Ndzima Ya Khume-ntlhanu
Ku Xixima Vatswari Va Hina Lava Dyuhaleke
1. I yini lexi hi xi kolotaka vatswari va hina, xisweswo xana hi fanele hi titwisa ha yini ha vona naswona hi fanele hi va khomisa ku yini?
WANUNA wo tlhariha wa khale swinene u tsundzuxile: “Yingisa tata wa wena l’a ku v̌elekeke, u nga monyi mana wa wena loko a dyuharile.” (Swivuriso 23:22) U nga ha vula u ku: ‘A ndzi nge pfuki ndzi swi endlile sweswo!’ Ematshan’weni yo monya vamana wa hina—kumbe vatata wa hina—vunyingi bya hina ha va rhandza swinene. Ha swi xiya leswaku ha va kolota swinene. Xo sungula, vatswari va hina va hi nyike vutomi. Hambileswi Yehovha a nga Xihlovo xa vutomi, handle ka vatswari va hina a hi nga ta va kona. Eka hinkwaswo leswi hi nga swi nyikaka vatswari va hina, a xi kona lexi tlulaka vutomi hi byoxe. Kutani, anakanya hi ku tikarhata ka vona, nkhathalelo wa vona wa rirhandzu, timali ta vona ni nyingiso wa vona wa rirhandzu, leswi va swi nyikelaka ku pfuna n’wana leswaku a suka evuhlangini a va munhu lonkulu. Xisweswo, swa twala, leswi Rito ra Xikwembu ri tsundzuxaka: “U va ni xichavo eka tata wa wena ni ka mana wa wena . . . leswaku u kateka, ni leswaku u hanya masiku layo tala emisaveni leyi”!—Vaefesa 6:2, 3.
KU XIYA SWILAVEKO SWA MINTLHAVEKO
2. Xana vana lava kuleke va nga yi nyikela njhani ‘hakelo leyi faneleke’ eka vatswari va vona?
2 Muapostola Pawulo u tsalele Vakreste a ku: “Vana kumbe vatukulu, a va rhange va dyondza tifanelo ta vona ta vukhongeri hi tlhelo ra ndyangu wa ka vona, va endla swin’wana ku nkhensa vatswari va vona, hikuva hi swona leswi amukelekaka emahlweni ka Xikwembu.” (1 Timotiya 5:4) Vana lava kuleke va nyikela ‘mfanelo’ leyi hi ku kombisa ku tlangela malembe lawa vatswari ni vakokwa wa vona va ma heteke va ri karhi va va kombisa rirhandzu, va va tirhela ni ku va khathalela. Ndlela yin’wana leyi vana va nga endlaka leswi ha yona i ku tsundzuka leswaku ku fana ni vanhu hinkwavo, lava kuleke va swi lava ku rhandziwa ni ku tiyisekisiwa leswaku va rhandziwa—hakanyingi va swi lava ngopfu leswi. Ku fana na hina hinkwerhu, va swi lava ku titwa va tekiwa va ri va nkoka. Va swi lava ku vona leswaku vukona bya vona i bya nkoka.
3. Xana hi nga va xixima njhani vatswari na vakokwana?
3 Xisweswo hi nga xixima vatswari va hina ni vakokwa wa hina hi ku va byela leswaku ha va rhandza. (1 Vakorinto 16:14) Loko vatswari va hina va nga tshami na hina, hi fanele hi tsundzuka leswaku va nga swi tsakela swinene loko hi tinyika nkarhi wo vulavurisana na vona. Papila ro tsakisa, ku ba riqingho kumbe ku va endzela swi nga va endla va tsaka swinene. Miyo, la tshamaka eJapani, loko a ri ni malembe ya 82 hi vukhale u tsarile a ku: “N’wana wa mina wa nhwanyana, [loyi nuna wakwe a nga mulanguteri la famba-fambaka] u ri: ‘Manana, hi kombela u “famba-famba” na hina.’ U ndzi rhumelela xiyimiso xa laha va nga ta endzela kona ni nomboro ya riqingho ya laha va nga ta va va ri kona vhiki rin’wana ni rin’wana. Ndza swi kota ku pfula mepe wa mina ivi ndzi ku: ‘Aha. Sweswi va laha!’ Minkarhi hinkwayo ndzi nkhensa Yehovha hi mikateko yo va ni n’wana wo tano.”
KU PFUNETA HI SWILAVEKO SWA NYAMA
4. Xana mukhuva wa vukhongeri wa Vayuda wu ku khutaze njhani ku khoma vatswari lava dyuhaleke hi ndlela ya tihanyi?
4 Xana ku xixima vatswari va wena swi katsa ku khathalela swilaveko swa vona swa nyama? Ina. Hakanyingi swi katsa sweswo. Esikwini ra Yesu varhangeri va vukhongeri va Vayuda a va landzelela mukhuva wa leswaku loko munhu a vula leswaku mali kumbe nhundzu yakwe i “mhamba leyi hlayiseriweke Xikwembu,” a a ntshunxekile eka vutihlamuleri byo yi tirhisela ku khathalela vatswari vakwe. (Matewu 15:3-6) Vona tihanyi tonghasi! Kahle-kahle, varhangeri lava va vukhongeri a va khutaza vanhu leswaku va nga va xiximi vatswari va vona, kambe leswaku va va khoma hi tihanyi hi ku va tsona swilaveko swa vona, hi vutianakanyi. A hi fanelanga hi swi endla sweswo!—Deteronoma 27:16.
5. Ku nga khathariseki malunghiselelo lama nyikeriwaka hi tihulumendhe ta matiko man’wana, ha yini ku xixima vatswari va wena nkarhi wun’wana swi katsa ku va pfuna hi tlhelo ra timali?
5 Ematikweni yo tala namuntlha, minongonoko leyi seketeriwaka hi hulumendhe ya swi enerisa swilaveko swin’wana swa nyama swa lava dyuhaleke, swo tanihi swakudya, swiambalo ni vutumbelo. Ku tlhandlekela kwalaho, vadyuhari hi voxe va nga ha va va swi kotile ku tivekela mali yo yi tirhisa loko se va dyuharile. Kambe loko mali yoleyo yi hela kumbe yi nga eneli, vana va xixima vatswari va vona hi ku endla leswi va nga swi kotaka leswaku va enerisa swilaveko swa vatswari va vona. Kahle-kahle, ku khathalela vatswari lava kuleke i xikombiso xa ku chava Xikwembu, hi leswaku, i ku tinyiketela ka munhu eka Yehovha Xikwembu, Musunguri wa lunghiselelo ra ndyangu.
RIRHANDZU NI KU TINYIKETELA KU PFUNA
6. Hi wahi malunghiselelo ya vutshamo lawa van’wana va ma endlaka leswaku va ta kota ku langutela swilaveko swa vatswari va vona?
6 Vana vo tala lava kuleke va enerise swilaveko swa vatswari va vona lava tsaneke hikwalaho ka ku dyuhala, hi rirhandzu ni ku tiyimisela ku pfuna. Van’wana va teke vatswari va vona va ya tshama na vona emakaya ya vona kumbe va rhurha leswaku va va ekusuhi na vona. Van’wana va suke va ya tshama ni vatswari va vona. Hakanyingi, malunghiselelo yo tano ma tikombe ma ri nkateko eka vatswari ni vana.
7. Ha yini swi ri swinene ku ka u nga hatliseli ku endla swiboho malunghana ni vatswari lava dyuhaleke?
7 Kambe, minkarhi yin’wana, ku rhurha koloko a ku vi na vuyelo lebyinene. Ha yini? Kumbexana hi leswi swiboho swa kona swi tekeriwaka ehenhla kumbe swi vangiwaka hi mintlhaveko ntsena. Bibele hi vutlhari ya tsundzuxa: “L’a nga ni ku anakanya o šiya laha a kanḍiyaka kona.” (Swivuriso 14:15) Hi xikombiso, a hi nge mana wa wena la dyuhaleke swa n’wi tikela ku tshama a ri yexe naswona u vona onge a nga ha pfuneka loko o ta a ta tshama na wena. Loko u lava ku xiya magoza ya wena hi vutlharhi, u nga ha xiya leswi landzelaka: Kahle-kahle swilaveko swakwe hi swihi? Xana swi kona swipfuneto swo karhi kumbe leswi seketeriwaka hi mfumo leswi nga n’wi pfunaka? Xana wa swi tsakela ku rhurha? Loko a swi tsakela, xana vutomi byakwe byi ta khumbeka hi tindlela tihi? Xana u ta boheka ku siya vanghana vakwe? Xana leswi swi nga n’wi khumba njhani emintlhavekweni? Xana mi vulavurile na yena hi swilo leswi? Xana ku rhurha koloko ku ta ku khumbisa ku yini wena, munghana wa wena, vana va wena n’wini? Loko mana wa wena a lava nkhathalelo, u ta khathaleriwa hi mani? Xana vutihlamuleri lebyi mi nga pfunana ha byona? Xana mi kanerile hi mhaka leyi swin’we ni hinkwavo lava nga ta khumbeka hi ku kongoma?
8. I vamani lava u nga ha kotaka ku vulavula na vona loko u endla xiboho malunghana ni ndlela yo pfuna vatswari va n’wina lava dyuhaleke?
8 Tanihi leswi vutihlamuleri byo khathalela byi katsaka ni vana hinkwavo endyangwini, swi nga ha va swinene ku hlangana tanihi ndyangu mi vulavula leswaku hinkwavo va kota ku va ni xiphemu eku endleni ka swiboho. Ku vulavula ni vakulu evandlheni ra Vukreste kumbe ni vanghana lava tshameke va langutana ni xiyimo xo tano swi nga ha pfuna na swona. Bibele ya tsundzuxa: “Makungu ma hluleka laha ku nga riki na marito ya ku tsundzuxana‚ kambe laha ku nga ni vatsundzuxi vo tala ku ni ku humelela.”—Swivuriso 15:22, NW.
MI VA NI NTWELA-VUSIWANA NI KU TWISISA
9, 10. (a) Ku nga khathariseki ku dyuhala ka vona, i yini leswi faneleke swi tsundzukiwa malunghana ni vadyuhari? (b) Eka goza rihi na rihi leri n’wana la kuleke a ri tekaka malunghana ni vatswari vakwe, i yini lexi a faneleke a va nyika xona minkarhi hinkwayo?
9 Ku xixima vatswari va hina lava dyuhaleke swi lava ntwela-vusiwana ni ku twisisa. Loko malembe ma ri karhi ma famba, vanhu lava kuleke va nga ha swi kuma swi tika ku famba, ku dya ni ku tsundzuka swilo. Va nga ha lava mpfuno. Hakanyingi vana va tala ku vilela ngopfu hi vuhlayiseki bya vona kutani va ringeta ku nyikela nkongomiso. Kambe vadyuhari i vanhu lava kuleke lava hlengeleteke vutlharhi ni ntokoto hi malembe yo tala, va hete malembe yo tala va ri karhi va tikhathalela ni ku endla swiboho swa vona vini. Naswona va nga ha titeka va ri vatswari naswona va nga ri vanhu lava kuleke. Vatswari lava va vonaka onge vutomi bya vona se byi lawuriwa hi vana va vona va nga ha khomiwa hi gome kumbe va hlundzuka. Van’wana va nga ha monya ni ku lwisana ni matshalatshala lama vonakaka ma ri ya ku va tekela ku tiyimela ka vona.
10 A wu kona ntlhantlho wo olova etimhakeni to tano, kambe i swinene ku pfumelela vatswari lava dyuhaleke leswaku va tilangutela hi voxe ni ku tiendlela swiboho swa vona vini hi laha va nga kotaka ha kona. A hi vutlharhi ku endlela vatswari va wena xiboho u nga si vulavula na vona ku sungula. Va nga ha va va tsanile swinene. Va pfumelele va endla leswi va ha kotaka ku tiendlela swona. U nga ha kuma leswaku loko u nga byi lawuri ngopfu vutomi bya vatswari va wena, vuxaka bya wena na vona byi nga antswa swinene. Va ta tsaka, na wena u ta tsaka. Hambiloko u boheka ku sindzisa eka swilo swin’wana leswi nga ta va pfuna, ku xixima vatswari va wena swi lava leswaku u va nyika xindzhuti ni xichavo lexi va faneleke. Rito ra Xikwembu ra tsundzuxa: “U ta yima e mahlweni ka misisi le’ya timpfu, u šišima nkulukumba.”—Levhitika 19:32.
KU HLAYISA LANGUTELO LERINENE
11-13. Loko vuxaka exikarhi ka n’wana la kuleke ni vatswari vakwe a byi nga ri byinene enkarhini lowu hundzeke, xana a nga endla yini leswaku a tama a ha langutana ni ntlhontlho wo va khathalela emalembeni ya vona ya vudyuhari?
11 Nkarhi wun’wana xiphiqo lexi vana lava kuleke va langutanaka na xona eku xiximeni ka vatswari va vona lava kuleke xi katsa vuxaka lebyi a va ri na byona ni vatswari va vona khale. Kumbexana tata wa wena a nga ri na mhaka na wena naswona a nga ri na rirhandzu, mana wa wena a karhata naswona a ri ni tihanyi. U nga ha titwa u nyangatseka ni sweswi, u hlundzuka kumbe u twa ku vava hikuva a va nga ri vatswari lava a wu navela onge va nga va vona. Xana u nga yi hlula mintlhaveko yo tano?a
12 Basse, loyi a kuleleke eFinland, u ri: “Tata wa mina wa vumbirhi a a ri ndhuna ya SS le Jarimani ra Manazi. A hatla ku hlundzuka, naswona a ri ni khombo swinene. Hakanyingi a ba mana wa mina ndzi lo n’wi nhwi. Siku rin’wana loko a ndzi hlundzukerile u koke bandhi rakwe ivi a ndzi ba exikandzeni hi xikhweketo xa rona. Ri ndzi vavise swinene lerova ndzi vumbuluka-vumbuluka ehenhla ka mubedo.”
13 Kambe, a ku ri na swin’wana nakambe. Basse wa engetela: “Hi hala tlhelo, a tirha hi matimba naswona a a wu khathalela swinene ndyangu wakwe hi swilo swa nyama. A nga ndzi kombisanga rirhandzu ra vutatana, kambe a ndzi swi tiva leswaku a vavisekile emintlhavekweni. Mana wakwe u n’wi hlongole ekaya loko a ha ri xifanyetana. U kule a ri karhi a ba xibakela ivi a joyina nyimpi loko a ri jaha. A ndzi swi twisisanyana leswaku ha yini a endla swilo hi ndlela leyi naswona a ndzi nga n’wi soli. Loko ndzi kurile, a ndzi tiyimisele ku n’wi pfuna hi laha ndzi nga kotaka ha kona ku kondza a fa. A swi nga olovi, kambe ndzi endle hilaha ndzi koteke ha kona. Ndzi ringetile ku va n’wana lonene ku kondza a fa, naswona ndza tshemba leswaku u ndzi teke ndzi ri yena.”
14. Hi rihi tsalwa leri tirhaka eka swiyimo hinkwaswo, ku katsa ni leswi vaka kona loko ku khathaleriwa vatswari lava dyuhaleke?
14 Eka swiyimo swa ndyangu, ku fana ni le ka timhaka tin’wana, ndzayo ya Bibele ya tirha na kona: “Ambalani moya wa tintswalo, ni vunene, ni ku titsongahata, ni ku rhula, ni ku leha mbilu. Amukelanani, kutani loko un’wana a vilela hi un’wana, a va rivalelane. Kukota leswi Hosi yi mi rivaleleke, na n’wina rivalelanani.”—Vakolosa 3:12, 13.
VAHLAYISI NA VONA VA LAVA KU KHATHALERIWA
15. Ha yini ku khathalela vatswari minkarhi yin’wana swi khomisa gome?
15 Ku khathalela mutswari la dyuhaleke i ntirho wo tika, wu katsa mintirho yo tala, vutihlamuleri ni tiawara to tala. Kambe hakanyingi xiphiqo lexikulu xi le mintlhavekweni. Swi khomisa gome ku vona vatswari va wena va lahlekeriwa hi rihanyo ra vona, mianakanyo ni ku tiyimela ka vona. Sandy, loyi a humaka ePuerto Rico, u ri: “Mana wa mina a ri nsika ya ndyangu wa ka hina. A swi vava swinene ku n’wi vona a xaniseka ni ku n’wi khathalela. U sungule hi ku khwita; kutani a lava nxongotelo, kutani ku landzela xipfuneta ku famba, ivi ku laveka xitulu lexi nga ni mavhilwa. Endzhaku ka sweswo u ye a hohloka swinene ku kondza a fa. Se a ri ni khensa ya marhambu naswona a fanele ku hamba a khathaleriwa—vusiku ni nhlikanhi. A hi n’wi hlambisa ni ku n’wi dyisa ni ku n’wi hlayela. A swi tika swinene—ngopfu-ngopfu emintlhavekweni. Loko ndzi xiye leswaku mana wa mina u karhi wa fa, ndzi ririle hikuva a ndzi n’wi rhandza swinene.”
16, 17. Hi xihi xitsundzuxo lexi nga pfunaka muhlayisi leswaku a languta swilo hi ndlela leyi ringaniseriweke?
16 Loko u tikuma u ri eka xiyimo lexi fanaka, u nga endla yini leswaku u langutana na xona? Ku yingisa Yehovha hi ku hlaya Bibele ni ku vulavula na yena hi xikhongelo swi nga ku pfuna swinene. (Vafilipiya 4:6, 7) Nakambe, tiyiseka leswaku u dya swakudya leswi fuweke ivi u ringeta ku va ni nkarhi lowu eneleke wo etlela. Hi ku endla leswi, u ta va exiyin’weni xo antswa, emintlhavekweni ni le mirini, leswaku u kota ku khathalela murhandziwa wa wena. Kumbexana u nga ha tinyika nkarhi wo wisa eka endlelo leri ra siku na siku. Hambiloko u nga swi koti ku famba u ya ekule, i swinene ku va ni nkarhi wo wisa. Leswaku u kota ku kuma nkarhi wo wisa, u nga ha kombela un’wana leswaku a ta a ta tshama ni mutswari wa wena la vabyaka.
17 I nchumu lowu tolovelekeke leswaku lava hlayisaka munhu la dyuhaleke, va langutela ku endla leswi tlulaka matimba ya vona. U nga tivoni nandzu eka leswi u tsandzekaka ku swi endla. Eka swiyimo swin’wana u nga ha boheka ku yisa murhandziwa wa wena endhawini yo khathalela vadyuhari. Loko u ri muhlayisi, tivekele tipakani leti ringaniseriweke. U fanele u tsundzuka ni swilaveko swa vana va wena, munghana wa wena wa vukati ni swa wena, ku nga ri swa mutswari ntsena.
MATIMBA YO TLULA LAMA TOLOVELEKEKE
18, 19. Hi xihi xitshembiso xa nseketelo lexi Yehovha a xi endleke, naswona hi wihi ntokoto lowu kombisaka leswaku wa xi hetisisa xitshembiso xakwe?
18 Hi ku tirhisa Rito rakwe, Bibele, Yehovha hi rirhandzu u nyikela nkongomiso lowu nga pfunaka munhu swinene eku khathaleleni ka vatswari lava dyuhaleke, kambe a nga nyikeli mpfuno wolowo ntsena. “Yehova o le kusuhi ni hikwav̌o la’v̌a ṅwi khongelaka,” ku tsale mupisalema la huhuteriweke. “O yingisa ŝirilo ŝa v̌ona, kutani wa v̌a kuṭula.” Yehovha u ta ponisa, kumbe a hlayisa, vanhu vakwe lava tshembekaka hambi ku ri eka swiyimo leswi tikaka swinene.—Pisalema 145:18, 19.
19 Myrna, wa le Philippines, u swi vonile leswi loko a khathalela mana wakwe, loyi a nga ha koti ku endla nchumu hikwalaho ko fa rihlanguti. “A ku na lexi khomisaka gome swinene ku tlula ku vona murhandziwa wa wena a xaniseka, a nga swi koti ku ku byela leswaku ku vava kwihi,” ku tsala Myrna. “A swi fana ni loko ndzi n’wi vona a nwela hakatsongo-tsongo, naswona a ku ri hava lexi ndzi nga xi endlaka. Minkarhi yo tala a ndzi nkhinsama ndzi vulavula na Yehovha ndzi n’wi byela ndlela leyi ndzi karhaleke ha yona. Ndzi rile ku fana na Davhida, loyi a kombeleke Yehovha leswaku a nghenisa mihloti yakwe ebodlheleni ni ku n’wi tsundzuka. [Pisalema 56:8] Naswona hi laha Yehovha a tshembiseke ha kona, u ndzi nyike matimba lama a ndzi ma pfumala. ‘Yehova [u] v̌e šongotelo ra mina.’”—Pisalema 18:18.
20. Hi swihi switshembiso swa Bibele leswi pfunaka vahlayisi ku va ni langutelo lerinene, hambiloko loyi va n’wi khathalelaka a hetelelaka a file?
20 Lava swi tivaka va vula leswaku ku khathalela vatswari lava dyuhaleke “i mhaka leyi nga ni makumu lama nga tsakisiki.” Ku nga khathariseki leswaku matshalatshala yo khathalela ma fikela kwihi, vadyuhari va nga ha hetelela va file, hi laha swi veke ha kona hi mana wa Myrna. Kambe lava tshembaka Yehovha va swi tiva leswaku rifu a hi ku hela ka hinkwaswo. Muapostola Pawulo u te: “Leswi ndzi swi languteleke eka Xikwembu . . . hileswaku lavo lulama ni lava nga lulamangiki va ta pfuka eku feni.” (Mintirho 24:15) Lava va feriweke hi vatswari lava dyuhaleke va chaveleriwa hi ntshembo wa ku pfuka ka vafi swin’we ni xitshembiso lexi tsakisaka xa misava leyintshwa leyi nga ta tisiwa hi Xikwembu leyi eka yona ‘rifu ri nga taka ri nga ha vi kona.’—Nhlavutelo 21:4.
21. Hi byihi vuyelo lebyinene lebyi vaka kona loko vatswari lava dyuhaleke va xiximiwa?
21 Malandza ya Xikwembu ma teka vatswari va wona va ri va nkoka swinene, hambiloko se va dyuharile. (Swivuriso 23:22-24) Ma va xixima. Hi ku endla tano, ma kuma leswi xivuriso lexi huhuteriweke xi swi vulaka: “A a ṭake tata wa wena, na yena, mana wa wena. A a ṭake l’a ku v̌elekeke!” (Swivuriso 23:25) Naswona ku tlula kwalaho, lava va xiximaka vatswari va vona lava dyuhaleke va tsakisa ni ku xixima Yehovha Xikwembu.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Laha a hi vulavuli hi swona swiyimo leswi eka swona vatswari a va tirhisa matimba ya vona ni vutswari bya vona hi ndlela yo biha ku tlurisa, leswi swi nga ha langutiwaka tanihi nandzu wa xiviri.
XANA MISINYA LEYI YA MILAWU YA BIBELE YI NGA HI PFUNA NJHANI . . . LESWAKU HI XIXIMA VATSWARI VA HINA LAVA DYUHALEKE?
Hi fanele hi nyika vatswari na vakokwana, mfanelo ya vona.—1 Timotiya 5:4.
Timhaka ta hina hinkwato ti fanele ti endliwa hi rirhandzu.—1 Vakorinto 16:14.
Swiboho swa nkoka a swi fanelanga swi endliwa hi magugu.—Swivuriso 14:15.
Vatswari lava dyuhaleke, hambiloko va vabya naswona va tsanile, va fanele va xiximiwa.—Levhitika 19:32.
A hi nge tshami nkarhi hinkwawo hi langutane ni ku dyuhala ni rifu.—Nhlavutelo 21:4.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 179]
A hi vutlharhi ku endlela mutswari swiboho u nga si vulavula na yena ku sungula