Ku Tiva Xikwembu Xi Ri Xin’we Xa Ntiyiso

KU SUKELA loko vanhu va va kona, va ve ni swikwembu swo tala. Swi tele lerova swa tika ku tiyiseka hakunene leswaku i swingani swikwembu ni swikwembu-kati leswi gandzeriwaka emisaveni hinkwayo—kambe swi fika eka timiliyoni.

Loko hi lemuke leswaku Xikwembu xi kona, sweswi ha tivutisa, Xana hi xihi Xikwembu xa ntiyiso eka swikwembu hinkwaswo leswi gandzeriwaka ni leswi tshameke swi gandzeriwa emisaveni hinkwayo? Mhaka ya leswaku ku ni Xikwembu xin’we xa ntiyiso lexi faneleke xi gandzeriwa yi vekiwe erivaleni eBibeleni eka Yohane 17:3: “Leswi swi vula vutomi lebyi nga heriki, ku nghenisa ka vona vutivi ha wena, Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, ni loyi u n’wi rhumeke, Yesu Kreste.”

Vito Leri Xi Hlawulaka

Ku nga languteriwa leswaku xikwembu xin’wana ni xin’wana lexi nga kona xi fanele xi va ni vito ra xona n’wini leswaku xi hambanisiwa ni swikwembu leswin’wana leswi na swona swi nga ni mavito ya swona. Hakanyingi a ku ta va vito leri xikwembu xexo xi tihlawuleleke rona, ematshan’weni ya vito leri xi thyiweke rona hi vanhu lava xi gandzelaka.

Hambiswiritano, emhakeni leyi, ku ni yinhla leyi nga twisisekiki. Hambileswi vukhongeri byo tala byi thyaka swikwembu swa byona mavito, Vayuda ni tikereke to tala ta Vujagana ti tsandzekile ku xi tiva hi vito xikwembu lexi ti xi gandzelaka. Ematshan’weni ya sweswo, ti hlawule ku tirhisa swithopo swo fana na Hosi, Xikwembu, Wa Matimba Hinkwawo na Tatana.

Mutsari David Clines, loko a tsala ebukwini leyi nge Theology, u te: “Kun’wana exikarhi ka lembe-xidzana ra vuntlhanu ni ra vumbirhi B.C., Xikwembu xi weriwe hi khombo lerikulu: xi lahlekeriwe hi vito ra xona. Ku pfumelelana ni leswi, Vayuda va tshike ku tirhisa vito ra Xikwembu leri nge Yahweh, kutani va sungula ku kombetela eka Yahweh hi mavito yo hambana-hambana lama katsakanyaka: Xikwembu, Hosi, Vito, Lowo Kwetsima, La Nga Kona, hambi ku ri Ndhawu. Hambi laha vito leri nge Yahweh ri tsariweke hi ku landza mongo wa Bibele, vahlayi va ri vitana tanihi Adonai. Eku heteleleni loko tempele yi wa, hambi ku ri etindhawini ti nga ri tingani ta vugandzeri laha vito leri a ri tirhisiwa kona, a ra ha tlhelanga ri tirhisiwa, hambi ku ri mavitanelo ya rona ma rivariwile.” Hambiswiritano, a nga kona la nga tiyisekisaka kahle leswaku Vayuda lava amukelekaka va tshike rini ku vitana vito ra Xikwembu swi twala kutani va ri siva hi marito ya Xiheveru ya Xikwembu na Hosi leyi Lawulaka.

Kutani, swi vonaka onge nchumu wo sungula wa nkoka eka xiphiqo xa ku hlawula “Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso” a ku ta va ku xi tiva hi vito ra xona. Nkambisiso wolowo a wu tiki nikatsongo, hikuva vito ra Xikwembu xa Matimba Hinkwawo, lexi nga Muvumbi, ri tsariwe kahle, hi ku olova eka Pisalema 83:18: “V̌a ta tiv̌a leŝaku wena loyi v̌ito ra yena a nga Yehova, u tlakukile henhla ka misav̌a hikwayo.”

Yehovha Kumbe Yahweh?

Hambileswi vito leri nge Yehovha ri humelelaka eBibeleni ya Xitsonga ni le ka vuhundzuluxeri byin’wana bya Tibibele, van’wana va hlawula ku tirhisa vito leri nge Yahweh ematshan’weni ya leri nge Yehovha. Hi rihi vito leri nga rona?

Matsalwa ya khale yo tala ya Bibele a ma tsariwe hi Xiheveru. EMatsalweni ya Xiheveru, vito ra Xikwembu ri humelela kwalomu ka minkarhi ya 7 000 naswona ri peletiwa hi tinhlanga ta mune—YHWH kumbe JHVH. Marito lawa ya tinhlanga ta mune hi ntolovelo ma vuriwa Tetragrammaton kumbe Tetragram, lama humaka emaritweni mambirhi ya Xigriki lama vulaka “mapeletwana ya mune.” Kutani ku pfuka mhaka ya mavitanelo lamanene hikuva matsalwa yo sungula ya Xiheveru a ma ri ni tinhlanga, leti a ti ri hava switwari swa ku kongomisa muhlayi. Kutani, hambiloko Tetragrammaton leyi yo vitiwa yi ku Yahweh kumbe Yehovha swi titshege hi switwari leswi muhlayi a swi tirhisaka eka tinhlanga leti. Namuntlha, vadyondzi vo tala va Vaheveru va rhandza ku tirhisa Yahweh tanihi mavitanelo ya kahle.

Hambiswiritano, hi ku phindha-phindha ku tirhisiwe Yehovha. Hi ndlela yihi? Mavitanelo lama nge Yehovha ma amukeriwile eka Xinghezi hi malembe-xidzana yo tala. Lava va alaka ku tirhisiwa ka mavitanelo lawa va fanele va tlhela va ala ni mavitanelo lama amukeriweke lama nge Yeremiya hambi ku ri Yesu. Yeremiya swi nga boha leswaku ri cinciwa ri ku Yir·meyahʹ kumbe Yir·meyaʹhu, ku nga mavitanelo ya khale ya Xiheveru, naswona Yesu ri nga va Ye·shuʹaʽ (Xiheveru) kumbe I·e·sousʹ (Xigriki). Xisweswo, swichudeni swo tala swa Bibele, ku katsa ni Timbhoni ta Yehovha, swi vona leswaku ku tirhisiwa ka rona hi ku phindha-phindha swi lava leswaku ku tirhisiwa ririmi ra Xinghezi leri se ri tiviwaka ngopfu “Jehovah” ni mahundzuluxelelo lama fanaka hi tindzimi tin’wana.

Xana Swi Na Mhaka Hakunene?

Van’wana va nga ha vula leswaku a swi na mhaka leswaku u kombetela eka Xikwembu xa Matimba Hinkwawo hi vito ra xona kumbe e-e, naswona va enerisekile hi ku vulavula kumbe ku kombetela eka Xikwembu tanihi Tatana kumbe va ku Xikwembu ntsena. Kambe, marito lawa hamambirhi i swithopo, a hi mavito ya xona kumbe vito leri xi hlawulaka. Eminkarhini ya Bibele rito leri a ri tirhisiwa eka Xikwembu (ʼElo·himʹ, Xiheveru) a ri tirhisiwa ku hlamusela xikwembu xin’wana ni xin’wana—hambi ku ri xikwembu xa Vafilista va vahedeni lexi vuriwaka Dagoni. (Vaavanyisi 16:23, 24) Xisweswo leswaku Muheveru a byela Mufilista leswaku yena tanihi Muheveru u gandzela “Xikwembu” a swi nga ta kombetela eka Xikwembu xa ntiyiso lexi a xi gandzelaka.

Lexi tsakisaka i nhlamuselo leyi nyikeriweke eka The Imperial Bible-Dictionary ya 1874: “Kun’wana ni kun’wana vito leri nge [Yehovha] i riviti, leri kombetelaka eka Xikwembu hi xoxe, naswona xi ri xoxe; kasi leri nge Elohim ri talele ngopfu eka rivita-ntlawa, kunene hi ntolovelo kambe ku nga ri hi ku kongoma, ri vula La Tlakukeke. . . . Hi Xiheveru munhu a nga ha vula hi ku phindha-phindha a ku Xikwembu xanga . . . ; kambe a nge vuli a ku Yehovha wanga, hikuva loko a ku Xikwembu xanga, u vula Yehovha. A nga vulavula hi Xikwembu xa Israyele, kambe a nge vulavuli hi Yehovha wa Israyele, hikuva a nga kona Yehovha un’wana. A nga vulavula hi Xikwembu lexi hanyaka, kambe a nge vulavuli hi Yehovha la hanyaka, hikuva loko a vulavula hi Yehovha, wa swi tiva leswaku wa hanya.”

Timfanelo Ta Xikwembu Xa Ntiyiso

Ina, ku tiva vito ra munhu, a swi vuli leswaku ha n’wi tiva hakunene. Vo tala va hina ha ma tiva mavito ya van’wa-tipolitiki lava dumeke. Hi nga ha tiva ni vavanuna ni vavasati lava dumeke lava tshamaka ematikweni man’wana. Kambe ku tiva mavito ya vona ntsena—ndzi vula hambi ku ri ku ma vitana kahle—a swi vuli leswaku ha va tiva hi xiviri vanhu lava kumbe ku tiva leswaku i vanhu va muxaka muni. Hilaha ku fanaka, leswaku hi tiva Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, hi fanele hi tiva timfanelo ta xona hi tlhela hi ti xixima.

Hambileswi ku nga ntiyiso leswaku vanhu va nga ka va nga xi voni Xikwembu xa ntiyiso, kambe xona xi hi tsalele kahle vuxokoxoko byo tala malunghana ni vumunhu bya xona eBibeleni. (Eksoda 33:20; Yohane 1:18) Vaprofeta van’wana va Vaheveru a va nyikiwe swivono leswi huhuteriweke swa vuako bya le tilweni bya Xikwembu xa Matimba Hinkwawo. Leswi va swi hlamuselaka a swi kombisi ntsena xindzhuti, vukulukumba lebyi chavisaka ni matimba, kambe swi komba ni ku vangama, ku hleleka, ku saseka ni ku tsaka.—Eksoda 24:9-11; Esaya 6:1; Ezekiyele 1:26-28; Daniyele 7:9; Nhlavutelo 4:1-3.

Yehovha Xikwembu u paluxe tin’wana ta timfanelo takwe leti tsakisaka eka Muxe, hilaha ti tsariweke hakona eka Eksoda 34:6, 7: “Yehova, Yehova, Šikwembu ša tintŝalo ni v̌unene, le’ši hlwelaka ku kariha, le’ši teleke tintŝalo ni ku ṭhembeka, le’ši ṭeṭelelaka e tinšaka ta madzana ya khume, le’ši khomelaka munhu e ku homboloka, ni ku dyoha.” Xana a wu pfumeli leswaku ku tiva timfanelo leti ta Xikwembu swi hi tshineta eka xona naswona swi hi susumetela ku tiva swo tala malunghana na xona hi xiviri?

Hambileswi ku nga riki na munhu la nga swi kotaka ku vona Yehovha Xikwembu eku vangameni ka yena lokukulu, kambe ku tsariwe leswaku loko Yesu Kreste a ha ri munhu emisaveni, entiyisweni u kombisile leswaku Yehovha Xikwembu, Tata wakwe wa le tilweni, i munhu wa njhani. Nkarhi wun’wana Yesu u te: “N’wana a nge endli xilo ni xin’we hi ku tisungulela, kambe u endla ntsena lexi a vonaka Tatana a xi endla. Hikuva swilo hinkwaswo leswi Yena a swi endlaka, N’wana na yena wa swi endla swilo sweswo hi mukhuva lowu fanaka.”—Yohane 5:19.

Kutani hi nga swi vona hi leswi leswaku musa wa Yesu, ntwela-vusiwana, vunene ni nkufumelo ku katsa ni ku rhandza kakwe ngopfu leswo lulama ni ku venga leswi hombolokeke i timfanelo hinkwato leti Yesu a tivoneke eka Tata wakwe, Yehovha Xikwembu, loko Yesu a ha ri na yena evuakweni bya le tilweni a nga si va munhu emisaveni. Xisweswo, loko hi yi tiva kahle nhlamuselo leyi hetisekeke ya vito leri nge Yehovha, kunene hi ni xivangelo lexi twalaka xo rhandza ni ku dzunisa vito rero ro kwetsima, ku ri dzunisa ni ku ri tlakusa, ni ku tshembela eka rona.

Ku tiva Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso hi ndlela leyi hakunene a swi na makumu, hilaha swi vekiwaka hakona erivaleni eka Yohane 17:3 eka Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Yo Kwetsima. Laha riendli leri tirhisiweke kahle “tiva” ri pfuna ngopfu, hikuva hlayelo ri komba leswaku mhaka yi ya emahlweni, a hi ya nkarhi wolowo ntsena. Hikwalaho ha hlaya: “Leswi swi vula vutomi lebyi nga heriki, ku nghenisa ka vona vutivi ha wena, Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, ni loyi u n’wi rhumeke, Yesu Kreste.” Ina, ku ya emahlweni hi nghenisa vutivi hi Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, Yehovha, swin’we ni N’wana wa xona, Yesu Kreste, i mhaka leyi nga fanelangiki yi hela.

Xikwembu Xa Ntiyiso Xi Tiviwa

Kutani, Xikwembu xa ntiyiso xi hambanisiwa hi ku olova ni swikwembu swo tala swa mavunwa. Hi xona Muvumbi wa Matimba Hinkwawo wa vuako, ku katsa ni pulanete leyi Misava ni vanhu lava nga eka yona. Xi ni vito ra xona ro hlawuleka—Yehovha kumbe Yahweh. A hi xiphemu xa xikwembu xo hlamarisa xa un’we eka vanharhu kumbe Vunharhu-un’we. I Xikwembu xa rirhandzu, naswona xi swi navelela leswinene swivumbiwa swa xona leswi nga vanhu. Nakambe i Xikwembu xa vululami, naswona a xi nge va tshiki hilaha ku nga heriki lava hambetaka va lovisa misava naswona va hlohlotelaka tinyimpi ni madzolonga.

Yehovha u paluxe xikongomelo xakwe, ku nga ri xa ku herisa vuhomboloki ni ku xaniseka emisaveni ntsena, kambe ni ku yi endla yi va paradeyisi laha vanhu lava nga ni timbilu to lulama va nga ta tshama kona hi ku tsaka hilaha ku nga heriki. (Pisalema 37:10, 11, 29, 34) Xikwembu xa Matimba Hinkwawo sweswi xi veke N’wana wa xona, Yesu, a va Hosi ya le tilweni ya Mfumo wa Xikwembu, naswona hi ku hatlisa Yesu u ta tisa misava yoleyo leyintshwa ya ku lulama ni ku vuyisa Paradeyisi emisaveni ya hina.—Daniyele 2:44; Matewu 6:9, 10.

Ha tshemba leswaku sweswi u nga xi hlamula hi ku olova ngopfu xivutiso lexi nge, Xana Xikwembu xi kona hakunene? ni ku hlawula Xikwembu xa ntiyiso.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Yesu Kreste u hlawule Yehovha tanihi Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso