Langutelo Ra Bibele
Xana Swi Na Mhaka Leswaku U Pfumela Yini?
“MUNHU U LAVA KU PFUMELA LESWI A SWI TEKAKA WU RI NTIYISO.”—FRANCIS BACON, 1561-1626, MUTSARI WA SWITSALWANA WA MUNGHEZI TLHELO HOLOBYE.
LOKO ku tiwa etidyondzweni ta vukhongeri, vanhu vo tala va vona onge ntsena loko munhu hi ku tshembeka a pfumela leswaku ‘u kona Un’wana le henhla le’ naswona a rhandza vanhu-kulobye, a swa ha ri na mhaka leswaku i yini leswin’wana leswi a swi pfumelaka. Van’wana va nga ha languta mavonelo lama kanetanaka lawa mintlawa ya vukhongeri yi ma vulavulelaka mayelana ni Xikwembu, xikongomelo xa xona, ni ndlela yo xi gandzela ivi va heta hi leswaku ku hambana ka kona i ka le handle ntsena, tanihi switayele swo hambana-hambana swa swiambalo leswi ambariwaka hi munhu a ri un’we. Va nga ha anakanya leswaku lava va tekaka ku hambana loku ku ri mhaka leyikulu kunene va hava moya wa Vukreste bya ntiyiso.
Matsalwa ma tiyisekisa leswaku a hi mabulo hinkwawo ya tidyondzo ta vukhongeri lama faneleke. Hi xikombiso, emapapilweni yakwe lama huhuteriweke lama yaka eka Timotiya, muapostola Pawulo u vulavule hi vavanuna lava vumbaka ‘mimphikizano ya vukarhi hi swilo switsongo.’ Pawulo u va hlamusele tanihi lavo “navela ku phikisana ni ku kanetana ehenhla ka marito ntsena.” (1 Timotiya 6:4, 5) U letele Timotiya a ku “u nga vi ni mhaka ni ku kanetana ka vuphukuphuku loku nga pfuniki nchumu; wa swi tiva leswaku swi tswala timholovo,” ni leswaku a letela mavandlha leswaku ya “nga phikisani hi marito, yi nga mhaka leyi nga pfuniki nchumu.” (2 Timotiya 2:14, 23) Minjhekanjhekisano yo tala ya vukhongeri enkarhini wa hina yi fanela nhlamuselo leyi kahle naswona yi tikombe yi ri ku tlangisa nkarhi ntsena.
Kambe, xana sweswo swi vula leswaku mabulo hinkwawo ya tidyondzo ta vukhongeri a ma pfuni nchumu? I ntiyiso, a hi nge tshiki ku ambala swiambalo hi laha ku heleleke ntsena hikwalaho ka leswi swiambalo swin’wana swi nga fanelekiki ku ambariwa, a swi tano ke? Kutani ha yini hi teka mhaka hinkwayo ya tidyondzo ta vukhongeri yi nga ri ya nkoka ntsena hikwalaho ka leswi tidyondzo tin’wana ti nga riki ta nkoka ku ti kambisisa? Mongo wa marito ya Pawulo lama tshahiweke laha henhla wu kombisa leswaku tidyondzo a a ti teka ti ri nchumu wa nkoka. Hi ku phindha-phindha u tsundzuxe leswaku tidyondzo ta mavunwa ti nga hambukisa munhu eripfumelweni, naswona u lerise Timotiya a ku “lava dyondzisaka mavunwa; va byele ku ma tshika.” (1 Timotiya 1:3-7; 4:1; 6:3-5; 2 Timotiya 2:14-18, 23-26; 4:3, 4) Kunene, a a nga ta va a kandziyise swiga leswi loko a swi nga ri swa nkoka leswaku Vakreste lavaya va lembe-xidzana ro sungula a va pfumela yini.
Kutani ke, ha yini a laye hi ku tshika swivutiso mayelana ni tidyondzo? A ku ri hi mhaka ya leswi esikwini ra Pawulo vanhu vo karhi—lava yena a va hlamuselaka tanihi “lava boleke miehleketo ni ku lahlekeriwa hi ntiyiso”—a va pfuxa mphikizano wa tidyondzo hi xikongomelo xo dlaya ripfumelo ra van’wana. (1 Timotiya 6:5) Mhaka a yi ri mayelana ni swivutiso leswi vutisiwaka hi vavanuna lavaya va boleke miehleketo lerova Pawulo a tsundzuxa Timotiya leswaku a papalata mabulo ya tidyondzo ta vukhongeri.
Xana Tidyondzo Ti Khumba Mahanyelo?
Nakambe van’wana va nga ha vutisa leswaku xana tidyondzo ta vukhongeri ta yi khumba ndlela leyi hi vaka yona—timfanelo ta hina ta vumunhu ni mahanyelo. Va nga ha languta tidyondzo ni mahanyelo tanihi swilo swimbirhi leswi nga fambisaniki, tanihi banci ni buruku leswi nga hambanisiwaka ni ku hlanganisiwa hi ku ya hi leswi la swi ambalaka a swi lavisaka xiswona. Ku nga khathariseki sweswo, eBibeleni, tidyondzo ni mahanyelo swi fana ni sudu leyi taka yi ri mpatswa lowu fambaka swin’we.
Bibele yi paluxa ku fambisana loku kongomeke loku nga kona exikarhi ka leswi hi swi pfumelaka ni muxaka wa vanhu lava hi nga vona. Vafarisi lava a va titeka va lulamile esikwini ra Yesu a va ri xikombiso xa tidyondzo leti hambukeke leti khumbaka mahanyelo. (Matewu 23:1-33; Luka 18:9-14) Hi hala tlhelo, Vakolosa 3:10 (BX) ya tsundzuxa: “Mi v̌a mi funengele munhu lo’ntšha l’a dzuv̌ulaka [hi vutivi lebyi kongomeke, NW], hi šifaniso ša l’a ṅwi tumbulušeke.” Xiya leswaku matimba yo hanya vutomi lebyi laviwaka hi Xikwembu ya fambisana ni ku va ni vutivi lebyi kongomeke bya Xikwembu.
Rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke ri va “vutivi lebyi kongomeke,” leri humelelaka hi makhamba ya 20 eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki, ri kombisa vutivi lebyi nga byona, lebyi kongomeke, kumbe lebyi heleleke. Xidyondzi xa Mugriki Nathanael Culverwel u byi hlamusela tanihi ku “tolovelana ku antswa ni nchumu lowu ana a ndzi wu tiva; ku vonela ekusuhi nchumu lowu a ndzi wu vonela ekule.” Kukotisa ndlela leyi la tirhanaka ni swin’wetsin’wetsi a kambisisaka ribye ra risima leswaku a kumisisa swiaki ni nkoka wa rona, ni Mukreste u fanele ku kambisisa Rito ra Xikwembu leswaku a kota ku fikelela vutivi lebyi nga byona, lebyi kongomeke, ni lebyi heleleke bya Xikwembu lexi a xi tirhelaka. Leswi swi katsa ku tiva vumunhu bya Xikwembu, swikongomelo swa xona, mimpimanyeto ya xona, ni tidyondzo hinkwato leti vumbaka “ntila wa marito lama tiyeke ya xiviri”—nchumu lowu hambaneke swinene ni ku pfumela ntsena leswaku ‘ku ni Un’wana le henhla le.’—2 Timotiya 1:13.
Xikombiso xa muxaka wa mihandzu leyi vaka kona loko munhu a tiva Xikwembu kambe a xi tivela ekule xi tsariwe eka ndzima yo sungula ya papila leri huhuteriweke leri yaka eka Varhoma. Kwalaho, ku vulavuriwa hi vavanuna van’wana lava, “hambiloko va tivile Xikwembu, . . . va nga lavangiki [vutivi lebyi kongomeke, NW] hi tlhelo ra Xikwembu.” Muapostola Pawulo u hlamusela vuyelo bya tidyondzo ta vona leti hoxeke a ku: “Xikwembu xi va nyiketile emiehleketweni leyi nga lavekiki, va ko va endla ni leswi nga fanelangiki. Va tele ku homboloka hinkwako, ni leswo biha, ni makwanga, ni nsele; va tele mavondzo, ni ku dlaya, ni ku kanetana, ni ku xisa, ni ku kucetela; i vahlevi, ni valumbeti; i vavengi va Xikwembu, va mona lava titivaka ni lava tidzunisaka; i vanhu lava sungulaka tindlela leto biha letintshwa, lava nga yingisiki vatswari va vona; a va na ripfalo, a va na nomo lowu tshembekeke, a va na vunene, a va na tintswalo.”—Varhoma 1:21, 28-31.
Swi le rivaleni, tidyondzo ta vavanuna lavaya kunene ti khumbe vuswikoti bya vona byo hanya vutomi bya Vukreste. Ni namuntlha hi laha ku fanaka, tidyondzo ni mahanyelo swi nga fanisiwa ni nguvu leyi nga riki na ndzhungo, leyi lukiwe yi va yin’we leyi nga hambanisekiki. Xisweswo, i swa nkoka leswaku hinkwavo lava lavaka ku amukeriwa hi Xikwembu va tiyiseka leswaku tidyondzo ta vona ta vukhongeri hakunene i ntiyiso, ti sekeriwe eRitweni ra Xikwembu hi laha ku heleleke. Hikuva “[Xikwembu hi] lexi navelaka leswaku vanhu hinkwavo va ponisiwa, va fika [eka vutivi lebyi kongomeke eka] leswi swi nga ntiyiso.”—1 Timotiya 2:4.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]
Ku titeka ka Mufarisi a ri la lulameke a ku kombisa tidyondzo ta yena