Langutelo Ra Bibele

Xana Sayense Yi Kanetana Ni Leswi Vuriwaka Hi Buku Ya Genesa?

VANHU vo tala va vula leswaku sayense yi kanetana ni leswi vuriwaka hi Bibele leswaku swilo hinkwaswo swi lo tumbuluxiwa. Kambe ku kanetana loku nga kona hakunene a ku le xikarhi ka sayense ni Bibele, kambe ku le xikarhi ka sayense ni mavonelo ya lava va tivitanaka Vakreste vo hisekela etlhelo [Fundamentalists]. Yin’wana ya mintlawa leyi yi hembela Bibele hi ku vula leswaku Bibele yi vula leswaku vuako hinkwabyo lebyi vonakaka byi vumbiwe hi masiku ya tsevu lama a ma lehe 24 wa tiawara, emalembeni ya kwalomu ka 10 000 lama hundzeke.

Hambiswiritano, Bibele a yi ma seketeli mavonelo yo tano. Loko a swi ri tano, swo tala leswi tshuburiweke hi sayense emalembeni yo tala lama hundzeke a swi ta va swi endle leswaku vanhu va nga yi tshembi Bibele. Loko hi kambisisa Bibele hi vukheta a hi kumi nchumu lexi nga pfumelelaniki ni leswi tshuburiweke hi sayense ya xiviri. Hikwalaho ka sweswo, Timbhoni ta Yehovha a ti pfumelelani ni “Vakreste” vo hisekela etlhelo. Bibele yona yi dyondzisa leswi landzelaka.

Xana Marito Lama Nge “Eku Sunguleni” Ma Vula Rini?

Rungula ra Genesa ri sungula hi marito yo olova kambe lama nga ni matimba, lama nge: “Eku sunguleni Xikwembu xi tumbuluxe matilo ni misava.” (Genesa 1:1) Swidyondzi swa Bibele swa pfumela leswaku ndzimana leyi yi hlamusela xiendlakalo lexi hambaneke ni masiku yo tumbuluxa lama hlamuseriwaka ku sukela eka ndzimana 3 ku ya emahlweni. Mongo wa marito lawa i wa nkoka. Hi ku ya hi marito yo rhanga ya Bibele, vuako, ku katsa ni pulanete ya hina ku nga Misava, a swi ri kona khale ka khaleni ku nga si sungula masiku ya ku tumbuluxa.

Vativi va misava va ringanyeta leswaku misava yi ni malembe ya tibiliyoni ta mune hi vukhale, kasi vativi va tinyeleti va hlayele leswaku misava yi nga va yi ri ni malembe ya 15 wa tibiliyoni hi vukhale. Xana vuyelo lebyi—kumbe ku cinca ko karhi loku nga va ka kona enkarhini lowu taka—byi hambana ni leswi vuriwaka hi Genesa 1:1? Doo! Bibele a yi boxi leswaku kahle-kahle “matilo ni misava” i swa rini. Sayense na yona a yi kanetani ni leswi Bibele yi swi vulaka emhakeni leyi.

Xana Masiku Ya Ku Tumbuluxa A Ma Lehe Ku Fikela Kwihi?

Ku vuriwa yini hi ku leha ka masiku ya ku tumbuluxa? Xana a ma lehe tiawara ta 24? Van’wana va vula leswaku hikwalaho ka leswi Muxe—mutsari wa buku ya Genesa—hi ku famba ka nkarhi a vulavuleke hi masiku lama landzeleke masiku ya tsevu ya ku tumbuluxa tanihi xifaniso xa Savata ya vhiki ni vhiki, xisweswo siku ha rin’we ra masiku lawa ya ku tumbuluxa a ri lehe 24 wa tiawara. (Eksoda 20:11) Xana ndlela leyi Genesa yi vekaka timhaka ha yona yi seketela mhaka leyi?

A swi tano. Mhaka hileswaku rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “siku” ri nga vula ku leha ko hambana-hambana ka nkarhi, ku nga ri 24 wa tiawara ntsena. Hi xikombiso, loko a katsakanya ntirho wa Xikwembu wo tumbuluxa, Muxe u vulavule hi masiku ya tsevu yo tumbuluxa onge i siku rin’we. (Genesa 2:4) Ku engetela kwalaho, hi siku ro sungula ro tumbuluxa, “Xikwembu xi sungula ku vitana ku vonakala xi ku i Nhlikanhi kambe munyama xi wu vitana Vusiku.” (Genesa 1:5) Eka marito lawa, ha swi xiya leswaku ku vuriwa xiphemu xa tiawara ta 24 leswaku i “siku.” Xisweswo, a ku na xisekelo eMatsalweni lexi kombisaka leswaku siku ha rin’we ra ku tumbuluxa a ri lehe tiawara ta 24.

Loko swi ri tano, xana masiku yo tumbuluxa a ma lehe ku fikela kwihi? Marito ya Genesa ndzima 1 na 2 ma komba leswaku a ma lehe ngopfu.

Ntumbuluko Wu Humelela Hakatsongo-tsongo

Muxe u tsale rungula rakwe hi Xiheveru, naswona u ri tsale hi ku ya hi mavonelo ya munhu la yimeke emisaveni. Tinhla leti timbirhi ku katsa ni mhaka ya leswaku vuako hinkwabyo byi ve kona ku nga si sungula minkarhi ya ku tumbuluxa, kumbe “masiku,” ti hi pfuna ku twisisa njhekanjhekisano lowu nga kona mayelana ni mhaka ya ku tumbuluxiwa ka swilo. Njhani?

Loko hi kambisisa swiendlakalo swa buku ya Genesa hi vukheta hi kuma leswaku leswi humeleleke ku sukela eka “siku” ro sungula swi ye mahlweni ku ya eka masiku lama landzeleke. Hi xikombiso, loko ku nga si sungula “siku” ro sungula ra ku tumbuluxa, ku vonakala loku humaka eka dyambu leri a ri ri kona a ku siveriwile hi ndlela yo karhi, kumbexana hi mapapa yo dzwihala lero a ku nga koti ku voninga misava. (Yobo 38:9) Hi “siku” ro sungula, xihinga xexo xi sungule ku suka, kutani ku vonakala ku sungula ku voninga eka atimosifiya.a

Hi “siku” ra vumbirhi, swi tikomba onge atimosifiya yi ye mahlweni yi vonakala, yi endla mpfhuka exikarhi ka mapapa yo dzwihala lama nga le henhla ni lwandle ehansi. Hi “siku” ra vumune atimosifiya a yi voningela lerova dyambu ni n’weti a swi vonaka “exibakabakeni xa matilo.” (Genesa 1:14-16) Hi marito man’wana, hi ku ya hi leswi swi nga voniwaka hi munhu la nga emisaveni, dyambu ni n’weti swi sungule ku vonakala. Swiendlakalo leswi swi endleke hakatsongo-tsongo.

Xiendlakalo lexi nga le ka buku ya Genesa xi vula leswaku loko atimosifiya yi ri karhi yi humelela, swivumbiwa leswi hahaka—ku katsa ni switsotswana ni swivumbiwa leswi nga ni tinsiva to kota nkuva—swi sungule ku va kona hi “siku” ra vuntlhanu. Hambiswiritano, Bibele yi vula leswaku hi “siku” ra vutsevu, Xikwembu a xa ha ri karhi xi “vumba xivandzana xin’wana ni xin’wana xa nhova ni xivumbiwa xin’wana ni xin’wana lexi hahaka xa matilo hi misava.”—Genesa 2:19.

Swi le rivaleni leswaku ndlela leyi Bibele yi hlamuselaka mhaka leyi ha yona, swi nga ha endleka ku endleke swilo leswikulu hi “siku” ha rin’we, kumbe hi nkarhi wa ku tumbuluxiwa, swi nga ha va swi endleke hakatsongo-tsongo, swi nga endlekanga hi ku copeta ka tihlo, kumbexana swin’wana swa swona swi tlulele ni le “masikwini” lama landzeleke ya ku tumbuluxiwa.

Hi Ku Ya Hi Mixaka Ya Swona

Xana ku humelela ka swiharhi hi ndlela leyi yaka emahlweni swi vula leswaku Xikwembu xi tshike swilo swi tiendlekela leswaku ku va ni swilo swo hambana-hambana le swi hanyaka? Doo! Rhekhodo yi komba leswaku Xikwembu xi vumbe swilo leswi hanyaka hinkwaswo hi ku ya hi “mixaka” ya swona. (Genesa 1:11, 12, 20-25) Xana “mixaka” ya swivumbiwa swo sungula a swi vumbiwa swi ri ni vuswikoti byo fambisana ni xiyimo xa maxelo ni mbango? I yini lexi hlawulekisaka “muxaka” wo karhi? Bibele a yi vuli nchumu hi mhaka leyi. Hambiswiritano, yi vula leswaku swilo leswi hanyaka swi ve kona “hi ku ya hi mixaka ya swona.” (Genesa 1:21) Marito lawa ma kombisa leswaku ku ni xipimelo eka mixaka leyi nga vaka kona eka “muxaka” wo karhi. Masalela ya leswi feke ni nkambisiso lowu endliweke masiku lawa wu seketela mavonelo lama fanaka ya leswaku a ku na ku cinca lokukulu eka swiharhi ni swimilana eka malembe yo tala lama hundzeke.

Ku hambana ni lava va hisekelaka etlhelo, Genesa a yi dyondzisi leswaku vuako hinkwabyo, ku katsa misava ni hinkwaswo swivumbiwa leswi hanyaka eka yona, swi vumbiwe hi xinkarhana lexitsongo eka malembe-xidzana ma nga ri mangani lama hundzuke. Ematshan’weni ya sweswo, ndlela leyi Genesa yi hlamuselaka ku tumbuluxiwa ka vuako hinkwabyo ni ku va kona ka vutomi emisaveni swi fambisana ni leswi tshuburiweke hi sayense eminkarhini ya hina.

Hikwalaho ka leswi va tshembaka tidyondzo ta filosofi, vativi va sayense vo tala va bakanya leswi Bibele yi swi vulaka leswaku Xikwembu hi xona xi nga tumbuluxa swilo hinkwaswo. Hambiswiritano, lexi tsakisaka hileswaku eka buku ya khale ya Bibele leyi vuriwaka Genesa, Muxe u tsale leswaku vuako byi ve ni masungulo nileswaku swilo leswi hanyaka swi vumbiwe hi ku landzelelana, naswona swi teke nkarhi wo leha. Xana Muxe a nga va a ri tivise ku yini rungula ro pakanisa hi ndlela leyi eka malembe ya 3 500 lama hundzeke? Ku ni nhlamuselo yin’we leyi twalaka ntsena. Loyi a nga ni matimba ni vutlharhi byo vumba matilo ni misava u fanele a nyike Muxe vutivi lebyi pakanisaka. Leswi swi endla leswaku hi swi vona leswaku Bibele yi vurisile loko yi vula leswaku yi “huhuteriwe hi Xikwembu.”—2 Timotiya 3:16.

XANA U TSHAME U TIVUTISA?

◼ Xana Xikwembu xi byi tumbuluxe rini vuako?—Genesa 1:1.

◼ Xana misava yi vumbiwe hi masiku ya tsevu lama a ma lehe tiawara ta 24 ntsena?—Genesa 2:4.

◼ Swi tise ku yini leswaku leswi Muxe a swi tsaleke mayelana ni masungulo ya misava swi fambisana ni leswi sayense yi swi vulaka?—2 Timotiya 3:16.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 19]

Genesa a yi dyondzisi leswaku vuako byi vumbiwe hi nkarhi wo koma lowu hundzeke

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 20]

“Eku sunguleni Xikwembu xi tumbuluxe matilo ni misava.”—Genesa 1:1

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 18]

Universe: IAC/RGO/David Malin Images

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 20]

NASA photo