Vatswari Lava Nga Ni Ntshikilelo
VATSWARI lavantshwa hakanyingi va vonaka va khapa-khapa hi ntsako. Xilo xin’wana ni xin’wana lexi endliwaka hi xihlangi xa vona xi vonaka xi va tsakisa swinene. Ku n’wayitela ka n’wana ko sungula, marito yakwe yo sungula, ni ku deya i swiendlakalo swa nkoka. Va hungasa vanghana ni maxaka hi mahungu ni hi swifaniso swa n’wana. A swi kanakanisi leswaku va xi rhandza xihlangi xa vona.
Kambe, emindyangwini yin’wana, mahlomulo ma sungula ku humelela loko malembe ma ri karhi ma hundza. Marito ya vatswari lama kombisaka rirhandzu ma siviwa hi marito ya tihanyi ni lama tlhavaka; ku vukarhiwa loku kombisaka rirhandzu ku siviwa hi swibakele swa vukarhi kumbe ku pfumaleka ka ku khumbana hi ku helela; ku tinyungubyisa ka vatswari ku hundzuka mahlomulo. Vo tala va ri: “A ndzi fanele ndzi nga tswalanga vana.” Emindyangwini yin’wana xiphiqo i xikulu swinene—vatswari va tsandzeka ku kombisa rirhandzu hambiloko n’wana a ha ri ricece! Loko xiyimo xi ri hi ndlela leyi, xana ku va ku humelele yini? Xana rirhandzu ri kwihi?
Kavula, vana a va nge swi koti ku kuma tinhlamulo ta swivutiso sweswo. Kambe sweswo a swi nge va siveli leswaku va fikelela makumu ya vona. Evuentini bya mbilu, n’wana a nga ha heta hi ku vula leswaku, ‘Loko Mhani na Papa va nga ndzi rhandzi, ku fanele ku ri ni lexi hoxeke eka mina. Ndzi fanele ndzi nga lulamanga nikatsongo.’ Leswi swi nga ha dzika swinene emianakanyweni—leswi swi nga ha vangaka timbanga leti nga tshungulekiki.
Kambe, ntiyiso hileswaku vatswari va nga tsandzeka ku kombisa vana va vona rirhandzu leri va ri lavaka hikwalaho ka swivangelo swo tala swo hambana-hambana. Hi fanele hi swi amukela leswaku namuntlha vatswari va langutane ni mintshikilelo yo tala, yin’wana ya yona yi hi mpimo lowu nga tiviwiki. Eka vatswari lava nga tiyimiselangiki ku langutana na yona hi ndlela leyinene, mintshikilelo leyi yi nga onha vuswikoti bya vona tanihi vatswari. Xivuriso xin’wana xa khale xa vutlhari xi ri: “Mašangu ma hlanyisa l’a tlhariheke.”—Eklesiasta 7:7.
“Minkarhi Ya Mangava Leyi Swi Nonon’hwaka Ku Langutana Na Yona”
Nguva ya ntsako. Sweswo hi leswi vanhu vo tala a va langutele ku swi vona swi humelela eka lembe-xidzana leri. Anakanya ha swona—ku nga ha ri na swiphiqo swa timali, tindlala, dyandza ni tinyimpi! Kambe mintshembo yo tano a yi hetisekanga. Ematshan’weni ya sweswo, misava ya namuntlha yi hundzuke hilaha mutsari wa Bibele a vhumbeke hakona le ndzhaku eka lembe-xidzana ro sungula C.E. U tsale leswaku emasikwini ya hina a hi ta langutana ni “minkarhi ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona.” (2 Timotiya 3:1-5, NW) Vatswari vo tala va ta va vo sungula ku pfumelelana ni marito lawa.
Vatswari vo tala lavantshwa hakanyingi va tikuma va yima tindleve loko va vona ku durha ka ku kurisa vana emisaveni ya namuntlha. Hakanyingi, vatswari havambirhi va fanele va tirha ekule ni le kaya leswaku va ta kota ku kurisa vana. Timali ta swa vutshunguri, swiambalo, xikolo, khirexe hambi ku ri swakudya ni byetlelo, hinkwaswo swi nga vanga swikweleti leswi siyaka vatswari va hele matimba. Xiyimo xa swa timali xi tsundzuxa vadyondzi va Bibele hi vuprofeta lebyi nga eka Nhlavutelo, lebyi vulavulaka hi nkarhi lowu vanhu va nga ta tirhisa muholo wa siku hinkwaro leswaku va xava swilo leswi nga ta tirhisiwa siku rin’we ntsena!—Nhlavutelo 6:6.
Vana a va fanelanga va languteriwa ku twisisa mintshikilelo leyi hinkwayo leyi langutaneke ni vatswari va vona. Phela, hi ntumbuluko, vana va pfumala, va ni ndlala ya rirhandzu ni nyingiso. Naswona ntshikilelo lowu va wu kumaka eka swihaxa-mahungu ni le ka lava nghenaka na vona xikolo, leswaku va kuma switlangiso leswa ha ku humesiwaka, swiambalo ni michini ya elektroniki, hakanyingi wu hetelela wu endla vatswari va boheka ku xava swilo swo tala leswi swi nga riki xilaveko-nkulu.
Ntshikilelo wun’wana lowu vatswari va nga na wona, lowu vonakaka wu nyanya emasikwini lawa, i vuxandzuki. Lexi tsakisaka, Bibele yi vhumbe ku andza ka ku nga yingisi ka vana vatswari va vona tanihi xikombiso xin’wana xa minkarhi ya hina leyi karhataka. (2 Timotiya 3:2) I ntiyiso, swiphiqo swa ku tshinya vana a hi nchumu lowuntshwa. Naswona mutswari a nga fanelanga a vula leswaku u xanisa n’wana wa yena hileswi a nga riki na mahanyelo lamanene. Kambe, xana a wu pfumeli leswaku namuntlha vatswari va fanele va tiyisela ku kurisa vana etindhawini hinkwato leti teleke vuxandzuki? Vuyimbeleri lebyi dumeke lebyi kondletelaka madzolonga, vuxandzuki ni gome; minongonoko ya TV leyi kombisaka vatswari va ri swiphukuphuku leswi nga tiviki nchumu ni ku kombisa vana tanihi van’wantlhadyana; tibayisikopo leti ndhundhuzelaka mahanyelo lama nga ni nsusumeto wa madzolonga—namuntlha vana va hlaseriwa hi minkucetelo yoleyo. Vana lava dyondzaka ni ku tekelela mikhuva leyi ya vuxandzuki va nga rhwexa vatswari va vona mintshikilelo leyikulu.
“La’v̌a Pfumalaka Riranḍu”
Kambe ka ha ri ni xiyenge xin’wana eka vuprofeta lebyi bya khale, lexi vhumbaka swiphiqo swin’wana leswikulu leswi nga ta wela ndyangu wa namuntlha. Byi kombisa leswaku vanhu vo tala swinene va ta va “la’v̌a pfumalaka riranḍu.” (2 Timotiya 3:3, BX) Rirhandzu ra ntumbuluko hi rona ri hlanganisaka ndyangu. Naswona hambi ku ri lava kanakanaka vuprofeta bya Bibele va ta boheka ku pfumela leswaku minkarhi ya hina yi vone ku hohloka loku tsemaka nhlana evuton’wini bya ndyangu. Emisaveni hinkwayo, ku dlaya vukati ku tinyike matimba. Etindhawini to tala, ku tele ngopfu mindyangu ya mutswari un’we ni ya mutswari wa vumbirhi ku tlula mindyangu ya ntolovelo. Vatswari lava nga voxe ni vatswari va vumbirhi minkarhi yin’wana va langutana ni mintlhontlho ni mintshikilelo leyi nga endlaka swi va nonon’hwela ku kombisa vana va vona rirhandzu leri va ri lavaka.
Kambe ku ni timbanga letikulu leti vangaka leswi. Vatswari vo tala namuntlha na vona va kulele emakaya lawa a ku nga ri na ‘rirhandzu ra ntumbuluko’—emakaya lama hahluriweke hi vuoswi ni ku dlaya vukati; emakaya lama pfumalaka ntwela-vusiwana ni lama nga ni rivengo; kumbexana ni le makaya lawa nhlambha, ku tshimbiteriwa, ku biwa kumbe ku khomiwa hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu ku nga mhaka ya siku na siku. Ku kulela emakaya yo tano a swi onhi vana ntsena kambe swi onha ni vatswari lava nga ta huma emindyangwini yoleyo. Tinhlayo ti swi kombisa kahle—vatswari lava khomiweke hi ndlela yo biha loko va ha ri vana hakanyingi va tala ku khoma vana va vona hi ndlela yo biha. Eminkarhini ya Bibele Vayuda a va ri ni xivuriso lexi nge: “V̌atatana v̌a dyile mihanḍu le’yimbisi, kutani meno ya v̌ana ma reremerile ha yona.”—Ezekiyele 18:2.
Hambiswiritano, Xikwembu xi byele vanhu va xona leswaku swilo a swi fanelanga swi va hi ndlela yoleyo. (Ezekiyele 18:3) Laha ku fanele ku vekiwa yinhla ya nkoka erivaleni. Xana mintshikilelo leyi hinkwayo leyi vatswari va nga na yona yi vula leswaku swo boha leswaku va va khoma vana va vona hi ndlela yo biha? Nikatsongo! Loko u ri mutswari naswona u tikuma u lwisana ni mintshikilelo leyi se yi boxiweke naswona u nga anakanyi leswaku u ta pfuka u swi kotile ku va mutswari lonene, u nga heli mbilu! U nga swi kota ku cinca. A swi vuli swona leswaku swilo leswi ku humeleleke enkarhini lowu nga hundza swi kunguhata vumundzuku bya wena.
Ku pfumelelana ni xitiyisekiso xa Matsalwa xa leswaku u nga swi kota ku antswisa, buku leyi nge Healthy Parenting yi ri: “Handle ka loko [wo] teka magoza lamakulu leswaku u hanya hi ndlela leyi hambaneke ni ya vatswari va wena, swilo leswi ku humeleleke evuhlangini swi ta tlhela swi vuya hambi wa swi lava kumbe u nga swi lavi. Leswaku u lwisana ni mboyamelo lowu, u fanele u tivonela eka mikhuva leyi nga basangiki leyi u nga na yona ivi u dyondza ndlela yo yi cinca.”
Ina, loko swi fanerile, u nga wu hlula mboyamelo wa ku va mutswari la karhataka! Naswona u nga lwisana na yona mintshikilelo leyi endlaka leswaku ku va mutswari ku va ntlhontlho lowukulu namuntlha. Kambe hi ndlela yihi? Hi kwihi laha u nga yi dyondzaka kona mimpimanyeto leyinene, leyi tshembekaka, ya ku va mutswari lonene? Xihloko xa hina lexi landzelaka xi ta kambisisa mhaka leyi.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]
Loko va tshikilelekile, vatswari van’wana va tsandzeka ku kombisa rirhandzu eka vana va vona
[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]
Vatswari va fanele va kombisa rirhandzu leri vana va vona va ri lavaka