Langutelo Ra Bibele

Xana Swi Hoxile Ku Dya Nyama?

“MAŜIV̌O, NḌA MI NYIKA MAṬAV̌U HIKWAWO LA’MA V̌EKAKA MBEWU, LA’MA NGE HENHLA KA MISAV̌A HIKWAYO, NI MURI WUṄWANA NI WUṄWANA LO’WU NGA NI MIHANḌU LE’YI V̌EKAKA MBEWU; ŜI V̌A ŜAKUDYA ŜA ṄWINA.” —Genesa 1:29.

SUJATA, wa malembe ya 18 hi vukhale, wa le ndyangwini wa Mahindu lowu dyaka matsavu ntsena, u pfumelelana ni xileriso xa Xikwembu lexi xi xi nyikeke Adamu, munhu wo sungula malunghana ni swakudya. Kambe xikan’we-kan’we u vutisile a ku: “Kutani, ha yini vanhu va dlaya swiharhi ku endlela ku kuma swakudya loko ku ri ni swilo swo tala swonghasi swa ku swi dya?”

Vanhu vo tala emisaveni hinkwayo va tivutisa xivutiso lexi fanaka. Vanhu va madzana ya timiliyoni va le Vuxeni va landzela mukhuva wa ku nga dyi nyama. Ku engetela kwalaho, nhlayo ya vanhu lava dyaka matsavu ntsena eVupela-dyambu ya andza. Le United States ntsena, kwalomu ka vanhu va timiliyoni ta 12,4 va tivula lava dyaka matsavu ntsena, va tlula va lembe-xikhume leri hundzeke hi timiliyoni tinharhu.

Ha yini vanhu vo tarisa xileswi va hlawula ku ka va nga dyi nyama? Xana hi rihi langutelo lerinene hi vutomi bya swiharhi? Xana ku dya nyama swi kombisa ku nga byi xiximi vutomi? Hi ku ya hi leswi vuriweke eka Genesa 1:29, xana swi hoxile ku dya nyama? Xo sungula, xiya lexi endlaka vo tala va nga dyi nyama.

Ha Yini Van’wana Va Nga Dyi Nyama?

Loko a ri Sujata, swakudya leswi a swi dyaka swi lawuriwa hi tidyondzo ta vukhongeri byakwe. Wa hlamusela: “Ndzi kule ndzi ri Muhindu, ndzi ri munhu la pfumelaka eka dyondzo ya ntswariwo-nyingi. Tanihi leswi moya-xiviri wa munhu wu nga vuyaka wu ri xiharhi, ndzi vona swiharhi swi fana na mina. Hikwalaho ndzi vona swi hoxile ku swi dlaya ku endlela ku kuma swakudya.” Vukhongeri byin’wana na byona bya yi seketela mhaka ya ku dya matsavu ntsena.

Ku ni swivangelo swin’wana handle ka dyondzo ya vukhongeri leswi kucetelaka vanhu leswaku va hlawula leswi va swi dyaka. Hi xikombiso, Dok. Neal Barnard u swi veka erivaleni hi ndlela leyi: “Lexi endlaka vanhu va dya nyama ko va ntolovelo wo karhi ni ku pfumala ku tiva.” Langutelo rakwe leri tiyeke ri sekeriwe eka vonelo rakwe malunghana ni makhombo ya rihanyo lama vangiwaka hi ku dya nyama, yo tanihi vuvabyi bya mbilu ni khensa.a

Le United States, ku vuriwa leswaku vana va kondlo-a-ndzi-dyi i ntlawa lowu andzaka hi ku hatlisa wa vanhu lava dyaka matsavu ntsena. Ku khathalela swiharhi hi xin’wana xa swivangelo swa kona. Tracy Reiman wa People for the Ethical Treatment of Animals u ri: “Vana va rhandza swiharhi. Loko va sungula ku dyondza leswi humelelaka eka swiharhi loko swi nga si dlayiwa leswaku ku ta kumiwa nyama, swi kurisa ntwela-vusiwana lowu va nga na wona ha swona.”

Vanhu vo tala lava rhandzaka mbango, va tlhela va vona ndlela leyi rifuwo ra ntumbuluko ri tirhisiwaka ha kona ntirho lowu nga kona loko ku endliwa leswaku ku kurisiwa swiharhi, leswaku va ta kuma swakudya. Hi xikombiso, swi lava tilitara ta mati ta kwalomu ka 3300 leswaku ku endliwa khilogiramu yin’we ntsena ya nyama ya homu ni tilitara ta 3100 ta mati leswaku ku endliwa khilogiramu yin’we ya nyama ya huku. Kutani eka van’wana, leswi swi endla leswaku va nga dyi nyama.

Ku vuriwa yini hi wena? Xana u fanele u tshika ku dya nyama? Hi nga si hlamula xivutiso xexo, xiya yinhla yin’wana. Hilaha swi tsariweke hakona eka Pisalema 50:10, 11, Yehovha Xikwembu, Muendli wa swilo hinkwaswo, u ri: “Ŝihari hikwaŝo ŝa nhov̌a i ŝa mina, ni ŝihari hikwaŝo ŝa tinṭhav̌a ŝa madzana-dzana; nḍi tiv̌a tinyanyana hikwato ta tinṭhav̌a, ni hikwaŝo le’ŝi famba-fambaka e masiṅwini i ŝa mina.” Tanihi leswi swiharhi hinkwaswo kahle-kahle swi nga swa Xikwembu, i swa nkoka ku tiva ndlela leyi Muvumbi a titwaka ha yona malunghana ni vutomi bya swiharhi ni ku swi tirhisa ka munhu tanihi swakudya.

Xana Swi Hoxile Ku Dlaya Swiharhi?

Van’wana lava, ku fana na Sujata, va langutaka swiharhi swi ri leswi fanaka ni vanhu va vona swi hoxile swinene ku dlaya swiharhi hi xikongomelo xihi na xihi—ngopfu-ngopfu ku swi dlayela ku dya. Kambe Matsalwa ma kombisa leswaku Xikwembu xa byi hambanisa vutomi bya swiharhi ni vutomi bya vanhu naswona xa ku pfumelela ku dlayiwa ka swiharhi hi swivangelo swo hambana-hambana. Hi xikombiso, le Israyele, xiharhi a xi dlayiwa loko xi xungeta vutomi bya vanhu kumbe bya swifuwo swa vona.—Eksoda 21:28, 29; 1 Samuwele 17:34-36.

Ku sukela eminkarhini ya khale, Xikwembu xi pfumelele ku dlayiwa ka swiharhi leswaku swi va switlhavelo swa magandzelo. (Genesa 4:2-5; 8:20, 21) Xi tlhele xi lerisa Vaisrayele leswaku va tsundzuka ku Huma ka vona aEgipta hi ku tlangela Paseka lembe na lembe, leswi katseke ku dlaya xinyimpfana kumbe mbuti ni ku dya nyama ya kona. (Eksoda 12:3-9) Naswona ehansi ka Nawu wa Muxe, a ku ri ni minkarhi yin’wana leyi a ku endliwa magandzelo hi swiharhi.

Loko a hlaya Bibele ro sungula, wansati wa Muhindu wa malembe ya 70 hi vukhale u vone onge mhaka ya ku endla magandzelo hi swiharhi a yi lulamanga. Kambe loko a ri karhi a ya emahlweni ni vutivi byakwe bya Matsalwa, u kote ku vona leswaku magandzelo lama lerisiweke hi Xikwembu a ma ri ni xikongomelo. A ma kombisa gandzelo ra Yesu Kreste leri a ra ha ta, leri a ri ta hetisisa xilaveko xa le nawini xa ku rivaleriwa ka swidyoho. (Vaheveru 8:3-5; 10:1-10; 1 Yohane 2:1, 2) Eswiyin’weni swo tala magandzelo lawa a ma tlhela ma dyiwa hi vaprista naswona minkarhi yin’wana ni hi vanhu lava gandzelaka. (Levhitika 7:11-21; 19:5-8) Xikwembu, lexi swivumbiwa hinkwaswo leswi hanyaka swi nga swa xona, a xi simeke lunghiselelo ro tano hi xikongomelo. Kavula, endzhaku ka loko Yesu a file, magandzelo ya swiharhi a ma nga ha laveki eku gandzeleni.—Vakolosa 2:13-17; Vaheveru 10:1-12.

Ku Dya Nyama Ya Swiharhi

Kutani, ku vuriwa yini hi ku dlaya swiharhi hikwalaho ko lava nyama? I ntiyiso leswaku swakudya swo sungula swa munhu a ku ri matsavu. Kambe endzhaku Yehovha u n’wi nyike ni nyama ya swiharhi. Emalembeni ya kwalomu ka 4000 lama hundzeke—emasikwini ya Nowa wo lulama—Yehovha u nise ndhambi ya mati emisaveni hinkwayo ivi a herisa vubihi hinkwabyo lebyi a byi ri kona emisaveni. Nowa, ndyangu wakwe ni swivumbiwa hinkwaswo leswi hanyaka leswi a ri na swona engalaveni swi pone Ndhambi. Endzhaku ka loko va hume engalaveni, Yehovha u vule ro sungula a ku: “Hikwaŝo le’ŝi fambaka ni le’ŝi hanyaka ŝi ta v̌a ŝakudya ŝa ṅwina; nḍi mi nyikile hikwaŝo kukotisa byanyi.” (Genesa 9:3) Kambe, hi nkarhi lowu fanaka, Xikwembu xi va nyike nawu lowu nge: “Uṅwana ni uṅwana l’a nga ta halata ngati ya munhu, ngati ya yena yi ta halatiwa hi munhu-kulobye; hikuv̌a Šikwembu ši endle munhu hi šifaniso ša šona.” (Genesa 9:6) Swi le rivaleni leswaku Xikwembu a xi nga va ringanisi vanhu ni swiharhi.

Entiyisweni, ripfumelo ra Sujata malunghana ni swiharhi a ri sekeriwe eka ntshembo wa yena wa dyondzo ya ntswariwo-nyingi. Emhakeni leyi Bibele yi hlamusela leswaku hambileswi vanhu ni swiharhi swi nga mimoya-xiviri, moya-xiviri wa fa. (Genesa 2:7; Ezekiyele 18:4, 20; Mintirho 3:23; Nhlavutelo 16:3) Tanihi mimoya-xiviri, vanhu ni swiharhi va fa va tlhela va nyamalala. (Eklesiasta 3:19, 20) Kambe, vanhu va ni ntshembo lowu hlamarisaka wa ku pfuxeriwa emisaveni leyintshwa ya Xikwembu.b (Luka 23:43; Mintirho 24:15) Leswi na swona swi kombisa leswaku swiharhi a swi ringani ni vanhu.

“Kambe, ha yini se a ku fanele ku dyiwa nyama?” Sujata a a lava ku tiva. Maxelo ya misava eku heteleleni ma cincile swinene hikwalaho ka Ndhambi. Leswaku Yehovha u lerise ku dyiwa ka nyama, hikwalaho ka ku anakanya hi swilaveko swa switukulwana leswa ha taka leswi nga ta tshama etindhawini leti matsavu a ma ta kala eka tona, Bibele a yi vuli nchumu ha swona. Kambe Sujata u swi amukerile leswaku N’wini wa swilo hinkwaswo leswi hanyaka u ni mfanelo yo cinca swilo.

Ku Kombisa Ku Xixima Vutomi Bya Swiharhi

Kambe Sujata u tivutisile, ‘Xana a hi fanelanga hi xixima vutomi bya swiharhi?’ Ina, hi fanerile. Naswona Muvumbi wa swilo hinkwaswo u hi byele ndlela leyi hi nga endlaka leswi ha yona. Xileriso xa nawu lexi nga eka Genesa 9:4 xi ri: “Ntsena mi nga ka mi nga dyi nyama yi ri ni v̌utomi bya yona, yi nga ngati ya yona.” Ha yini ku siveriwa ku dya ngati? Bibele yi ri: “Hikuv̌a e moya [vutomi] wa nyama wu le ngatini.” (Levhitika 17:10, 11) Yehovha u te: “Mi ta yi halata e hansi kukotisa mati.”—Deteronoma 12:16, 24.

Leswi a swi vuli swona leswaku lunghiselelo ro dya nyama i mpfumelelo wo halata ngati ya swiharhi swi nga fanelanga leswaku u ti tsakisa kumbe ku kombisa matimba ya wena. Nimrodo u swi endlile sweswo. Bibele yi n’wi vitana ‘xihloti xa matimba lexi lwisanaka na Yehovha.’ (Genesa 10:9, xiitaliki i xerhu.) Hambi ku ri namuntlha, ku titsakisa hi ku hlota ni ku dlaya swiharhi swi nga va kona eka van’wana. Kambe moya wo tano wu fambisana ni ku nga khathaleli vutomi bya swiharhi hi tihanyi, naswona Xikwembu a xi swi tsakeli sweswo.c

Ku Twela Swiharhi Vusiwana

Vanhu van’wana lava dyaka matsavu namuntlha va khumbeka swinene hi ndlela leyi swiharhi swi khomiwaka ha yona hi tifeme ta manguva lawa ta nyama. The Vegetarian Handbook ya hlamusela: “Van’wamapurasi a va na mhaka ni rintumbuluko ra swiharhi. Swi kuriseriwa eswivaleni leswitsongo swinene ni le tindhawini leti nga riki ta ntumbuluko, swiharhi swa manguva lawa swi tirhisiwa hi ndlela yo biha ku tlula swiharhi swa nkarhi wihi na wihi wa khale.”

Hambileswi ku dyiwa ka nyama ya swiharhi ku nga lwisaniki ni ku rhandza ka Xikwembu, leswi xi swi vengaka i ku khomiwa ka swona hi tihanyi. “Munhu wo lulama o ṭeṭelela v̌utomi bya šifuwo ša yena,” ku vula Bibele eka Swivuriso 12:10. Naswona Nawu wa Muxe wu lerise ku khomiwa ka swifuwo hi ndlela leyinene.—Eksoda 23:4, 5; Deteronoma 22:10; 25:4.

Xana Mukreste U Fanele Ku Dya Matsavu Ntsena?

Hilaha swi kombisiweke hakona eku sunguleni, mhaka ya ku dya matsavu ntsena—kumbe ku ya emahlweni ni ku dya wona ntsena—entiyisweni i xiboho xa munhu hi yexe. Hikwalaho ka rihanyo, timali, ikholoji kumbe ku twela swiharhi vusiwana, munhu a nga ha tihlawulela ku tidyela matsavu ntsena. Kambe u fanele a swi languta tanihi yin’wana ya tindlela to tala ta ku kuma swakudya. A nga fanelanga a sola lava tsakelaka ku dya nyama, ni loyi a dyaka nyama a nga fanelanga a sola loyi a dyaka matsavu. Ku dya nyama ni ku tshika ku yi dya a swi endli leswaku munhu a va wo antswa. (Varhoma 14:1-17) Naswona swakudya swa munhu a swi fanelanga swi va nchumu lowukulu evuton’wini. Yesu u te: “Munhu a nga ka a nga hanyi hi vuswa ntsena, kambe ú ta hanya hi marito hinkwawo lama humaka enon’weni wa Xikwembu.”—Matewu 4:4.

Malunghana ni ku khoma swiharhi hi tihanyi ni ku tirhisiwa ka rifuwo ra misava hi ndlela yo biha, Yehovha u tshembise leswaku u ta ri herisa fambiselo leri ro homboloka ni leri nga ni makwanga ni ku ri siva hi misava leyintshwa leyi a nga ta yi kondletela. (Pisalema 37:10, 11; Matewu 6:9, 10; 2 Petro 3:13) Emisaveni yoleyo leyintshwa, vanhu ni swiharhi swi ta tshamisana hi ku rhula hilaha ku nga heriki, naswona Yehovha u ta ‘enerisa ku navela ka swilo hinkwaswo leswi hanyaka.’—Pisalema 145:16; Esaya 65:25.

Loko u ta lava ku kuma rungula leri engetelekeke, kumbe u swi tsakela leswaku un’wana a ku endzela a ta va ni dyondzo ya le kaya ya Bibele ya mahala na wena, hi kombela u tsalela eka Watch Tower, Private Bag X2067, Krugersdorp, 1740, South Africa, kumbe eka adirese leyi faneleke eka leti xaxametiweke eka tluka 5.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Punch