ezra 7:10) Eka leswi a a pfuniwa hi Valevhi lava tshembekeke, lava a a va “hlamusela tiko e milawu.” (Nehemiya 8:7) Ezra a a ri mudyondzi wa Bibele ni “muṭari wa ku tlhariha.” (Ezra 7:6) A ku ri esikwini ra yena laha vatsari va nga va ni ndhuma hi ntlawa wa vona.
Swikolo Swa Vufundhisi
19. I ntlawa wihi wa vadyondzisi lowu humeleleke eIsrayele hi nkarhi lowu Yesu a nga ta ha wona emisaveni, naswona i swivangelo swihi swa nkoka leswi vangeleke yena ni vadyondzisiwa vakwe leswaku va nga ngheneli dyondzo ya le henhla ya Vayuda?
19 Nkarhi lowu Yesu a nga humelela ha wona laha misaveni, vatsari a va hundzuke ntlawa wa vadyondzisi lowu nga emahlweni, lowu dzikeke eka mikhuva ematshan’wini ya tidyondzo ta ntiyiso ta Rito ra Xikwembu. A a va rhandza ku vuriwa ‘vafundhisi,’ leswi swi nga va xifundzo lexi vulaka leswaku “Muchaviseki (Hosi ya nga).” (Matewu 23:6, 7, NW, nhlamuselo ya le hansi) Ematsalweni ya Vukreste ya Xigriki, vatsari va tala ku hlanganisiwa ni Vafarisi laha, van’wana va vona a a va ri vadyondzisi va Nawu. (Mintirho 5:34) Yesu u sole mintlawa leyi ha yimbirhi hikwalaho ka ku endla rito ra Xikwembu ri va ra hava hi mikhuva ni ku dyondzisa ka vona ‘milawu ya vanhu yi va tidyondzo.’ (Matewu 15:1, 6, 9) A swi kanakanisi leswaku Yesu ni vo tala va vadyondzisiwa va yena a va yanga eswikolweni sweswo swa vufundhisi.—Yohane 7:14, 15; Mintirho 4:13; 22:3.
20. Xana nkambisiso lowu wa dyondzo ya le nkarhini wa Bibele wu komba yini, naswona i yini lexi kombaka leswaku malandza ya Yehovha ma yi lava dyondzo?
20 Nkambisisonyana lowu wa dyondzo ya le nkarhini wa Bibele wu kombe leswaku Yehovha i Muleteri Lonkulu wa vanhu va yena. Hi ku tirhisa Muxe, Xikwembu xi lunghiselele fambiselo leri humelelaka ra dyondzo eIsrayele. Kambe endzhaku ka nkarhi wo leha, ku fike fambiselo ra dyondzo ya le henhla ya Xiyuda, leri nga dyondzisa swilo leswi kanetanaka ni Rito ra Xikwembu. Hambi loko Yesu a nga swi nghenanga swikolo swoleswo swa Vayuda, kambe a a ri Mudyondzisi la nga ringanisiwiki na munhu. (Matewu 7:28, 29; 23:8; Yohane 13:13) U tlhele a rhuma vadyondzisiwa va yena leswaku va dyondzisa, hambi ku yisa emakun’wini ya mafambiselo ya swilo. (Matewu 28:19, 20) Leswaku va endla leswi, a a va fanele va va vadyondzisi lavanene, naswona, hikwalaho ka sweswo a a va ta lava dyondzo. Kutani, xana Vakreste va fanele va yi languta njhani dyondzo namuntlha? Xivutiso lexi xi ta kambisisiwa exihlokweni lexi tlhandlamaka.
Xikambelo Xa Ntsundzuko
◻ Ha yini hi nga tiyisekaka leswaku Yehovha wa swi tsakela leswaku malandza ya yena ma dyondza?
◻ Xana fambiselo ra dyondzo ya le Israyele a ri hambana hi tindlela tihi ni lawa ya matiko man’wana?
◻ Xana i dyondzo yihi leyi vana va Vaisrayele va dyondzisiweke yona?
◻ Xana a a ku tirhisiwa dyondziselo rihi eIsrayele?
◻ Ha yini Yesu ni vadyondzisiwa vakwe va nga yanga eswikolweni swa Vayuda swa dyondzo ya le henhla?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]
Dyondzo ya le Babilona leyi u nga tihlawuleriki a yi n’wi hambukisanga Daniyele ni vanakulobye vakwe eka Yehovha