Ntirho Wa Xikwembu Wo Tumbuluxa eMisaveni
BIBELE yi vulavula hi minkarhi ya tsevu yo tumbuluxa leyi vuriwaka “masiku,” ni hi nkarhi wa vunkombo kumbe “siku ra ntlhanu na mambiri” ku nga nkarhi lowu Xikwembu xi heteke ntirho wo tumbuluxa wa laha misaveni ha wona, kutani xi wisa.—Genesa 2:1-3.
Genesa 1:1, 2 yi vulavula hi nkarhi wa le mahlweni ka “masiku” yo tumbuluxa ya tsevu. Loko “masiku” lawa ma sungula, dyambu, n’hweti ni tinyeleti ana se a swi ri kona, ku tumbuluxiwa ka swona ku hlamuseriwe eka Genesa 1:1. Hambi swi ri tano, emahlweni ka “masiku” lawa ya tsevu ya ntirho wo tumbuluxa “e misav̌a a yi nga ri na šiv̌umbeko, a yi nga ri na ntšhumu, kambe munyama a wu funengeta šibakabaka.” (Genesa 1:2) Handle ko kanakana, vuandlalo bya mapapa a bya ha funengete misava, byi sivela ku vonakala leswaku ku nga fikeleli vuandlalo bya yona.
Loko Xikwembu xi vule leswaku “Ku v̌onakala a ku v̌e kona,” hi Siku ro Sungula, ku vonakala loku hangalakeke ku fanele ku nghene evuandlalweni bya mapapa hambi loko swihlovo swa ku vonakala koloko a swi nga ta kota ku voniwa loko u ri evuandlalweni bya misava. Swi tikomba onge leri a ku ri endlelo leri fambaka hakatsongo-tsongo. Xikwembu xi hambanise ku vonakala ni munyama, xi thya ku vonakala eNhlekanhi ni munyama eVusiku. Leswi swi kombisa leswaku misava a yi rhendzeleka hi yinhla ya yona, loko yi ri karhi yi rhendzeleka hi dyambu.—Genesa 1:3, 4.
Hi Siku ra Vumbirhi Xikwembu xi endle mpfhuka, hi ku hambanisa “mati ni mati.” Mati man’wana ma sale emisaveni, kambe mati yo tala ma tlakuseriwe ehenhla ka vuandlalo bya misava, kutani exikarhi ka leswimbirhi ku va ni mpfhuka. Xikwembu xi thye mpfhuka xi ku i Tilo, kambe leswi a swi fambisana ni misava, tanihi leswi ku nga vuriwiki leswaku mati lama nga le henhla ka mpfhuka ma pfalele tinyeleti kumbe swirho swin’wana swa matilo ya le henhla.—Genesa 1:6-8.
Hi Siku ra Vunharhu hi matimba lama tirhaka ya mahlori ya Xikwembu, mati emisaveni ma hlengeletane exivandleni xin’we, kutani ku humelela ndhawu leyi omeke, Xikwembu xi yi thya Misava. Hi rona siku leri byanyi, matsavu ni mirhi leyi tswalaka mihandzu swi sunguleke ku va kona. Xin’wana ni xin’wana xa swiphemu leswinharhu leswi tivekaka a xi swi kota ku veka hi ku ya hi “rixaka” ra xona.—Genesa 1:9-13.
Ku rhandza ka Xikwembu malunghana ni swo voninga ku hetiseke hi Siku ra Vumune, loko ku vuriwe leswi: “Šikwembu ši endla ŝo v̌oninga ŝimbiri le’ŝikulu; šo v̌oninga le’šikulu e ku fuma nhlekanhi, ni šo v̌oninga le’šiṭongo e ku fuma v̌usiku, ši endla na tona tinyeleti. Šikwembu ši ŝi v̌eka e mpfhukeni wa matilo, ŝi ta v̌oninga e misav̌eni ni ku fuma nhlekanhi ni v̌usiku, ni ku hambanyisa e ku v̌onakala ni munyama.” (Genesa 1:16-18) Hi ku ya hi nhlamuselo ya swivoningi leswi, xivoningi lexikulu handle ko kanakana a ku ri dyambu naswona xivoningi lexitsongo a ku ri n’weti.
Lexi xiyekaka hi leswaku eka Genesa 1:16 riendli ra Xiheveru ba·raʼʹ, leri vulaka “ku vumba,” a ri tirhisiwi. Ematshan’weni ya sweswo, ku tirhisiwe riendli ra Xiheveru ʽa·sahʹ, leri vulaka “ku endla.” Tanihi leswi dyambu, n’weti ni tinyeleti swi katsiweke ‘ematilweni’ lama boxiweke eka Genesa 1:1, a swi vumbiwe khale emahlweni ka Siku ra Vumune. Hi siku ra vumune Xikwembu xi hambete xi “endla” mintlawa leyi ya swivoningi leyi veke ni vuxaka lebyintshwa ehenhla ka vuandlalo bya misava ni mpfhuka lowu nga le henhla ka yona. Loko ku vuriwa leswaku, “Šikwembu ši ŝi v̌eka e mpfhukeni wa matilo, ŝi ta v̌oninga e misav̌eni,” leswi a swi ta kombisa leswaku sweswi swi vonaka kahle evuandlalweni bya misava, onge hi loko a swi ri empfhukeni.—Genesa 1:14.
Siku ra Vuntlhanu ri funghiwe hi ku tumbuluxiwa ka mimoya-xiviri yo sungula leyi nga riki vanhu. Ku hava ni xivumbiwa ni xin’we lexi Xikwembu xi xi kunguhateleke ku hundzukela eka swivumbeko swin’wana, kambe hi ku kongoma mimoya-xiviri ya ntsandza-vahlayi yi vumbiwe hi matimba ya Xikwembu. Swi vekiwe hi ndlela leyi: “Šikwembu ši endla ŝihari le’ŝikulu ŝa mati, ni le’ŝi hanyaka hikwaŝo le’ŝi fambaka le’ŝi talaka e matini, hi tinšaka ta ŝona, ni le’ŝi hahaka hikwaŝo hi tinšaka ta ŝona.”—Genesa 1:20-23.
Hi Siku ra Vutsevu “Šikwembu ši endla ŝihari ŝa misav̌a hi tinšaka ta ŝona, ni ŝifuwo hi tinšaka ta ŝona, ni le’ŝi kokov̌aka e misaveni hi tinšaka ta ŝona,” ntirho wolowo a wu ri lowunene, ku fana ni mintirho hinkwayo yo tumbuluxa ya Xikwembu leyi hundzeke.—Genesa 1:24, 25.
Loko siku ra vutsevu ra ntirho wo tumbuluxa ri ya eku heleni, Xikwembu xi endle muxaka lowuntshwa wa xivumbiwa lexi nga le henhla ka swiharhi hambi leswi a xi ri ehansi ka tintsumi. Xivumbiwa lexi a ku ri munhu, la vumbiweke hi xifaniso xa Xikwembu a tlhela a fana na xona. Hambi loko Genesa 1:27 yi kombisa hi ku komisa malunghana ni vanhu, “[Šikwembu] ši endla wanuna ni wansati,” mhaka leyi fanaka eka Genesa 2:7-9 yi kombisa leswaku Yehovha Xikwembu u vumbe munhu hi ntshuri wa misava, a huhutela etinhompfini ta yena eku hefemula ka vutomi, kava loko munhu a endliwe xivumbiwa lexi hanyaka, laha a nga nyikiwa kaya ra paradeyisi ni swakudya.
Emhakeni leyi, Yehovha u tirhise swiaki swa misava entirhweni wo tumbuluxa, kutani loko a vumbe munhu, U vumbe wansati hi ku tirhisa rin’wana ra timbambu ta Adamu tanihi masungulo. (Genesa 2:18-25) Hikwalaho ka ku tumbuluxiwa ka wansati, wanuna a helerile tanihi “rixaka.”—Genesa 5:1, 2.
Kutani Xikwembu xi katekisa vanhu, xi byela wanuna ni wansati wo sungula xi ku: “Tŝalanani, mi anḍa, mi tata misav̌a, mi yi fuma, mi fuma ni tinhlampfi ta lwandle, ni tinyanyana ta tilo, ni ŝiṅwana hikwaŝo le’ŝi hanyaka e misav̌eni.” (Genesa 1:28) Xikwembu xi endlele vanhu ni swivumbiwa leswin’wana swa laha misaveni lunghiselelo leri eneleke hi ku swi nyika “byanyi byiṅwana ni byiṅwana bya rihlaza, ŝi v̌a ŝakudya ŝa ŝona.” Loko yi vika vuyelo bya ntirho wolowo wo tumbuluxa, Rhekhodo leyi huhuteriweke yi ri: “Šikwembu ši languta hikwaŝo leŝi ši ŝi endleke, kutani maŝiv̌o, a ŝi ri ŝinene ngopfu.” (Genesa 1:29-31) Loko siku ra vutsevu ri fike emakumu ya rona lama humeleleke, ni loko Xikwembu xi hete ntirho lowu wo tumbuluxa, ‘xi wisile entirhweni hikwawo lowu xi wu endleke hi siku ra ntlhanu na mambiri.’—Genesa 2:1-3.
Loko ku hela nkambisiso wa mintirho eka rin’wana ni rin’wana ra masiku ya tsevu ya ntirho wo tumbuluxa ku na marito lawa, “Kutani ku v̌a madyambu, ku v̌a ni mišo,” ku va siku ro sungula, ra vumbirhi, ra vunharhu, sweswo-sweswo. (Genesa 1:5, 8, 13, 19, 23, 31) Tanihi leswi siku rin’wana ni rin’wana ra ku tumbuluxa a ri lehe ku tlula tiawara ta 24, xiga lexi a xi tirhi eka vusiku ni nhlekanhi wa xiviri kambe i xo fanekisela.
Hi nkarhi wa madyambu swilo a swi nga ta vonaka kahle; kambe ni mixo a swi ta va erivaleni. “Nimadyambu,” kumbe eku sunguleni ka nkarhi wun’wana ni wun’wana wo tumbuluxa, kumbe “siku,” hambi leswi Xikwembu a xi xi tiva hi laha ku heleleke xikongomelo xa xona xa siku rero, a xi ta vonaka xi nga twisiseki eka vahlaleri vahi ni vahi va tintsumi. Hambi swi ri tano, loko ku fika “mixo” leswi Xikwembu xi swi kunguhateke mayelana ni siku rero, a swi ta vonaka kahle, hi ku swi endla swi hetiseka hi nkarhi wolowo.—Ringanisa Swivuriso 4:18.
Loko u ta lava ku kuma rungula leri engetelekeke, kumbe u swi tsakela leswaku un’wana a ku endzela a ta va ni dyondzo ya le kaya ya Bibele ya mahala na wena, hi kombela u tsalela eka Watch Tower, Private Bag X2067, Krugersdorp, 1740, kumbe eka adirese leyi faneleke eka leti xaxametiweke eka tluka 2.