Ndzima 21
Ntanga Wa Edeni Wa Kondleteriwa—eMisaveni Hinkwayo
1. (a) Ntanga wa Edeni wu ta pfuxetiwa hi ndlela yihi, naswona ha yini wu ta ka wu nga funengeti ndhawu yintsongo ntsena ya misava? (b) Marito ya Yesu eka mudyohi ya komba yini?
NTANGA wa Edeni a ku ri “paradeyisi ya ntsako,” naswona elangutelweni rolero yi ta pfuxetiwa. (Genesa 2:8, Douay Version) Paradeyisi yo sungula a yi funengete ndhawu yintsongo ya misava. Kambe Yehova a a kunguhate leswaku mindzilakano ya yona a yi ta kurisiwa swinene, hinkwako-nkwako, hi ndyangu lowu kulaka wa vanhu ku kondza loko Paradeyisi yi angarhe misava hinkwayo ivi yi yi funengeta hi vuxongi lebyinene bya ntumbuluko. (Genesa 1:26-28; 2:8, 9, 15) Marito ya Yesu eka mudyohi la nga ni ntwelo-vusiwana loyi a feleke etlhelo kakwe eRivaleni ya tshembise wanuna loyi leswaku a a ta pfuxiwa eku feni loko ku pfuxetiwa ka Paradeyisi ku karhi ku humelela, naswona manuku a a ta xiya ku hundzuka loku tsakisaka exivonweni xa laha misaveni. (Luka 23:43, NW) Xana Paradeyisi leyi pfuxetiweke ya misava hinkwayo a yi ta fana na yini? Yi ta hambanisa ku yini ni ntanga wo sungula wa Edeni?
2. (a) I yini lexi a xi ri entangeni wo sungula wa Edeni lexi xi nga ta ka xi nga ha vi kona eParadeyisini ya misava hinkwayo? (b) Hikwalaho ka yini swi twala leswaku Xikwembu xi nga ka xi nga ringi ku tshembeka ka vanhu hi ku tirhisa murhi wun’we?
2 Eku sunguleni ka vuprofeta bya swilo leswi vangamaka leswi nga emahlweni, hi vona nchumu lowu kayivelaka eParadeyisini leyi pfuxetiweke, ya misava hinkwayo. I yini xana? I “murhi wo tivisa swo saseka ni swo biha” lowu a wu ri “exikarhi ka ntanga.” (Genesa 2:17; 3:3) Lowu entiyisweni a wu ri murhi wun’we. Xana swi nga twala ku anakanya leswaku exikarhi ka ntanga lowu pfuxetiweke, wa misava hinkwayo wa Edeni ku fanele ku va ni murhi wo tano wun’we lowu nga ta va ni nsivelo wa Xikwembu eka wona? E-e. A swi ta lava mpfhuka lowukulu wo wu famba eka vanhu lava nga etikhonweni ta misava leswaku va ya exivandleni xa murhi wo tano eMiddle East leswaku va ta kota ku dya muhandzu leswaku va landzula Xikwembu lexi Tlakukeke.
3. I yini xin’wana lexi nga ta ka xi nga vi kona eParadeyisini leyi pfuxetiweke?
3 Ku tlula kwalaho, endhawini yo tano ku nga ka ku nga vi na nyoka leyi “vulavulaka” leswaku yi rhamba lava tshinelelaka murhi ku dya emihandzwini ya wona leyi nyanyulaka ku endlela ku honisa swileriso swa Xikwembu. Naswona ku nga ka ku nga vi na moya wihi na wihi lowu nga vonekiki wo biha leswaku wu tirhisa nyoka ni ku yi endla leswaku yi vonaka yi vulavula ivi yi rhamba munhu ku xandzukela Xikwembu hi ku amukela ndlela yo gwineha eka Muvumbi, leyi nga ni vuyelo lebyi dlayaka.
4. Hikwalaho ka yini Sathana Diyavulosi a ta ka a nga tirhi enkarhini wa ku Fuma ka Gidi ra Malembe ka “Hosana ya ku Rhula”?
4 E-e, xivumbiwa lexi nga vonekiki xa moya lexi a xi ri endzhaku ka nyoka leyi “vulavulaka” le ndzhaku entangeni wa Edeni xi nga ka xi nga tirhi enkarhini wa ku Fuma ka Gidi ra Malembe ka “Hosana ya ku Rhula,” Kriste Yesu. Munhu yoloye wo biha, Sathana Diyavulosi, u ta tshikisiwa ku tirha hi laha ku heleleke endzhaku ka Armagedoni. Nhlavutelo 20:2, 3 yi hi byela leswaku “Hosana ya ku Rhula” yi ta khoma “nyoka leya khale [hi leswaku Diyavulosi, kumbe Sathana],” yi n’wi boha ivi yi n’wi lahlela ekheleni hi gidi ra malembe.
Ku Rhula Ka Ntiyiso Ni Nsirhelelo eParadeyisini Leyi Pfuxetiweke
5. Eka Paradeyisi leyi pfuxetiweke, hikwalaho ka yini ku rhula ka ntiyiso ni nsirhelelo swi ta va kona emisaveni hinkwayo?
5 Mayana ku rhula ni nsirhelelo leswi nga ta landzela! Nkucetelo ni matimba ya Sathana ehenhla ka vanhu tanihi “mufumi wa misava leyi” a swi nga ha vi kona! (Yohane 14:30) Loko mavuthu ya Sathana ya mademona na wona ya hoxiwe ekheleni, misava eku heteleleni yi ta va yi ntshunxekile eka tinxaka hinkwato ta ku vutisa mimoya, vungoma ni vuloyi—ina, xivumbeko xin’wana ni xin’wana xa vudemona, lexi Yehova a xi vengaka.—Deuteronoma 18:10-12.
6, 7. (a) Hikwalaho ka yini swiharhi swi ta ka swi nga va xungeti vanhu? (b) I vuprofeta byihi emhakeni leyi lebyi nga ta va ni ku hetiseka ka xiviri?
6 Swiharhi swi nga ka swi nga ha vavisi kumbe ku va nxungeto wo karhi eka lava tshamaka eParadeyisini leyi pfuxetiweke. Xikwembu xi ta tlherisela swihadyana mpimo wihi na wihi lowu lahlekeke wo chava vanhu. Xisweswo hi nga langutela nhlamuselo leyi tsakisaka ya vutomi bya swiharhi leyi andlariweke eka Esaya 11:6-9 leswaku yi va ni ku hetiseka ka xiviri eka ku Fuma ka Gidi ra Malembe ka “Hosana ya ku Rhula”:
7 “Hlolwa ri ta tshamisa ni xinyimpfana, yingwe yi ta etlela ni ximbutana. Rhole ni xinghalana, ni homu leyi noneke, swi ta va kun’we, swi byisiwa hi wandzisanyana. Ntswele ya homu ni ya bere swi ta dya swin’we, marhole ya swona ma ta etlela kun’we; nghala yi ta dya byanyi tanihi homu. Xihlangi lexi an’waka xi ta titlangela enceleni wa mhiri, ni n’wana la lumukeke u ta nghenisa voko enceleni wa xihiridyana. Ku nga ka ku nga endliwi swo biha, ni ku onhiwa entshaveni hinkwayo leyi kwetsimaka ya mina; hikuva ku tiva Yehova ku ta eneta misava, tanihi leswi mati ma funengetaka vuento bya lwandle.”
8. Nhlamuselo ya vuprofeta ya leswaku nyoka yi “ta dya ntshuri” yi vula yini?
8 A swi ta va leswi nga twariki eka Xikwembu ku huhutela vuprofeta byo tano leswaku byi va ni nhlamuselo ya moya ntsena ivi byi nga kombisi swilo swo tano evuton’wini bya xiviri bya laha misaveni. Hi ku fanana, Esaya 65:25 ya hi byela: “Mhisi ni xinyimpfana swi ta dya swin’we, nghala yi ta dya byanyi tanihi homu; nyoka yi ta dya ntshuri.” Xana leswi swi kombisa ku lovisiwa ka ndyangu wa tinyoka entangeni wa misava hinkwayo wa Edeni? Doo, nhlamuselo ya vuprofeta ya leswaku nyoka yi “ta dya ntshuri” yi vula leswaku swirho swa ndyangu wa leswi kokovaka swi nga ka swi nga ha tlheli swi xungeta vutomi ni rihanyo lerinene ra vanhu. Swi fanele ku xiya leswaku munhu i mufumi wa swona loyi a nga ni matimba ehenhla ka xin’wana ni xin’wana lexi fambaka ehenhla ka misava, hi laha a swi ri tano ha kona eka Adamu entangeni wa Edeni loko a thya swiharhi hinkwaswo mavito handle ko chava.—Genesa 2:19, 20; Hosea 2:18.
9, 10. Psalma 65 na Esaya 25:6 ti vhumba yini malunghana ni misava ehansi ka ku fuma ka “Hosana ya ku Rhula”?
9 Ku xonga ni ntalo swa ntanga wolowo wa misava hinkwayo wa Edeni swi tlula ku anakanyela ka hina. Kambe Bibele yi hi nyika nhlamuselo ya wona ya vuprofeta eka pisalema ya vu-65, leyi kongomisiweke eka Xikwembu. Hi ku komisa, pisalema leyi yi ri: “U endzela misava, u yi cheletela ngopfu, u yi nyika ndzalo leyikulu ngopfu; xinambyana xa Xikwembu xi tala hi mati; u mirisa mavele loko u lunghisisa misava hi sweswo.” A ku nga ha vi ni dyandza enkarhini wolowo, kambe ku ta va ni “timpfula”! (Psalma 65:1, 9-13) Ku ta va ni ndzalo ya swakudya eka vaaki hinkwavo va misava.
10 Ndzalo leyi nakambe yi vhumbiwe eka Esaya 25:6 leyi nge: “Yehova wa tinyimpi u ta lunghisela matiko hinkwawo entshaveni leyi, eswakudya swa tinyama leti noneke, ni swakunwa swa tivhinyo leti tengeke.” Vaaki va Paradeyisi leyi pfuxetiweke va ta dya tinyama leti noneke leti tiyisaka mbilu ni ku endla leswaku xikandza xi vangama. Va ta nwa vhinyo, leyi kumiwaka ehenhla ka swisese ni leyi teleke, yi tsakisa timbilu ta vona. (Psalma 104:14, 15) A ku nge vi na tindlala ehansi ka ku Fuma ka Gidi ra Malembe ka “Hosana ya ku Rhula!” Ematshan’wini ya sweswo, ku ta va ni “ndzalo.”—Psalma 72:16.
Ku Hundzuka Eka Ririmi Ni Maxelo
11. I ku hundzuka kwihi ka ririmi loku nga ta humelela, naswona leswi swi ta khumba vanhu hi ndlela yihi?
11 Xana Paradeyisi ya misava hinkwayo yi ta xanisiwa hi mpfilumpfilu wa ku va ni tindzimi to tala? E-e, hikuva “Hosana ya ku Rhula” nakambe yi vuriwa “Xikwembu xa matimba.” (Esaya 9:6) Xisweswo wa swi kota ku tlhentlhisa mpfilumpfilu wa ririmi lowu sunguleke eXihondzweni xa Babele. (Genesa 11:6-9) Hi rihi leri nga ta va ririmi leri tolovelekeke ra vana hinkwavo va laha misaveni va “Tatana la nga riki na ku Hela”? Xana ku ta va ririmi ro sungula ra Adamu wo rhanga, ririmi leri Yehova a n’wi nyikeke rona? Ina. Eka xiendlakalo xihi na xihi, mindzilakana hinkwayo ya ririmi yi ta herisiwa. U ta swi kota ku famba kun’wana ni kun’wana ivi u vulavurisana ni vanhu. U ta swi kota ku va twisisa, na vona va ta ku twisisa. Ku ta va ni ririmi rin’we ra vanhu hinkwavo, naswona swi ta va leswi fanelaka leswaku Bibele hinkwayo yi kumeka hi ririmi rero. (Ringanisa Sofonia 3:9.) Eka ririmi rero misava hinkwayo yi ta tatiwa hi ku tiva Yehova “tanihi leswi mati ma funengetaka vuento bya lwandle.”—Esaya 11:9.
12. Zakaria 14:9 yi ta hetiseka hi ndlela yihi?
12 Lawa ya nga ta va ya hetisekile enkarhini wolowo ku ta va marito ya Zakaria 14:9 lama nge: “Hi siku rolero Yehova u ta va un’we, ni vito ra yena ri va rin’we.” Yehova u ta gandzeriwa tanihi Xikwembu xin’we ntsena xa ntiyiso. “Hi siku rolero” ra Mfumo wa Yehova hi “Hosana ya ku Rhula,” Xikwembu xi ta hlavutela mavitanelo lama kongomeke ya vito ra xona. Manuku ku ta va ni mavitanelo man’we ya vito rero ro kwetsima eka un’wana ni un’wana emisaveni. Vito ra xona ri ta va rin’we.
13. Ha yini maxelo, moya ni magandlati swi ta ka swi nga ha xungeti vaaki va misava?
13 Leswaku ku hundzuka ka maxelo ni matshamelo ku ta va swihi naswona i mhaka leyi tsakisaka swinene eka lava langutelaka Paradeyisi ya misava hinkwayo ya “Hosana ya ku Rhula.” Ntiyiso hi leswaku: Misava hinkwayo yi ta endliwa ndhawu leyinene yo hanya eka yona. Paradeyisi yoleyo yi nga ka yi nga ha kavanyetiwi hi mimoya leyi lovisaka, swidzedze, magandlati lamakulu ya lwandle, mabubutsa lama nga ni tilo kumbe mimoya ya thayifoni. Moya, magandlati ni maxelo swi ta yingisa “Hosana ya ku Rhula.” (Marka 4:37-41) Ntanga wa misava hinkwayo wa Edeni wu ta va ni vulawuri lebyi heleleke bya maxelo. Misava hinkwayo yi ta sasekisiwa hi paradeyisi ya ntsako, laha ku nga ta va lunghelo leri tsakisaka eka vanhu hinkwavo ku tshama hi ku hlayiseka hi laha ku nga heriki.
14, 15. (a) I xitshembiso xihi lexi rhekhodiweke eka Nhlavutelo 21:3, 4 lexi nga ta hetiseka? (b) Xikwembu xi ta akisa ku yini exikarhi ka vanhu? (c) I muxaka wa njhani wa mihloti lowu nga ta hlanguleriwa makumu?
14 Manuku a ku nga ha vi na xivangelo xa ku ririsiwa kwihi na kwihi hi nhlomulo! Rito ra Yehova ra vuprofeta ra hi tiyisekisa ri ku: “Vuako bya Xikwembu byi le vanhwini. Xi ta aka na vona, kutani va ta va vanhu va xona; Xikwembu hi xoxe xi ta va na vona, xi va Xikwembu xa vona. Xi ta hlangula mihloti hinkwayo emahlweni ya vona, ni rifu a ri nga ha vi kona; hambi ya ri mahlomulo kumbe ku rila kumbe ku vaviseka a swi nga ha vi kona.”—Nhlavutelo 21:3, 4.
15 Matilo i xiluvelo xa Xikwembu, kutani misava i vunavelo bya xona. (Esaya 66:1) Kutani Xikwembu xi nga ka xi nga tshami emisaveni hi langutelo ra xiviri. Kambe xi ta aka ni vanhu. Enkarhini wa ku Fuma ka Gidi ra Malembe, Yehova u ta aka exikarhi ka vanhu hi ndlela yo fanekisela hi ku tirhisa N’wana wakwe la kwetsimisiweke, Yesu Kriste. Swi fanela swonghasi leswi vukona bya Yehova byi nga ta yimeriwa hi ‘Hosana yakwe ya ku Rhula’! Leswi swi hi tsundzuxa marito ya Esaya 7:14 ehenhleni ka vito leri tirhisiweke eka Mesiya—Emanuwele. Vito rero ri vula leswaku “Xikwembu xi na hina.” (Matewu 1:23) Swi nyanyula swonghasi leswi, hi ku tirhisa N’wana wa xona la rhandzekaka, Xikwembu xi nga ta ‘tshama’ ni vanhu! Manuku mihloti ya ntsako yi ta khapa-khapa emahlweni ya hina loko hi ri karhi hi vona masingita lama hlamarisaka ya endliwa hi “Xikwembu xa Matimba,” ngopfu-ngopfu loko varhandziwa lava feke va pfuxeriwa evuton’wini eku pfuxiweni ka vafi va ya eswiyin’weni swa Paradeyisi. (Mintirho 24:15) Masingita yo tano ya ta va vumbhoni lebyi hlamarisaka bya leswaku Xikwembu xi ni vanhu ni leswaku xi hlangula mihloti hinkwayo ya nhlomulo emahlweni ya hina hi laha ku nga heriki.
Xivandla Xo Xonga eMisaveni Leyi Nga Hikiwangiki
16. Xana ku pfuxiwa ka vafi ku fanele ku yima ku kondza loko paradeyisi yi ndlandlamuxiwe yi funengeta misava hinkwayo? Hlamusela.
16 Adamu wo sungula u byeriwe ndlela yo sungula ku ndlandlamuxa Paradeyisi ku sukela kwale ntangeni wa Edeni. Ku hetiseka ka xikongomelo xexo xo sungula xo yi ndlandlamuxela emisaveni hinkwayo xi ta xiyiwa. Kambe xana ku pfuxiwa ka vafi ku ta fanela ku rindza ku kondza loko Paradeyisi yi va kona emisaveni hinkwayo? E-e. Hi xikombiso, lava va pfuxiwaka eku pfuxiweni ko sungula ka vafi va ta pfuxeriwa eswiyengeni swa misava laha vaponi va Armagedoni va nga kona kutani va hundzurile tindhawu to tano ti va paradeyisi. Loko ku pfuxiwa ka vanhu ku ri karhi ku ya emahlweni, tindhawu leti ta Paradeyisi ti ta ndlandlamuka ku kondza loko ti hlangana leswaku ti vumba Paradeyisi ya misava hinkwayo.
17. I nhlamuselo yihi leyi nyikiweke ehenhleni ka Paradeyisi ya misava hinkwayo?
17 Paradeyisi leyi taka yi ta tlula tiphaka hinkwato leto xonga kumbe mintanga ya namuntlha. Hi ntsako, misava hinkwayo yi ta hluka tanihi paradeyisi yo rhula, leyi yi nga tsakisiki tihlo ra vanhu ntsena kambe hambi ku ri tihlo ra Muvumbi. Wu ta va ntanga wa misava hinkwayo wa Edeni lowu khavisiweke hi matsavu ni mirhi—leswi tsakisaka ku swi hlalela ni leswi tswalaka swakudya leswi hanyisaka swivumbiwa hi ku hetiseka. Misava yi ta tshama hi laha ku nga heriki yi ri xivandla xo xonga emisaveni hinkwayo ya Yehova leyi nga hikiwangiki. Naswona vanhu hinkwavo va ta va ni ndzhwalo ni lunghelo leri nga heriki ro hlayisa misava yi ri xivandla xo tano xo xonga.
18. Hi swi tivisa ku yini leswaku, vavanuna ni vavasati hinkwavo, va ta tshama kun’we hi ku rhula tanihi vamakwavo va xinuna ni va xisati?
18 Swirho hinkwaswo swa ndyangu lowu wa vanhu lava chavaka Xikwembu swi ta tshama kun’we hi ku rhula tanihi vamakwavo va xinuna ni va xisati hi ku tenga hinkwako, hikuva entiyisweni swi ta va vana va “Tatana la nga riki na ku Hela,” “Hosana ya ku Rhula.” Kutani a ku nga ha vi na ku fuma ka tihanyi ka vavanuna ehenhla ka vavasati, ku nga vamakwavo va xisati. Kambe vavasati lava endliweke lava hetisekeke va ta va leswi Yehova Xikwembu a swi kunguhataka, hi laha a kunguhateleke Evha ku va “nakulobye” wa nuna wakwe la hetisekeke ha kona, Adamu.—Genesa 2:18; nakambe vona 1 Petro 3:7.
19. Misava ya Paradeyisi yi ta andlala xivono xihi eka lava va tshamaka ematilweni lama nga vonekiki?
19 Xivono lexi misava ya paradeyisi leyi taleke hi vavanuna ni vavasati lava hetisekeke manuku yi nga ta xi tisa eka lava va nga ematilweni lama nga vonekiki xi ta va lexinene ni lexi rhandzekaka swinene ku tlula xivumbeko xa misava loko yi vumbiwa ro sungula, enkarhini lowu “tinyeleti ta vuxa ti baka huwa yo tsaka, ni vana hinkwavo va Xikwembu va yimbelelaka hi ku tsakisisa.” (Yobo 38:7) Manuku Yehova Xikwembu lexi Tlakukeke, u ta va a kurisiwe hi laha ku heleleke tanihi Loyi xikongomelo xakwe lexi vangamaka xi nga ta ka xi nga hluriwi ni kan’we. Ku dzuneka hinkwako ku ya eka yena!
[Xifaniso lexi nga eka tluka 172, 173]
Paradeyisi ya xiviri yi ta sasekisa “vunavelo” hinkwabyo bya Xikwembu, misava