Vuhungasi Bya Vanhu Vo Tala Hi Lembe-xidzana Ro Sungula

Vanhu vo tala va vavisekile naswona van’wana va file, van’wana va vona a ku ri vana, hi nkarhi lowu a ku ri ni mpfilumpfilu exikarhi ka varhandzi va mintlangu lava humaka emadorobeni mambirhi lama akelaneke le dzongeni wa Italiya. Hikwalaho ka mhangu leyi, valawuri va lerise leswaku ku pfariwa rivala ra mintlangu ku ringana khume ra malembe.

SWIVIKO swa madzolonga yo fana ni leswi swi tolovelekile eka maphepha-hungu ya namuntlha. Kambe xiendlakalo lexi xi endleke kwalomu ka malembe ya 2 000 lama hundzeke hi nkarhi wa Mufumi Nero. Mutivi wa matimu wa Murhoma Tacitus u hlamusele mpfilumpfilu lowu, lowu endlekeke erivaleni ra mintlangu ra Pompeii hi nkarhi lowu a ku ri ni mphikizano wa ku lwa kutani vanhu va le Pompeii va tlulane milenge ni varhandzi va mintlangu va le dorobeni leri nga le kusuhi ra Nuceria.

Eka lembe-xidzana ro sungula, vanhu vo tala a va rhandza vuhungasi. Madoroba ya nkoka ya Mfumo wa Rhoma a ma ri ni tindlu ta mintlangu, rivala ra mintlangu ni serekisi, kasi madoroba man’wana a ma ri na swona hinkwaswo. Buku leyi nge Atlas of the Roman World yi ri: “Mintlangu ya kona a yi ri ni khombo swinene naswona hi tlhelo a yi tsakisa ngopfu . . . [naswona] a ku dlayeteriwa ni vanhu.” Vagadi va makalichi a va ambala swiambalo swa mivala, naswona ntlawa ha wun’we a wu yimela vanhu vo karhi emugangeni, vanhu va politiki kumbe vanhu ntsena. Vaseketeri a va huwelela hi matimba loko ku nghena ntlawa lowu va wu rhandzaka. Vagadi va makalichi a va rhandziwa ngopfu lerova vanhu a va khavisa tindlu ta vona hi swifaniso swa vagadi lava, naswona a va hakeriwa mali yo tala ngopfu.

Madoroba a ma hlela mintlangu laha a ku lwa vanhu, ni mintlangu leyi a ku lwa vanhu ni swiharhi, minkarhi yin’wana vanhu va kona a va lwa va nga hlomanga. Hi ku ya hi n’wamatimu Will Durant, “makhamba lama gweviweke, laha minkarhi yin’wana a ma ambexiwa swikhumba leswaku ma ta fana ni swiharhi, a ma lahleriwa eka swiharhi leswi tsoniweke swakudya leswaku swi ta kariha hi nkarhi wolowo; makhamba lama a ma fa hi ndlela yoleyo a ma fa rifu leri hlomulaka mbilu swinene.”

Lava a va tsakisiwa hi vuhungasi byo tano, hakunene a va ri “emunyameni hi mianakanyo” naswona a va ‘heleriwe hi ntlhaveko hinkwawo wa ku tikhoma lokunene.’ (Vaefesa 4:17-19) Eka lembe-xidzana ra vumbirhi, Tertullian u tsale a ku: “Eka [Vakreste] a ku na nchumu xi vuriwaka, kumbe xi voniwaka, kumbe xi twiwaka lexi yelanaka ni mihivahivani ya serekisi, vudlakuta bya le tindhawini ta mintlangu [ni] tihanyi ta le rivaleni ra mintlangu.” Ninamuntlha, Vakreste va ntiyiso a va byi hlaleli vuhungasi lebyi nga ni madzolonga, ku nga khathariseki leswaku byi ta hi ndlela yihi—hi tibuku, hi thelevhixini kumbe hi mintlangu ya tikhompyuta—va tsundzuka leswaku Yehovha u venga “un’wana ni un’wana la rhandzaka madzolonga.”—Pisalema 11:5.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Swifaniso swa vagadi va makalichi lava hluleke

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Xifaniso xa wanuna la lwaka ni nghala ya ntswele

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Yindlu ya mintlangu ya le Rhoma ya lembe-xidzana ro sungula

[Xihlovo Xa Kona]

Ciudad de Mérida

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 30]

Ehenhla ni le hansi eximatsini: Museo Nacional de Arte Romano, Mérida