Xinamu—I Khamba Ra Nkarhi
“Xinamu i khamba ra nkarhi.”—Edward Young, c. 1742.
YIMA! U nga tshiki ku xi hlaya xihloko lexi! Wa swi tiva leswi nga ha humelelaka. U nga ha tshika ku xi hlaya ivi u ku: “Lexi i xihloko lexi tsakisaka, kambe a ndzi na nkarhi wo xi hlaya sweswi. Ndzi ta xi hlaya endzhakunyana.” Kambe swi nga endleka u nga wu kumi nkarhi wo xi hlaya endzhakunyana.
U nga hlweli ku hlaya xihloko lexi vulavulaka hi xinamu! Tikambisise. Kumbexana u nga swi kota ku hlaya xihloko lexi hi timinete ta kwalomu ka ntlhanu. Kutani u ta va u hete kwalomu ka 10 wa tiphesente ta magazini lowu hinkwawo! Languta eka xikomba-nkarhi xa wena kutani u sungula ku pima nkarhi sweswi. (Ana se u hlaye 5 wa tiphesente!)
Xana I Xinamu?
Loko u bakanyela etlhelo—kumbe u swi vekela nkarhi wun’wana leswi u nga swi endlaka kumbe leswi u faneleke u swi endla sweswi—u na xinamu loko u endla tano. Hi marito man’wana, u swi vekela mundzuku leswi u nga swi endlaka sweswi, namuntlha. Munhu loyi a hlwelaka u hlwerisa ntirho loko wu laveka.
Mulanguteri u kombela mutirhi leswaku a n’wi nyika xiviko; vatswari va kombela n’wana wa vona leswaku a basisa kamara ra yena; wansati u kombela nuna wa yena leswaku a lunghisa pompi. “A ndzi khomeke ngopfu” kumbe “Ndzi rivele” kumbe “A ndzi nga ri na nkarhi,” i swivangelo leswi vuriwaka hikwalaho ka leswi xilo xo karhi xi nga endliwangiki. Ntiyiso wa kona hi leswaku, va nga ri vangani va hina va yisa swiviko kumbe ku basisa tiyindlu kumbe ku lunghisa tipompi loko va tsakisiwa hi swo tala entirhweni wolowo. Kutani loko hi swi bakanyela etlhelo, hi hlwela ku swi endla.
Hambi swi ri tano, xana a wu swi tiva leswaku minkarhi yin’wana a hi ku hlwela loko hi bakanyela etlhelo ku endla swilo swin’wana ke? N’wamabindzu un’wana wa xisati loyi a kumaka xikombelo ivi a nga swi tivi leswaku a endla yini hi xona, u xi veka efayilini ebokisini leri tsariweke “swa nkarhi lowu taka,” ehenhla ka desika ra yena. Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani, u kambisisa swilo leswi, kutani a kuma leswaku hafu ya swona a swi lavi ku endliwa nchumu. Swi tilunghise hi swoxe kumbe a swa ha laveki. Loko u nga tiyiseki leswaku u fanele ku hlwela kumbe ku hatlisa, ringeta ku kambisisa leswi nga ta humelela loko u nga endli leswi u swi vekelaka nkarhi wun’wana. Xana vuyelo bya kona byi tala ku antswa loko u xi endla kumbe byo nyanya ke?
Loko hi kota ku teka goza naswona swi boha ku ri teka hi nkarhi lowu ni loko ku hlwela ku teka goza swi ta vanga swiphiqo leswi engetelekeke enkarhini lowu taka, kutani ke ku hlwela i xinamu. Hi xikombiso, ku hlantswa swibye endzhaku ka loko swi tshame nkarhinyana, swi endla leswaku swi tika ku swi hala swi basa. Ku hlwela ku lunghisisa movha swi nga vanga leswaku u hakela ngopfu loko yi lunghisiwa enkarhini lowu taka. Ku hlwela ku hakela xikweleti swi nga vangela ku hakela mali yo tala kumbe ku lahlekeriwa hi mintirho. Wansati un’wana u vule leswaku thikithi ra yena ra swipitikopo leri hundzeriweke hi nkarhi, khasete ya vhidiyo ni tibuku ta le layiburari swi endle ntsengo wa 46 wa tidolara (167 wa tirhandi) hikwalaho ka ku hlwela! Swoleswo a swi ri swa n’hweti yin’we ntsena!
Ku Khoma Khamba
Twisisa leswaku hikwalaho ka yini u hlwela. Kambisisa swivangelo leswi landzelaka, u vona loko u nga tiva lexi fanelaka ntirho wa wena wa sweswi lowu u nga si wu sungulaka kumbe lowu wu nga siki helaka:
Mukhuva:
Loko ndzo kondza ndzo siyiwa hi nkarhi, ndzi ta va ni nsusumeto lowu engetelekeke wo wu heta.
Ndzi tsakisiwa hi ku wu endla hi nkarhi wo hetelela.
Ndzi ta yima ku kondza mulerisi wa mina a ndzi tsundzuxa minkarhi yo hlayanyana, kutani ndzi ta swi tiva leswaku i xilo lexi a lavaka xi endliwa hakunene.
Ndzi ni swilo swo tala ngopfu swo swi endla lerova i swilo swo nonon’hwa ntsena leswi kumaka nyingiso wa mina.
Langutelo:
A ndzi na ku navela kumbe nsusumeto wo endla xiavelo.
Mina swilo ndzi swi endla ntsena loko ndzi titwa ndzi swi tsakela.
Ndzi lava ku endla swin’wana.
A ndzi swi koti ku tilaya.
Ku Chava:
A ndzi tshembi leswaku ndzi nga wu endla.
A ndzi na nkarhi lowu eneleke wo wu endla.
I ntirho lowukulu ngopfu. Ndzi lava mpfuno.
Ku vuriwa yini loko ndzi nga humeleli kumbe ku wu heta?
Ndzi fanele ndzi kuma switirho leswaku ndzi ta heta ntirho lowu.
Ndza chava ku soriwa kumbe ku khomisiwa tingana.
Vanhu vo hambana-hambana va hlwela emintirhweni yo hambana. Van’wana va hlwela va nga si sungula hikuva va teka ntirho lowu tanihi lowukulu ngopfu. Van’wana va wu sungula, kambe loko se va ya eku heteni, ku hiseka ka hela ivi va wu bakanyela etlhelo va nga ha wu hetisi. Ku tlula kwalaho, van’wana loko va ri kusuhi ni ku heta va sungula ntirho wun’wana, va tshika lowo sungula wu nga helanga. (U endla kahle. Ana se u ya eku xi heteni xihloko lexi.)
Swivangelo swa wena swo kala u nga sunguli kumbe ku heta ntirho swi nga wela eka swiyenge leswi swinharhu hinkwaswo. Ebukwini leyi nge The Now Habit, Neil Fiore u tsarile: “Timhaka-nkulu tinharhu leti tumbeleke ta swiphiqo swo tala swa ku hlwela hi leti: i ku titwa onge u tshikileriwile, ku tikeriwa ni ku chava ku tsandzeka.” Ku nga khathariseki swivangelo swa kona, loko wo kuma swivangelo swa kona, u ta va u ri kusuhi ni ntlhantlho.
Loko u nga tiyiseki leswaku ha yini u hlwela, endla rhekhodo ya mintirho ya wena ya vhiki yi ri ni ku wisanyana ka hafu ya awara. Xiyisisa ndlela leyi u tirhisaka nkarhi ha yona. Swi nga ha hi hlamarisa ku vona nkarhi lowu hi wu hetaka eka swilo swin’wana leswi nga pfuniki nchumu ku ri ni lowu hi wu tirhiselaka mintirho ya nkoka. Kambe u endla yini endzhaku ka swona?
Ehleketa Hi Vuyelo Bya Kona
Ku langutela leswaku xilo xin’wana xi ta tiendlekela handle ko endla matshalatshala swi nga tswala ntlhaveko lowu vangaka vuvabyi. Loko siku leri swilo swi faneleke ku va swi endliwile ha rona ri tshinela, u sungula ku twa ntshikilelo ni ku vilela. Loko mintlhaveko leyi yi akela, vuswikoti bya wena byo endla swilo byi nga ha siveriwa. A wu rhandzi ku pima kumbe ku kala tindlela to hambana-hambana to hetisisa pakani, kambe u tiyimisele ku wu endla.
Hi xikombiso: U averiwe ku nyikela rungula ro karhi. Hi xa tolo xa kona, u tshama ehansi u tsala marito ma nga ri mangani ephepheni. Hikwalaho ka leswi u nga hetangiki nkarhi lowu eneleke ku lavisisa mhaka ya wena, kutani wo fika u vulavula swo ka swi nga nyawuli. Kumbexana hi matshalatshala man’wana a wu ta va u nghenise mintokoto, rungula leri sekelaka kumbe tichati leswaku u pfuna vayingiseri va wena ku twisisa mhaka.
Vuyelo byin’wana lebyi vaka kona loko hi hlwela ku endla ntirho i ku tsandzeka ku wisa loko hi nga ri eku tirheni. Leswi swi vangiwa hi leswi hi nga ni ntlhaveko wa vuxapi (kumbe un’wana la nga ni vuxapi loyi a hi tsundzuxaka) leswaku hi siye ntirho wu nga endliwanga.
I Yini Lexi Ndzi Nga Xi Endlaka?
Endla nxaxamelo. Endla leswi hi xa tolo wa kona. Tsala ephepheni swilo leswi u lavaka ku swi endla siku leri landzelaka. Hi ndlela leyi u nga ka u nga rivali swin’wana, naswona u ta vona nhluvuko wa wena loko u ri karhi u khwatihata swilo leswi u swi heteke. Etlhelweni ra xinene ra mhaka yin’wana ni yin’wana, tsala nkarhi lowu u wu ringanyetaka leswaku swi ta heta wona ku hetisisa xiavelo. Loko u endla nxaxamelo wa ‘Leswi Lavaka Ku Endliwa’ hi siku, tsala timinete leti u ringanyetaka leswaku ti ta laveka ehansi. Loko u endla nxaxamelo wa ntirho, tsala tiawara leti u ti ringanyetaka ehansi. Endla nxaxamelo lowu hi xa tolo xa kona. Tirhisa timinete ti nga ri tingani ku lunghiselela nxaxamelo wa wena wa siku leri landzelaka. Vana ni khalendara ya n’hweti yin’wana ni yin’wana ekusuhi. Loko u amukela swiavelo ni swikombelo, swi tsale kona na swona.
Loko u kambela mintirho ya siku leri landzelaka, tsala masiku lawa yi lavekaka ha wona eka khalendara ya wena, u tsala A, B, C, ekusuhi ni ntirho wun’wana ni wun’wana lowu nga ta hetisisiwa. Vanhu van’wana va tirha ku antswa ni mixo, van’wana ni ndzhenga kumbe ni madyambu. Endla xiyimiso xo tirha mintirho ya wena leyo tika hi nkarhi lowu ku pfumelelaka. Rhangisa mintirho leyi u nga yi tsakeriki ngopfu emahlweni ka leyi u yi tsakelaka swinene.
Tivekele nkarhi. Loko u tshamela ku hlwela, dyondza ku tivekela nkarhi. Hi leswaku, tivekele nkarhi lowu kongomeke lowu u nga ta wu lava ku endla ntirho wo karhi. Engetela timinete tin’wana ti nga ri tingani entirhweni ta “ku kavanyetiwa” loku nga tshukaka ku humelerile. U nga rivali ku veka nkarhi wo karhi wa swikombelo. U fanele u tlhandlekela nkarhi wo famba ha wona. U nge heti nhlangano hi 10:00 ni mixo, ivi u va u ri eka wun’wana hi 10:00 ni mixo, hambi loko wu ri endlwini leyi landzelaka, a ha ha vuli loko u tsemakanya doroba. Siya nkarhi lowu ringaneke exikarhi ka mintirho leyi u yi endlaka.
Tinyiketele. Hakanyingi hi ringeta ku tiendlela xin’wana ni xin’wana hambi loko minkarhi yin’wana swi nga laveki leswaku hi swi endla. Munhu un’wana a nga ha swi kota ku hi yisela phasela ra hina eposweni loko hi swi tiva leswaku u ya kona.
Wu avanyise. Minkarhi yin’wana a hi wu sunguli ntirho lowuntshwa hikwalaho ka vukulu bya wona. Hikwalaho ka yini u nga avanyisi ntirho lowukulu wu va hi swiphemuphemu? Loko hi heta swiphemu leswitsongo, hi ta vona nhluvuko wa hina kutani hi susumeteleka ku heta leswin’wana.
Kunguhatela swikavanyeti. Minkarhi hinkwayo ku ni swikavanyeti entirhweni wa siku—tinqingho, vaendzi, swiphiqo ni poso. Hi lava ku tirha hi ku chivirika, leswi katsaka ku tirha ni vanhu van’wana lava na vona va nga ni masiku lawa va lavaka ku heta mintirho ya vona ha wona. Loko hi khumbeka hi ku tirha hi laha ku humelelaka, hi ta karhateka loko van’wana va kavanyeta mintirho ya hina. Hikwalaho, kunguhatela swikavanyeti. Masiku hinkwawo veka nkarhi wa swiendlakalo leswi nga kunguhatiwangiki. Loko swilo leswi swi va kona, u nga ha langutana na swona, u ri karhi u tiva leswaku u swi vekele nkarhi.
Hakelo. Loko u endla xiyimiso xa wena, u fanele ku kunguhata ni mintirho leyo tika leyi lavaka nyingiso ku ringana 90 wa timinete. U nga rivali ku endla xiyimiso xa nkarhi wo endla lunghiselelo ra ntirho. Endzhaku ka loko u ta va u sungule ntirho naswona u tirhe ku ringana awara ni hafu, u nga ha lava ku wisanyana. Loko u tirha ehofisi wisanyana, tiolole ni ku endla swin’wana. Loko u tirha ehandle, kuma swakudya swo khomisa nyoka. Tihakele hikwalaho ka ntirho wa wena.—Eklesiasta 3:13.
Ehleketa ha swona, u hete xihloko lexi hi timinete ta kwalomu ka ntlhanu endzhaku ka loko u hlaye nhloko-mhaka. U nga va u ri ndleleni yo wisa!