Ncila Wa Mbvhomomo Ya Xisati Lowu Borhaka Mintsandza
Xana Wu Lo Endliwa?
● Mbvhomomo ya xisati leyi borhaka mintsandza yi tshikela matandza endzeni ka minsinya ya muphayini. Naswona endlelo rero ra yona ri endle leswaku van’wasayense va lava tindlela leti hlayisekeke to antswisa ndlela yo endla vuhandzuri.
Xiya: Mbvhomomo leyi yi borha mintsandza ya nsinya wa muphayini hi ku tirhisa ncila wa yona lowu tshikelaka matandza—lowu nga fanaka ni nayiti leyi nga ni swimitwana swimbirhi leswi emahetelelweni ya swona swi nga ni swo pfala, leswi pfariweke hi matino ya le ndzhaku. Ximitwana xin’wana xi tlhava ntsandza leswaku xi ta kota ku nghena kahle loko lexin’wana xi ri karhi xi rhendzeleka hakatsongo-tsongo xi nghena endzeni ka ntsandza. Kutani ximitwana xolexo xi borha ntsandza hi matimba loko lexin’wana xi ri karhi xi rhendzeleka xi nghena endzeni ka ntsandza. Ncila wa mbvhomomo wu boxa rihanti ra mhandzi ku ringana timilimitara ta 20 hi matimba lamakulu handle ko goveka kumbe ku tshoveka, loko wu ri karhi wu borha wu tirhisa swimitwana leswi rhendzelekaka hi rivilo lerikulu swi ri karhi swi cincana swi rhendzelaka swi ya emahlweni.
Hi ku xiya leswi ncila wa mbvhomomo ya xisati wu swi endlaka, van’wasayense va endle muchini wa vuhandzuri lowu tirhaka ku fana ni ncila wa mbvhomomo. Silikhoni ya wona yi ni tineleta timbirhi, leti nga ni meno lamatsongo lawa ma nga nghenaka etindhawini leti rharhanganeke ta byongo lebyi vavisekeke. Hambiswiritano, eka muchini wolowo ku fanele ku engeteriwa swin’wana. Hi xikombiso, magazini wa New Scientist wu ri: “Ku hambana ni muchini wa khale lowu a ku endliwa vuhandzuri ha wona, muchini lowu lowuntshwa wu ta kota ku nghena hi ndlela leyi hlayisekeke swinene wu papalata tindhawu leti nga ni khombo ta byongo loko ku endliwa vuhandzuri.” Muchini wolowu wu ta tlhela wu hunguta ku vavisa tindhawu leti swi tikaka ku ti fikelela.
U ehleketa yini? Xana ncila wa mbvhomomo ya xisati lowu borhaka mintsandza wu lo tiendlekela kumbe wu lo endliwa?
[Dayagramu leyi nga eka tluka 25]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
Loko ximitwana xin’wana xi nghena xi ya ehansi ni ku borha ntsandza, ximitwana lexin’wana xi kokela ehenhla naswona matino ya xona ma kota ku tlhava ma ya ehansi
Ntsandza
Swimitwana leswi pfunanaka ku borha
[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 25]
Wasp: David R. Lance, USDA APHIS PPQ, Bugwood.org; diagram: J. F. V. Vincent and M. J. King, (1996). The mechanism of drilling by wood wasp ovipositors. Biomimetics, 3: 187-201