Ndzima 2
Buku Leyi Paluxaka Vutivi Bya Xikwembu
1, 2. Ha yini hi lava nkongomiso wa Muvumbi wa hina?
I MHAKA leyi twisisekaka leswaku Muvumbi wa hina wa rirhandzu a a ta nyika vanhu buku ya ku va letela ni yo va kongomisa. Xana a hi ntiyiso leswaku vanhu va wu lava nkongomiso?
2 Emalembeni yo tlula 2 500 lama hundzeke, muprofeta loyi hi tlhelo a ri n’wamatimu u tsarile: “Munhu l’a fambaka a nga ka a nga lulamisi renḍo ra yena.” (Yeremiya 10:23) Namuntlha, ntiyiso wa marito wolawo wu le rivaleni ku tlula rini na rini. Xisweswo, n’wamatimu William H. McNeill, u ri: “Swilo leswi endliweke hi munhu eka pulanete leyi, i ntlhandlamano lowu nga heriki wa mpfilumpfilu ni ku hahlula fambiselo leri simekiweke ra vanhu.”
3, 4. (a) Xana hi fanele hi yi endlisa ku yini dyondzo ya Bibele? (b) Xana hi ta wu endlisa ku yini nkambisiso wa Bibele ku ya emahlweni?
3 Bibele yi hi nyika nkongomiso wa vutlharhi eka swilo hinkwaswo. I ntiyiso, vo tala va hlamala loko va sungula ku kambisisa Bibele. I buku leyikulu, naswona swiyenge swin’wana swa yona a swi olovi ku swi twisisa. Kambe loko a wu nyikiwe tsalwa ra le nawini leri kombisaka leswi u faneleke ku swi endla leswaku u kuma ndzhaka ya nkoka, xana a wu nga ta tinyika nkarhi wa ku ri hlaya hi vukheta? Loko swiphemu swin’wana swa tsalwa leri swi ku tikela ku swi twisisa, a swi kanakanisi leswaku a wu ta kombela mpfuno wa loyi a nga ni ntokoto etimhakeni teto. Ha yini u nga languti Bibele hi mavonelo lama fanaka? (Mintirho 17:11) Leswi katsekaka i swikulu ku tlula ndzhaka ya swilo leswi vonakaka. Hi laha hi dyondzeke ha kona eka ndzima leyi hundzeke, vutivi bya Xikwembu byi nga yisa evuton’wini lebyi nga heriki.
4 A hi kambisiseni buku leyi paluxaka vutivi bya Xikwembu. Hi ta rhanga hi ku nyikela nkatsakanyo wo koma wa Bibele. Kutani hi ta bula hi swivangelo leswi endlaka vanhu vo tala lava dyondzekeke va pfumela leswaku i Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke.
LESWI BIBELE YI SWI TAMELEKE
5. (a) Xana Matsalwa ya Xiheveru ma tamele yini? (b) Matsalwa ya Xigriki ma tamele yini?
5 Bibele yi tamele tibuku ta 66 leti nga ni swiyenge swimbirhi, leswi hakanyingi swi vitaniwaka Testamente ya Khale ni Testamente Leyintshwa. Tibuku to tano ta Bibele ta 39 ti tsariwe ngopfu-ngopfu hi Xiheveru kasi 27 wa tona hi Xigriki. Matsalwa ya Xiheveru, lama sukelaka eka Genesa ku ya eka Malakiya, ma hlamusela vutumbuluxi swin’we ni malembe yo sungula ya 3 500 ya matimu ya munhu. Loko hi kambisisa xiphemu lexi xa Bibele, hi ta dyondza hi ku tirhisana ka Xikwembu ni Vaisrayele—ku sukela eku velekiweni ka vona tanihi tiko eka lembe-xidzana ra vu-16 B.C.E. ku ya fikela eka lembe-xidzana ra vu-5 B.C.E.a Matsalwa ya Xigriki, lama nga ni tibuku ta Matewu ku ya eka Nhlavutelo, ma vulavula hi tidyondzo ni mintirho ya Yesu Kreste ni vadyondzisiwa vakwe eka lembe-xidzana ro sungula C.E.
6. Ha yini hi fanele ku dyondza Bibele hinkwayo?
6 Van’wana va vula leswaku “Testamente ya Khale” i ya Vayuda naswona “Testamente Leyintshwa” i ya Vakreste. Kambe hi ku ya hi 2 Timotiya 3:16, “Matsalwa lawa hinkwawo ma huhutiwile hi Xikwembu, ma pfuna.” (Xiitaliki i xerhu.) Hikwalaho, dyondzo leyi faneleke ya Matsalwa yi fanele ku katsa Bibele hinkwayo. Entiyisweni, swiyenge haswimbirhi swa Bibele swa hetisisana, swi pfumelelana swinene leswaku swi endla nhloko-mhaka yin’we.
7. Hi xihi xihloko xa Bibele?
7 Kumbexana u ni malembe yo tala u ri karhi u ya eminhlanganweni ya vukhongeri, xisweswo u tshame u twa swiyenge swo karhi swa Bibele swi hlayiwa. Kumbe u nga ha va u hlaye swiyenge swa yona hi wexe. Xana a wu swi tiva leswaku Bibele yi ni xihloko xin’we ku sukela eka Genesa ku ya eka Nhlavutelo? Ina, Bibele hinkwayo yi ni xihloko lexi pfumelelanaka. Hi xihi xihloko xa kona? I ku lweriwa ka mfanelo ya Xikwembu ya ku fuma vanhu ni ku hetiseka ka xikongomelo xa xona xa rirhandzu hi ku tirhisa Mfumo wa xona. Endzhakunyana, hi ta vona ndlela leyi Xikwembu xi nga ta hetisisa xikongomelo lexi ha yona.
8. Xana Bibele yi paluxa yini hi vumunhu bya Xikwembu?
8 Ku engetela eku hlamuseleni ka xikongomelo xa Xikwembu, Bibele yi paluxa ni vumunhu bya xona. Hi xikombiso, eBibeleni hi dyondza leswaku Xikwembu xi ni mintlhaveko ni leswaku minhlawulo leyi hi yi endlaka i ya nkoka eka xona. (Pisalema 78:40, 41; Swivuriso 27:11; Ezekiyele 33:11) Pisalema 103:8-14 yi vula leswaku Xikwembu xi “ni tintŝalo ni ku ṭeṭelela, [xi] hlwela ku kariha, [xi] tele v̌unene.” Xi hi khoma hi tintswalo, xi ‘tsundzuka leswaku hi endliwe hi ntshuri ntsena’ ni leswaku hi tlhelela eka wona loko hi fa. (Genesa 2:7; 3:19) Mawaku timfanelo to hlawuleka swonghasi leti xi ti kombisaka! Xana lexi a hi xona Xikwembu lexi u lavaka ku xi gandzela?
9. Xana Bibele yi hi nyika mavonelo lamanene ya mimpimanyeto ya Xikwembu hi ndlela yihi, naswona hi nga vuyeriwa njhani eka vutivi byo tano?
9 Bibele yi hi nyika mavonelo lamanene ya mimpimanyeto ya Xikwembu. Minkarhi yin’wana yi vekiwa tanihi milawu. Hambi swi ri tano, hakanyingi yi kombisiwa hi misinya ya milawu leyi dyondzisiwaka hi swikombiso swa xiviri. Xikwembu xi endle leswaku ku tsariwa swiendlakalo swin’wana swa khale ematin’wini ya Israyele leswaku swi hi pfuna. Timhaka leti ta ntiyiso ti kombisa leswi humelelaka loko vanhu va endla swilo hi ku pfumelelana ni xikongomelo xa Xikwembu, swin’we ni vuyelo lebyi khomisaka gome loko va teka ndlela ya vona vini. (1 Tihosi 5:4; 11:4-6; 2 Tikronika 15:8-15) A swi kanakanisi leswaku ku hlaya timhaka to tano ta xiviri evuton’wini swi ta khumba timbilu ta hina. Loko hi ringeta ku swi vona hi mahlo ya mianakanyo swiendlakalo leswi tsariweke, hi nga vona vanhu lava katsekaka eka swona. Xisweswo, hi nga pfuneka eka swikombiso leswinene naswona hi nga papalata mintlhamu leyi phaseke vadyohi. Hambi swi ri tano, xivutiso lexi xa nkoka xi lava nhlamulo: Hi nga tiyiseka njhani leswaku leswi hi swi hlayaka eBibeleni swi huhuteriwe hi Xikwembu hakunene?
XANA U NGA YI TSHEMBA BIBELE?
10. (a) Ha yini van’wana va ehleketa leswaku Bibele yi hundzeriwe hi nkarhi? (b) Xana 2 Timotiya 3:16, 17 yi hi byela yini hi Bibele?
10 Kumbexana u swi xiyile leswaku tibuku to tala leti nyikaka xitsundzuxo ti hundzeriwa hi nkarhi endzhaku ka malembe ma nga ri mangani. Ku vuriwa yini hi Bibele? I ya khale swinene, naswona se ku hundze malembe ya kwalomu ka 2 000 ku sukela loko ku tsariwe marito ya yona yo hetelela. Hikwalaho van’wana va anakanya leswaku a yi tirhi eka nguva ya hina. Kambe loko Bibele yi huhuteriwe hi Xikwembu, ndzayo ya yona yi fanele yi tirha nkarhi hinkwawo ku nga khathariseki vukhale bya yona. Matsalwa ma fanele ni sweswi “ma pfuna ku dyondzisa, ni ku laya, ni ku ololoxa, ni ku tolovetisa leswo lulama, leswaku mutirheli wa Xikwembu a va la hetisekeke, a tilulamisela ku endla ntirho wun’wana ni wun’wana lowunene.”—2 Timotiya 3:16, 17.
11-13. Ha yini hi vula leswaku Bibele ya pfuna namuntlha?
11 Nkambisiso wa vukheta wu paluxa leswaku misinya ya milawu ya Bibele namuntlha yi tirha hi laha a yi tirha ha kona enkarhini lowu yi sunguleke ku tsariwa ha wona. Hi xikombiso, malunghana ni mahanyelo ya vanhu, Bibele yi nyika ku twisisa lokukulu loku tirhaka eka rixaka rin’wana ni rin’wana ra vanhu. Leswi hi nga swi vona hi ku olova eDyondzweni ya Yesu ya le Ntshaveni, leyi kumekaka ebukwini ya Matewu, ndzima 5 ku ya ka 7. Dyondzo leyi yi tsakise mufi Mohandas K. Gandhi, loyi a a ri murhangeri wa le India, lerova ku vikiwa leswaku u byele mutirhela-mfumo wa le Britain a ku: “Loko tiko ra wena ni ra mina mo hlanganisiwa hi tidyondzo leti andlariweke hi Kreste eDyondzweni leyi ya le Ntshaveni, hi ta va hi nga tlhantlhanga swiphiqo swa matiko ya hina ntsena, kambe ni swa misava hinkwayo.”
12 A swi hlamarisi leswi vanhu va tsakisiwaka hi tidyondzo ta Yesu! EDyondzweni ya le Ntshaveni, u hi kombise ndlela yo kuma ntsako wa ntiyiso. U hlamusele ndlela yo herisa timholovo. Yesu u nyikele swiletelo malunghana ni ku khongela. U kombise langutelo ra vutlharhi malunghana ni swilo leswi vonakaka, a nyikela ni Nawu-nsinya wa ku va ni vuxaka lebyi faneleke ni van’wana. Tin’wana ta tinhla leti a ti hlanganiseke edyondzweni leyi a ku ri ndlela yo vona vuxisi bya vukhongeri ni ndlela yo kuma vumundzuku lebyi sirhelelekeke.
13 EDyondzweni ya le Ntshaveni ni le ka matluka ya yona hinkwawo, Bibele yi swi veka erivaleni leswi hi faneleke ku swi endla ni ku swi papalata leswaku hi antswisa swiyimo swa hina evuton’wini. Ndzayo ya yona ya tirha swinene lerova mudyondzisi un’wana u susumeteleke ku vula a ku: “Hambi leswi ndzi nga muleteri wa xikolo xa le henhla la nga ni bachelor’s degree ni master’s degree, ni leswi ndzi hlayeke tibuku to tala swinene malunghana ni xiyimo xa mianakanyo ni ntivo-miehleketo, ndzi kume leswaku ndzayo ya Bibele etimhakeni to tanihi ku va ni vukati lebyi humelelaka, ku papalata ku va ni vana lava tsemeke mibya, ni ndlela yo kuma vanghana ni ku va hlayisa, yi le henhla swinene ku tlula xin’wana ni xin’wana lexi ndzi xi hlayeke kumbe lexi ndzi xi dyondzeke ayunivhesiti.” Ku engetela emhakeni ya ku tirha ka yona ni ku va enkarhini, Bibele ya tshembeka.
YA PAKANISA NASWONA YA TSHEMBEKA
14. Xana i yini leswi kombisaka leswaku Bibele yi kongomile hi tlhelo ra sayense?
14 Hambi leswi Bibele yi nga riki buku ya sayense, ya pakanisa hi tlhelo ra sayense. Hi xikombiso, enkarhini lowu vanhu vo tala a va vula leswaku misava i xiphepherhele, muprofeta Esaya u yi vitane “širenḍev̌utana” (hi Xiheveru, chugh, lexi laha xi nyikaka mongo wa “bolo”). (Esaya 40:22) Mianakanyo ya leswaku misava yi fana ni bolo a yi nga amukeleki ngopfu ku fikela eka magidi ya malembe endzhaku ka siku ra Esaya. Ku tlula kwalaho, Yobo 26:7—leyi tsariweke emalembeni yo tlula 3 000 lama hundzeke—yi vula leswaku Xikwembu xi “lengeleta misav̌a e henhla ka hav̌a.” Xidyondzi xin’wana xa Bibele xi ri: “Leswaku Yobo u wu tive njhani ntiyiso lowu kombisiwaka hi ntivo-tinyeleti, wa leswaku misava yi lenga ehenhla ka hava empfhukeni lowu nga riki na nchumu, i mhaka leyi nga twisisekiki hi ku olova eka lava kanetaka leswaku Matsalwa yo Kwetsima ma huhuteriwile.”
15. Xana ku tshembela eBibeleni ku tiyisiwa njhani hi ndlela ya yona yo vika timhaka?
15 Ndlela yo vika timhaka leti kumekaka eBibeleni na yona yi tiyisa ku tshembela ka hina ebukwini leyi ya khale swinene. Hi laha ku hambaneke ni mintsheketo, swiendlakalo leswi kumekaka eBibeleni swi fambisana ni vanhu ni masiku yo karhi. (1 Tihosi 14:25; Esaya 36:1; Luka 3:1, 2) Naswona hambi leswi van’wamatimu va khale minkarhi yo tala a va ndhundhuzela ku hlula ka vafumi va vona ni ku fihla ku hluriwa ni swihoxo swa vona, vatsari va Bibele a va ba nhloko ya mhaka va tlhela va tshembeka—hambi ku ri hi swidyoho swa vona leswikulu.—Tinhlayo 20:7-13; 2 Samuwele 12:7-14; 24:10.
BUKU YA VUPROFETA
16. Hi byihi vumbhoni lebyi tiyeke swinene bya leswaku Bibele yi huhuteriwe hi Xikwembu?
16 Vuprofeta lebyi se byi hetisekeke byi nyikela vumbhoni lebyi tiyeke bya leswaku Bibele yi huhuteriwe hi Xikwembu. Bibele yi tamele vuprofeta byo tala lebyi hetisekeke hi xitalo. Swi le rivaleni leswaku vanhu ntsena a va nge swi endli leswi. Kutani, xana vuprofeta lebyi byi huma kwihi? Bibele hi yoxe yi vula leswaku “ku hava rito ni rin’we ra vaprofeta leri teke hi ku titwa ka munhu, kambe vanhu lava susumetiweke hi Moya lowo Kwetsima [kumbe moya lowu tirhaka wa Xikwembu], va vurile leswi humaka eka Xikwembu.” (2 Petro 1:21) Xiya swikombiso swin’wana.
17. Hi byihi vuprofeta lebyi vhumbheke ku wa ka Babilona, naswona byi hetiseke njhani?
17 Ku wa ka Babilona. Esaya swin’we na Yeremiya va vhumbhe ku wisiwa ka Babilona hi Vameda ni Vaperesi. Lexi xiyekaka, vuprofeta bya Esaya malunghana ni xiendlakalo lexi byi tsariwe emalembeni ya kwalomu ka 200 Babilona ri nga si lovisiwa! Tinhla leti landzelaka ta vuprofeta, sweswi se i timhaka leti tsariweke kahle ta matimu: ku oma ka Nambu wa Yufrata hi ku hambukisiwa ka mati ya wona ma ya etiveni leri endliweke (Esaya 44:27; Yeremiya 50:38); ku pfumaleka ka nsirhelelo etinyangweni ta le nambyeni wa Babilona (Esaya 45:1); ni ku hlula ka mufumi loyi a a vuriwa Korexe.—Esaya 44:28.
18. Xana vuprofeta bya Bibele byi hetiseke njhani hi ku vekiwa ni ku wa ka ‘hosi ya Magriki’?
18 Ku vekiwa ni ku wa ka ‘hosi ya Magriki.’ Exivonweni, Daniyele u vone xiphongho xi wisa khuna, xi tshova timhondzo ta rona timbirhi. Kutani, ku tshoveka rimhondzo lerikulu ra xiphongho, ivi ku mila timhondzo ta mune ematshan’weni ya rona. (Daniyele 8:1-8) Daniyele u hlamuseriwe leswi: “Khuna rolero u ri v̌oneke ri ri ni timhonḍo timbiri, i tihosi ta v̌a-Meda ni v̌a-Persia; šiphongo i hosi ya [Vagriki]; kutani rimhonḍo le’ro leha le’ri nge maav̌eni ya mahlo ya šona, i hosi yo sungula. Rimhonḍo leri loko ri ṭhov̌ekile, kutani timhonḍo ta mune ti mila e maṭhaṅweni ya rona, hi leŝaku ku fuma ka mune ku ta huma e tikweni lero, kambe ku nga ka ku nga v̌i na matimba ya rona.” (Daniyele 8:20-22) Hi ku fambisana ni vuprofeta lebyi, endzhaku ka malembe-xidzana mambirhi, ‘hosi ya Magriki,’ Alexander Lonkulu, u hlule Mfumo wa Vameda ni Vaperesi wa timhondzo timbirhi. Alexander u fe hi 323 B.C.E., naswona eku heteleleni u siviwe hi mune wa tindhuna takwe. Hambi swi ri tano, mimfumo leyi landzeleke a yi kalanga yi ringana ni matimba ya mfumo wa Alexander.
19. Hi byihi vuprofeta lebyi hetisekeke malunghana na Yesu Kreste?
19 Vutomi bya Yesu Kreste. Matsalwa ya Xiheveru ma ni vuprofeta byo tala lebyi hetisisiweke hi ku tswariwa, vutirheli, rifu ni ku pfuxiwa ka Yesu eku feni. Hi xikombiso, malembe yo tlula 700 ka ha ri emahlweni, Mikiya u vhumbhe leswaku Mesiya, kumbe Kreste, a a ta tswaleriwa eBetlehema. (Mikiya 5:2; Luka 2:4-7) Esaya nakulobye wa Mikiya u vhumbhe leswaku Mesiya a a ta biwa ni ku tshwuteriwa. (Esaya 50:6; Matewu 26:67) Ka ha sale malembe ya 500, Zakariya u vhumbhe leswaku Mesiya a a ta xengiwa hi mali ya tisilivhere ta 30. (Zakariya 11:12; Matewu 26:15) Ka ha sale malembe yo tlula gidi, Davhida u vhumbhe swiyimo leswi fambelanaka ni rifu ra Yesu Mesiya. (Pisalema 22:7, 8, 18; Matewu 27:35, 39-43) Naswona ka ha sale malembe-xidzana ya kwalomu ka ntlhanu, vuprofeta bya Daniyele byi paluxe nkarhi lowu Mesiya a a ta humelela ha wona ni nkarhi wa ku leha ka vutirheli byakwe swin’we ni nkarhi wa rifu rakwe. (Daniyele 9:24-27) Leswi ko va swikombiso ntsena swa vuprofeta lebyi hetisekeke ha Yesu Kreste. U ta kuma swi vuyerisa loko u hlaya leswi engetelekeke ha yena endzhakunyana.
20. Xana rhekhodo ya Bibele leyi pakanisaka ya vuprofeta lebyi se byi hetisekeke yi fanele ku hi nyika ntshembo wihi?
20 Vunyingi bya vuprofeta byin’wana bya Bibele lebyi tekaka nkarhi wo leha se byi hetisekile. U nga ha vutisa, ‘Kambe xana leswi swi byi khumba njhani vutomi bya mina?’ Ina, loko munhu wo karhi a hete malembe yo tala a ku byela ntiyiso, xana a wu to pfuketana u nga n’wi tshembi loko a ku byela swin’wana leswintshwa? E-e! Xikwembu xi vule ntiyiso eBibeleni hinkwayo. Xana leswi a swi fanelanga swi aka ntshembo wa wena eka leswi Bibele yi swi tshembisaka, tanihi vuprofeta bya yona malunghana ni paradeyisi leyi taka ya laha misaveni? Hakunene, hi nga va ni ntshembo wo fana ni wa Pawulo, ku nga un’wana wa vadyondzisiwa va Yesu va lembe-xidzana ro sungula, loyi a tsaleke leswaku ‘Xikwembu a xi nge hembi.’ (Tito 1:2) Ku tlula kwalaho, loko hi hlaya Matsalwa ni ku tirhisa ndzayo ya wona, hi tirhisa vutlharhi lebyi vanhu va nga ta ka va nga byi fikeleli hi voxe, hikuva Bibele i buku leyi paluxaka vutivi bya Xikwembu lebyi yisaka evuton’wini lebyi nga heriki.
‘HLAKULELA KU NAVELA’ VUTIVI BYA XIKWEMBU
21. Xana u fanele ku endla yini loko swilo swin’wana leswi u swi dyondzaka eBibeleni swi tikomba swi hlamarisa?
21 Loko u ri karhi u dyondza Bibele, swi nga ha endleka leswaku u dyondza swilo leswi hambaneke ni leswi u dyondzisiweke swona enkarhini lowu hundzeke. U nga ha tlhela u kuma ni leswaku mikhuva yin’wana ya vukhongeri leyi a wu yi teka yi ri ya nkoka a yi xi tsakisi Xikwembu. U ta tiva leswaku Xikwembu xi ni mimpimanyeto ya leswo lulama ni leswo biha, leyi tlulaka leyi tolovelekeke emisaveni leyi, leyi nga ni vutilawuri. Leswi swi nga ha ku hlamarisa eku sunguleni. Kambe lehisa mbilu! Kambisisa Matsalwa hi vukheta leswaku u kuma vutivi bya Xikwembu. Amukela mhaka ya leswaku ndzayo ya Bibele yi nga ha tshuka yi lava leswaku u lulamisa mianakanyo ni swiendlo swa wena.
22. Ha yini u dyondza Bibele, naswona u nga va pfuna njhani van’wana leswaku va swi twisisa leswi?
22 Vanghana lavanene ni maxaka va nga kaneta dyondzo ya wena ya Bibele, kambe Yesu u te: “Un’wana ni un’wana la nga ta ndzi vula emahlweni ka vanhu, na mina ndzi ta n’wi vula emahlweni ka Tata wa mina la nge matilweni. Kambe un’wana ni un’wana la nga ta ndzi landzula emahlweni ka vanhu, na mina ndzi ta n’wi landzula emahlweni ka Tata wa mina la nge matilweni.” (Matewu 10:32, 33) Van’wana va nga ha ehleketa leswaku u ta tihlanganisa ni mpambukwa kumbe u hundzuka munhu la hisekelaka etlhelo. Hambi swi ri tano, entiyisweni lexi u tikarhatelaka xona i ku kuma vutivi bya Xikwembu ni bya ntiyiso wa xona. (1 Timotiya 2:3, 4) Leswaku u pfuna van’wana va twisisa leswi, va anakanyele, u nga holovi loko u vulavula na vona hi leswi u swi dyondzaka. (Vafilipiya 4:5) Tsundzuka leswaku vo tala va ‘kokiwa handle ka rito’ loko va vona vumbhoni bya leswaku vutivi bya Bibele bya va pfuna vanhu hakunene.—1 Petro 3:1, 2.
23. Xana u nga ‘hlakulela ku navela’ vutivi bya Xikwembu hi ndlela yihi?
23 Bibele ya hi khongotela: “Tanihi swihlangi leswa ha ku velekiwaka, mi fanele ku navela ntswamba lowu tengeke wa moya.” (1 Petro 2:2) Xihlangi xi tshembela eka swakudya swa mana wa xona naswona xi lwela leswaku xilaveko xexo xi enerisiwa. Hi laha ku fanaka, hi titshege hi vutivi lebyi humaka eka Xikwembu. ‘Hlakulela ku navela’ Rito ra xona hi ku ya emahlweni ni dyondzo ya wena. Kunene, swi endle pakani ya wena ku hlaya Bibele siku na siku. (Pisalema 1:1-3) Leswi swi ta ku tisela mikateko leyi fuweke, hikuva Pisalema 19:11 yi vula leswi hi milawu ya Xikwembu: ‘Loyi a yi hlayisaka u ni hakelo leyikulu.’
[Nhlamuselo ya le hansi]
a B.C.E. swi vula “before the Common Era [emahlweni ka Nguva leyi Tolovelekeke],” ku nga nhlamuselo leyi kongomeke swinene ku tlula B.C. (“before Christ [emahlweni ka Kreste]”). C.E. swi vula “Common Era [Nguva leyi Tolovelekeke],” leyi hakanyingi yi vitaniwaka A.D. leyi yimelaka anno Domini, leswi vulaka “elembeni ra Hosi ya hina.”
KAMBELA VUTIVI BYA WENA
Xana Bibele yi hambane ni tibuku tin’wana hi tindlela tihi?
Ha yini u fanele u tshemba Bibele?
I yini lexi ku kombisaka leswaku Bibele i Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke?
[Bokisi leri nga eka tluka 14]
TIRHISA BIBELE YA WENA SWINENE
Ku tolovela Bibele a swi nonon’hwi ngopfu. Tirhisa tluka ra yona ra leswi nga endzeni leswaku u tiva ntlhandlamano wa tibuku ta Bibele ni lomu ti kumekaka kona.
Tibuku ta Bibele ti ni tindzima ni tindzimana leti kumekaka hi ku olova. Ku avanyisiwa hi tindzima ku nghenisiwe hi lembe-xidzana ra vu-13, naswona swi tikomba onge mukandziyisi wa Mufurwa wa lembe-xidzana ra vu-16 hi yena a avanyiseke Matsalwa ya Xigriki ma va ni tindzimana leti nga kona namuntlha. Bibele yo sungula leyi heleleke leyi a yi ri ni tinomboro ta tindzima ni tindzimana a ku ri nkandziyiso wa Xifurwa, lowu humesiweke hi 1553.
Loko ku kombisiwa matsalwa ebukwini leyi, nhlayo yo sungula yi kombisa ndzima, kasi ya vumbirhi yi kombisa ndzimana. Hi xikombiso, loko ku tsariwe “Swivuriso 2:5” swi vula buku ya Swivuriso, ndzima 2, ndzimana 5. Loko u languta matsalwa lama kombisiweke, swi ta hatla swi ku olovela ku kuma tindzimana ta Bibele.
Ndlela leyinene ya ku tolovela Bibele i ku yi hlaya siku na siku. Swi nga ha tikomba swi nonon’hwa loko wa ha sungula. Kambe loko u hlaya tindzima tinharhu ku ya ka ntlhanu hi siku, hi ku ya hi ku leha ka tona, u ta heta ku hlaya Bibele hi lembe. Swi nga va njhani loko wo sungula namuntlha?
[Bokisi leri nga eka tluka 19]
BIBELE—BUKU LEYI HLAWULEKEKE
• Bibele yi “huhutiwile hi Xikwembu.” (2 Timotiya 3:16) Hambi leswi marito ya yona ma tsariweke hi vanhu, Xikwembu xi kongomise mianakanyo ya vona, hikwalaho Bibele i ‘rito ra Xikwembu’ hakunene.—1 Vatesalonika 2:13.
• Bibele yi tsariwe hi nkarhi wo ringana malembe-xidzana ya 16, hi vanhu va kwalomu ka 40, va swiyimo swo hambana-hambana. Hambi swi ri tano, hinkwayo ka yona ya pfumelelana ku sukela eku sunguleni ku ya emakumu.
• Bibele yi pone nkaneto lowukulu swinene ku tlula buku yihi na yihi. Enkarhini wa Malembe ya le Xikarhi, vanhu va hisiwe emhandzini hikwalaho ko kumiwa va ri ni kopi ya Matsalwa ntsena.
• Bibele yi famba emahlweni hi ku xaviwa emisaveni. Yi hundzuluxeriwe hi tindzimi to tlula 2 000, hinkwayo ka yona kumbe xiphemu xa yona. Ku kandziyisiwe magidi ya timiliyoni ta tikopi naswona ku hava ndhawu leyi nga riki na yona emisaveni.
• Xiyenge xa khale swinene xa Bibele i xa lembe-xidzana ra vu-16 B.C.E. Xi ve kona emahlweni ka ku humelela ka Rig-Veda ya Mahindu (kwalomu ka 1300 B.C.E.), kumbe “Nawu Wa Swirhundzu Swinharhu” wa Mabudha (wa lembe-xidzana ra vuntlhanu B.C.E.), kumbe Korani ya Maislem (ya lembe-xidzana ra vunkombo C.E.), swin’we ni Nihongi ya Mashinto (720 C.E.).
[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 20]