Vantshwa Va Vutisa . . .

Xana Ku Nwa Ku Nga Ndzi Godzombela Hakunene?

SWI sungule loko Jerome a ha ri ni malembe ya kaye. Wa hlamusela: “Ndzi minye swakunwa leswi saleke exinkhubyanini lexi a xi ri kona ekaya, ndzi dakwa naswona a ndzi rhandza leswi ndzi nga titwisa xiswona.” Ku xava xihoko, a tumbela, a nwa, swi sungule ku va mukhuva wa Jerome wa siku na siku. Kambe wa pfumela: “A ndzi nga swi tivi leswaku ndzi ni xiphiqo ku fikela loko ndzi va ni malembe ya 17. Loko van’wana va fihlula, a ndzi nwanyana [kotara ya litara] ya vodka!”

Ku nwiwa ka xihoko ni ku xi tirhisa loko biha ku kula hi nhlayo leyi chavisaka exikarhi ka vantshwa emisaveni hinkwayo. EUnited States ntsena, ku tlula khume ra timiliyoni—ku nga hafu—ta swichudeni swa le Amerika swa malembe ya 13 ku ya ka 18 hi vukhale swi vonaka swi nwe bodlhela rin’we n’wexemu. Kwalomu ka nhungu wa timiliyoni va nwa vhiki rin’wana ni rin’wana. Entiyisweni vana va kondlo-a-ndzi-dyi va le U.S. va nwa swikotela swa byalwa swa khume ra timiliyoni ni mabodlhela yo tlula 300 wa timiliyoni ya vhinyo, hi lembe!

Bibele yi vula leswi malunghana ni swakunwa swa xihoko: “Hikwav̌o la’v̌a [hambukisiwaka hi, NW] ŝona a v̌a na v̌utlhari.” (Swivuriso 20:1) Kambe vantshwa va timiliyoni lava fanaka na Jerome, va hambukisiwa hi xihoko. Hi wahi makhombo ya ku tirhisa xihoko hi ndlela yo biha? U nga swi vonisisa ku yini leswaku xa ku godzombela?

Xihoko Ni Ku Godzomberiwa Hi Xihoko

Loko xi phutseriwe kahle tanihi vhinyo leyi khavisiweke kumbe byalwa lebyi pfariweke kahle, xihoko xi vonaka xi nga ri na khombo nikatsongo. Hambi swi ri tano, muhlovo ni ku languteka ka xona ku nga ha ku xisa. Xihoko i xidzidzirisi—xa matimba swinene.

Madokodela ma vula leswaku xihoko xi khomisa gome leri khumbaka byongo, leri karhataka fambiselo ra misiha ya le xikarhi. Loko munhu lonkulu a nwa hi mpimo lowu ringaneleke, xi nga ha va lexi nga n’wi vavisiki, kambe xi nga n’wi tsakisa. Pisalema 104:15 yi ri: ‘Vhinyo yi tsakisa mbilu ya munhu.’ Hambi swi ri tano, xikalo lexikulu xa xihoko xi nga ku dakwisa—ku nga xiyimo xa ku hela ka matimba ya miri ni ya mianakanyo. Ku fana na Jerome, munhu a nga godzomberiwa, a hundza eka xiyimo xo lava xakunwa kambe a fika eka xiyimo xa ku navela kumbe a va ni torha lerikulu ra xona. Hikwalaho ka yini leswi swi endleka? Miri wu nga ha hanyela xihoko loko xi tirhisiwa ku tlurisa. Kutani munwi a nga boheka ku nwa ngopfu loko a ta vona vuyelo bya xona. Kambe, handle ko swi xiya, u tikuma a godzomberiwe hi xona. Loko munhu a godzomberiwa, vutomi bya yena byi hundzuka hi ku hatlisa. Vantshwa va le U.S. va kwalomu ka ntlhanu wa timiliyoni va ni xiphiqo xa ku nwa.

Lexi Xi Va Endlaka Va Nwa

Hi va-1930 muntshwa la tolovelekeke wa le U.S. a sungula ku nwa xihoko loko a ri ni malembe ya 18. Namuntlha, u nwa a ri ni malembe ya 13. Van’wana va sungula hambi va ha ri vatsongo ku tlula sweswo. “A ndzi ri ni malembe ya tsevu hi vukhale, . . . kutani ndzi nwanyana xihoko ejomeleni ra kokwa wa mina. . . . Ivi ndzi khomiwa hi sululwana!” I Carlotta la tsundzukaka sweswo—loyi a a hlakarhelaka tanihi leswi a a godzomberiwe hi xihoko. Loko u hatla u sungula, u ta godzomberiwa hi ku olova.

Kavula, tintangha hakanyingi ti ni ntshikilelo lowukulu emhakeni leyi. Kambe minkarhi yin’wana vatswari na vona va soriwa. Van’wana va nwa ku tlurisa, va tirhisa xihoko ku tshega mintlhaveko, kumbe va tibombisa hi mpimo wa swikalo leswi va kotaka ku swi nwa. Xibukwana xin’wana lexi vulavulaka hi ku tirhisa xihoko ku tlurisa xi ri: “Vana lava hundzaka vanhu lavakulu, lava nwaka, va tlhela va va ni vutihlamuleri, va tala ku va va huma emindyangwini leyi xihoko xi langutiwaka kahle, laha xi nga tekeriwiki ehenhla . . . , laha ku nwa ku lawuriwaka kahle.”a

Thelevhixini i nchumu wun’wana lowukulu lowu kucetelaka vantshwa. Loko a fika emalembeni ya 18, muntshwa wa le Amerika u va a vone minkombiso ya ku nwa ya 75 000 eka TV—11 wa minkombiso hi siku. Ku navetisa ka vutlharhi, loku kunguhateriweke ku endla leswaku ku nwa ku vonaka ku ri ndlela yo tisa ntsako ni ya timhaka ta rirhandzu, ku komba minkombiso leyi khumbaka timhaka ta rimbewu, ni ku nwa hi mintlawa ya swinkhubyana. Xihoko xi vitaniwa hi mavito ya mihandzu ni mavito lama navetisaka. Swinavetisi swi hetisisa kungu ra swona. Mahelo-vhiki man’wana ni man’wana, vantshwa va le United States va 454 000 va ya eswinkhubyanini swa ku nwa, leswi endleke n’anga ya le U.S. yi vula leswaku vo tala va vona “se va godzomberiwe hi xihoko, kutani lavan’wana va le kusuhi ni sweswo.”

Kambe, vantshwa van’wana va susumeteriwa ku nwa hi mhaka ya swiphiqo. Kim u boxe lexi xi n’wi vangeleke ku kukutlela byalwa: “A ndzi tirhisa [xihoko] leswaku ndzi hundzula xiyimo xa mina, xi ndzi endla ndzi titwa ku antswa.” Loko muntshwa a ri ni tingana kumbe loko a titwa a nga ri nchumu, ku nwa a nga ha ku vona ku ri murhi lowunene. Kasi van’wana va nwela ku tisusa vusiwana, tanihi loko va khomiwa hi ndlela yo biha ni ku honisiwa hi vatswari. Hikwalaho ka yini Ana a sungule ku nwa? “A ndzi si tshama ndzi kuma rirhandzu leri ndzi ri lavaka.”

Ku nga khathariseki leswaku u vangiwa hi yini leswaku a sungula, hi ku famba ka nkarhi muntshwa a nga swi kuma swi ya swi tika ku lawula ndlela leyi a nwaka ha yona. Hi nkarhi wolowo a nga tivona a tirhisa xihoko ku tlurisa. Xana wa nwa? Kutani endla xikambelo lexi nge “Ku Sukela Loko U Sungule Ku Nwa.” U ta kuma leswaku vuyelo bya kona byi le rivaleni.

Xihoko—Xi Ni Khombo Eka Vantshwa!

“La’v̌a tolov̌elaka ku nwa [vhinyo, NW]” Bibele yi va tsundzuxa leswaku ‘emakumu ka yona yi tlhava kukota mhiri.’ (Swivuriso 23:29-32) Vuxungu lebyi nghenisiwaka hi nyoka byi nga vavisa kumbe byi dlaya munhu hakatsongo-tsongo, hi ndlela yo vava. (Ringanisa Mintirho 28:3, 6.) Hi laha ku fanaka, ku tirhisa xihoko hi ndlela yo biha, nkarhi wo leha, ku nga ku dlaya hakatsongo-tsongo. Ku nga onha kumbe ku dlaya swirho swa nkoka, swo tanihi xivindzi, rivengwana (pancreas), byongo ni mbilu. Ngopfu-ngopfu miri ni miehleketo leyi ya ha kulaka swa olova leswaku yi onhaka hi ndlela yoleyo, naswona nkarhi wun’wana a yi tshunguleki.

Xihoko xi nga yi onha ngopfu mintlhaveko ya wena ku tlula miri wa wena. Xakunwa xi nga engetela ku titshemba ka wena swa xinkarhana. Kambe ku titshemba loku u vaka na kona a hi ka ntiyiso—naswona hakanyingi ka hangalaka. Hi nkarhi lowu fanaka u kavanyeta ku kula ka wena ka mintlhaveko ni ka mianakanyo. Ematshan’wini yo hanyanya u langutana ni vutomi, u tlhelela eku nweni. Kambe, Peter wa malembe ya 18 hi vukhale, endzhaku ka loko a yime ku nwa tin’hweti ta 11, u ri: “Ndzi boheka ku dyondza ku langutana ni mintlhaveko ya mina, ndzi kuma tindlela letintshwa ta ku hlula swiyimo leswi xihoko a xi ndzi pfuna leswaku ndzi swi hlula. Ndzi vona onge hi tlhelo ra mintlhaveko ni ra mahanyelo ndzi ni malembe ya khume-nharhu.”

Kutani ku ni makhombo ya ku nwa, u tlhela u chayela. Mafu ya le mapatwini lama khumbanaka ni xihoko i xidlayi lexikulu xa vantshwa eUnited States. Ku nwa nakambe ku khumbana ni ku dlayana ekaya, ku tisunga ni ku tipeta ematini—ku nga swivangelo swin’wana leswikulu swa ku fa ka vantshwa.

Ku tlula kwalaho, ku tirhisa xihoko hi ndlela yo biha ku nga va ni vuyelo lebyi karhataka vutomi bya ndyangu, vanghana, ntirho wa xikolo ni vumoya bya wena. Hi leyi ndlela leyi Bibele yi swi vekaka ha yona: “Ndzi kombe munhu loyi a nwaka ku tlurisa, . . . kutani ndzi ta ku komba loyi a rilaka, a titshandza, nkarhi hinkwawo wa karhata naswona wa vilela nkarhi hinkwawo. Mahlo yakwe ma tshwukile, naswona u kume timbanga swi nga fanelanga. . . . U ta endla onge u le henhla ka lwandle, u vabyisiwa hi lwandle, u etlele ehenhla ka xikepe lexi yaka hala ni hala.” (Swivuriso 23:29-34, Today’s English Version) Leyi i yinhla ya ku nwa leyi yi nga kombisiwiki eka swinavetisi swa TV.

Hikwalaho Ka Yini U Sungula?

Hikwalaho matiko yo tala ma sivela vantshwa ku nwa xihoko. Loko u ri Mukreste, u ni xivangelo lexi tiyeke xa ku yingisa milawu yoleyo, tanihi leswi Xikwembu xi ku lerisaka leswaku u “tivek[a] ehansi ka tihosi.” (Varhoma 13:1, 2) Hambi loko ku nwa xihoko exikarhi ka vantshwa ku ri enawini hi ku ya hi ndhavuko wa ndhawu, xana i swinene leswaku u sungula ku nwa enkarhini lowu wa vutomi bya wena? Hi laha 1 Vakorinto 6:12 yi swi vekaka ha kona, “‘Swilo hinkwaswo eka mina swa pfumeleleka.’ . . . kambe a hi hinkwaswo leswi pfunaka.” Xana u swi lunghekerile hakunene ku tamela swakunwa swa xihoko?

I ntiyiso, loko tintangha ti ku nyika vhinyo, u nga ha lava ku twa leswaku yi njhani. Kambe, lemuka leswaku va ku nyika xidzidzirisi lexi godzombelaka. Vantshwa lava chavaka Xikwembu eminkarhini ya Bibele, vo tanihi Daniyele, Xadraka, Mexaka na Abedi-Nego, a va ri ni xivindzi xa ku langutana ni valawuri va le Babilona, va ala swakudya leswi thyakisaka ni vhinyo leyi va nyikiweke yona hi hosi ya muhedeni ya le Babilona. Na wena u nga va na xona xivindzi xa ku ala!—Daniyele l:3-17.

Hi ku famba ka nkarhi u ta kula—hi ku ya hi nawu, hi miehleketo, hi mintlhaveko ni le mirini—u swi kota ku nwa xihoko loko u xi lava. Hambi swi ri tano, u ta va u endla hi vutlharhi loko u ringanisela ni ku papalata ku godzomberiwa. Vantshwa vo tala se va godzomberiwile, kutani xihloko xa nkarhi lowu taka xi ta hlamusela leswaku va nga endla yini leswaku va hlakarhela.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 26]

KU SUKELA LOKO U SUNGULE KU NWA:

◻ Xana u ni vanghana van’wana, kumbe se va hungutekile?

◻ Xana vutomi ekaya se byi tika ngopfu?

◻ Xana swa ku nonon’hwela ku etlela, kumbe xana u titwa u ri ni gome, u nga dyi byi ehla?

◻ Xana u rhanga hi ku kuma xo nwa leswaku u nga vi na tingana exikarhi ka van’wana?

◻ Xana u titwa u nga tsakanga kumbe u hele matimba loko u heta ku nwa?

◻ Xana u famba u hemba kumbe u tumbeta mhaka ya leswaku wa nwa?

◻ Xana u khomiwa hi tingana kumbe wa kariha loko un’wana a boxa mikhuva ya ku nwa ka wena?

◻ Xana u kona loyi a nga tshama a ku laya kumbe ku ku endla xihlekiso hi ku tirhisa xihoko?

◻ Xana u vona onge vhinyo ni byalwa swi ku lulamerile leswaku u swi nwa, hi mhaka ya leswi swi nga baviki?

◻ Xana a wa ha swi tsakeli swintirhwana leswi a wu swi endla kumbe mintlango leyi a wu yi tlanga?

Loko nhlamulo ya wena yi ri ina, eka swivutiso swo tlula swimbirhi, swi nga komba leswaku u ni xiphiqo lexikulu xa ku nwa. Loko swi ri tano, i swinene leswaku u hatlisa u lava ku pfuniwa.

Xihlovo: THE REGENT HOSPITAL, New York, NY.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Vunyingi bya lava godzomberiweke hi xihoko va ve ni swiphiqo swa ku nwa va ha ri vatsongo