‘Ku Ringela’ eMatini Ya Fiji

FIJI—vito leri ri tsundzuxa munhu hi xiyimo xa paradeyisi xa Malwandle ya le Dzongeni. Mati yo tenga ya rihlaza, nxaxamelo wa maribye, misinya ya khokhonati leyi tsempfamaka, tintshava ta rihlaza, tinhlampfi ta ndhawu leyi hisaka, mihandzu ni swiluva leswi nga tolovelekangiki. Leswi hinkwaswo u nga swi kuma hi vunyingi enxaxamelweni lowu wa swihlala swa 300 leswi nga empfhukeni wa tikhilomitara ta 1 800 en’walungwini wa New Zealand ePacific Dzonga. Hikwalaho, u nga ha pfumela leswaku Fiji ri nga va paradeyisi ya ndhawu leyi hisaka leyi naveriwaka hi mani na mani.

Hambi swi ri tano, handle ka vuxongi bya rona bya ntumbuluko, Fiji ri na swilo swin’wana leswi ri tsakisaka ha swona. Ina, tanihi leswi ku nga ni mihlovo-hlovo ya tinhlampfi ta le maribyeni, tiko na rona ri ni swilo swa mihlovo-hlovo. Kumbexana, ku hava mpfangano wa tinxaka ePacific Dzonga lowu ringanaka ni wa le Fiji. Mintlawa mimbirhi leyikulu ngopfu exikarhi ka vaaki va rona va kwalomu ka 750 000 i vaaka-tiko va le Fiji, lava humaka eMelanesia, ni Maindiya lama velekiweke eFiji, vana va vatirhi lava teke va huma eIndia emasikwini ya ku fuma ka Britain. Kambe hi hala tlhelo ku ni Mabanaba, Machayina, Valungu, Magilbert, Marotuma, Matuvalu ni van’wana.

Eka vanhu lava va tinxaka to tala, Timbhoni ta Yehovha ti khomekile hi ntirho wa tona wo ‘ringela.’ (Marka 1:17) A swi olovi ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu exikarhi ka vanhu vo hambana-hambana hi mukhuva lowu. Xo sungula, ku fanele ku hluriwa swihinga swa ririmi ni ndhavuko. Hambi leswi Xinghezi ku nga ririmi-nkulu leri tirhisiwaka, hakanyingi ku fanele ku tirhisiwa Xifiji, Xihindi, Xirotuma ni tindzimi tin’wana.

Ku fanele ku tlhela ku tirhisiwa swingheniso swo hambana loko ku buriwa ni vanhu va mindhavuko yo hambana ya vukhongeri. Vaaki vo tala va le Fiji ni van’wana va le swihlaleni va le ka mintlawa yo hambana-hambana ya Vukreste. Vaaki va Maindiya va hlanganisa Mahindu, Mamoslem ni Masikh, kasi Mahindu hi wona ma nga tala. Tikereke ti lo vuya emadorobeni ni le swimitanini, kambe eswihlaleni swimbirhi leswikulu swa Fiji, titempele to tala ta Mahindu ni tindlu ta vugandzeri ta Mamoslem ti ni xiyimo lexi hambaneke.

Timbhoni to tala ta kwalaho ti kule ti ri karhi ti vulavula tindzimi-nkulu tinharhu—Xinghezi, Xifiji ni Xihindi. Ku va ni vutshila lebyi swa pfuna swinene entirhweni wo ‘ringela.’ Minkarhi yin’wana vanhu va hlamala loko va twa Mufiji a vulavula Xihindi hi ku rhelela ni Muhindu a vulavula Xifiji hi ku rhelela. Leswi ku faneleke ku langutaniwa ni ku hambana ka ndhavuko, vukhongeri ni tindzimi, swi lava manghenelo yo hambana-hambana leswaku ku ‘avelaniwa ni van’wana mahungu lamanene.’—1 Vakorinto 9:23.

‘Ku Ringela’ eXimutanini Xa Fiji

Vafiji i vanhu lava nga ni xinghana, lava nga ni malwandla. U nga ka u nga tshembi leswaku ku tlula lembe xidzana leri hundzeke, nyimpi ya swivongo a yi hisa. Entiyisweni, loko Valungu va sungula ku fika, Fiji a ri tiviwa tanihi Swihlala swa Makhema. Eku heteleleni loko hosi leyi tlakukeke yi sungula ku fuma ivi yi hundzuka mupfumeri, nyimpi ni vukhema swi nyamalarile. Ku hambana ka swivongo ku sele ntsena eka swindzin’wana leswi kumekaka exifundzheni hambi leswi ririminyana ra Xibauan ri twiwaka hi vanhu vo tala.

Ku engetela eka Suva, ku nga ntsindza wa kona, ku ni madoroba yo tala eFiji hinkwaro. Vafiji vo tala va tshama eswimitanini lomu va lawuriwaka hi turaga ni koro kumbe ndhuna. Loko u nghena eximutanini u ta ‘ringela,’ i mukhuva wa kona ku ya eka wanuna loyi u ya kombela mpfumelelo wo nghena emakaya ya ndhawu leyi. Swo tshuka swi endlekile leswaku u aleriwa ku nghena, hakanyingi swi vangiwa hi ku kanetiwa ka Timbhoni ta Yehovha hi vafundhisi van’wana va muti lowu. Xana swi njhani ku endzela kaya ra Mufiji?

Loko hi nghena endlwini, hi fika hi ba xitseve. Xingheniso lexi vuriwaka hi vukheta, tanihi lexi tirhiseriwaka ku koka ku tsakela ematikweni ya le Vupela-dyambu, a xi tirhi laha. Un’wana ni un’wana loyi a taka a ta vulavula hi Xikwembu wa amukeriwa. Loko n’wini wa muti a komberiwa ku teka Bibele yakwe, u yima hi ku hatlisa a ku “tulou” (ndzi khomele), a teka kopi ya Xifiji exelufini ivi hi ntamu a hlaya tindzimana leti vatirheli lava endzeke va ti boxaka. Hambi swi ri tano, langutelo ra Mufiji la nga ni malwandla ni xichavo ri tisa ntlhontlho wa muxaka wun’wana. Ku laveka vutlharhi ni vuxiyaxiya lebyikulu leswaku u nghenisa vini va miti emabulweni, ku va khutaza leswaku va fambisana ni leswi vuriwaka, kumbe ku va pfuna ku vona xilaveko xo pimanisa leswi va swi pfumelaka ni tidyondzo ta Bibele.

Vini va miti va Vafiji hi ntolovelo va rhandza ngopfu ku bula hi tinhloko-mhaka leti khumbaka tidyondzo ta vukhongeri ematshan’wini yo vulavula hi swiyimo kumbe timhaka ta ntshamisano. Entiyisweni, vunyingi bya Timbhoni ta Yehovha to tlula 1 400 eFiji byi tsakele ntiyiso wa Bibele hikwalaho ka bulo ra swivutiso swo tanihi lexi nge, Xana tihele i ndhawu ya muxaka muni? I vamani lava yaka etilweni? ni lexi nge Xana misava yi ta lovisiwa? Hambi swi ri tano, ku landzelela ku tsakela loku kombisiweke swi lava ku pfumelelana ni swiyimo ni ku phikelela. Loko u vuyela hi nkarhi lowu mi tshembisaneke wona, hakanyingi u kuma n’wini wa muti a ye le teitei (emasin’wini) kumbe a ye kun’wana. Kambe, a swi vuli leswaku a va na mhaka ni riendzo leri kambe ntsena hi leswaku nkarhi va wu teka hi ndlela yin’wana. Ina, eka Timbhoni ta ndhawu leyi, leswi swi tolovelekile. Va phikelela va endza hi nkarhi wun’wana. Ku hava mavito ya switarata kumbe tinomboro ta tiyindlu, kutani munhu u fanele a tsundzuka kahle loko a vuyela kona.

‘Ku Ringela’ Hi Ndlela Ya Le Polynesia

Sweswi, a hi fambeni hi ya ‘ringela’ kun’we ni mutirheli la famba-fambaka kumbe mulanguteri wa xifundzha, loko a endzela vandlha leritsongo ra le Rotuma. Ntlawa lowu wa swihlala leswi talaka ku hlanta ndzilo wu le n’walungwini wa Fiji empfhukeni wa tikhilomitara ta 500. Leswaku hi fika kona hi famba hi xihaha-mpfhuka lexi tshamisisaka vanhu va 19. Xihlala-nkulu xa kona xi hlanganisa ndhawu ya swikwere-khilomitara swa 50, naswona xi ni ntsengo wa vaaki va 3 000. Ku ni pato ra sava leri fambaka ri lulama ni ribuwa, ri hlanganisa swimitana swa kwalomu ka 20. Rotuma ri lawuriwa hi Fiji kambe ri ni ndhavuko ni ririmi leri hambaneke. Leswi va humaka ePolynesia, xiyimo xa vanhu va kona xi hambanile ni xa Vafiji lava humaka eMelanesia. Hi tlhelo ra vukhongeri, vo tala i Marhoma Khatoliki kumbe Mamethodist.

Loko xihaha-mpfhuka xi ehla xi tshama ehansi, hi vona swimilana swo xonga swa rihlaza swa xihlala lexi. Makamba lama kotisaka tinsiva ya mirhi ya khokhonati ma vonaka hinkwako. Ku ni ntshungu lowukulu lowu teleke ku ta hlanganisa xihaha-mpfhuka lexi fikaka kan’we hi vhiki. Van’wana va vona i ntlawa wa Timbhoni. Hi pfuxeriwa hi ntsako, hi tlhela hi nyikiwa tikhokhonati letikulu ta rihlaza “leti boxiweke” laha henhla, leswaku hi timula torha.

Endzhaku ko famba mpfhukanyana, hi fika ebyetlelweni bya hina. Hi kuma ku lunghisiwe swakudya leswi swekeriweke ehansi. Nyama ya nguluve leyi oxiweke, nyama ya huku, nhlampfi leyi katingiweke, nhlampfi ya muxaka wo karhi, mintsumbula, taro, swi vekiwa emahlweni ka hina. Mawaku nkhuvo wonghasi, ni xiyimo lexi kotisaka paradeyisi ehansi ka misinya ya khokhonati!

Siku leri tlhandlamaka hi endzela vanhu eswimitanini, leswi hi Xirotuma va nge i ho’aga. Loko hi tshinela emutini wo rhanga, ku hundza xingulubyana xin’wana lexi nga tlula hoko, xi famba hi ku cema. N’wini wa muti u hi vone ha ha ta kutani a pfula nyangwa hi ku n’wayitela, a hi pfuxela a ku “Noya!” hi Xirotuma, kutani a hi tshamisisa ehansi. A veka xibya xa mabanana lama wupfeke emahlweni ka hina, a tlhela a hi nyika swakunwa leswi endliweke hi tikhokhonati ta rihlaza. Malwandla i mhaka leyikulu eRotuma.

Ku hava vamakholwa-hi-ku-vona ni vanhu lava pfumelaka eka hundzuluko. Un’wana ni un’wana u pfumela Bibele. Timhaka to tanihi xikongomelo xa Xikwembu hi misava ti koka nyingiso wa vona hi ku olova. N’wini wa muti u yima tindleve loko a twa leswaku misava a yi nge lovisiwi kambe yi ta akiwa hi vanhu lava lulameke lava nga ta hanya hi laha ku nga heriki. (Pisalema 37:29) U landzelerisisa khwatsi loko ku hlayiwa tindzimana ta Bibele leti seketelaka yinhla leyi, naswona hi ntsako u amukela tibuku ta Bibele leti hi ti fambisaka. Loko hi n’wi sarisa, u nkhensa ku endza ka hina kutani a hi ha pulastiki ri tele hi mabanana lama wupfeke lawa hi nga ta ma dya endleleni. Munhu a nga hatla a nyuhela loko o chumayela laha!

Ku Tolovelana Ni Maindiya

Hambi leswi matiko yo tala ya swihlala swa Pacific Dzonga na wona ma nga ni tinxaka to hambana-hambana, Fiji rona ra ma tlula. Exikarhi ka mindhavuko ya le Melanesia, Micronesia ni le Polynesia ku na wun’wana lowu humaka eAsia. Exikarhi ka 1879 na 1916, vatirhi lava tirhaka ehansi ka ntwanano wa nkarhi wo karhi va tile va huma eIndia va ta tirha emasin’wini ya mova. Mpfumelelano lowu, lowu vitaniwaka girmit (ntwanano), wu endle leswaku magidi ya Maindiya ma ta eFiji. Vana va vatirhi lava va endla xiyenge lexikulu xa vaaki va tiko leri. Va hlayise ndhavuko, ririmi ni vukhongeri bya vona.

Etlhelweni leri langutaneke ni moya ra xihlala-nkulu xa Fiji ku ni doroba ra Lautoka. Lowu i ntsindza wa vumaki lebyi tirhanaka ni mova le Fiji naswona ku tshama xiphemu lexikulu xa vaaka-tiko va Maindiya. Swirho swa mavandlha manharhu ya Timbhoni ta Yehovha lama nga laha swi fanele ku pfumelelana ni swiyimo entirhweni wa swona wo ‘ringela.’ Loko va chumayela hi yindlu na yindlu va fanele va lunghekela ku hundzula timhaka hi ku ya hi rixaka ni vukhongeri bya n’wini wa muti. A hi tihlanganiseni ni ntlawa wa Timbhoni ta ndhawu leyi loko ti endzela makaya lama tsalanganeke exikarhi ka masimu ya mova ehandlenyana ka Lautoka.

Loko hi tshinela emutini wo sungula, hi vona tinsika letikulu ta musengele ti boheleriwe lapi ro tshwuka ehenhla, emahlweni ka yindlu. Leswi swi kombisa leswaku endyangwini lowu i Mahindu. Makaya yo tala ya Mahindu ma khavisiwe hi swifaniso swa swikwembu swa vona. Vo tala va ni xikwembu lexi va xi rhandzaka ngopfu, tanihi Krishna, naswona hakanyingi u kuma ku ri ni ndhumbha leyitsongo.a

Mahindu yo tala ma pfumela leswaku vukhongeri hinkwabyo byi lulamile naswona byo va tindlela to hambana ta vugandzeri. Xisweswo, n’wini wa muti a nga ha rhiya ndleve a yingisa, a teka tibuku, a humesa swakudya kutani a titwa a endle mfanelo yakwe. Leswaku hi tlakusa swivutiso leswi faneleke swo kokela vini va miti emabulweni lama akaka, hakanyingi swa pfuna ku tiva timhaka tin’wana leti nga xiphemu xa leswi va pfumelaka eka swona. Hi xikombiso, hi ku tiva leswaku timhaka tin’wana ta vona ti kombisa swikwembu swa vona swi ri karhi swi endla swilo leswi vanhu vo tala a va nga ta swi rhandza, hi vutisa hi ku: “Xana a wu ta pfumela leswaku nsati (nuna) wa wena a tikhoma hi ndlela yoleyo?” Hi ntolovelo nhlamulo yi ri: “Doo, a ndzi nge pfuki ndzi swi pfumerile!” Kutani, hi vutisa munhu yoloye: “Kutani, xana xikwembu xi fanerile ku swi endla leswi?” Mabulo yo tano hakanyingi ma nyika nkarhi wo kombisa ntikelo wa Bibele.

Ku pfumela eka ku velekiwa nakambe, ku nga mfungho wun’wana wa Vuhindu, i mhaka leyi fuweke yo bula ha yona. Wansati un’wana wa Muhindu la dyondzekeke loyi a ha ku feriwaka hi tata wakwe u vutisiwile: “Xana a wu ta swi tsakela ku tlhela u vona tata wa wena hi laha a ri ha kona eku sunguleni?” U hlamule a ku: “Ina, sweswo a swi ta tsakisa.” Hi nhlamulo yakwe ni bulo leri yaka emahlweni, swi ve erivaleni leswaku a a nga enerisiwi hi ripfumelo ra leswaku tata wakwe a a hanya eka xivumbeko xin’wana naswona a a nga ha ta n’wi tiva. Kambe dyondzo ya Bibele leyi tsakisaka ya ku pfuka ka vafi yi khumbe mbilu yakwe.

Mahindu man’wana ma na swona swivutiso naswona ma lavisisa tinhlamulo leti enerisaka. Loko Mbhoni yin’wana yi nghena emutini wa Mahindu, wanuna wa kona u vutisile: “Vito ra xikwembu xa n’wina i mani?” Mbhoni yi n’wi hlayele Pisalema 83:18 kutani yi hlamusela leswaku vito ra Xikwembu i Yehovha ni leswaku Varhoma 10:13 yi vula leswaku loko hi ta ponisiwa hi fanele hi vitana vito rero. Wanuna loyi a a tsakile naswona a lava ku tiva leswi engetelekeke. Kahle-kahle, a a ri ni ndlala yo lava ku tiva. U vule leswaku tata wakwe, loyi a a tinyiketele swinene exifanisweni xa vona xa ndyangu, u khomiwe hi vuvabyi endzhaku ka ku xi gandzela ivi a fa endzhakunyana ka sweswo. Sweswo swi tlhele swi endleka ni le ka makwavo. Kutani u engeterile: “Xifaniso lexiya xi hi tisela rifu, ku nga ri vutomi. Kutani ku fanele ku ri na lexi hoxeke hi ku xi gandzela. Kumbexana Xikwembu lexi, Yehovha, xi nga hi pfuna ku kuma ndlela ya vutomi.” Kutani ku sunguriwe dyondzo ya Bibele na yena, ni nsati wakwe ni vana vakwe vambirhi. Va endle nhluvuko hi ku hatlisa naswona ku nga ri khale va khuvuriwile. Va tshike swifaniso swa vona naswona sweswi va famba endleleni ya Yehovha, Xikwembu xa vutomi.

Sweswi hi nghena emutini wa Mamoslem. Hi kuma moya lowu fanaka wa malwandla, naswona ku nga ri kungani hi tshamile hi tamele swakunwa swo titimela. A ku vonaki swifaniso swa vukhongeri emakhumbini handle ka ndzimana leyitsongo ya Xiarabu leyi hayekiweke ekhumbini. Hi boxa leswaku Bibele ni Korani swa twanana etimhakeni to tala, hi xikombiso emhakeni ya mupatriarka Abrahama, ni leswaku Xikwembu xi tshembise Abrahama leswaku hi mbewu ya yena matiko hinkwawo a ma ta katekisiwa. Xitshembiso lexi xi ta hetiseka hi Yesu Kreste, N’wana wa xona. Mamoslem man’wana a ma yi pfumeli mhaka ya leswaku Xikwembu xi ni n’wana. Xisweswo, hi hlamusela leswaku tanihi leswi munhu wo sungula, Adamu, a vitaniwaka n’wana wa Xikwembu hikwalaho ka leswi a vumbiweke hi Xikwembu, hi laha ku fanaka, Yesu i N’wana wa Xikwembu. Xikwembu a xi kali xi lava wansati wa xiviri leswaku xi tswala vana vo tano. Hi mhaka ya leswi Mamoslem ma nga pfumeriki edyondzweni ya Vunharhu-un’we, hi tirhisa mhaka leyi hi twananaka eka yona ku kombisa leswaku Yehovha Xikwembu u tlakukile.

Sweswi se i nhlikanhi, naswona swirho swa ntlawa wa hina swa karhi swa vuya endleleni, swi huma emasin’wini ya mova, swi ta yimela bazi ro tlhelela edorobeni. Hambi loko hi karhelenyana, hinkwerhu hi khutazekile hi ntirho wa ni mixo wo ‘ringela.’ Matshalatshala lama endliweke yo tolovelana ni swiyimo ni tidyondzo to hambana-hambana leswi hi hlangavetaneke na swona a ma fanerile.

Mati kun’we ni maribye ya Fiji swi tele hi tinhlampfi ta minxaka-nxaka. Leswaku a humelela, gonedau (muphasi wa tinhlampfi) wa Mufiji u fanele a tiva ntirho wakwe. Sweswo swi tano na hi ntirho wo ‘ringela’ lowu Yesu Kreste a wu aveleke vadyondzisiwa vakwe. “Vaphasi va vanhu” va Vakreste va fanele va va ni vutshila, va endla rungula ra vona ri fanela xiyimo ni tinhlamuselo ti fanela tidyondzo to hambana-hambana ta vaaki. (Matewu 4:19) Kunene leswi swa laveka eFiji. Naswona vuyelo bya vonaka emintsombanweni ya lembe na lembe ya Timbhoni ta Yehovha, laha Vafiji, Maindiya, Marotuma ni vanhu va mindhavuko leyi hlanganeke va gandzelaka ha kona Yehovha Xikwembu hi vun’we. Ina, u katekisa ntirho wo ‘ringela’ ematini ya Fiji.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Mepe lowu nga eka tluka 23]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Viti Levu

Vanua Levu

Suva

Lautoka

Nandi

0 100 km

0 100 mi

18°

180°

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Yindlu ya ndhawu leyi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Tempele ya Mahindu eFiji

[Swifaniso leswi nga eka tluka 25]

‘Ku ringela’ vanhu loku humelelaka eFiji

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 24]

Fiji Visitors Bureau