U Nga Byi Kuma Vuhungasi Lebyinene

BIBELE a yi swi yirisi ku tiphina hi vuhungasi, naswona a yi teki ku tiphina hi vuhungasi ku ri ku tlanga hi nkarhi. Ku hambana ni sweswo, Eklesiasta 3:4 yi vula leswaku ku ni “nkari wa ku hleka” ni “nkari wa ku tšina.”a Vanhu va Xikwembu eIsrayele wa khale a va tiphina hi mixaka yo hambana-hambana ya vuhungasi, ku katsa ni vuyimbeleri, ku cina ni mintlangu. Yesu hi byakwe u ve kona enkhubyeni lowukulu wa vukati, naswona siku rin’wana u ve kona eka “nkhuvo lowukulu [wo amukela vaendzi].” (Luka 5:29; Yohane 2:1, 2) Kutani Bibele a yi lwisani na swona ku va ni nkarhi wo titsakisa.

Hambiswiritano, leswi vuhungasi byo tala bya namuntlha byi dzunisaka ku tikhoma loku hlundzukisaka Xikwembu, ku tlakuka xivutiso lexi nge, Xana u nga endla yini ku tiyiseka leswaku mimpimanyeto ya wena ya ku hlawula vuhungasi yi tshama yi ri yinene?

Vana La Hlawulaka

Loko va hlawula vuhungasi bya vona, Vakreste va ta lava ku kongomisiwa hi misinya ya milawu ya Bibele. Hi xikombiso, mupisalema Davhida u tsarile a ku: “Yehova o kamba l’a lulameke; moya wa yena wu v̌enga lo’wo homboloka ni l’a ranḍaka ku pfukela matimba.” (Pisalema 11:5) Naswona Pawulo u tsalele Vakolosa a ku: “Loko swi ri tano, dlayani leswi swi nga swa misava eka n’wina, hileswaku vuoswi, ni swa thyaka, ni ku hisekela swa tingana, ni ku navela loko biha, ni makwanga . . . Swi cukumeteni hinkwaswo, ku nga ku kariha, ni ku leva, ni tihanyi, [k]u lumbeta, ni mavulavulele ya thyaka.”—Vakolosa 3:5, 8.

Vuhungasi byo tala lebyi nga kona namuntlha byi lwisana hi ku kongoma ni xitsundzuxo lexi xi huhuteriweke. Kambe van’wana va nga ha ku, ‘Mina a ndzi nge pfuki ndzi swi endlile swilo leswi ndzi swi vonaka eka thelevhixini.’ Kumbexana swi nga va tano. Kambe, niloko vuhungasi bya wena byi nga kombisi leswaku u ta va munhu wa muxaka muni, byi nga kombisa swo karhi malunghana ni muxaka wa munhu loyi ana se u nga yena. Hi xikombiso, byi nga kombisa loko u ri un’wana wa lava va “ranḍaka ku pfukela matimba” kumbe lava hisekelaka ‘vuoswi, ku navela vuxaka bya rimbewu, makwanga ni mavulavulele ya thyaka,’ kumbe byi kombisa loko u ri un’wana wa lava hakunene ‘va vengaka leswo biha.’—Pisalema 97:10.

Pawulo u tsalele Vafilipiya a ku: “Hinkwaswo leswi nga ntiyiso, hinkwaswo leswi chavisekaka, hinkwaswo leswi lulameke, hinkwaswo leswi tengeke, hinkwaswo leswi tsakisaka, hinkwaswo leswi nkhensekaka, ni loko ku ri ni swin’wana leswi nga ni vunene kumbe ku dzuneka, swilo leswi hinkwaswo, tshamani mi ri karhi mi swi anakanya.”—Vafilipiya 4:8.

Kambe xana tsalwa leri ri vula leswaku tibayiskopo, tibuku kumbe minkombiso hinkwayo ya TV leyi vulavulaka hi muxaka wo karhi wa ku nga tshembeki, kumbexana vugevenga, swi hoxile? Kumbe, xana mintlangu hinkwayo ya mafenya yi hoxile hileswi yi nga ‘chavisekiki’? E-e, hikuva mongo wu komba leswaku Pawulo a a nga hlamuseli hi ta vuhungasi, kambe a a hlamusela leswi mbilu yi faneleke ku anakanyisisa ha swona, ku nga swilo leswi swi tsakisaka Yehovha. (Pisalema 19:14) Hambiswiritano, leswi Pawulo a swi vuleke swi nga hi pfuna emhakeni ya ku hlawula vuhungasi. Hi ku tirhisa nsinya wa nawu lowu nga eka Vafilipiya 4:8, hi nga tivutisa hi ku, ‘Xana vuhungasi lebyi ndzi byi hlawulaka byi ndzi susumetela ku anakanyisisa hi swilo leswi nga tengangiki?’ Lokoswiritano, hi fanele hi endla mindzulamiso.

Kambe loko Vakreste va kambisisa vuhungasi, va fanele va ‘endla leswaku vunene bya vona byi tiviwa hi vanhu hinkwavo.’ (Vafilipiya 4:5) Kavula, ku ni swilo leswi humeke endleleni eka vuhungasi, leswi swi nga va fanelangiki nikatsongo Vakreste va ntiyiso. Nakambe, munhu un’wana ni un’wana u fanele a kambisisa timhaka hi vukheta kutani a endla swiboho leswi nga ta n’wi siya ni ripfalo lerinene emahlweni ka Xikwembu ni munhu. (1 Vakorinto 10:31-33; 1 Petro 3:21) A swi fanelanga ku avanyisa van’wana hi timhaka letitsongo kumbe ku veka milawu ya munhu hi xiyexe yo lerisa leswi van’wana va faneleke va endla swona.b—Varhoma 14:4; 1 Vakorinto 4:6.

Ntirho Wa Vatswari

Vatswari va ni ntirho lowukulu emhakeni ya vuhungasi. Pawulo u tsarile a ku: “Loko munhu a nga pfuni maxaka ya yena, ngopfu-ngopfu lava va nga va ndyangu wa yena wa xiviri, ú landzurile vupfumeri, kutani ú tlula ni vamatiko hi ku biha.” (1 Timotiya 5:8) Xisweswo, vatswari va ni ndzhwalo wo khathalela swirho swa ndyangu, ku nga ri enyameni ntsena, kambe ni le moyeni kun’we ni le mintlhavekweni. Leswi swi katsa ni ku endla malunghiselelo ya vuhungasi lebyinene.—Swivuriso 24:27.

Minkarhi yin’wana mhaka leyi ya vutomi bya ndyangu ya honisiwa. Murhumiwa un’wana eNigeria u ri: “Khombo ra kona, vatswari van’wana va teka vuhungasi ku ri ku tlanga hi nkarhi. Hikwalaho, vana van’wana a va khathaleriwi, kutani va kuma vanghana vo biha ni vuhungasi byo biha.” Vatswari, mi nga swi pfumeleli sweswo! Tiyisekani leswaku vana va n’wina va kuma vuhungasi lebyinene lebyi va phyuphyisaka hakunene.

Kambe hi fanele ku tivonela. Vakreste a va fanelanga va fana ni vo tala lava namuntlha va “rhandzaka ku tiphina ku tlula ku rhandza Xikwembu.” (2 Timotiya 3:1-4) Ina, vuhungasi byi fanele byi vekiwa endhawini ya byona. Byi fanele byi phyuphyisa—ku nga ri ku lawula vutomi bya munhu. Kutani vana kun’we ni vatswatsi a va lavi muxaka lowu faneleke ntsena wa vuhungasi, kambe va lava ni mpimo lowu faneleke.—Vaefesa 5:15, 16.

Tiphine Hi Swilo Swin’wana

Vuhungasi byo tala lebyi tolovelekeke byi dyondzisa vanhu leswaku va va malolo ematshan’weni yo gingiriteka. Hi xikombiso, xiya thelevhixini. Buku leyi nge What to Do After You Turn Off the TV yi ri: “Hi vuyona [thelevhixini] yi hi dyondzisa ku va malolo: Vuhungasi, hambi ku ri ku dyondza, hi swi kuma hi nga swi dzukelanga nyuku, a hi tiendleli swona hi ku tikarhata.” Kavula, hambi ku ri vuhungasi lebyi nga laviki hi tikarhata byi fanerile. Kambe loko byi dyela munhu nkarhi wo tala lowu n’wi pfulekeleke, byi n’wi sivela ku va ni minkarhi leyi tsakisaka.

Mutsari wa tibuku Jerry Mander, loyi a vulaka leswaku loko yena “a ha kula TV a yi nga si toloveriwa ngopfu,” u hlamusela minkarhi ya ku phirheka leyi a a tala ku va na yona loko a ha ri xihlangi, a ku: “Ku phirheka loku a ku fambisana ni ku karhateka. A swi nga tsakisi nikatsongo, lerova a ndzi hetelela ndzi teke goza—ku endla swo karhi. A ndzi bela munghana wa mina riqingho, ndzi tihumesa. A ndzi huma ndzi ya tlanga bolo. A ndzi hlaya. A ndzi endla swo karhi. Loko ndzi languta endzhaku, ndzi vona nkarhi wolowo wa ku phirheka, ‘wo pfumala xo xi endla,’ wu ri nchumu lowu a wu ta ndzi susumetela ku teka goza ndzi endla swo karhi.” Mander u vula leswaku namuntlha vana va tirhisa TV tanihi nchumu lowu herisaka ku phirheka hi ku hatlisa. Wa engetela: “TV yi herisa ku karhateka ni ku phirheka loku nga landzelaka.”

Xisweswo, vo tala va kume leswaku swilo leswi lavaka leswaku u hlanganyela eka swona ematshan’weni ya vulolo swi nga va leswi vuyerisaka swinene ku tlula hilaha a va anakanya hakona. Van’wana va kume leswaku ku hlayela ehenhla va ri ni van’wana swi tisa ntsako. Van’wana va endla swintirhwana swo karhi, tanihi ku chaya xichayachayana kumbe ku mpfampfarhuta xifaniso. Kutani yi kona minkarhi yo lunghiselela swinkhubyana leswinene.c (Luka 14:12-14) Ku tihumesa u ya tihungasa kun’wana na swona swa pfuna. Muyimeri wa Xalamuka! le Sweden wa vika: “Mindyangu yin’wana yi famba yi ya tshama enhoveni ematendeni kumbe yi ya ringela tinhlampfi, kumbe yi ya beriwa hi moya eswihlahleni, yi teka maendzo hi swikwekwetsu, yi famba-famba etintshaveni ni ku endla swin’wana. Vana va swi tsakela.”

Ku va ku ri ni swilo leswi onhaka eka vuhungasi a swi fanelanga swi hi hlamarisa. Muapostola Pawulo u tsale leswaku vanhu va matiko ‘va hanya hi miehleketo leyi nga pfuniki nchumu.’ (Vaefesa 4:17) Hikwalaho, a swi fanelanga swi hi hlamarisa loko swo tala swa leswi va swi tekaka swi ri vuhungasi swi enerisa ‘mintirho ya nyama.’ (Vagalatiya 5:19-21) Hambiswiritano, Vakreste va nga titoloveta ku endla swiboho leswinene malunghana ni ntikelo ni mpimo wa vuhungasi bya vona. Nakambe va nga kunguhata ni ku endla vuhungasi tanihi ndyangu, naswona va nga ringeta ni tindlela letintshwa leti nga ta va leti phyuphyisaka, leti nga ta sala ti va tsakisa loko va ti tsundzuka ni le malembeni lama taka. Ina, u nga byi kuma vuhungasi lebyinene!

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 23]

Vuhungasi lebyinene byi nga va lebyi vuyerisaka