Ku Hlula Xiphiqo Xa Ku Nwa Ngopfu

“Tatana a a ri xidakwa, na mina ndzi te swi rha, swakwe. Ndzi sungule ku nwa ndzi ri ni malembe ya 12. Loko ndzi teka, a ndzi dakwa siku ni siku. A ndzi rhandza ku lwa; hakanyingi ndyangu wa mina a wu lamuleriwa hi maphorisa. Rihanyo ra mina ri sungule ku tsana. Byala byi endle leswaku ndzi sungula ku mpfempfa ekhwirini, ndzi pone ri ahlamile. Kutani ndzi khomiwe hi vuvabyi bya xivindzi ni bya ku kala ngati. Ndzi joyine mintlawa leyi a yi khutaza leswaku munhu a tshika hi swakwe byala leswaku ndzi ta tshika ku nwa, kambe ko fana ni kwala. A ndzi twa onge ndzi phaseke endzeni ka nete, a ndzi nge humi.”—VÍCTOR,a ARGENTINA.

KU NI switori swo tala swo fana ni lexi swa vanhu lava phasiweke hi byala. Ku fana na Víctor, va titwa va nga ri na yona ndlela yo hlula byala. Xana munhu a nga swi kota ku hlula kumbe ku bakanya swiphiqo leswi vangiwaka hi byala? Loko swi ri tano, njhani?

Ku Xiya Xiphiqo

Xo sungula, i swa nkoka leswaku munhu la nwaka byala ni lava va nga ekusuhi na yena va lemuka leswaku ku ni xiphiqo. Loko se munhu a ri xindzendzele, swi kombisa leswaku ku ni swiphiqo swin’wana leswikulu. Ku nga ha hundza nkarhi wo leha munhu a ri karhi a nwa hi ku ringanisela, kambe hakatsongo-tsongo a sungula ku nghena ngopfu ebyaleni. Lexi hlamarisaka, timhangu to tala, madzolonga ni swiphiqo etikweni swi vangiwa hi byala naswona swi sunguriwa hi vanhu lava rhandzaka bodlhela. Xiya leswi vuriwaka hi Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo (WHO): “Ndlela yo antswa swinene yo hunguta swiphiqo leswi vangiwaka hi byala etikweni i ku lava tindlela to hunguta mpimo wa byala lebyi nwiwaka hi lava va ringaniselaka ematshan’weni ya lava ana se va nga swidakwa.” (Marito hi lo voyamisa.) Xana u nwa ku tlula mpimo lowu vekiweke hi nawu? Xana wa nwa eswiyin’weni leswi lavaka u xalamuka hi ku helela ni ku teka goza hi xihatla? Xana ndlela leyi u nwaka ha yona yi vanga swiphiqo endyangwini wa wena kumbe entirhweni? Ku xiya leswaku ndlela leyi munhu a nwaka ha yona yi nga ha va ni khombo naswona ku hunguta byala lebyi a byi nwaka “i ndlela yo antswa” yo papalata swiphiqo leswikulu enkarhini lowu taka. Loko munhu se a ri xindzendzele, swi ta n’wi tikela swinene ku cinca.

Hakanyingi vanhu lava nwaka ngopfu a va pfumeli leswaku va ni xiphiqo. Va ri: “Ndzi nwa ku fana ni vanhu van’wana” kumbe “Ndzi nga tshika ku nwa nkarhi wun’wana ni wun’wana loko ndzi swi lava.” “Hambileswi byala byi tshameke byi lava ku ndzi dlaya, a ndzi si tshama ndzi ehleketa leswaku ndzi xindzendzele, kutani a ndzi si tshama ndzi teka goza ro byi tshika,” hi ku vula ka Konstantin, wa le Rhaxiya. Marek wa le Poland u ri: “Ndzi ringete ko tala ku byi tshika, kambe a ndzi nga pfumeli hakunene endzeni leswaku ndzi xidakwa. A ndzi swi teka swi nga bihanga ngopfu swiphiqo leswi a swi vangiwa hi byala.”

Xana munhu a nga pfuniwa njhani ku lemuka xiphiqo xakwe xa ku nwa kutani a teka magoza yo lwa na xona? Xo sungula, u fanele a pfumela leswaku swiphiqo swakwe swi vangiwa hi ku nwa ngopfu nileswaku loko o byi tshika swi ta antswisa vutomi byakwe. Hilaha swi tsariweke hakona ebukwini leyi nge La Revue du Praticien—Médecine Générale, u fanele a cinca ndlela leyi a anakanyaka ha yona, a suka eka mianakanyo ya leswaku “ndzi nwa hileswi nsati wa mina a ndzi tshikeke ni hileswi ndzi lahlekeriweke hi ntirho,” kutani a ku, “nsati wa mina ni ntirho swi ndzi lahlekerile hikwalaho ka ku nwa.”

Loko u lava leswaku xidakwa xi cinca ndlela leyi xi anakanyaka ha yona, u nga ha rhandza ku landzela swiringanyeto leswi landzelaka: Rhiya ndleve, vutisa swivutiso leswi endlaka leswaku swi n’wi olovela munhu yoloye ku vula ndlela leyi a titwaka ha yona, kombisa leswaku u ni ntwela-vusiwana, sweswo swi ta n’wi pfuna ku vona leswaku wa n’wi twisisa, n’wi bumabumele hambiloko a endle nhluvuko lowutsongo, papalata ku n’wi sola-sola kumbe ku va ni langutelo leri nga ta n’wi sivela ku boxa leswi nga mbilwini yakwe hi ku ntshunxeka ni ku lava mpfuno. Swi nga pfuna ku n’wi byela leswaku a tsala ehansi minxaxamelo yimbirhi hi ku hlamula swivutiso leswi, Ku ta humelela yini loko ndzi ya emahlweni ndzi nwa? ni lexi nge Ku ta humelela yini loko ndzi tshika?

Lava Mpfuno

Loko munhu a sungula ku nwa ngopfu, u va a nga ri xikangalafula kumbe se a tinyiketele ebyaleni. Van’wana va swi kota ku tshika hi voxe. Hambiswiritano, vanhu lava nga swindzendzele va nga ha lava mpfuno wa vativi leswaku va tshika.b Van’wana va swi kota ku tshika hambiloko va nga ri exibedlhele, kambe loko va byi navela ngopfu, swi nga ha lava va etlerisiwa exibedlhele. Loko se va swi kota ku hanya va nga nwi—masiku mambirhi ku ya eka ya ntlhanu—va nga ha nyikiwa mirhi leyi nga ta dambisa ku navela ka vona kutani va ku byi thya!

Kambe, tindlela to humesa byala engatini a hi xitiyisekiso xa leswaku munhu u ta tshika byala hi ku helela. Mirhi yo pfuna swa xinkarhana, a yi xi herisi hi ku helela xiphiqo lexi. Alain wa le Furwa, u tirhise mirhi ko hlayanyana ku humesa byala emirini. U ri: “Loko ndzi ku humi, exibedlhele, ndzi sungule ku nwa nakambe hikuva a ndzi hungasa ni vanhu lava a ndzi nwa na vona eku sunguleni. Entiyisweni, ku hava lexi a xi ndzi khutaza ku tshika.”

Leswaku Ndzi Nga Vi Na Xivundza

Entiyisweni, vanhu vo tala va tsandzeka ku tshika byala, hikuva va titwa onge va ta va ni xivundza, ku fana niloko va lahlekeriwe hi munghana wa vona lonkulu. Vasiliy wa le Rhaxiya u ri: “A ndzi tshama ndzi ri karhi ndzi ehleketa hi ku nwa. Loko ro pela ndzi nga nwanga, siku rero a ri nga pfuni nchumu.” Eka loyi a hanyaka hi byala, a xi kona lexi nga xa nkoka eka yena ku tlula byala. Jerzy wa le Poland u ri: “Xikongomelo xa mina evuton’wini a ku ri ku nwa ni ku kuma mali yo xava byala.” Xisweswo, i swa nkoka leswaku munhu la ngheneke hi nhloko ebyaleni a kuma xikongomelo lexintshwa evuton’wini loko a ta hambanela makumu ni bodlhela.

Buku ya WHO leyi nga ni xitsundzuxo eka lava va ringetaka ku hambana ni mukhuva wa vona wa ku nwa yi kandziyisa nkoka wa ku endla swilo swin’wana swa nkoka leswaku u nga weli endzingweni wa ku tlhelela ebodlheleni. Xin’wana xa leswi ringanyetiweke i ku khomeka etimhakeni ta vukhongeri.

Ku khomeka hi swilo swa moya swi nga pfuna munhu ku hlula mukhuva wa ku kukutlela byala. Hi xikombiso, endzhaku ko khomiwa ra vunharhu hikwalaho ka leswi a a swi endlile loko a nwile, Alain u sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha. U ri: “Ku dyondza Bibele swi ndzi nyike xikongomelo evuton’wini naswona swi ndzi pfunile leswaku ndzi ya mahlweni ndzi lwa na byala. Xikongomelo xa mina a ku nga ri ku tshika ku nwa ntsena kambe a ku ri ku tsakisa Yehovha.”

Loko U Rhetemuka

Lava va nyikelaka switsundzuxo eka lava va ngheneke hi nhloko ebyaleni va kombisa nkoka wa ku seketela ni ku khutaza lava endlaka matshalatshala yo tshika byala. Vo tala va lahlekeriwe hi ndyangu ni vanghana hikwalaho ko nwa ngopfu. Loko se a hanya bya nconge yin’we, munhu wo tano a nga ha va ni ntshikilelo hambi ku ri ku ehleketa ku tidlaya. Buku leyi boxiweke laha henhla yi nyikela switsundzuxo leswi landzelaka eka lava va pfunaka munhu la nga ni xiphiqo xa ku nwa: “Loko swi koteka, u nga n’wi sola-soli munhu loyi u n’wi pfunaka, hambiloko mikhuva yakwe yi ku siringa. Tsundzuka leswaku a swi olovi ku cinca mikhuva yakwe. Swa boha leswaku ku va ni mavhiki lamanene ni yo biha. Xikhutazo xa wena, ni ku n’wi seketela leswaku a nga nwi ngopfu kumbe a tshika hi ku helela ni ku ta ni mavonelo lamantshwa yo lwa na byona swi nga pfuna.”

Hilario, loyi a nweke malembe lama lavaka ku va 30 u ri: “Lexi ndzi pfuneke i rirhandzu ni nkhathalelo wa vanghana va mina va le vandlheni ra ka hina ra Timbhoni ta Yehovha. Ndzi rhetemuke ko tala, kambe minkarhi hinkwayo a va ri etlhelo ka mina ku ndzi seketela ni ku ndzi nyika ndzayo ya Bibele hi nkarhi.”

Loko u ri enyimpini yo tshika byala, tsundzuka leswaku swi nga ha endleka u rhetemuka, nileswaku u fanele u swi teka tanihi ndlela yo hlula xiphiqo lexi. U nga lan’wi! Kambisisa leswaku i yini lexi endleke leswaku u rhetemuka, endzhaku ka sweswo tiyiseka leswaku a wa ha rhetemuki enkarhini lowu taka. Tiva leswaku hi swihi swiyimo leswi endlaka leswaku u navela ku nwa. Xana ku nga ha va ku ri xivundza, ntshikilelo, timholovo, gome kumbe swiendlakalo kumbe tindhawu leti van’wana va nwelaka eka tona? Kutani ti papalate! Jerzy loyi a tekeke malembe mambirhi ku tshika byala hi ku helela u ri: “Ndzi dyondze ku twisisa ni ku lemuka swilo leswi endlaka leswaku ndzi lava ku nwa. Sweswi ndzi papalata xiyimo xin’wana ni xin’wana lexi nga ndzi susumetelaka ku nwa. A ndzi tshineli etindhawini leti vanhu va nwaka eka tona. A ndzi wu dyi nchumu wun’wana ni wun’wana lowu cheriweke xihoko, naswona ndzi papalata switolwa kumbe mirhi leyi nga ni xihoko. Naswona a ndzi byi hlaleli vunavetisi hambi byi ri byihi lebyi navetisaka byala.” Vanhu vo tala va kume leswaku ku khongela eka Xikwembu leswaku xi va nyika “matimba lama tlulaka lama tolovelekeke” swi va pfunile swinene ku hlula xiphiqo xa vona xa ku nwa.—2 Vakorinto 4:7; Vafilipiya 4:6, 7.

Ntshunxeko!

Hambileswi ku nga ha vaka ntlhontlho lowu yaka emahlweni, kambe munhu a nga swi kota ku byi thya! Hinkwavo vanhu lava boxiweke exihlokweni lexi va hlurile. Se va hanye bya cheleni naswona va vuyeriwa hi ku va ni mindyangu ni mintirho leyinene. Alain u ri, “Sweswi a ndza ha boheki ku nwa.” Konstantin u ri: “Ku tiva Yehovha swi hlayise ndyangu wa mina. Sweswi ndzi ni xikongomelo evuton’wini. Ntsako wa mina a wu titsheganga hi byala.” Víctor wa hlamusela: “Ndzi titwa ndzi ntshunxekile. Se ndzi tlhele ndzi kuma xindzhuti xa mina naswona se ndza titiva leswaku ndzi mani.”

Munhu a nga ha cinca, ku nga khathariseki leswaku u le khombyeni ro va emhangwini hikwalaho ko nwa ngopfu, u ni swiphiqo hikwalaho ko nwa ngopfu kumbe se u hundzuke xindzendzele. Loko ku nwa swi ku peta ekhombyeni, u nga ha yima-yimi, cinca. Swi nga ha vuyerisa wena ni lava va ku rhandzaka.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Goza ro sungula i ku pfumela leswaku u ni xiphiqo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

Vo tala va lava mpfuno wa vativi ku hlula xiphiqo lexi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Xikhongelo xi nga pfuna

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

U nga kuma matimba yo byi thya!