Mhaka Leyi U Nga Tshembaka Bibele Ha Yona
Vanhu van’wana va vula leswaku Bibele a yi tshembeki, naswona malangutelo ya vona ya amukeriwe ngopfu. Xisweswo vo tala namuntlha va honisa leswi Bibele yi swi vulaka tanihi leswi nga tshembekiki.
Hi tlhelo rin’wana, leswi Yesu Kriste a swi vuleke eka Xikwembu exikhongelweni swi kurisa ntshembo: “Rito ra wena i ntiyiso.” Naswona Bibele hi yoxe yi vula leswaku yi huhuteriwe hi Xikwembu.—Yohane 17:17; 2 Timotiya 3:16.
U ehleketa yini ha leswi? Xana ku ni swisekelo leswi twalaka swo tshemba Bibele? Kumbe xana ku ni vumbhoni bya xiviri bya leswaku Bibele a yi tshembeki, leswaku ya tikaneta naswona a yi pfumelelani ke?
Xana Ya Tikaneta?
Hambi leswi van’wana va nga ha vulaka leswaku Bibele ya tikaneta, xana un’wana u tshame a ku kombisa xikombiso xa xiviri? A hi si tshama hi vona munhu loyi a nga yimelaka nkambisiso. I ntiyiso, ku nga ha vonaka ku ri ni ku hambana etimhakeni tin’wana ta Bibele. Kambe hakanyingi xiphiqo i ku kayivela ka vutivi malunghana ni vuxokoxoko ni swiyimo swa minkarhi.
Hi xikombiso, vanhu van’wana va ta yisa mianakanyo eka leswi va swi xiyaka swi ri ku hambana eBibeleni, va vutisa va ku: ‘Xana Kayini u n’wi kume kwihi nsati wakwe?’ Mianakanyo ya kona hi leswaku Kayini na Avele a ku ri vona ntsena vana va Adamu na Evha. Kambe mianakanyo leyi yi sekeriwe eka xidoledole xa leswi Bibele yi swi vulaka. Bibele yi hlamusela leswaku Adamu “a tswala vana va vavanuna ni vavasati.” (Genesa 5:4) Xisweswo Kayini u teke un’wana wa vamakwavo va xisati kumbexana ntukulu.
Hakanyingi vaxopa-xopi va swihoxo va lava ku kaneta ntsena naswona kutani va nga ha ku: ‘Mutsari wa Bibele Matewu u vula leswaku ndhuna ya masocha yi kombela Yesu, loko Luka a vula leswaku vayimeleri va rhumiwe ku ya kombela. Hi yihi leyi lulameke?’ (Matewu 8:5, 6; Luka 7:2, 3, NW) Kambe xana loku i ku kanetana?
Loko ku gingiriteka kumbe ntirho wa vanhu wu nyikiwa munhu loyi a nga ni vutihlamuleri bya xiviri ha wona, munhu la anakanyaka a nga boxi ku hambana. Hi xikombiso, xana u xiya xiviko lexi nge meyara u ake pato hambi leswi ku akiwa ka xiviri ka pato ku endliweke hi vamaki ni vatirhi vakwe xi ri lexi hoxeke ke? Kavula a swi tano! Hi ku fanana, a swi hoxanga eka Matewu ku vula leswaku ndhuna ya nyimpi yi endle xikombelo eka Yesu kambe, hi laha Luka a tsalaka ha kona, leswaku xikombelo xo tano xi endliwe hi ku tirhisa vayimeleri vo karhi.
Loko vuxokoxoko byo tala byi tiviwa, ku hambana loku xiyekaka eBibeleni ka nyamalala.
Matimu Ni Sayense
Ntiyiso wa matimu ya Bibele wu tshama wu kanakaniwa ngopfu. Hi xikombiso, vaxopa-xopi va swihoxo, va kanakane vukona bya vanhu vo tano va Bibele tanihi Hosi Sargon wa Asiriya, Belšatsar wa Babilona na mufumi wa Rhoma Pontiyo Pilato. Kambe mintshubulo ya sweswinyana yi lulamise timhaka ta Bibele hi ku landzelelana. Xisweswo n’wamatimu Moshe Pearlman u tsarile a ku: “Hi ku hatlisa, vakambisisi lava va kanakaneke ntiyiso wa swiphemu swa matimu ya Testamente ya Khale va sungule ku pfuxeta malangutelo ya vona.”
Loko hi ta tshemba Bibele, nakambe yi fanele yi va ni ntiyiso etimhakeni ta sayense. Xana yi tano? Ku nga ri khale ngopfu vativi va sayense, loko va kanetana ni Bibele, va pfumerile leswaku misava ni matilo a swi na masungulo. Hambi swi ri tano, mutivi wa tinyeleti Robert Jastrow sweswinyana u kombetele eka rungula lerintshwa leri kanetaka leswi, a hlamusela a ku: “Se hi vona ndlela leyi vumbhoni bya vutivi bya tinyeleti byi yisaka eka langutelo ra Bibele ra ku sungula ka misava ha yona. Vuxokoxoko bya hambana, kambe swilo swa nkoka etimhakeni ta ntivo-tinyeleti ni Bibele swa Genesa swa fana.”—Genesa 1:1.
Vavanuna lava nakambe va cince malangutelo ya vona malunghana ni xivumbeko xa misava. The World Book Encyclopedia, ya hlamusela yi ku: “Maendzo yo leha ya vutshuburi, ya kombe leswaku misava i xirhendzevutana, a yi andlalanga hi laha vanhu vo tala a va tshemba ha kona.” Kambe Bibele a yi tiyisile na khale! Malembe lama tlulaka 2 000 emahlweni ka maendzo wolawo yo leha, Bibele yi te eka Esaya 40:22: “Hi yena la tshameke mpfhukeni, ehenhla ka xirhendzevutana xa misava,” kumbe hi laha ku hundzuluxela kun’wana ku vulaka ha kona “bolo ya xifanisa-misava” (Douay), “misava ya xirhendzevutana.” (Moffatt)
Xisweswo loko vanhu va dyondza, vumbhoni bya leswaku Bibele yi nga tshembiwa bya kula. Khale ka mukongomisi wa Muziyama wa Manghezi, Muchaviseki Frederic Kenyon, u tsarile a ku: “Mimbuyelo leyi ana se yi kumiweke yi tiyisa leswi ripfumelo ri nga swi ringanyetaka, leswaku Bibele yi nge endli nchumu kambe yi nga pfuna eka ku engeteleka ka vutivi.”
Ku Vhumba Vumundzuku
Kambe xana hakunene hi nga tshemba ku vhumba ka Bibele ka vumundzuku, ku katsa ni switshembiso swa yona swa ‘matilo lamantshwa ni misava leyintshwa leswi lulameke’? (2 Petro 3:13; Nhlavutelo 21:3, 4) Ina, yi ve yihi rhekhodo ya Bibele ya ku tshembeka enkarhini lowu hundzeke? Nkarhi na nkarhi vuprofeta lebyi nyikeriweke hambi ya ri madzana ya malembe emahlweni byi hetisekile hi vuxokoxoko lebyi kongomeke!
Hi xikombiso, Bibele yi vhumbe ku hluriwa ka Babilona wa matimba kwalomu ka 200 wa malembe swi nga si humelela. Entiyisweni, Vamede, lava va xaxametiweke ni Va-Persia, va vuriwe vahluri. Naswona hambi leswi Koreš, hosi ya Persia, a yi nga si velekiwa, Bibele yi vhumbe leswaku a a ta va la dumeke eku hluleni. Yi vule leswaku mati lama sirhelelaka ya Babilona, nambu wa Yufrate, ‘ma fanele ku phya,’ ni leswaku ‘tinyangwa [ta Babilona] ti nga ka ti nga pfariwi.’—Yeremia 50:38; Esaya 13:17-19; 44:27–45:1.
Vuxokoxoko lebyi byo kongoma byi hetisekile, hi laha n’wamatimu Herodotus a vikeke ha kona. Ku ya emahlweni, Bibele yi vhumbe leswaku eku heteleleni Babilona a yi ta va marhumbi lama nga akiwangiki. Naswona sweswo hi swona leswi humeleleke. Namuntlha Babilona i nhulu leyikulu ya maribye. (Esaya 13:20-22; Yeremia 51:37, 41-43) Naswona Bibele yi tele hi vuprofeta byin’wana lebyi veke ni ku hetiseka lokukulu.
Manuku Bibele yi vhumba yini malunghana ni mafambiselo lama nga kona ya swilo ya misava? Yi ri: “Emasikwini ya makumu, ku ta fika minkarhi yo nonon’hwa. Hikuva vanhu va ta va lava tirhandzaka, va ta va lava rhandzaka mali ngopfu, ni ku tikurisa, ni ku titiva, ni ku rhukana, lava nga yingisiki vatswari va vona, lava nga riki na ku nkhensa, lava nga khongeriki, va ta va vanhu va tihanyi . . . lava rhandzaka ku tiphina ku tlula ku rhandza Xikwembu. Va tiendla wonge hi loko va ri ni vukhongeri, kambe va ta ala matimba ya byona.”—2 Timotiya 3:1-5.
Hakunene, hi vona ku hetiseka ka leswi sweswi! Kambe Bibele yi tlhela yi vhumbela “masiku ya makumu” swilo leswi: “Tiko rin’wana ri ta pfukela tiko rin’wanyana, mfumo wun’wana wu ta lwa ni mfumo wun’wanyana; ku ta va ni tindlala.” Tlhandla-kambirhi, “ku ta va ni ku tsekatseka ka misava, ne matlhelweni yo tala ku ta va ni mintungu.”—Matewu 24:7; Luka 21:11.
Hakunene, vuprofeta bya Bibele bya hetiseka namuntlha! Ina, kutani ku vuriwa yini hi switshembiso leswi nga siki hetisekaka, tanihi leswi nge: “Lavo lulama va ta fuma misava, va ta tshama ka yona hi masiku,” na leswi nge, “Hi mabanga ya vona va ta fula swikomu, . . . kutani a ku nga ha dyondzisiwi ku lwa?”—Psalma 37:29; Esaya 2:4.
Van’wana va nga ha ku: ‘Sweswo i swinene ngopfu lerova swi nga va ntiyiso.’ Kambe kahle-kahle, a ku na xivangelo eka hina leswaku hi kanakana xin’wana ni xin’wana lexi Muvumbi wa hina a xi tshembisaka. Rito rakwe ri nga tshembiwa! (Tito 1:2) Hi ku kambisisa vumbhoni ku ya emahlweni, u ta khoriseka ngopfu hi leswi.
Handle ka mfungho, matsalwa ya Xiheveru lama tshahiweke eka xiphephana lexi ya huma eka Bibele ya Xitsonga, kasi ya Xigriki ya huma eka Testamente ya Mahungu Lamanene. Laha ku humelelaka NW endzhaku ka ku tshaha, swi komba leswaku ku hundzuluxela ka kona i ka Bibele ya New World Translation of the Holy Scriptures, nkandziyiso lowuntshwa wa 1984.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 4]
“Mimbuyelo leyi ana se yi kumiweke yi tiyisa leswi ripfumelo ri nga swi ringanyetaka, leswaku Bibele yi nge endli nchumu kambe yi nga pfuna eka ku engeteleka ka vutivi”