Ku Hela Ka Xihlawuhlawu
XANA hi vona mboyamelo wa xihlawuhlawu eka hina? Hi xikombiso, xana hi tsutsumela ku vula leswaku munhu wa nhlonge leyi, wa tiko leri kumbe wa rixaka leri u ni mahanyelo lawa—hambiloko hi nga n’wi tivi munhu yoloye? Kumbe, xana munhu un’wana ni un’wana hi n’wi teka hi ku ya hi timfanelo ta yena to hlawuleka?
Esikwini ra Yesu, vanhu lava a va tshama eYudiya ni le Galeliya hi ntolovelo a va nga “tirhisani ni Vasamariya.” (Yohane 4:9) Marito lama tsariweke eka Talmud handle ko kanakana ma boxa ndlela leyi Vayuda vo tala a va titwa ha yona: “A ndzi lavi ni ku n’wi vona Musamariya.”
Hambi ku ri vaapostola va Yesu a va ri ni xihlawuhlawu hi ndlela yo karhi eka Vasamariya. Siku rin’wana vaaka-tiko va le Samariya a va va amukelanga hi malwandla. Yakobo na Yohane a va lava ku tisa ndzilo va lovisa vanhu lavo sihalala. Hi ku va tshinya, Yesu a a kombisa leswaku langutelo ra vona a hi rinene.—Luka 9:52-56.
Hi ku famba ka nkarhi, Yesu u vulavule hi xifaniso xa wanuna loyi a hlaseriweke hi swigevenga loko a ri karhi a famba ku suka eYerusalema ku ya eYeriko. Vayuda vambirhi lava a va ri swirho swa vukhongeri a va n’wi pfunanga wanuna loyi. Hambiswiritano, Musamariya u yimile a n’wi bandicha timbanga. Kutani u hlele leswaku wanuna luya a khathaleriwa leswaku a ta hlakarhela eka timbanga ta yena. Musamariya yoloye u tikombise a ri muakelani lonene. (Luka 10:29-37) Xifaniso xa Yesu xi nga ha va xi va pfunile vayingiseri va yena ku xiya leswaku xihlawuhlawu xa vona xi va sivela ku vona timfanelo letinene leti van’wana va nga na tona. Endzhaku ka malembe yo hlaya, Yohane u tlhelele eSamariya a ya chumayela etindhawini to tala ta muti wolowo—kumbexana ku katsa ni muti lowu a tshameke a lava leswaku wu lovisiwa.—Mintirho 8:14-17, 25.
Nakambe, muapostola Petro a a nga fanelanga a va na xihlawuhlawu loko ntsumi yi n’wi kongomise leswaku a ya vulavula na Korneliyo, ndhuna ya masocha ya dzana ya le Rhoma malunghana na Yesu. Petro a a nga swi tolovelanga ku tirhisana ni vanhu lava nga riki Vayuda naswona Vayuda vo tala a va nga ma rhandzi masocha ya Rhoma. (Mintirho 10:28) Kambe loko Petro a vone nkongomiso wa Xikwembu emhakeni leyi, u te: “Hakunene ndza swi xiya leswaku Xikwembu a xi yi hi nghohe, kambe eka tiko rin’wana ni rin’wana munhu loyi a xi chavaka a tlhela a endla ku lulama wa amukeleka eka xona.”—Mintirho 10:34, 35.
Xikongomelo Xo Lwa Ni Xihlawuhlawu
Xihlawuhlawu xi lwisana ni nawu wa xisekelo lowu Yesu a wu dyondziseke: “Hikokwalaho, swilo hinkwaswo, leswi mi lavaka vanhu va swi endla eka n’wina, na n’wina mi fanele mi swi endla eka vona.” (Matewu 7:12) I mani loyi a lavaka ku sandziwa ntsena hileswi a tswaleriweke endhawini yo karhi, hikwalaho ka muvala wa nhlonge kumbe rixaka rakwe? Xihlawuhlawu xi tlhela xi lwisana ni nawu wa Xikwembu wa ku nga yi hi nghohe. Bibele yi dyondzisa leswaku Yehovha “hi munhu un’we [u] endle matiko hinkwawo ya vanhu, leswaku va tshama ehenhla ka vuandlalo hinkwabyo bya misava.” (Mintirho 17:26) Hikwalaho, vanhu hinkwavo i vamakwavo.
Ku tlula kwalaho, Xikwembu xi avanyisa munhu hi ku ya hi leswi yena n’wini a swi endlaka. A xi avanyisi munhu hi leswi vatswari kumbe vakokwa wakwe va swi endleke. (Ezekiyele 18:20; Varhoma 2:6) Hambiloko rixaka rin’wana ri mi tshikilerile, a swi vuli leswaku u fanele u venga munhu un’wana ni un’wana wa rixaka rero, lava swi nga ha endlekaka va nga hlanganyelangiki eka ku khomiwa ka wena hi ndlela yo biha. Yesu u dyondzise valandzeri vakwe ku ‘rhandza valala va vona, ni ku khongelela lava va xanisaka.’—Matewu 5:44, 45.
Hikwalaho ka dyondzo yo tano, Vakreste va lembe xidzana ro sungula va pfuniwile leswaku va lwa ni xihlawuhlawu ivi va va ni vun’we tanihi vamakwavo emisaveni hinkwayo. Hinkwavo a va vitanana vamakwavo naswona a va titeka va ri vamakwavo, hambileswi a va huma eka mindhavuko yo hambana swinene. (Vakolosa 3:9-11; Yakobo 2:5; 4:11) Nawu lowu endleke ku cinca ko tano wu nga tisa vuyelo lebyi fanaka ni namuntlha.
Ku Lwa Ni Xihlawuhlawu Namuntlha
Vo tala hi ni mianakanyo leyi nga riki na xisekelo hi van’wana, kambe sweswo a swi fanelanga swi endla leswaku hi va ni xihlawuhlawu. Buku leyi nge The Nature of Prejudice yi ri, “Ku ehleketelela munhu swo biha swi va xihlawuhlawu loko ntsena u nga cinci langutelo ra wena endzhaku ka loko se u kume rungula leri faneleke.” Hakanyingi, xihlawuhlawu xa hela loko vanhu va tivana ku antswa. Hambiswiritano, buku yoleyo yi tlhela yi vula leswaku, “lexi talaka ku cinca langutelo ra vanhu hiloko ntsena va endla swilo va ri swin’we.”
Leyi i ndlela leyi John wa le Nigeria loyi a nga Muibo a hluleke xihlawuhlawu lexi a a ri na xona hi Vahausa. U ri: “Eyunivhesiti ndzi hlangane ni swichudeni swa Vahausa leswi veke vanghana va mina naswona ndzi xiye leswaku va ni timfanelo letinene. Ndzi endle ntirho wa xikolo ni xichudeni xa Muhausa naswona hi ve vanghana lavakulu; kambe munghana wa mina wo sungula loyi a ri Muibo a nga ri na ntirhisano.”
Lexi Nga Pfunaka Ku Lwa Ni Xihlawuhlawu
Hi ku ya hi xiviko xa UNESCO Against Racism “dyondzo yi nga va nchumu wa kahle ku lwa ni mixaka leyintshwa ya xihlawuhlawu.” Timbhoni ta Yehovha ti tshemba leswaku dyondzo ya Bibele hi yona yi nga pfunaka ku tlula hinkwato emhakeni leyi. (Esaya 48:17, 18) Loko vanhu va tirhisa leswi va swi dyondzeke, ku sola ku siviwa hi ku xixima ni rivengo ri hundzuka rirhandzu.
Timbhoni ta Yehovha ti kume leswaku Bibele ya ti pfuna ku lwa ni xihlawuhlawu lexi ti nga na xona. Entiyisweni, Bibele ya va khutaza ni ku endla leswaku va tirhisana ni vanhu va tinxaka tin’wana. Christina la tshahiweke eka xihloko xo sungula xa ntlhandlamano wa swihloko leswi, i Mbhoni ya Yehovha. U ri: “Minhlangano ya hina eHolweni ya Mfumo yi endla leswaku ndzi titshemba. Loko ndzi ri kwalaho ndzi titwa ndzi sirhelelekile hikuva a ndzi anakanyi leswaku ku na loyi a ndzi hlawulaka.”
Jasmin, loyi na yena a nga Mbhoni, u tsundzuka a hlaseriwa hi vanhu lava nga ni xihlawuhlawu loko a ri ni malembe ya kaye. U ri: “Ravumune rin’wana ni rin’wana a ri tshama ri ri siku lerinene eka mina hikuva hi madyambu ya kona ndzi ya eHolweni ya Mfumo. Kwalaho vanhu va ndzi kombisa rirhandzu. Va ndzi endla ndzi titwa ndzi ri wa nkoka ematshan’weni yo ndzi sandza.”
Mintirho ya ku tirhandzela leyi sekeriwaka hi Timbhoni ta Yehovha na yona yi hlanganisa vanhu lava humaka eka tinxaka to hambana-hambana. Simon u velekeriwe eBritain, hambileswi ndyangu wa ka vona wu humaka eKharibiya. U langutane ni xihlawuhlawu lexikulu loko a ri karhi a tirha ku aka eka tikhampani tin’wana ta ku aka. Kambe leswi a swi endlekanga eka malembe lawa a a tirha entirhweni wa ku tirhandzela ni vamakwavo lava nga vapfumeri-kulobye. Simon u ri, “Ndzi tirhe ni Timbhoni-kulorhi leti humaka ematikweni yo tala, kambe hi dyondze ku tirhisana swin’we. Van’wana lava ndzi endleke xinghana lexikulu na vona a ku ri vanhu lava humaka ematikweni man’wana naswona va ri va tinxaka tin’wana.”
Ina, Timbhoni ta Yehovha a ti hetisekanga. Hikwalaho, swi nga ha endleka ti lwa ni mboyamelo wa xihlawuhlawu. Kambe ku tiva leswaku Xikwembu a xi hlawuli swa ti khutaza leswaku ti endla tano na tona.—Vaefesa 5:1, 2.
Mimbuyelo ya ku lwa ni xihlawuhlawu yi tele. Loko hi tihlanganisa ni vanhu va tinxaka tin’wana, ha vuyeriwa. Ku tlula kwalaho, hi ku tirhisa Mfumo wa xona, ku nga ri khale Xikwembu xi ta endla leswaku ku va ni ku lulama etikweni. (2 Petro 3:13) Enkarhini wolowo xihlawuhlawu xi ta heriseriwa makumu.
[Bokisi leri nga eka tluka 11]
Xana Ndzi Fukamele Xihlawuhlawu?
Tivutise swivutiso leswi landzelaka ku vona loko u fukamele xihlawuhlawu hi ndlela yo karhi handle ko swi xiya:
1. Xana ndzi ehleketa leswaku vanhu lava humaka eka rixaka, ndhawu kumbe tiko rin’wana va ni timfanelo leti nga tsakisiki, ku fana ni vuphukuphuku, vulolo kumbe ku tsonana? (Mafenya yo tala ma hlohlotela xihlawuhlawu xo tano.)
2. Xana ndzi tala ku sola vahlapfa kumbe vanhu va rixaka rin’wana hikwalaho ka swiphiqo swa mina swa timali ni hikwalaho ka xiyimo lexi ndzi nga eka xona?
3. Xana ndzi pfumelela leswi endlekeke enkarhini lowu hundzeke etikweni ra ka hina hikwalaho ka ku vengana ka tinxaka swi endla leswaku ndzi venga vanhu va rixaka rero?
4. Xana ndzi teka munhu un’wana ni un’wana loyi ndzi hlanganaka na yena a ri munhu—ku nga khathariseki muvala wa nhlonge, ndhavuko kumbe rixaka rakwe?
5. Xana ndzi tinyika nkarhi wo lava ku tiva vanhu lava nga ni ndhavuko wo hambana ni wa mina? Xana ndzi endla matshalatshala yo endla tano?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]
Exifanisweni xa yena xa Musamariya lonene, Yesu u hi dyondzise ndlela yo hlula xihlawuhlawu
[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]
Ekaya ka Korneliyo, Petro u te: “Hakunene ndza swi xiya leswaku Xikwembu a xi yi hi nghohe”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]
Dyondzo ya Bibele yi hlanganisa vanhu va tinxaka to hambana-hambana
[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]
Timbhoni ta Yehovha ti hanya hi leswi ti swi dyondzeke
[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]
Christina—“Loko ndzi ri eHolweni ya Mfumo ndzi titwa ndzi sirhelelekile”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]
Jasmin—“Vanhu va ndzi kombisa rirhandzu. Va ndzi endla ndzi titwa ndzi ri wa nkoka ematshan’weni yo ndzi sandza”
[Swifaniso leswi nga eka tluka 10]
Simon, mutirhi wo aka wa ku tirhandzela—“Hi dyondze ku tirhisana swin’we”