Buku Ya Bibele Ya Vu-40—Matewu

Mutsari: Matewu

Ndhawu Ya Vutsari: Palestina

Ku Hetiwa Ka Vutsari: c. 41 C.E.

Nkarhi Lowu Hlanganisiweke: 2 B.C.E.–33 C.E.

1. (a) I xitshembiso xihi lexi Yehova a xi vekeke emahlweni ka vanhu ku sukela aEdeni ku ya emahlweni? (b) Ku tshemba Mesiya ku simekiwe hi laha ku tiyeke eka Vayuda hi ndlela yihi?

KU SUKELA enkarhini wa ku xandzuka le Edeni, Yehova u veke xitshembiso lexi chavelelaka emahlweni ka vanhu xa leswaku u ta nyikela nkuntsulo eka varhandzi hinkwavo va ku lulama hi ku tirhisa Mbewu ya “wansati” wa yena. Mbewu leyi, kumbe Mesiya, u kunguhate ku yi humesa etikweni ra Israyele. Loko malembe xidzana ya ri karhi ya hundza, u vangele ku rhekhodiwa ka vuprofeta byo tala hi ku tirhisa vatsari lava huhuteriweke va Vaheveru, ku komba leswaku Mbewu a yi ta va Mufumi eMfun’weni wa Xikwembu ni leswaku a yi ta yimelela ku kwetsimisiwa ka vito ra Yehova, yi susa ndzhukano lowu wu vekiweke eka rona hi laha ku nga heriki. Vuxokoxoko byo tala byi nyikeriwile hi ku tirhisa vaprofeta lava malunghana ni munhu loyi, loyi a a ta va mulweri wa Yehova ni loyi a a ta tisa nkutsulo eka ku chava, ntshikilelo, xidyoho ni rifu. Eku hetiweni ka Matsalwa ya Xiheveru, ntshembo eka Mesiya a wu simekiwe hi laha ku tiyeke exikarhi ka Vayuda.

2. Eku humeleleni ka Mesiya, swiyimo a swi fanela ku hangalasiwa ka mahungu lamanene hi ndlela yihi?

² Enkarhini lowu xivono xa misava a xi hundzuka. Xikwembu a xi tirhise matiko eku lunghiseleleni ka ku humelela ka Mesiya, naswona swiyimo a swi fanela ku hangalasiwa ka mahungu ya xiendlakalo xexo hinkwako-nkwako. Mfumo wa vuntlhanu wa misava, ku nga Greece, a wu nyikele ririmi leri tolovelekeke, xitirho xa hinkwako-nkwako xa ku vulavurisana exikarhi ka matiko. Rhoma, mfumo wa vutsevu wa misava, a wu hlanganise matiko ya wona hinkwawo ma va mfumo wun’we wa misava naswona wu lunghiselele magondzo ku endlela leswaku swiyenge hinkwaswo swa mfumo swi fikeleleka. Vayuda vo tala a va hangalasiwile emfun’weni lowu hinkwawo, lerova van’wana va dyondze hi ta ku langutela ka Vayuda ka Mesiya la taka. Kutani sweswi, malembe lama tlulaka 4 000 endzhaku ka xitshembiso xa le Edeni, Mesiya u humelerile! Mbewu ya xitshembiso leyi ku nga khale yi rindzeriwile a yi fikile! Swiendlakalo swa ntikelo swinene ku fikela kwalaho ematin’wini ya vanhu swi paluxekile loko Mesiya a hetisise ku rhandza ka Tata wa yena la misaveni hi ku tshembeka.

3. (a) I lunghiselelo rihi leri Yehova a ri endleke ra ku rhekhoda vuxokoxoko bya vutomi bya Yesu? (b) I yini lexi hlawulekeke ehenhleni ka yin’wana ni yin’wana ya Tievhangeli, naswona hikwalaho ka yini hi vumune bya tona ti ri ta nkoka?

³ Nakambe a wu ri nkarhi wa leswaku matsalwa lama huhuteriweke ma endliwa leswaku ma rhekhoda swiendlakalo leswi swa matimba. Moya wa Yehova wu huhutele vavanuna va mune lava tshembekaka ku tsala timhaka leti ntshunxekeke, xisweswo va nyikela vumbhoni bya matlhelo ya mune bya leswaku Yesu a a ri Mesiya, Mbewu ni Hosi leyi tshembisiweke, ni ku nyika vuxokoxoko bya vutomi bya yena, vutirheli bya yena, rifu rakwe ni ku pfuxiwa ka yena. Timhaka leti ti vuriwa Tievhangeli, rito leri nge “evhangeli” ri vula “mahungu lamanene.” Hambi leswi leti ta mune ti yelanaka naswona hakanyingi ti hlanganisaka swiendlakalo leswi fanaka, a hi ku tekeleriwa ka yin’wana. Tievhangeli tinharhu to sungula hakanyingi ti vuriwa synoptic, leswi vulaka “langutelo leri fanaka,” tanihi leswi ti nga ni ku vulavula loku fanaka eku hlamuseleni ka vutomi bya Yesu emisaveni. Kambe un’wana ni un’wana wa vatsari va mune—Matewu, Marka, Luka na Yohane—u vulavula hi mhaka ya yena n’wini ha Kriste. Un’wana ni un’wana u na nhloko-mhaka ni xikongomelo xo karhi xa yena n’wini, u kombisa vumunhu bya yena n’wini, naswona u tsundzuka vahlayi va yena va le kusuhi. Loko hi kambisisa matsalwa ya vona, hi laha hi vonaka swivumbeko leswi hambanaka swa un’wana ni un’wana ni leswaku tibuku leti ta mune leti huhuteriweke ta Bibele ti vumba timhaka leti ntshunxekeke, leti tatisanaka ni leti twananaka ta vutomi bya Yesu Kriste.

4. I yini lexi tivekaka hi mutsari wa Evhangeli yo sungula?

⁴ Wo sungula ku tsala mahungu lamanene ehenhleni ka Kriste a a ri Matewu. Vito ra yena kumbexana i xivumbeko lexi komisiweke xa “Mattithiah” ra Xiheveru, leri vulaka ku “Nyiko ya Yehova.” A a ri un’wana wa vaapostola va 12 lava hlawuriweke hi Yesu. Enkarhini lowu N’wini a tsendzelekeke etikweni ra Palestina hinkwaro a chumayela ni ku dyondzisa hi Mfumo wa Xikwembu, Matewu a a ri ni vuxaka lebyikulu na yena. Loko a nga si va mudyondzisiwa wa Yesu, Matewu a a ri muluvisi, xikhundla lexi Vayuda a va xi nyenya hi laha ku heleleke, tanihi leswi a xi ri xitsundzuxo xa nkarhi na nkarhi eka vona xa leswaku a va nga ntshunxekanga kambe a va ri ehansi ka vulawuri bya Rhoma leri fumaka. Matewu hi tlhelo rin’wana a a tiviwa tanihi Levhi naswona a a ri n’wana wa Alfiya. U amukele xirhambo xa Yesu xo n’wi landza handle ko ba mariri.—Mat. 9:9; Marka 2:14; Luka 5:27-32.

5. Matewu u simekisiwa ku yini tanihi mutsari wa Evhangeli yo sungula?

⁵ Hambi leswi Evhangeli leyi yi nyiketiweke Matewu yi nga n’wi boxiki tanihi mutsari, vumbhoni lebyo tala bya van’wamatimu vo sungula va kereke byi n’wi fungha tanihi yena. Kumbexana ku hava buku ya khale leyi mutsari wa yona a simekiweke khwatsi swinene ni ku pfumelelana ku tlula buku ya Matewu. Ku sukela le ndzhaku eka Papias wa Hierapolis (eku sunguleni ka lembe xidzana ra vumbirhi C.E.) ku ya emahlweni, hi na nxaxamelo wa timbhoni to sungula leti tiyisaka leswaku Matewu u tsale Evhangeli leyi ni leswaku i xiyenge lexi tshembekaka xa Rito ra Xikwembu. Cyclopedia ya McClintock na Strong yi ri: “Tindzima leti humaka eka Matewu ti tshahiwile hi Justin Martyr, hi mutsari wa papila leri yaka eka Diognetus (vona Justin Martyr ya Otto, vol. ii), hi Hegesippus, Irenæus, Tatian, Athenagoras, Theophilus, Clement, Tertullian na Origen. A hi kwalaho ka mhaka ntsena, kambe hikwalaho ka mukhuva wa mintshaho, ku tsakela ko rhula hi ku ya hi ku tshembeka loku amukeriweke, ku pfumaleka ka swikhutu hinkwaswo swa ku kanakana, leswi hi swi langutaka tanihi leswi kombisiweke leswaku buku leyi hi nga na yona, a yi vanga ni ku cinciwa ka xihatla.”a Ntiyiso wa leswaku Matewu a a ri muapostola, kutani xisweswo, a a ri ni moya wa Xikwembu eka yena wu tiyisa leswaku leswi a swi tsaleke a swi ta va rhekhodo leyi tshembekaka.

6, 7. (a) Evhangeli ya Matewu yi tsariwe ro sungula rini naswona hi ririmi rihi? (b) I yini lexi kombaka leswaku ngopfu-ngopfu a yi tsaleriwe Vayuda? (c) I makhamba mangani lama New World Translation yi nga na vito ra Yehova eka Evhangeli leyi ha wona, naswona hikwalaho ka yini?

⁶ Matewu u tsale mhaka ya yena ePalestina. Lembe leri kongomeke a ri tiveki, kambe minsayino ya le makumu ka matsalwa man’wana (hinkwawo ya le ndzhaku ka lembe xidzana ra vukhume C.E.) ya vula leswaku a ku ri hi 41 C.E. Ku ni vumbhoni byo komba leswaku Matewu eku sunguleni u tsale Evhangeli ya yena hi Xiheveru lexi dumeke xa nkarhi wolowo ivi endzhaku yi hundzuluxeriwa yi ya eka Xigriki. Ebukwini yakwe leyi nge De viris inlustribus (Malunghana Ni Vavanuna Lava Nga Swikombiso), ndzima III, Jerome u ri: “Matewu, loyi nakambe a nga Levhi, ni khale ka muluvisi loyi a veke muapostola, xo sungula u hlengelete Evhangeli ya Kriste eYudiya hi ririmi ni tinhlanga ta Xiheveru leswaku ku pfuneka lava va yimbisiweke lava pfumeleke.”b Jerome u tlhandlekela leswaku tsalwa ra Xiheveru ra Evhangeli leyi ri hlayisiwile esikwini ra yena (lembe xidzana ra vumune ni ra vuntlhanu C.E.) elayiburari leyi Pamphilus a yi hlengeleteke eKhezariya.

⁷ Eku sunguleni ka lembe xidzana ra vunharhu, Origen, loko a vulavula hi Tievhangeli, u tshahiwa hi Eusebius a ri loyi a vulaka leswaku “leyo sungula yi tsariwile . . . hi ku ya hi Matewu, . . . loyi a yi kandziyiseleke lava humeke eka Vuyuda leswaku va pfumela, yi tsariwe hi laha a swi ri ha kona hi ririmi ra Xiheveru.”c Leswaku ngopfu-ngopfu yi tsariwile ku ri karhi ku tsundzukiwa Vayuda swi kombisiwa hi rixaka ra yona, leri kombaka nxaxamelo wa ximfumo wa Yesu ku sukela eka Abrahama, na hi tinhlamuselo ta yona to tala leti kombetelaka eMatsalweni ya Xiheveru, ku komba leswaku ti kombetele emahlweni eka Mesiya la taka. Swa twala ku pfumela leswaku Matewu u tirhise vito ra Xikwembu ra Yehova hi xivumbeko xa Tetragrammaton loko a tshahe swiyenge swa Matsalwa ya Xiheveru leswi a swi ri na vito leri. Hi yona mhaka leyi buku ya Matewu eka New World Translation yi nga na vito leri nge Yehova hi makhamba ya 18, hi laha ku hundzuluxela ka Xiheveru ka Matewu ku endlaka ha kona loku eku sunguleni ku humesiweke hi F. Delitzsch eka lembe xidzana ra vu-19. Matewu a a ta va a ve ni langutelo leri fanaka ni ra Yesu hi vito ra Xikwembu naswona a a ta va a nga siveriwanga hi vukholwa-hava lebyi taleke bya Xiyuda ehenhleni ka ku nga tirhisi vito rero.—Mat. 6:9; Yoh. 17:6, 26.

8. Ntiyiso wa leswaku Matewu a a ri muluvisi wu kombisisiwe ku yini eka leswi nga endzeni ka Evhangeli ya yena?

⁸ Tanihi leswi Matewu a a ri muluvisi, a swi ri swa ntumbuluko leswaku a a ta va la kongomeke eku boxeni ka yena mali, tinhlayo ni mintikelo. (Mat. 17:27; 26:15; 27:3) U tlangele musa wa Xikwembu swinene eku n’wi pfumeleleni, yena muluvisi la sandziwaka, leswaku a va mutirheli wa mahungu lamanene ni munghana lonkulu wa Yesu. Hikwalaho ke, hi kuma Matewu a ri yexe eka vatsari va Tievhangeli loyi a hi nyikaka ku phikelela loku phindha-phindhiweke ka Yesu ka leswaku tintswalo ta laveka ku tlhandlekela egandzelweni. (9:9-13; 12:7; 18:21-35) Matewu u khutaziwe ngopfu hi musa lowu nga fanelangiki wa Yehova naswona hi laha ku faneleke u rhekhoda man’wana ya marito lama chavelelaka ngopfu lama vuriweke hi Yesu: “Tanani ka mina, n’wina hinkwenu lava karhaleke, ni lava tikeriwaka, ndzi ta mi wisisa. Rhwalani joko ra mina, mi dyondza ka mina, hikuva ndzi ni mbilu yo rhula ni ya tintswalo; kutani mimoya ya n’win[a] yi ta kuma ku wisa; hikuva joko ra mina ra olova, ni ndzhwalo wa mina wa vevuka.” (11:28-30) Marito lawa ya nsovo a ya phyuphyisa swonghasi eka khale ka muluvisi loyi, loyi eka yena, handle ko tipfinyinga, vanhu va ka vona va kongomiseke tinhlamba to tala!

9. I nhloko-mhaka ni endlelo rihi ra ku hlamusela leswi hlawulekisaka Matewu?

⁹ Ngopfu-ngopfu Matewu u kandziyise leswaku nhloko-mhaka ya ku dyondzisa ka Yesu a ku ri “Mfumo wa matilo.” (4:17) Eka yena, Yesu a a ri Muchumayeri loyi a nga Hosi. U tirhise rito leri nge “Mfumo” hi ku phindha-phindha (makhamba lama tlulaka 50) lerova Evhangeli yakwe yi nga ha vuriwa Evhangeli ya Mfumo. Matewu a a khathalela ngopfu ku nyikeriwa lokunene ka tinkulumo ni tidyondzo ta Yesu ta le rivaleni ku tlula ndzandzelelano lowukulu wa nxaxamelo wa minkarhi. Eka tindzima to sungula ta 18, ku kandziyisa ka Matewu nhloko-mhaka ya Mfumo ku n’wi yise eku hambukeni eka lunghiselelo ra nxaxamelo wa minkarhi. Hambi swi ri tano, tindzima to hetelela ta khume (19 ku ya eka 28) hi ntolovelo ti landzela ndzandzelelano wa nxaxamelo wa minkarhi kun’we ni ku hambeta ti kandziyisa Mfumo.

10. Swi tale ku fikela kwihi leswi swi nga endzeni leswi swi nga kumiwaka eka Matewu ntsena, naswona i nkarhi wihi lowu Evhangeli yi wu hlanganisaka?

¹⁰ Tiphesente ta makume-mune-mbirhi ta mhaka ya Evhangeli ya Matewu a ti kumeki eka yihi na yihi ya Tievhangeli letin’wana tinharhu.d Leswi swi katsa kwalomu ka swifaniso, kumbe swikombiso swa khume: Mfava ensin’wini (13:24-30), rifuwo leri fihlekeke (13:44), dayimani ya ntikelo lowu tlakukeke (13:45, 46), nkunkuto (13:47-50), nandza loyi a nga hava musa (18:23-35), vatirhi ni denari (20:1-16), tatana ni vana vambirhi (21:28-32), vukati bya n’wana wa hosi wa jaha (22:1-14) tintombhi ta khume (25:1-13) ni titalenta (25:14-30). Hinkwayo, buku leyi yi nyika mhaka ku sukela eku tswariweni ka Yesu, hi 2 B.C.E., ku kondza loko a hlangana ni vadyondzisiwa va yena emahlweninyana ka ku tlhandluka kakwe, 33 C.E.

LESWI NGA ENDZENI KA MATEWU

11. (a) Kahle-kahle, Evhangeli yi sungurisa ku yini, naswona i swiendlakalo swihi swo sungula leswi hlamuseriwaka? (b) Hi kwihi kun’wana ka ku hetiseka ka vuprofeta loku Matewu a yisaka nyingiso wa hina kona?

¹¹ Ku tivisa Yesu ni mahungu ya “Mfumo wa matilo” (1:1–4:25). Kahle-kahle, Matewu u sungula hi rixaka ra Yesu, a kombisa mfanelo ya Yesu ya le nawini tanihi mudya-ndzhaka wa Abrahama na Davhida. Xisweswo, nyingiso wa muhlayi wa Muyuda wa kokiwa. Kutani hi hlaya mhaka ya ku tikiwa ka singita ka Yesu, ku tswariwa ka yena eBetlehema, riendzo ra vangoma va tinyeleti, ku dlaya ka Heroda ka ku hlundzuka ka vafana hinkwavo eBetlehema lava va nga ehansi ka malembe mambirhi hi vukhale, ku balekela ka Yosefa na Mariya aEgipta ni n’wana lontsongo ni ku vuya ka vona hi nkarhi lowu faneleke ku ta tshama eNazareta. Matewu u ni vukheta eku yiseni ka nyingiso eku hetisekeni ka vuprofeta ku kombisa Yesu tanihi Mesiya la vhumbiweke.—Mat. 1:23—Esa. 7:14; Mat. 2:1-6—Mik. 5:2; Mat. 2:13-18—Hos. 11:1 na Yer. 31:15; Mat. 2:23—Esa. 11:1, NW, nhlamuselo ya le hansi.

12. Ku humelela yini eku khuvuriweni ka Yesu na hi ku hatlisa endzhakunyana?

¹² Mhaka ya Matewu sweswi yi tshika malembe lama ringanaka 30. Yohane Mukhuvuri u chumayela emananga ya Yudiya: “Hundzukani, hikuva Mfumo wa matilo wu le kusuhi.” (Mat. 3:2) U khuvula Vayuda lava hundzukaka enambyeni wa Yordani ni ku tsundzuxa Vafarisi ni Vasaduki hi ta vukari lebyi taka. Yesu u ta eGaleliya naswona wa khuvuriwa. Hi ku anghwetla moya wa Xikwembu wu ehlela eka yena, naswona rito leri humaka ematilweni ri ri: “Loyi i N’wananga la rhandzekaka, loyi ndzi n’wi tsakelaka.” (3:17) Yesu endzhaku u yisiwa emananga, laha, endzhaku ka ku titsona swakudya hi masiku ya 40, a ringiwaka hi Sathana Diyavulosi. Makhamba manharhu u khomisa Sathana tingana hi mintshaho leyi humaka eRitweni ra Xikwembu, eku heteleleni a ku: “Suka Sathana, hikuva ku tsariwile leswi: ‘U ta gandzela [Yehova], Xikwembu xa wena, u tirhela xona ntsena.’”—4:10.

13. I tsima rihi leri tiyisaka nhlana leri sweswi ri endlekaka le Galeliya?

¹³ “Hundzukani, hikuva Mfumo wa matilo wu le kusuhi.” Marito lawa ma tiyisaka nhlana sweswi ma twarisiwa eGaleliya hi Yesu la totiweke. U vitana mune wa vaphasi va tinhlampfi va ri eka tinkoka ta vona leswaku va n’wi landzela ivi va va “vaphasi va vanhu,” naswona u famba na vona “tiko hinkwaro ra Galeliya, a ri karhi a dyondzisa emasinagogeni ya vona, a twarisa Evhangeli ya Mfumo, a herisa mavabyi hinkwawo, ni ku vaviseka hinkwako loku nge vanhwini.”—4:17, 19, 23.

14. Eka Dyondzo ya yena eNtshaveni, i ntsako wihi lowu Yesu a vulavulaka ha wona, naswona u ri yini ehenhleni ka ku lulama?

¹⁴ Dyondzo ya le Ntshaveni (5:1–7:29) Loko mintshungu yi sungula ku n’wi landza, Yesu u tlhandlukela entshaveni, a tshama ehansi ivi a sungula ku dyondzisa vadyondzisiwa va yena. U sungula nkulumo leyi yo nyanyula hi va ‘ku tsakile’ va kaye: Ku tsakile lava va khathalelaka xilaveko xa vona xa moya, lava va rilaka, lava nga ni mbilu ya tintswalo, lava nga ni ndlala ni torha ra leswo lulama, lava nga ni musa, lava tengeke embilwini, lavo rhula, lava xanisiwaka hikwalaho ka leswo lulama ni lava va rhukaniwaka ni ku lumbetiwa. “Tsakani, mi tsakisisa, hikuva hakelo ya n’wina i yikulu ematilweni.” U vitana vadyondzisiwa va yena “munyu wa misava” ni “ku vonakala ka misava” ivi a hlamusela ku lulama, loku hambaneke swinene ni xivumbeko xa vatsari ni Vafarisi loku ku lavekaka leswaku ku ngheniwa eMfun’weni wa matilo. “Hikwalaho ke, na n’wina mi fanele ku hetiseka, hi laha Tata wa n’wina wa le tilweni na yena a hetisekeke.”—5:12-14, 48.

15. Yesu u ri yini malunghana ni xikhongelo ni le henhleni ka Mfumo?

¹⁵ Yesu u tsundzuxa ku lwisana ni tinyiko ni swikhongelo swa vukanganyisi. U dyondzisa vadyondzisiwa vakwe ku khongelela ku kwetsimisiwa ka vito ra Tatana, leswaku Mfumo wa Yena wu ta ni swakudya swa vona swa siku na siku. Edyondzweni hinkwayo, Yesu u rhangisa Mfumo. U tsundzuxa lava va n’wi landzaka leswaku va nga vileli kumbe ku tirhela rifuwo ra leswi vonekaka ntsena, hikuva Tatana u tiva swilaveko swa vona swa xiviri. “Kutani ke, yanani emahlweni” ku vula yena, “mi lava mfumo ni ku lulama ka wona ku sungula, naswona swilo leswi swin’wana hinkwaswo mi ta engeteleriwa swona.”—6:33, NW.

16. (a) Xitsundzuxo xa Yesu ehenhleni ka vuxaka ni van’wana hi xihi, naswona u ri yini malunghana ni lava va yingisaka ku rhandza ka Xikwembu ni lava nga ku yingisiki? (b) I vuyelo byihi lebyi dyondzo ya yena yi nga na byona?

¹⁶ N’wini u tsundzuxa ehenhleni ka vuxaka ni van’wana, a ku: “Hikokwalaho, hinkwaswo leswi mi lavaka leswaku vanhu va mi endla swona, va endleni swona na n’wina.” Va nga ri vangani lava kumaka ndlela yo ya evuton’wini ku ta va lava va endlaka ku rhandza ka Tata wa yena. Vaendli va leswo homboloka va ta tiviwa hi mihandzu ya vona naswona va ta lahliwa. Yesu u fanisa munhu loyi a yingisaka marito ya yena ni “wanuna lowo tlhariha la akeke yindlu ya yena eribyeni.” Nkulumo leyi yi ni vuyelo byihi eka mintshugu leyi yingisaka ke? A va “hlamele hi ku dyondzisa ka yena,” hikuva u dyondzisa “tanihi loyi a nga ni vuhosi, ku nga ri kukota vatsari va vona.”—7:12, 24-29.

17. Yesu u kombisa matimba ya yena tanihi Mesiya hi ndlela yihi, naswona i ku khathalela kwihi ka rirhandzu loku a ku phofulaka?

¹⁷ Ku chumayela hi mfumo ku ndlandlamuxiwa (8:1–11:30). Yesu u endla masingita yo tala—a hanyisa lava nga ni nhlokonho, lava lamaleke ni lava nga ni mademona. U kombisa ni matimba ehenhla ka moya ni magandlati hi ku miyeta xidzedze, naswona u pfuxa wanhwana eku feni. Vona ntwela-vusiwana wonghasi lowu Yesu a nga na wona eka mintshungu loko a vona ndlela leyi yi karhatekeke ni ku hangalaka ha yona, “va fana ni tinyimpfu leti nga riki na murisi”! Hi laha a byelaka vadyondzisiwa va yena ha kona, “ntshovelo i wukulu kambe vatirhi a va talanga. Hikokwalaho, khongelani N’wini wa ntshovelo, leswaku a rhuma vatirhi eku tshoveleni ka yena.”—9:36-38.

18. (a) I vuleteri ni xitsundzuxo xihi leswi Yesu a swi nyikaka vaapostola va yena? (b) Hikwalaho ka yini “vanhu va masiku lawa” va ri ni khombo?

¹⁸ Yesu u hlawula ni ku rhuma vaapostola va 12. U va nyika swiletelo leswi kongomeke ehenhleni ka ndlela yo endla ntirho wa vona ni ku kandziyisa dyondzo-nkulu ya ku dyondzisa ka vona a ku: “Kutani loko mi ri karhi mi famba, twarisani mhaka leyi nge ‘Mfumo wa matilo wu le kusuhi.’” U va nyika xitsundzuxo xa vutlhari ni xa rirhandzu a ku: “Mi nyikiwile ntsena; na n’wina, nyikani ntsena.” “Tlharihani kukota tinyoka, mi va lavo rhula kukota matuva.” Va ta vengiwa ni ku xanisiwa, hambi ku ri hi maxaka ya le kusuhi, kambe Yesu wa va tsundzuxa a ku: “Loyi a lavaka ku tihlayisela vutomi bya yena ú ta lahlekeriwa ha byona; kambe loyi a lahlekeriwaka hi vutomi bya yena hikwalaho ka mina, u ta byi kuma.” (10:7, 8, 16, 39) Va famba, va ya dyondzisa ni ku chumayela emitini ya vona leyi va averiweke yona! Yesu u tivisa Yohane Mukhuvuri tanihi murhumiwa loyi a rhumiweke emahlweni ka yena, “Eliya” la tshembisiweke, kambe “vanhu va masiku lawa” a va n’wi amukeli Yohane kumbe yena, N’wana wa munhu. (11:14, 16) Kutani va ni khombo vanhu va masiku lawa ni miti leyi nga hundzukangiki loko yi vona mintirho ya yena ya matimba! Kambe lava va vaka vadyondzisiwa va yena va ta kumela mimoya ya vona ku wisa.

19. Loko Vafarisi va kanakana mahanyelo ya yena hi Savata, Yesu u va avanyisisa ku yini?

¹⁹ Vafarisi va soriwa ni ku avanyisiwa (12:1-50). Vafarisi va ringeta ku kuma swihoxo eka Yesu ehenhleni ka mphikamakaneta ya Savata, kambe u sola swihehlo swa vona ivi a nghena eku avanyiseni loku vavisaka ka vukanganyisi bya vona. Wa va byela a ku: “N’wina rixaka ra timhiri, mi nga swi kotisa ku yini ku humesa marito lamanene, leswi mi nga lavo biha ke? Nomu wu vula leswi mbilu yi taleke swona.” (12:34) Ku hava xikombiso lexi va nga ta nyikiwa xona handle ka lexiya xa Yonasi muprofeta: N’wana wa munhu u ta va endzeni ka misava masiku manharhu ni vusiku byinharhu.

20. (a) Hikwalaho ka yini Yesu a vulavula hi swifaniso? (b) Hi swihi swifaniso swa Mfumo leswi sweswi a swi nyikelaka?

²⁰ Swikombiso swa nkombo swa Mfumo (13:1-58). Hikwalaho ka yini Yesu a vulavula hi swikombiso? Eka vadyondzisiwa va yena wa hlamusela a ku: “Hi leswaku n’wina, mi nyikiwile ku tiva swihundla swa Mfumo wa matilo, kambe vona a va nyikiwanga.” U vula vadyondzisiwa va yena va ri lava tsakeke hikuva va vona ni ku twa. Mawaku vuleteri lebyi phyuphyisaka swonghasi lebyi a va nyikaka byona sweswi! Endzhaku ka loko a hlamusele xifaniso xa mubyari, Yesu u nyika swifaniso swa mfava ensin’wini, maxalana, comela, rifuwo leri fihlekeke, dayimani ya ntikelo lowu tlakukeke ni nkunkuto—leswi hinkwaswo swi fanekiselaka xanchumu mayelana ni “Mfumo wa matilo.” Hambi swi ri tano, vanhu va khunguvanyisiwa hi yena, naswona Yesu u ri eka vona: “Muprofeta a nga soriwi, loko ku nga ri etikweni ra rikwavo ni le maxakeni ya yena.”—13:11, 57.

21. (a) I masingita wahi lama Yesu a ma endlaka, naswona ma n’wi hlamusela a ri yini? (b) I xivono xihi lexi nyikeriwaka malunghana ni ku ta ka N’wana wa munhu eMfun’weni wa yena?

²¹ Vutirheli ni masingita man’wana ya “Kriste” (14:1–17:27). Yesu u khumbiwa ngopfu hi xiviko xa ku tsemiwa ka Yohane Mukhuvuri nhloko hi ku lerisa ka Heroda Antipasi wa vutoya. U phamela ntshungu wa 5 000 ni ku tlula hi singita; u famba ehenhla ka lwandle; u sola vuxopaxopi byin’wana bya Vafarisi, lava a nge va ‘tlula nawu wa Xikwembu hikwalaho ka mukhuva wa vona’; u hanyisa lava nga ni mademona, “lavo khwita, ni swilema, ni lavo-fe-mahlo, ni timbheveve, ni van’wana lavo tala”; naswona nakambe u phamela lava tlulaka 4 000, hi malofo ya nkombo ni tinhlampfi ti nga ri tingani. (15:3, 30) Loko a hlamula xivutiso xa Yesu, Petro wa n’wi hlamusela, a ku: “U [Kriste], N’wana wa Xikwembu lexi hanyaka.” Yesu u bumabumela Petro ivi a ku: “Ehenhla ka ribye reri, ndzi ta aka [bandlha ra] mina.” (16:16, 18) Yesu sweswi u sungula ku vulavula hi rifu ra yena leri tshinelaka na hi ku pfuxiwa ka yena hi siku ra vunharhu. Kambe u tlhela a tshembisa leswaku van’wana va vadyondzisiwa va yena “[va nge] khumbiwi hi rifu va nga si vona N’wana-wa-Munhu a vuya eMfun’weni wa yena.” (16:28) Tsevu wa masiku endzhakunyana, Yesu u yisa Petro, Yakobo na Yohane entshaveni leyo leha leswaku va n’wi vona a hundzukile eku kwetsimeni. Exivonweni, va vona Muxe na Eliya va vulavula na yena, naswona va twa rito leri humaka etilweni ri ku: “Loyi i N’wananga la rhandzekaka, loyi ndzi n’wi tsakelaka, n’wi yingiseni.” Endzhaku ka ku ehla entshaveni, Yesu u va byela leswaku “Eliya” la tshembisiweke ana se u tile, naswona va anakanya leswaku u vulavula hi Yohane Mukhuvuri.—17:5, 12.

22. Yesu u tsundzuxa yini ehenhleni ka ku rivalela?

²² Yesu u tshinya vadyondzisiwa va yena (18:1-35). Loko a ri eKapernawume Yesu u vulavula ni vadyondzisiwa va yena ehenhleni ka vutitsongahati, ntsako lowukulu wa ku kuma nyimpfu leyi lahlekeke ni ku lulamisa timholovo exikarhi ka vamakwavo. Petro wa vutisa a ku: ‘Makwerhu ndzi fanele ku n’wi rivalela makhamba mangani ke?’ naswona Yesu wa hlamula a ku: “A ndzi ku byeli ku n’wi rivalela ka 7, kambe ndzi ri ka 7 loku andzisiwaka hi 70.” Ku engetela matimba eka leswi, Yesu u nyika xifaniso xa nandza loyi n’wini wakwe a n’wi rivalelaka nandzu wa tidenari ta 60 wa timiliyoni. Nandza loyi endzhakunyana u endla leswaku nandza-kulobye a khotsiwa hikwalaho ka nandzu wa 100 wa tidenari ntsena, naswona hikwalaho, nandza la nga hava musa hi ku fanana u yisiwa ekhotsweni.e Yesu u endla yinhla leyi: “Tata wa mina wa le matilweni u ta endlisa sweswo eka n’wina, loko un’wana ni un’wana a nga rivaleli makwavo hi mbilu hinkwayo ya yena.”—18:21, 22, 35.

23. I yini lexi Yesu a xi hlamuselaka mayelana ni ku dlaya vukati ni mayelana ni mahanyelo?

²³ Masiku yo hetelela ya vutirheli bya Yesu (19:1–22:46). Ku famba ka swiendlakalo ka hatlisa naswona ku karhateka ka kula loko vatsari ni Vafarisi va va lava lwisanaka swinene ni vutirheli bya Yesu. Va ta eku n’wi phaseni hi mhaka ya ku dlaya vukati kambe va hluleka; Yesu u komba leswaku xisekelo xi ri xoxe ntsena xa Matsalwa xa ku dlaya vukati i vuoswi. Mufumi lontshwa u ta eka Yesu, a vutisa ndlela leyi yaka evuton’wini lebyi nga heriki, kambe u suka a vavisekile loko a kuma leswaku u fanele ku xavisa hinkwaswo leswi a nga na swona kutani a va mulandzeri wa Yesu. Endzhaku ka ku nyika xifaniso xa vatirhi na denari, Yesu nakambe u vulavula hi rifu ni ku pfuxiwa ka yena, kutani a ku: “Hi mukhuva lowu, N’wana-wa-Munhu a nga telanga ku tirheriwa, kambe ku tirhela van’wana ni ku nyiketa vutomi bya yena ku kutsula lavo tala.”—20:28.

24. Loko Yesu a nghena evhikini ro hetelela ra vutomi bya yena bya munhu, i swiendlakalo swihi leswi a vaka na swona ni vakaneti va vukhongeri, naswona u langutanisa ku yini ni swivutiso swa vona?

²⁴ Yesu sweswi u nghena evhikini ro hetelela ra vutomi bya yena bya munhu. U endla ku nghena ka yena ka ku hlula eYerusalema tanihi ‘Hosi, leyi khandziyeke ximbhongolwana xa mbhongolo.’ (21:4, 5) U basisa tempele hi ku humesa vacinci va mali ni vabindzuri van’wana, naswona rivengo ra valala va yena ra kula loko a va byela ku: “Valuvisi ni tinghwavava va mi rhangela ku nghena eMfun’weni wa Xikwembu.” (21:31) Swifaniso swakwe leswi kongomeke swa nsimu ya vhinya ni swa nkhuvo wa vukati swa twisiseka. U hlamula xivutiso xa Vafarisi xa ndzuvo hi ku va byela ku tlherisela “Khezari leswi nga swa Khezari, ni Xikwembu leswi nga swa Xikwembu.” (22:21) Hi ku fanana u hlamula xivutiso lexi phasaka xa Vasaduki ivi a namarhela ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi. Nakambe Vafarisi va ta eka yena ni xivutiso ehenhleni ka Nawu, naswona Yesu u va byela leswaku nawu lowukulu ngopfu i ku rhandza Yehova hi laha ku heleleke, naswona wa vumbirhi i ku rhandza muakelani wa munhu kukota loko a tirhandza. Yesu kutani wa va vutisa a ku, ‘Kriste a nga va n’wana Davhida ni Hosi ya yena hi ndlela yihi?’ Ku hava loyi a nga hlamulaka, naswona endzhaku a ku na loyi a tiyaka nhlana wo n’wi vutisa.—22:45, 46.

25. Yesu u avanyisa vatsari ni Vafarisi hi matimba hi ndlela yihi?

²⁵ ‘Mi ni khombo, n’wina vakanganyisi’ (23:1–24:2). Loko a vulavula ni mintshungu etempeleni, Yesu u nyikela ku avanyisa kun’wana loku vavisaka ka vatsari ni Vafarisi. A va tiendlanga lava nga fanelekiki ku nghena eMfun’weni ntsena kambe va tirhisa mintlhamu ya vona hinkwayo ku sivela van’wana ku nghena. Ku fana ni masirha lama basisiweke, va languteka va sasekile ehandle, kambe endzeni va tele ku onhaka ni ku bola. Yesu u dlayelela hi ku avanyisa loku ka ku lwisana na Yerusalema a ku: “Muti wa n’wina wu ta sala wu nga ri na munhu.” (23:38) Loko a suka etempeleni, Yesu u profeta ku lovisiwa ka yona.

26. I xikombiso xihi xa vuprofeta lexi Yesu a xi nyikaka malunghana ni vukona bya yena eku kwetsimeni ka vuhosi?

²⁶ Yesu u nyika ‘xikombiso xa vukona bya yena’ (24:3–25:46). ENtshaveni ya Mitlhwari, vadyondzisiwa va yena va n’wi vutisa hi ta ‘xikombiso xa vukona bya yena ni xa makumu ya mafambiselo ya swilo.’ Loko a hlamula Yesu u kombetela emahlweni enkarhini wa tinyimpi, ‘tiko ri ta pfukela tiko ni mfumo wu pfukela mfumo,’ tindlala, ku tsekatseka ka misava, ku andza ka vuhomboloki, ku chumayeriwa ka misava hinkwayo ka “Evhangeli leyi ya Mfumo,” ku vekiwa ka “nandza la tshembekaka, wo tlhariha . . . [ehenhla ka] rifuwo hinkwaro ra [yena]” ni swivumbeko swin’wana swo tala swa xikombiso lexi hlanganeke lexi nga ta fungha ‘ku ta ka N’wana-wa-Munhu eku kwetsimeni ka yena ku ta tshama exiluvelweni xa yena lexo kwetsima.’ (24:3, 7, 14, 45-47; 25:31) Yesu u dlayelela vuprofeta lebyi bya nkoka hi swifaniso swa tintombhi ta khume ni titalenta, leswi tameleke tihakelo leti tsakisaka eka lava xalamukeke ni lava va tshembekaka ni xifaniso xa tinyimpfu ni timbuti, lexi kombaka vanhu lava fanaka ni timbuti lava yaka “eku biweni loku nga heriki, kambe lavo lulama va ta ya evuton’wini lebyi nga heriki.”—25:46.

27. I swiendlakalo swihi leswi funghaka siku ro hetelela ra Yesu emisaveni?

²⁷ Swiendlakalo swa siku ra Yesu ro hetelela (26:1–27:66). Endzhaku ko tlangela Paseka, Yesu u simeka nchumu lowuntshwa ni vaapostola va yena lava tshembekaka, a va rhamba ku dya xinkwa lexi nga hava comela ni vhinyo tanihi swifanekiselo swa miri ni ngati ya yena. Kutani va ya eGetsemani, laha Yesu a khongelaka kona. Kwalaho Yudasi u ta ni ntshungu lowu hlomeke ivi a xenga Yesu hi ku ntswontswa ka ku kanganyisa. Yesu u yisiwa eka muprista lonkulu, naswona vaprista lavakulu ni huvo hinkwayo ya Sanedri va lava vumbhoni byo hemba ehenhleni ka Yesu. Ku pfumelelana ni vuprofeta bya Yesu, Petro wa n’wi landzula loko a ri endzingweni. Yudasi, hi ku kingindziwa hi ripfalo, u lahlela mali yakwe ya ku xenga etempeleni ivi a huma a ya tihinga. Nimixo Yesu u yisiwa emahlweni ka Pilato mufumi wa Rhoma, loyi a n’wi nyikelaka ku beleriwa ehansi ka ntshikilelo lowu humaka eka ntshungu lowu kuceteriwaka hi vaprista lowu huwelelaka wu ku: “Rifu ra yena a ri ve ehenhla ka hina ni le henhla ka vana va hina.” Masocha ya mufumi ma vungunya vuhosi bya yena ivi endzhaku ma n’wi yisa eGologota, laha a vekiwaka exikarhi ka vadyohi vambirhi, ni mfungho lowu nga emombyeni wa yena lowu nge, “Loyi i Yesu, Hosi ya Vayuda.” (27:25, 37) Endzhaku ka tiawara ta ku xanisiwa, Yesu eku heteleleni wa fa kwalomu ka nharhu nindzhenga naswona endzhaku u vekiwa esirheni lerintshwa leri ri nga ra Yosefa wa Arimatiya. Ri ve siku ra xiendlakalo lexikulu ngopfu ematin’wini hinkwawo!

28. I mahungu wahi lama antswaka ngopfu lama Matewu a chaputaka mhaka ya yena ha wona, naswona u gimeta hi xileriso xihi?

²⁸ Ku pfuxiwa ka Yesu ni swiletelo swo hetelela (28:1-20) Matewu sweswi u chaputa mhaka eka yena hi mahungu yo antswa ngopfu. Yesu la feke u pfuxiwile—wa hanya nakambe! Eku sunguleni ka siku ro sungula ra vhiki, Mariya wa Magadala, na “Mariya loyi un’wana” va ta esirheni ivi va twa xitiviso xa ntsumi xa mhaka leyi yo tsakisa. (28:1) Ku tiyisa leswi, Yesu hi byakwe, wa humelela eka vona. Valala va ringeta ni ku lwa ni ntiyiso wa ku pfuxiwa ka yena, va xava masocha lawa a ma ri eku rindzeni esirheni leswaku ma ku, “Vadyondzisiwa va yena va tile ni vusiku, va ta n’wi yiva, hina hi etlele.” Endzhakunyana, le Galeliya, Yesu u na nhlangano wun’wana ni vadyondzisiwa vakwe. Hi xihi xiletelo xakwe xo hambana na vona? Hi lexi: “Yanani eka vamatiko hinkwavo, mi va endla vadyondzisiwa va mina, mi va khuvula hi vito ra Tatana, ni ra N’wana, ni ra Moya lowo Kwetsima.” Xana a va ta va ni vukongomisi entirhweni lowu wo chumayela? Marito yo hetelela ya Yesu lama Matewu a ma rhekhodaka ma nyika xitiyisekiso lexi: “Vonani, ndzi na n’wina masiku hinkwawo, ku ko ku hela misava.”—28:13, 19, 20.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

29. (a) Matewu u tsemakanya a suka eMatsalweni ya Xiheveru a ya eka ya Xigriki hi ndlela yihi? (b) I lunghelo rihi leri tsakeriweke hi Yesu leri ra ha pfulekeleke Vakriste namuntlha?

²⁹ Buku ya Matewu, yo sungula eka Tievhangeli ta mune, hakunene yi nyikela buloho lerinene ku suka eka Matsalwa ya Xiheveru ku ya eka Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki. Handle ko hoxisa, yi hlamusela Mesiya ni Hosi ya Mfumo lowu tshembisiweke wa Xikwembu, yi twarisa swilaveko swa ku va valandzeri va yena ni ku andlala ntirho lowu nga emahlweni ka vona emisaveni. Wo sungula, Yohane Mukhuvuri, ku landzela Yesu, naswona eku heteleleni ku va vadyondzisiwa vakwe va chumayerile va ku, “mfumo wa matilo wu le kusuhi.” Ku tlula kwalaho, xileriso xa Yesu xi fika emakun’wini ya mafambiselo lawa ya swilo: “Kutani Evhangeli leyi ya Mfumo yi ta twarisiwa emisaveni hinkwayo, leswaku yi va vumbhoni eka vanhu va matiko hinkwawo; kutani hi kona makumu ma nga ta fika.” Hakunene a ri ri lunghelo lerinene ni leri hlamarisaka naswona ra ha ri rona, ro hlanganyela entirhweni lowu wa Mfumo ku katsa ni ku ‘endla vanhu va matiko hinkwawo vadyondzisiwa,’ ku tirha hi ku landzela ntila wa N’wini.—3:2; 4:17; 10:7; 24:14; 28:19.

30. Hi xihi xiyenge lexi kongomeke xa Matewu lexi xi xiyiweke hikwalaho ka ntikelo wa xona lowu tirhaka?

³⁰ Evhangeli ya Matewu hakunene i ‘mahungu lamanene.’ Rungula ra yona leri huhuteriweke a ri ri ‘mahungu lamanene’ eka lava va ri hlayiseke eka lembe xidzana ro sungula ra Nguva leyi Tolovelekeke, naswona Yehova Xikwembu u endle leswaku ri hlayisiwa tanihi ‘mahungu lamanene’ ku fikela namuntlha. Hambi ku ri lava nga riki Vakriste va sindzisiwe ku xiya matimba ya Evhangeli leyi, tanihi Mohandas (Mahatma) Gandhi murhangeri wa Mahindu, loyi a vikiweke a ri loyi a byeleke Lord Irwin, khale ka mufumi wa Indiya a ku: “Loko tiko ra wena ni ra mina ma ta hlangana etidyondzweni leti andlariweke hi Kriste eDyondzweni leyi ya le Ntshaveni, hi ta va hi nga tlhantlhanga swiphiqo swa matiko ya hina ntsena, kambe ni swa misava hinkwayo.”f Eka khamba rin’wana Gandhi u te: “Nwanani swinene eswihlobyeni leswi mi nyikiweke swona eDyondzweni ya le Ntshaveni . . . hikuva ku dyondzisa ka Dyondzo a ku endleriwe un’wana ni un’wana wa hina.”g

31. I mani loyi a kombiseke ku tlangela ka xiviri ka xitsundzuxo lexi nga eka Matewu, naswona hikwalaho ka yini swi vuyerisa ku dyondza Evhangeli leyi hi ku phindha-phindha?

³¹ Hambi swi ri tano, misava hinkwayo, ku katsa ni liya yi tivulaka ya Vukriste, yi ya emahlweni ni swiphiqo swa yona. Swi siyeriwe ntlawa wuntsongo wa Vakriste va ntiyiso ku tlangela, ku dyondza ni ku tirhisa Dyondzo ya le Ntshaveni ni xitsundzuxo hinkwaxo xin’wana lexinene xa mahungu lamanene ya Matewu kutani xisweswo wu kuma mimpfuno leyi nga pimekiki. Swa pfuna ku dyondza switsundzuxo leswinene swa Yesu hi ku phindha-phindha ehenhleni ka ku kuma ntsako wa xiviri, kun’we ni le ka mahanyelo lamanene ni vukati, matimba ya rirhandzu, xikhongelo lexi amukelekaka, swa moya swi lwisana ni mimpimanyeto ya swa nyama, ku lava Mfumo ku sungula, ku xixima swilo leswo kwetsima ni ku va la xalamukeke ni ku yingisa. Matewu ndzima 10 yi nyika swiletelo swa Yesu swa ntirho eka lava va nghenelaka ku chumayeriwa ka mahungu lamanene ya “Mfumo wa matilo.” Swifaniso swo tala swa Yesu swi na tidyondzo ta nkoka eka hinkwavo lava nga ‘ni tindleve ta ku yingisa.’ Ku tlula kwalaho, vuprofeta bya Yesu, lebyi fanaka ni ku vhumba ka yena loku xaxametiweke ka ‘xikombiso xa vukona bya yena,’ byi aka ntshembo ni ku langutela loku tiyeke ka vumundzuku.—5:1–7:29; 10:5-42; 13:1-58; 18:1–20:16; 21:28–22:40; 24:3–25:46.

32. (a) Kombisa ndlela leyi vuprofeta byi kombisaka Vumesiya bya Yesu ha yona. (b) I xitiyisekiso xihi lexi tiyeke lexi ku hetiseka loku ku hi nyikaka xona namuntlha?

³² Evhangeli ya Matewu yi tele hi vuprofeta lebyi hetisekeke. Yo tala ya mintshaho yakwe leyi humaka eka Matsalwa lama huhuteriweke ya Xiheveru a yi endleriwe ku komba ku hetiseka loku. Yi nyika vumbhoni lebyi nga kanetekiki bya leswaku Yesu i Mesiya, hikuva a swi nga ta koteka hi laha ku heleleke ku lunghisa vuxokoxoko lebyi hinkwabyo ka ha ri emahlweni. Hi xikombiso, ringanisa Matewu 13:14, 15 na Esaya 6:9, 10; Matewu 21:42 na Psalma 118:22, 23; na Matewu 26:31, 56 na Zakaria 13:7. Ku hetiseka ko tano ku hi nyika xitiyisekiso lexi tiyeke xa leswaku ku vhumba hinkwako ka vuprofeta ka Yesu hi byakwe loku rhekhodiweke hi Matewu, hi nkarhi lowu faneleke ku ta va ntiyiso, loko swikongomelo swa Yehova leswi vangamaka malunghana ni “Mfumo wa matilo” swi hetiseka.

33. I vutivi ni ntshembo wihi leswi varhandzi va ku lulama va nga swi tsakelaka sweswi?

³³ I ndlela muni yonghasi leyi Xikwembu xi pakaniseke ha yona eku vhumbeni ka vutomi bya Hosi ya Mfumo, hambi ku ta fika eka vuxokoxoko lebyitsongo! I ndlela muni yonghasi leyi Matewu leyi huhuteriweke eku rhekhodeni ka ku hetiseka ka vuprofeta lebyi hi ku tshembeka yi pakanisaka ha yona! Loko va ri karhi va tsundzuka ku hetiseka ka vuprofeta ni switshembiso leswi rhekhodiweke ebukwini ya Matewu, varhandzi va ku lulama hakunene va nga fika evutivini ni le ku languteleni ka “Mfumo wa matilo” tanihi xitirho xa Yehova xo kwetsimisa vito ra yena. I Mfumo lowu ha Yesu Kriste lowu nga ta tisa mikateko leyi nga hlamuselekiki ya vutomi ni ntsako eka lava nga ni timbilu letinene ni lava nga ni ndlala emoyeni “loko swilo hinkwaswo swi ta va swi vuyeteriwile, ni N’wana-wa-Munhu a tshamisile exiluvelweni xa yena xo kwetsima.” (Mat. 19:28) Hinkwaswo leswi swi le ka mahungu lamanene lama phyuphyisaka ‘ya Matewu.’

[Tinhlamuselo ta le hansi]