Ku Endla Vuhandzuri Handle Ka Mukwana

HAMBILESWI nhloko ya Christine a yi pandza ngopfu, eku sunguleni a ku nga ri na lexi chavisaka; kahle-kahle yi horile ku nga si hela ni siku. Kambe endzhaku ka sweswo nhamu ya Christine yi sungule ku oma. Endzhaku ka sweswo, nhloko ya yena yi tlhele yi sungula ku pandza naswona u sungule ku lahlekeriwa hi dzanu—ku nga swikombiso swa vuvabyi leswi a swi nga tivi hi munhu, ngopfu-ngopfu a yo na yi xa eka n’wana loyi a ri ni nhungu wa malembe hi vukhale.

Xifaniso lexi endliweke hi khompyutara (CT [computed tomography]) xi kombise leswaku Christine a ri ni misiha leyikulu ni leyitsongo leyi onhakeke (AVM [arteriovenous malformation]) ebyongweni byakwe—lebyi i vuvabyi lebyi misiha leyikulu yi phasaphasaneke ni leyitsongo.a Loko Christine a nga tshunguriwanga, eku heteleleni a ta khomiwa hi vuvabyi byo oma swirho lebyi dlayaka.

Ku fika emalembeni ya sweswinyana, ti-AVM a ti tshunguriwa ntsena hi ku endliwa ka vuhandzuri ebyongweni. Eka endlelo leri muhandzuri u yevula nhlonge ya nhloko ivi a tsema xipalapala. Kutani u fanele a phendla-phendla hi vukheta misiha leyi rharhanganeke hi ndlela yo hlamarisa kun’we ni nyama ya byongo leswaku a kota ku fikelela xirho lexi onhakeke. Minkambisiso ya swa vutshunguri yi paluxa leswaku hi 1995, a ku ri ni swiphiqo swa kwalomu ka 12 wa tiphesente swa vuhandzuri bya AVM.

Vatswari va Christine va hlawule vutshunguri bya Mukwana wa Gamma ematshan’weni ya mukwana wa vuhandzuri. Vito leri ra kanganyisanyana, hikuva Mukwana wa Gamma a hi mukwana wa xiviri. Ematshan’weni ya sweswo, i xitirho lexi humesaka miseve ya 201 ya nyawuso leyi kongomisiwaka kahle exipalapaleni hinkwaxo. Nseve ha wun’we a wu na matimba ngopfu lerova a wu swi koti ku onha nyama leyi wu nghenaka eka yona. Kambe hinkwayo miseve leyi ya 201 yi kongomisiwa hi vukheta leswaku yi nghena ivi yi humesa mpimo lowukulu wa miseve ya nyawuso endhawini leyi faneleke ya xirho lexi onhakeke.

Eka minkambisiso yin’wana, ku kumiwe leswaku Mukwana wa Gamma a wu durhi ngopfu, naswona nchumu wa nkoka hi leswaku i mavabyi ma nga ri mangani lama vaka kona endzhaku ka vuhandzuri lebyi tolovelekeke bya misiha ya byongo. Kambe, xana vuhandzuri lebyi byi endliwa njhani?

Magoza Ya Mune Ya Vuhandzuri Bya Miseve Ya Nyawuso

Vuhandzuri bya miseve ya nyawuso bya Mukwana wa Gamma byi endliwa hi ku tirhisa magoza ya mune ya xisekelo. Ro sungula, nhloko ya muvabyi yi bohiwa hi tinsimbi to vevuka, ku nga tona leti khomaka muvabyi leswaku a nga tshukunyuki hi nkarhi wa vutshunguri. Ra vumbirhi, ku endliwa “mepe” wa byongo bya muvabyi ku nga ha va hi ku tirhisa xifaniso xa CT, magnetic resonance imaging (MRI), kumbe xifaniso lexi endliweke hi X-rheyi. Ra vunharhu, swifaniso swa byongo swi yisiwa eka fambiselo ra vutshunguri leri tirhisaka khompyutara, ku nga yona leyi kombisaka xirho lexi lavaka ku tshunguriwa naswona yi tlhela yi kombisa swirho leswi tirhisanaka na xona.

Ro hetelela, i ku endliwa ka ntirho wo tshungula, laha nhloko ya muvabyi yi nghenisiwaka endzeni ka xihuku lexi nga ni 201 wa timbhovo leti humesaka miseve ya gamma. Xana vutshunguri lebyi byi heta nkarhi wo tanihi kwihi? Byi heta 15 ku ya eka 45 wa timinete, hi nkarhinyana lowu muvabyi u va a tshame kahle naswona a nga twi ku vava.

Loko ku tshungula ku hetiwile, muvabyi u tshama exibedlhele leswaku a ta khathaleriwa naswona hi ntolovelo wa ntshunxiwa siku leri tlhandlamaka. Leswi swi ve tano ni le ka Christine, loyi ku vulavuriweke ha yena eku sunguleni. U tshunguriwe hi Ravumune ivi a ntshunxiwa hi Ravuntlhanu naswona u tlhelele exikolweni hi Musumbunuku la landzeleke.

Ku Humelela Yini Hi AVM?

Vuhandzuri bya miseve ya nyawuso hi ku kongoma a byi herisi misiha leyikulu ni leyitsongo leyi onhakeke. Ematshan’weni ya sweswo, byi endla leswaku tisele leti nga eka furu ya misiha ti andza, xisweswo ti pfala nkhuluko wa ngati leswaku yi nga yi endhawini leyi nga ni xiphiqo. Hikwalaho, endzhaku ka kwalomu ka lembe rin’we kumbe mambirhi, misiha leyi nga ni xiphiqo yi va yi pfaleke hi ku helela. Kutani misiha leyikulu ni leyitsongo leyi onhakeke ya oma naswona eku heteleleni miri wa yi susa.

Mukwana wa Gamma nakambe wu tirhisiwile ku tshungula matshumba lamakulu lama xiyekaka hi ku olova swin’we ni matshumba lama tlulelaka, lama hangalasiwaka ebyongweni hikwalaho ka khensa leyi nga eka swirho leswin’wana swa miri. Ku engetela kwalaho, wu ve vuyelo lebyi tshembisaka eka trigeminal neuralgia (ku nga vuvabyi byo vava swinene lebyi khumbaka misiha ya nghohe), switshetshela, vuvabyi bya Parkinson ni mavabyi man’wana lama nga tshungulekiki hi ku olova.

Kavula, ma ha ri kona matshumba man’wana ya byongo ni mavabyi man’wana lama nga tshungulekiki hi ku olova hi Mukwana wa Gamma. Leswaku ku antswisiwa ka vuhandzuri bya misiha ya byongo ku ta endla leswaku ku va ni tindlela leti humelelaka ta vutshunguri swa ha ta tikomba. Enkarhini wa sweswi, Mukwana wa Gamma wa vuhandzuri bya miseve ya nyawuso wu ta pfuna vavabyi vo tala lava nga ni matshumba.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 21]

Ku Sunguriwa Ka Vuhandzuri Bya Miseve Ya Nyawuso

Mukwana wa Gamma wu endliwe kwalomu ka 50 wa malembe lama hundzeke, hi muhandzuri wa misiha ya byongo Lars Leksell na mutivi wa sayense ya swa ntumbuluko Börje Larsson. Leksell u tshubule leswaku mpimo wun’we lowukulu wa miseve ya nyawuso wu nga herisa ku onhaka lokukulu ka swirho swa byongo handle ka vuhandzuri bya xiviri—leswi vulaka leswaku handle ko huma ngati kumbe khombo ra ku tluleriwa hi vuvabyi.

Leksell u thye endlelo ra yena lerintshwa stereotactic radiosurgery. Eku heteleleni, madokodela ma kume tindlela to tshungula swirho swa byongo leswi a swi nga fikeleleki eku sunguleni, handle ka ku tirhisa mukwana lowu nghenisiwaka hi ndlela leyi nga vaka ni khombo eka misiha leyi rharhanganeke yo hlamarisa swin’we ni le nyameni ya byongo. Hambiswiritano, ku tirhisiwa ka endlelo leri lerintshwa ku boheke ku heta malembe yo tala kukondza ku sunguriwa vuthekiniki bya manguva lawa bya ku endla swifaniso, swo tanihi hi xifaniso xa CT ni MRI, ku nga swona leswi kombisaka vahandzuri laha va faneleke va kongomisa miseve kona hi ndlela leyi faneleke. Mukwana wa Gamma wo sungula wu simekiwe le Stockholm hi 1968.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

Magoza Ya Mune Ya Vuhandzuri Bya Miseve Ya Nyawuso Ya Mukwana Wa Gamma

1. Ku bohiwa hi tinsimbi

2. Ku endla swifaniso swa byongo

3. Swifaniso leswi endliweke hi khompyutara swa pfuna eka ntirho wa vutshunguri

4. Ku tshungula

[Credit Line]

Images courtesy of Elekta Instruments, Inc., manufacturers of the Gamma Knife®