Ku Kurisa Vana Va Kondlo-A-Ndzi-Dyi—Ndlela Leyi Vutlhari Byi Pfunaka Ha Yona
“Hi wa hi pfuka leswaku hi kongomisa n’wana wa hina wa mufana ni wa nhwanyana, kambe swi tikomba onge hi va dyisa mbitsi hileswi hi tshamelaka ku va holovela. Minkarhi yin’wana ha tivutisa leswaku hi le ku va pfuneni leswaku va titshemba kumbe ho va onha. Ku ringanisela a swi olovi.”—George na Lauren, va le Australia.
KU KURISA n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi a hi matlangwana. Handle ko hlangavetana ni swiyimo leswintshwa leswi n’wana wa vona a langutanaka na swona loko a ri karhi a kula, vatswari va nga ha chava kumbe va vilerisiwa hileswaku n’wana wa vona wa nhwanyana kumbe wa mufana u le ku kuleni. Tatana la vuriwaka Frank wa le Australia u te: “Loko ndzi ehleketa leswaku siku rin’wana, vana va hina va ta huma miti a swi ndzi nyiki vurhongo. A swi olovi ku tibyela leswaku a va ha ri ehansi ka nawu wa wena.”
Lia loyi a tshahiweke eku sunguleni ka nxaxamelo wa swihloko leswi u pfumelelana na yena. U ri: “Swa ndzi tikela ku khoma n’wananga tanihi munhu loyi se a kuleke, hikuva ndza ha n’wi teka tanihi xifanyetana xa mina. Eka mina swi tikomba onge hiloko a ha ku sungula xikolo tolo.”
Hambiloko swo tika njhani, vana va kondlo-a-ndzi-dyi a va ha ri swihlangi. Se i vana lava kuleke, naswona vatswari i vadyondzisi va vona lava va va seketelaka. Hambiswiritano, hilaha George na Lauren lava tshahiweke hala henhla va swi xiyeke hakona, vatswari hi vona va nga endlaka n’wana a titshemba kumbe a nga titshembi. Xana vatswari va nga swi kotisa ku yini ku ringanisela? Bibele yi nyikela ndzayo leyi pfunaka. (Esaya 48:17, 18) A hi xiyeni swikombiso swin’wana.
Ku Vulavurisana I Swa Nkoka
Bibele yi khutaza Vakreste leswaku va “hatlisa emhakeni yo twa,” kambe va “nonoka emhakeni yo vulavula.” (Yakobo 1:19) Hambi leswi ndzayo leyi yi nga yinene loko munhu a ri karhi a kurisa vana va malembe wahi ni wahi, ku yingisela leswi vana va kondlo-a-ndzi-dyi va swi vulaka i swa nkoka ngopfu. Naswona swi lava matshalatshala lamakulu.
Tatana la vuriwaka Peter, wa le Britain u ri: “Ndzi boheka ku vulavurisana kahle ni vafana va mina. Loko va ha ri swihlangi, mina ni nkatanga a hi va byela leswi va faneleke va swi endla kutani va yingisa. Kambe leswi se va nga kula, hi fanele hi va byela swivangelo swa mhaka yihi ni yihi, naswona hi va tshika va tirhisa vuswikoti bya vona byo anakanya leswaku va tlhantlha swiphiqo. Kahle-kahle, hi fanele hi fikelela timbilu ta vona.”—2 Timotiya 3:14.
Ku yingisela i swa nkoka ngopfu loko mi nga twanani hi mhaka yo karhi. (Swivuriso 17:27) Danielle wa le Britain, u yima na yona mhaka leyi. U ri: “A hi nga twanani ni n’wana wa mina wa nhwanyana hi ndlela leyi a a ndzi hlamula ha yona loko ndzi n’wi vutisa swo karhi. Kambe u ndzi byele leswaku nkarhi hinkwawo a ndzi tlatlarhuka loko ndzi n’wi rhuma. Hi lulamise xiphiqo lexi hi ku tshama ehansi ivi hi lombana ndleve loko hi ri karhi hi xi tlhantlha. U hlamusele ndlela leyi a ndzi vulavula na yena ha yona ni ndlela leyi a a yi n’wi endla a titwa ha yona kutani na mina ndzi hlamusela leswi a ndzi ehleketa swona ni leswi a ndzi ehleketa swona ha yena.”
Danielle u xiye leswaku ku “hatlisa emhakeni yo twa” swi n’wi pfune ku xi twisisa kahle xivangelo xa ndlela leyi n’wana wakwe a a hlamula ha yona. U ri: “Sweswi ndzi ringeta ku lehisela n’wananga mbilu, ni ku ringeta ku vulavula na yena ndzi nga hlundzukanga.” U tlhele a ku, “Vuxaka bya hina bya antswa.”
Swivuriso 18:13 yi ri: “Loko munhu a angula malunghana ni mhaka yo karhi kambe a nga si yi twa, sweswo i vuphukuphuku eka yena ni ku tsongahatiwa.” Greg wa le Australia, la nga tatana, u ri swi tano. U ri: “Minkarhi yin’wana hi tlulana milenge ni vana va hina hikwalaho ka leswi hi nga rhangiki hi va tshika va phofula ndlela leyi va titwaka ha yona, mina ni nkatanga hi hatlisela ku va holovela. Hambiloko hi nga pfumelelani hi ku helela ni malangutelo ya vona, hi kume leswaku i swa nkoka ku va tshika va rhanga va tiphofula hi nga si va nyika ndzayo.”
Va Fanele Va Kuma Ntshunxeko Wo Tanihi Kwihi?
Kumbexana lexi vangaka leswaku vatswari ni vana va kondlo-a-ndzi-dyi va nga twanani hileswi vana volavo va lavaka ntshunxeko. Xana vana va kondlo-a-ndzi-dyi va fanele va nyikiwa ntshunxeko wo tanihi kwihi? Tatana un’wana u ri: “Nkarhi wun’wana loko ndzi nyika n’wananga ntshunxeko etimhakeni to karhi, yena u lava ku ntshunxeka etimhakeni hinkwato.”
Swi le rivaleni leswaku ku nyika vana ntshunxeko lowu heleleke swi nga va ni vuyelo byo biha. Bibele yi hi byela leswaku “mufana la tshikiweke a ntshunxekile u ta n’wi khomisa tingana mana wakwe.” (Swivuriso 29:15) Vantshwa va malembe yo hambana-hambana, va lava leswaku vatswari va tiyisa voko hi ndlela ya rirhandzu eka milawu leyi va va vekelaka yona ekaya. (Vaefesa 6:4) Hambiswiritano, vantshwa va fanele va nyikiwa ntshunxeko wo karhi leswaku va ta lunghekela ku endla swiboho swa vutlhari loko se va kurile.
Hi xikombiso, ehleketa hi ndlela leyi u nga dyondza ku famba ha yona. Loko wa ha ri xihlangi a wo tlakuriwa. Loko nkarhi wu famba u sungule ku kasa kutani endzhaku u deya. I ntiyiso leswaku loko xihlangi xi kota ku tifambela hi xoxe swi ni khombo. Xisweswo, vatswari va wena a va tshama va ku veke tihlo, naswona swi nga endleka leswaku a va ku sivela leswaku u nga fambeli etindhawini leti nga ni khombo to tanihi le switepisini. Kambe va ku tshike u tifamba-fambela hi wexe leswaku hi ku famba ka nkarhi u ta dyondza ku tifambela kahle, hambileswi a wu hamba u wa loko wa ha dyondza ku famba.
Ku kuma ntshunxeko swi fana ni ndlela leyi n’wana a dyondzaka ku famba ha yona. Eku sunguleni vatswari va tlakula n’wana wa vona hi ndlela yo fanekisela. Va endla tano hi ku n’wi endlela swiboho. Loko vana va vona va ri karhi va kula, vatswari va va pfumelela ku kasa hi ndlela yo fanekisela hi ku va nyika ntshunxeko wo vulavula. Va va tshika va tiendlela swiboho swo karhi. Kambe va va va ha va vekele swipimelo, naswona swi sirhelela vantshwa leswaku va nga vaviseki. Loko vana va vona va ri karhi va kula, vatswari va va tshika va tiendlela swiboho swin’wana leswi engetelekeke. Kutani loko se va kurile, va ta swi kota hi ku helela ku ‘rhwala ndzhwalo wa vona.’—Vagalatiya 6:5.
Swikombiso Leswi Pfunaka Swa Le Bibeleni
Entiyisweni loko Yesu a a ha ri ni malembe ya 12, vatswari vakwe va n’wi nyike ntshunxeko wo karhi, naswona u wu tirhise kahle. Hikwalaho u ‘hambete a tiveka ehansi ka vona’ kutani a “hambeta a kula evutlharini ni le mirini, a tsakeriwa hi Xikwembu ni vanhu.”—Luka 2:51, 52.
Tanihi mutswari, u nga dyondza swo karhi eka xikombiso lexi kutani u nyika vana va wena ntshunxeko lowu engetelekeke loko va ri karhi va kombisa leswaku va swi kota ku wu tirhisa. Xiya leswi vatswari van’wana va swi vuleke emhakeni leyi.
“A ndzi tala ku nghenelela ngopfu etimhakeni ta vana vanga. Hi ku famba ka nkarhi ndzi va dyondzise misinya ya milawu kutani ndzi va tshika va tiendlela swiboho hi ku ya hi leswi va swi dyondzeke. Endzhaku ka sweswo, ndzi xiye leswaku va sungula ku endla swiboho leswinene.”—Soo Hyun wa le Korea.
“Mina ni nkatanga hi karhateka ngopfu hi ntshunxeko lowu hi wu nyikaka vana va hina, kambe sweswo a hi swi tshikanga swi sivela vana va hina leswaku va nga vi ni vutihlamuleri eka ntshunxeko wa vona.”—Daria wa le Brazil.
“Ndzi kume leswaku i swa nkoka ku bumabumela n’wana wa mina wa mufana hileswi a wu tirhisaka kahle ntshunxeko lowu ndzi n’wi nyikeke wona. Na mina ndzi hanya hi milawu leyi ndzi n’wi vekelaka yona. Hi xikombiso, ndza n’wi byela leswaku ndzi ya kwihi ni leswaku ndzi ya endla yini. Loko ndzi ta hlwela ku vuya, ndza n’wi tivisa.”—Anna wa le Italy.
“Ekaya ra hina hi kandziyisa leswaku ku kuma ntshunxeko i vutihlamuleri lebyi vana va hina va nyikiwaka byona naswona va fanele va kombisa leswaku va na byona vutihlamuleri.”—Peter wa le Britain.
Ku Langutana Ni Vuyelo Byo Biha
Bibele yi ri: “I swinene leswaku munhu la tiyeke emirini a rhwala joko evuntshweni bya yena.” (Swirilo 3:27) Yin’wana ya tindlela leti muntshwa a nga byarhaka vutihlamuleri ha yona i ku va a dyondza leswaku marito lama landzelaka i ntiyiso: “Xin’wana ni xin’wana lexi munhu a xi byalaka, u ta tlhela a tshovela xona.”—Vagalatiya 6:7.
Vatswari van’wana va sirhelela vana va vona eka vuyelo bya swiendlo swa vuhunguki. Hi xikombiso, ehleketa loko n’wana wa mufana a xava swilo leswi nga riki swa nkoka ivi sweswo swi n’wi hoxa eswikweletini. Xana vatswari va ta va va n’wi dyondzisa yini n’wana wa vona loko va n’wi hakelela swikweleti swakwe? Hi hala tlhelo, i yini leswi va nga ta va va n’wi dyondzisa swona loko va n’wi nyika ndlela yo hlela ku hakela swikweleti swakwe?
Vatswari a va va pfuni nchumu vana va vona loko va nga va tshiki va dyondza eka vuyelo bya leswi va swi endleke. Ematshan’weni ya leswaku va va endla va lunghekela ku byarha vutihlamuleri, leswi swi to va dyondzisa leswaku ku ta tshama ku ri ni un’wana loyi a nga ta va phula endzilweni ni ku pfala-pfala swihoxo swa vona. Swi antswa ngopfu ku tshika vana va kondlo-a-ndzi-dyi va tshovela leswi va swi byaleke va tlhela va dyondza ku tilavela ndlela yo huma eka swiphiqo swa vona. Leyi i ndlela ya nkoka yo va pfuna leswaku va ‘letela matimba ya vona ya ku twisisa leswaku va hambanisa leswi lulameke ni leswi hoxeke.’—Vaheveru 5:14.
“Ku Cinca Loku Vaka Kona Eka Munhu”
A swi kanakanisi leswaku vatswari va vana va kondlo-a-ndzi-dyi va langutana ni swiphiqo. Minkarhi yin’wana, va ta pfa va rila mihloti loko va ri karhi va kurisa vana va vona “hi ku tshinya ni nkongomiso wa mianakanyo wa Yehovha.”—Vaefesa 6:4.
Leswaku u va mutswari la humelelaka u fanele u dyondzisa n’wana swilo swa nkoka, ku nga ri ku n’wi lawula. (Deteronoma 6:6-9) Xana leswi swa tika? Nikatsongo. Greg loyi a tshahiweke eku sunguleni u ri: “Hi tirhisana ni munhu loyi a nga le ku kuleni. Leswi swi vula leswaku hi fanele hi ya emahlweni hi n’wi tiva ni ku tolovela munhu yoloye lontshwa.”
Tikarhatele ku tirhisa misinya ya milawu ya Bibele leyi ku buriweke ha yona exihlokweni lexi. U nga languteli swilo swo tala eka n’wana wa wena. Kambe u nga tshiki ku vekela vana va wena xikombiso lexinene. Bibele yi ri: “Letela mufana hi ndlela leyi nga yakwe; hambiloko a kurile a nge hambuki eka yona.”—Swivuriso 22:6.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 7]
Ku kuma ntshunxeko swi fana ni ku dyondza ku famba, swi teka nkarhi
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 8]
Yesu loko a ha ri muntshwa, u nyikiwe ntshunxeko lowu ringaniseriweke
[Bokisi leri nga eka tluka 7]
“U Nga Debyisi Voko”
Mhaka ya leswaku n’wana wa wena wa kondlo-a-ndzi-dyi a nga ha nyangatsiwa hi milawu ya wena a yi vuli leswaku u fanele u tshika ku n’wi vekela yona. U nga rivali leswaku vana va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi a va si va ni ntokoto evuton’wini naswona va lava nkongomiso.—Swivuriso 22:15.
John Rosemond, ebukwini yakwe leyi nge New Parent Power! u te: “Hakanyingi vatswari va titwa va tshikileriwa hi ndlela leyi vana va vona va titwaka ha yona ivi va sungula ku va tshika va tilawula leswaku va papalata ku holova na vona. Kambe, entiyisweni vatswari va fanele va nga va tshiki va tilawula. Vatswari mi fanele mi tiyisekisa vulawuri bya n’wina ematshan’weni yo tshika vana va n’wina va tilawula loko va ri emalembeni wolawo. Hambileswi va nga ta ka va nga swi tsakeli, wolowo i nkarhi lowu vana va faneleke va swi tiva ha wona leswaku a va fanelanga va tilawula.”
[Bokisi leri nga eka tluka 9]
Ku Va Nyika Ntshunxeko Lowu Engetelekeke
Hakanyingi vantshwa va lava ntshunxeko wo tlula lowu va faneleke va wu kuma. Hi nkarhi lowu fanaka, vatswari van’wana va nyika vana va vona ntshunxeko wutsongo ku tlula lowu a va fanele va va nyika wona. Hikwalaho ku laveka ku ringanisela. Xana u nga swi kota njhani ku ringanisela? U nga rhanga hi ku anakanyisisa hi nxaxamelo lowu nga laha hansi. Hi kwihi laha n’wana wa wena a kombisaka ku va ni vutihlamuleri?
□ Ku hlawula vanghana
□ Ku hlawula swiambalo
□ Ku hlela matirhiselo ya mali
□ Ku vuya ekaya hi nkarhi
□ Ku heta mintirho ya le kaya
□Ku heta ntirho wa xikolo lowu endliwaka ekaya
□Ku kombela ndzivalelo
□Swin’wana ․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․
Loko n’wana wa wena se a kombisa leswaku u ni vutihlamuleri eka swo tala swa leswi nga laha henhla, u nga anakanyisisa hi ku n’wi nyika vutihlamuleri lebyi engetelekeke.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]
Va pfumelele va rhanga va tiphofula u nga si va nyika ndzayo kumbe mindzulamiso yo karhi
[Xifaniso lexi nga eka tluka 8, 9]
Vatswari va fanele va dyondzisa vana va vona ku va ni vutihlamuleri