Xana I Nhonga Ya Grenada Leyi Humaka eNdlwini Ya Yehovha?

VAYIMBURI va yimbule tinhonga to tala ta vuhosi le Israyele, tinhonga leti a ti khomiwa hi vanhu lava nga ni swikhundla. (Genesa 49:10; Estere 8:4; Ezekiyele 19:14) Tinhonga tin’wana leti kumiweke le Lachish a ti ri ni nhloko ya xivumbeko xa grenada. Vanhu va Xikwembu a va wu tiva kahle mbhandzu lowu.—Deteronoma 8:8; Risimu ra Tinsimu 4:13.

Grenada lera ha hlukaka leri endliweke hi rimhondzo, leri nga eximatsini, ra ha ku kumiwa sweswinyana. Ku ya ehenhla i 43 wa timilimitara, naswona mbhovo lowu ri nga na wona hala hansi wu kombisa leswaku a ri ri xiphemu xa nhonga. Xiya maletere lama kwevetliweke hi matsalelo ya Xiheveru xo sungula ya nkarhi wa lembe xidzana ra vunhungu B.C.E.

Xiphemu xa rona lexi nga endliwa hi rimhondzo leri xi petluke khale koloko, xisweswo maletere ma nga ri mangani a ya kona naswona man’wana a ma vonaki kahle. Kambe vativi va matsalelo ya khale va ringanyete leswaku leswi tsariweke laha hansi hi leswi a swi tsariwile. (Swi sekeriwe eka Biblical Archaeologist) Ku hambana ka maletere hi ndlela leyi nga faniki ku endle leswaku ma hlayeka hi tindlela timbirhi. Mudyondzi wa Mufurwa André Lemaire u hlaye hi ndlela leyi “I ya Tem[pele ya Hos]i [Yahweh], ya kwetsima eka vaprista.” Nahman Avigad u te “Munyikelo lowo kwetsima wa vaprista va (lava nge ka) Yindlu ya Yahweh.”

Vona swin’we ni vadyondzi van’wana va hete hi leswaku nhonga leyi ya vuhosi kahle-kahle a yi ri na maletere lawa ya mune ya Xiheveru ya vito ra Xikwembu—Yehovha. Kutani yi nga ha va yi boxe “yindlu ya Yehovha,” xiga lexi nga toloveleka eBibeleni.—Eksoda 23:19; 1 Tihosi 8:10, 11.

Vo tala va ha anakanya leswaku nhloko ya nhonga leyi swi nga ha endleka a yi ri ya muprista le tempeleni leyi akiweke hi Solomoni kumbe leswaku yi nyikeriwe eka tempele yoleyo. Lexi tsakisaka, grenada leri endliweke hakanyingi a ri voniwa etempeleni ya Xikwembu.—Eksoda 28:31-35; 1 Tihosi 7:15-20.

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 32]

Israel Museum, Jerusalem