Vantshwa Va Vutisa . . .

Xana Ndzi Nga Ku Tshika Njhani Ku Karhateka Ngopfu?

“Nchumu lowu hi karhataka ngopfu hina vantshwa i vumundzuku. U vilela hi wena n’wini. Xana ndzi fanele ndzi rhurha ekaya? Xana ndzi fanele ndzi ya exikolweni? Xana ndzi fanele ndzi nghenela vutirheli bya nkarhi hinkwawo? Xana ndzi fanele ndzi nghenela vukati? Ku ni swilo swo tala leswi u swi chavaka hi vumundzuku.”—Shane, la nga ni malembe ya 20 hi vukhale.

XANA u karhateka ngopfu? Vantshwa vo tala va karhateka ngopfu naswona va ni swivangelo swo hambana-hambana swo karhateka. Papila ra mahungu leri tsaleriweke ku nyikela nkongomiso eka vatswari ri vike leswi: “Nkambisiso lowa ha ku endliwaka emisaveni hinkwayo ematikweni ya 41 eka vana va malembe ya 15 ku ya eka 18, wu kombise leswaku vantshwa vo tala va karhateke ngopfu hi mhaka ya ku kuma ntirho lowunene.” Nchumu wun’wana lowu va karhatekeke ha wona i rihanyo ra vatswari va vona. Xin’wana lexi va xi chavaka i ku feriwa hi loyi va n’wi rhandzaka.

Nkambisiso lowu endliweke hi Ndzawulo ya Dyondzo ya le United States wu kume leswaku xin’wana lexi vantshwa vo tala va le United States va karhatekeke ha xona, i “ku lava ku pasela ehenhla.” Nkambisiso lowu fanaka wu kombise leswaku vantshwa vo hlayanyana va titwa ku fana na Shane (loyi a tshahiweke eku sunguleni). Muntshwa un’wana la vuriwaka Ashley, u ri: “Ndzi karhatekile hi vumundzuku bya mina.”

Kambe, vantshwa van’wana va karhateka hi vuhlayiseki bya vona. Hi ku ya hi nkambisiso lowu endliweke hi 1996, kwalomu ka 50 wa tiphesente ta vantshwa eUnited States va vona onge madzolonga ma ya ma tinyika matimba eswikolweni swa vona. Vantshwa lava tlulaka nhungu wa timiliyoni (37 wa tiphesente) va vule leswaku va tshame va vona munhu a duvuriwa hi xibamu!

Kambe, a va karhatekanga ngopfu hi timhaka ta nkoka ntsena. Vantshwa vo tala va karhatekile hi timhaka leti khumbaka vutomi bya vona. Magazini wun’wana lowu kumekaka eka khompyuta, lowu kongomisiweke eka vatswari wu ri: “Lexi karhataka vafana ni vanhwanyana, i ku kuma munhu loyi va nga rhandzanaka na yena, kambe hakanyingi va karhateke hi mhaka ya ku pfumala vanghana.” Nhwanyana loyi a nga emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi la vuriwaka Meagan u ri: “Xana u nga endlisa ku yini leswaku u vonaka u xile? Ndzi lava ku va ni vanghana.” Hilaha ku fanaka, muntshwa la nga Mukreste wa malembe ya 15 hi vukhale la vuriwaka Natanael u ri: “Vana va le xikolweni va tshama va karhatekile hi switayele. Va karhateka hi ndlela leyi va fambaka ha yona, ndlela leyi va vulavulaka ha yona ni ndlela leyi va langutekaka ha yona eka van’wana. Va chava ku tekiwa va ri swiphukuphuku.”

Swiphiqo—Swi Tshama Swi Ri Kona eVuton’wini

A swi ta tsakisa loko a hi nga ri na swiphiqo evuton’wini. Hambiswiritano, Bibele yi ri: “Munhu la velekiweke hi wansati, u hanya nkarhi wo koma naswona u taleriwe hi ku karhateka.” (Yobo 14:1) Hikwalaho, swiphiqo ni ku karhateka swi tshama swi ri kona evuton’wini. Kambe loko u tshama u karhatekile, u ta tivavisa swinene. Bibele ya tsundzuxa: “Ku vilela embilwini ya munhu hi kona loku nga ta yi tshova.”—Swivuriso 12:25.

Ndlela yin’wana leyi u nga lawulaka ha yona ku vilela loku nga fanelangiki i ku lawula mahanyelo ya wena. Ana la nga ni malembe ya 16 hi vukhale u ri: “Vadyondzi-kulorhi va vilela mayelana ni leswaku va nga tika kumbe va khomiwa hi vuvabyi lebyi tlulelaka hi vuxaka bya rimbewu.” Kambe u nga papalata mivilelo yo tano hi ku hanya hi nkongomiso wa Bibele wa mahanyelo. (Vagalatiya 6:7) Hambiswiritano, a hi swiphiqo hinkwaswo leswi vonakaka hi ku olova kumbe leswi nga tlhantlhekaka hi ku olova. Xana u nga ku tshikisa ku yini ku tshamela ku vilela ngopfu?

“Tirhisa Vutlhari Loko U Karhatekile”

Vanhu vo tala a va swi koti ku endla nchumu hikwalaho ka ku karhateka. Kambe xihloko lexi kumekaka eka magazini wa vana lava nga emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi xi ringanyete leswaku munhu a nga “tirhisa vutlhari loko a karhatekile,” hi ku kuma ndlela yo tlhantlha nchumu lowu n’wi vilerisaka! Bibele yi ni misinya ya milawu yo tala leyi nga ku pfunaka leswaku u endla tano. Xiya Swivuriso 21:5: “Kunene makungu ya lava va gingiritekaka ma endla leswi pfunaka.” Hi xikombiso, a hi nge u lava ku va ni xinkhubyana ni vanghana evandlheni. Ku kunguhata kahle ku nga endla leswaku u nga karhateki ngopfu. Tivutise, ‘Kahle-kahle, i vamani lava ndzi nga ta va rhamba? Xana ndzi lava leswaku va fika nkarhi muni? Xana ndzi lava va famba rini? Xana ndzi lava swakudya swo tanihi kwihi swo miyeta nyoka? I vuhungasi byihi lebyi un’wana ni un’wana a nga ta byi tsakela?’ Loko u anakanyisisa hi vukheta hi swilo leswi lavekaka, xinkhubyana xexo xi nga ha famba kahle.

Hambiswiritano, u nga tivangela ku karhateka hi ku rharhanganisa swilo. Yesu Kreste u nyikele ndzayo leyi eka wansati loyi a tikarhateke ngopfu hikwalaho ka muendzi wa yena: “Kambe, i swilo switsongo leswi lavekaka, kumbe xin’we ntsena.” (Luka 10:42) Kutani tivutise, ‘Kahle-kahle i yini xa nkoka swinene lexi nga endlaka leswaku xinkhubyana xi famba kahle?’ Ku olovisa swilo ku nga ku pfuna leswaku u nga karhateki ngopfu.

Nchumu wun’wana lowu nga ku karhataka ku nga ha va vuhlayiseki bya wena exikolweni. Swi nga ha endleka ku nga ri na nchumu lexi u nga xi endlaka leswaku u cinca xiyimo xexo. Kambe u nga ha endla swo karhi leswaku u tisirhelela. Swivuriso 22:3 yi ri: “U tlharihile la voneke khombo kutani a tumbela.” Ku papalata tindhawu leti nga ni khombo—ku nga ri tindhawu leti tumbeleke ntsena kambe ni leti nga riki na murindzi laha ku talaka ku hlengeletana vanhu lava nga lawulekiki—swi ta endla leswaku u nga weli ekhombyeni hi ku olova.

Ntirho wa xikolo na wona wu nga va xivangelo xin’wana xa ku vilela. Kumbexana u ni swiavelo swo talanyana swa ntirho wa le kaya naswona wa vilela leswaku a wu nge swi koti ku swi heta hi nkarhi. Nsinya wa nawu lowu nga eka Vafilipiya 1:10 wa pfuna swinene: “Tiyiseka hi swilo swa nkoka swinene.” Ina, dyondza ku rhangisa swilo swa nkoka! Rhanga hi xiavelo lexi lavekaka hi ku hatlisa. Kutani, loko u heta endla lexi landzelaka. Hakatsongo-tsongo u ta swi kota ku endla swiavelo swa wena.

Lava Xitsundzuxo

Loko Aaron a ha ri muntshwa, a a vilerisiwa ngopfu hi ku pasa swikambelo swo hetelela lerova xifuva xakwe xi sungule ku vava. U ri: “Ndzi byele vatswari va mina, kutani va ndzi yise eka dokodela. U hatle a swi vona leswaku mbilu ya mina a yi nga ri na xiphiqo kutani a ndzi hlamusela ndlela leyi ku vilela ku nga tsanisaka miri ha yona. Endzhakunyana vatswari va mina va ndzi pfune ku va ndzi swi vona leswaku ndzi endle hilaha ndzi nga kotaka hakona leswaku ndzi lunghiselela swikambelo, ni leswaku sweswi ndzi fanele ku vilela ngopfu hi ku tikhathalela. Ku vilela ka mina ku herile, switlhavi leswi a ndzi ri na swona exifuveni swi nyamalarile naswona ndzi pase kahle exikambelweni.”

Loko u karhatekile swinene, u nga miyeli. Swivuriso 12:25 leyi ku tshahiweke xiyenge xa yona eku sunguleni, loko yi helerile yi ri: “Ku vilela embilwini ya munhu hi kona loku nga ta yi tshova, kambe rito lerinene ra yi tsakisa.” U ta kuma “rito lerinene” ra xikhutazo loko u boxa leswi ku ‘vilerisaka’!

Xo sungula, u nga ha lava ku bula ni vatswari va wena hi swilo leswi; va nga ha ku nyika swiringanyeto swin’wana. Van’wana lava nga ku seketelaka i vanhu lava wupfeke hi tlhelo ra moya va le vandlheni ra ka n’wina ra Vukreste. Janelle la nga ni malembe ya 15 hi vukhale wa hlamusela: “A swi ndzi vilerisa ku ya exikolweni xa le henhla, a ndzi chava ku langutana ni swilo swo tanihi swidzidzirisi, rimbewu ni madzolonga—hiloko ndzi vulavula ni nkulu wa vandlha. U ndzi nyike swiringanyeto swo tala. Ndzi sungule ku titwa ndzi antswa hikuva ndza swi vona leswaku ndzi nga swi kota ku langutana ni xiyimo lexi.”

Xinamu Xi Dlele Nkwahle

Minkarhi yin’wana ku ni swilo leswi hi faneleke hi swi endla, kambe ku hundza nkarhi wo leha hi nga si swi endla hi ku va swi nga hi tsakisi. Hi xikombiso, Shevone la nga ni malembe ya 19 hi vukhale u tshame a tlulana milenge ni Mukreste-kulobye. A a swi tiva leswaku va fanele va vulavula leswaku va lulamisa timhaka, kambe u hlwerile. U ri: “Loko ndzi ya ndzi hlwela a yi ndzi karhata ngopfu.” Hiloko Shevone a tsundzuka marito ya Yesu lama nga eka Matewu 5:23, 24, lama khutazaka Vakreste leswaku va lulamisa swiphiqo hi xihatla. Shevone u ri: “Loko hi hlanganile eku heteleleni, ndzi titwe ndzi phyuphyile.”

Xana ku ni lexi u xi vekelaka etlhelo u nga xi endli hi nkarhi—xana ku nga va ku ri xiavelo lexi u nga xi rhandziki kumbe nchumu lowu swi tikaka ku langutana na wona? Loko swi ri tano, u nga ha yima-yimi, u ta va u hungute xiphiqo xin’we.

Swiyimo Leswi Tikaka

A hi timhaka hinkwato ti nga tlhantlhiwaka hi ku olova. Anakanya hi jaha leri vuriwaka Abdur. Mana wakwe u ni vuvabyi bya khensa, naswona u fanele a hlayisa mana wakwe ni ndzisana yakwe. Handle ko kanakana, Abdur a a karhatekile hi xiyimo xa mana wakwe. Kambe u ri: “Ndzi pfuniwe hi marito ya Yesu lama nge, ‘I mani eka n’wina loyi a nga engetelaka xisungunu xin’we eka mpimo wakwe wa vutomi hikwalaho ka ku vilela?’ Ematshan’weni yo pfilunganyeka, ndzi ringeta ku anakanyisisa hi xiyimo lexi ivi ndzi lava ndlela yo xi tlhantlha.”—Matewu 6:27.

Ku tshama u rhurile loko u langutane ni swiyimo swo tika a swi olovi. Van’wana va tshikileleka swinene lerova va tilan’wa, va ala ni ku dya. Hambiswiritano, buku leyi nge Helping Your Teenager Deal With Stress yi vula leswaku loko u titsona swakudya leswi akaka miri, a “wu nge swi koti ku langutana ni gome hambi ku ri mavabyi.” Kutani u fanele u tikhathalela. Wisa hi ndlela leyi faneleke u tlhela u dya ni swakudya leswi akaka miri.

U nga va ni ku rhula ka mianakanyo loko u landzela ndzayo ya Bibele leyi nge: “Lahlela ndzhwalo wa wena eka Yehovha, u ta ku seketela. A nge pfuki a pfumerile leswaku la lulameke a tsekatseka.” (Pisalema 55:22) Shane loyi a boxiweke eku sunguleni, a a karhateka hi vumundzuku byakwe. U ri: “Ndzi sungule ku hlaya Rito ra Xikwembu ni ku anakanya hi swikongomelo swa xona.” Ku nga ri khale, u swi xiyile leswaku a a ta va ni vumundzuku lebyinene loko a tirhela Xikwembu evuton’wini byakwe. (Nhlavutelo 4:11) Shane u ri: “A ndzi nga ha karhateki. Ndzi ni swilo swa nkoka leswi ndzi faneleke ku ehleketa ha swona.”

Kambe loko u tikuma u ri ni gome, lava tindlela letinene to huma eka rona. Kombela mpfuno eka vanhu lava wupfeke. Ku tlula kwalaho, tivisa Yehovha hi ku karhateka ka wena “hikuva [wa ku] khathalela.” (1 Petro 5:7) Swi nga endleka u nga ha karhateki ngopfu loko a ku pfuna.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Vulavula ni vatswari va wena hi leswi ku dyaka

[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]

Loko u lulamisa swiphiqo swa wena hi xihatla, u ta hatla u huma egomeni