Ndzima Ya Vumakumembirhi-mune
Ku Hava Mpfuno eMisaveni Leyi
1, 2. (a) Ha yini vaaki va Yerusalema a va chuhile? (b) Hikwalaho ka khombo leri Yerusalema ri langutaneke na rona, hi swihi swivutiso leswi fanelaka?
VAAKI va Yerusalema a va chuhile—kunene a swi fanerile! Asiriya, mfumo lowu a wu ri wukulu enkarhini wolowo, a wu hlasele “miti hinkwayo leyi tiyisiweke ya Yuda, kutani [wu] yi teka.” Sweswi, mavuthu ya nyimpi ya Asiriya a ma xungeta ntsindza wa tiko ra Yuda. (2 Tihosi 18:13, 17) Xana Hosi Hezekiya ni vaaki hinkwavo va Yerusalema a va ta endla yini?
2 Tanihi leswi miti leyin’wana ya tiko ra yena se a yi wile, Hezekiya a a swi tiva leswaku muti wa Yerusalema a wu nga ta ri tiyela vuthu ra nyimpi ra Asiriya. Tlhandlakambirhi, Vaasiriya a va dumile hikwalaho ka tihanyi ni madzolonga ya vona yo hlamarisa. Vuthu ra tiko rero a ri chavisa ngopfu lerova lava lavaka ku lwa na rona minkarhi yin’wana a va baleka va nga ringetanga ni ku lwa! Leswi swiyimo swi biheke emutini wa Yerusalema, xana vaaki va wona va ta wu kuma kwihi mpfuno? Xana yi kona ndlela yo balekela vuthu ra Asiriya? Naswona, xana vanhu va Xikwembu va nghenise ku yini eka xiyimo xo tano? Leswaku hi hlamula swivutiso leswi, hi fanele hi languta endzhaku kutani hi vona ndlela leyi Yehovha a tirhisaneke ha yona ni tiko leri a endleke ntwanano na rona, emalembeni lama hundzeke.
Vugwinehi eIsrayele
3, 4. (a) Xana tiko ra Israyele ri avanyisiwe rini ri va mimfumo yimbirhi naswona njhani? (b) Xana mfumo wa le n’walungwini wa tinyimba ta khume wu ve ni masungulo wahi yo biha lama vangiweke hi Yerobuwamu?
3 Ku sukela enkarhini lowu tiko ra Israyele ri sukeke ha wona aEgipta, ku ya fika eku feni ka n’wana wa Davhida, ku nga Solomoni—nkarhi wo tlula malembe ya kwalomu ka 500—tinyimba ta 12 ta Israyele a ti ri ni vun’we. Endzhaku ka ku fa ka Solomoni, Yerobuwamu u rhangele tinyimba ta khume ta le n’walungwini eku xandzukeleni ka tona yindlu ya Davhida, naswona ku sukela enkarhini wolowo tiko leri ri pandzeke hi le xikarhi ri va mimfumo yimbirhi. Sweswo swi endleke hi lembe ra 997 B.C.E.
4 Yerobuwamu a a ri hosi yo sungula ya mfumo wa le n’walungwini wa Israyele, naswona u nghenise vafumiwa vakwe endleleni ya vugwinehi hi ku siva vuprista bya Aroni ni vugandzeri bya Yehovha lebyi nga enawini, hi vuprista lebyi nga riki enawini ni vugandzeri bya rhole. (1 Tihosi 12:25-33) Sweswo a swi nyenyetsa eka Yehovha. (Yeremiya 32:30, 35) Hi swivangelo leswi ni swin’wana, u pfumelele tiko ra Asiriya leswaku ri hlula ra Israyele. (2 Tihosi 15:29) Hosi Hoxeya u ringete ku tshova joko ra Asiriya hi ku boha xikungu swin’we na Egipta, kambe rhengu leri a ri humelelanga.—2 Tihosi 17:4.
Tiko Ra Israyele Ri Hundzulukela eVutumbelweni Bya Mavunwa
5. Xana tiko ra Israyele ri wu lave eka mani mpfuno?
5 Yehovha a a lava leswaku Vaisrayele va tlhela va tianakanya kahle.a Kutani u rhume muprofeta Esaya a ri ni xitsundzuxo lexi landzelaka: “Khombo eka lava rhelelaka aEgipta ku ya kuma mpfuno, lava tshembaka tihanci tinene, lava tshembaka makalichi ya nyimpi, hikwalaho ka ku tala ka wona, ni tihanci hikwalaho ka leswi ti nga ni matimba lamakulu, kambe a va tshembelanga eka Mukwetsimi wa Israyele naswona Yehovha a va n’wi lavisisanga.” (Esaya 31:1) I khombo ro chavisa! Tiko ra Israyele a ri tshembele ngopfu eka tihanci ni le ka makalichi ya nyimpi ku tlula Yehovha, Xikwembu lexi hanyaka. Hi ku ya hi mianakanyo ya Israyele ya nyama, tihanci ta Egipta a ti tele naswona ti ri ni matimba. Ina, tiko ra Egipta a ri ta va nakulobye wa nkoka wo lwa ni vuthu ra Asiriya! Hambiswiritano, ku nga ri khale Vaisrayele va lemuke leswaku vunghana bya vona bya nyama swin’we na Egipta i bya hava.
6. Ha yini ku hundzulukela ka Israyele etikweni ra Egipta ku kombise ku pfumala ripfumelo eka Yehovha?
6 Hikwalaho ka ntwanano wa Nawu, vaaki va tiko ra Israyele ni ra Yuda va tinyiketele eka Yehovha. (Eksoda 24:3-8; 1 Tikronika 16:15-17) Hi ku lava mpfuno eka tiko ra Egipta, tiko ra Israyele ri kombise ku pfumala ripfumelo eka Yehovha ni ku honisa milawu leyi nga xiphemu xa ntwanano wolowo wo kwetsima. Ha yini? Hikuva marito ya ntwanano a ma tamele ni xitshembiso xa Yehovha xa ku sirhelela vanhu vakwe loko va tinyiketela eka yena hilaha ku hlawulekeke. (Levhitika 26:3-8) Hi ku landza xitshembiso xexo, hi ku phindha-phindha Yehovha u tikombise a ri ‘xisirhelelo hi nkarhi wa maxangu.’ (Pisalema 37:39; 2 Tikronika 14:2, 9-12; 17:3-5, 10) Tlhandlakambirhi, hi ku tirhisa Muxe, muhlanganisi wa ntwanano wa Nawu, Yehovha u byele tihosi ta nkarhi lowu taka ta Israyele leswaku ti nga vi ni tihanci to tala. (Deteronoma 17:16) Ku yingisa xileriso lexi a ku ta kombisa leswaku tihosi leti ti lava nsirhelelo eka “Mukwetsimi wa Israyele.” Lexi twisaka ku vava hileswaku vafumi va Israyele a va kalanga va va ni ripfumelo ro tano.
7. Xana Vakreste namuntlha va nga dyondza yini emhakeni ya ku pfumala ripfumelo ka tiko ra Israyele?
7 Vakreste va kuma dyondzo eka leswi namuntlha. Tiko ra Israyele a ri lava nseketelo lowu vonakaka wa tiko ra Egipta ematshan’weni ya nseketelo lowu nga vonakiki, lowu nga ni matimba swinene lowu humaka eka Yehovha. Hilaha ku fanaka namuntlha, Vakreste va nga ha langutana ni ndzingo wa ku tshembela eka swilo swa nyama leswaku va sirheleleka—tiakhawunti ta le banki, xikhundlha xa misava, ku tihlanganisa ni misava—ematshan’weni ya ku tshemba Yehovha. Ina, tinhloko ta mindyangu leti nga Vakreste ti byi tekela enhlokweni vutihlamuleri bya tona bya ku wundla mindyangu ya tona. (1 Timotiya 5:8) Kambe a ti tshembeli eka swilo leswi vonakaka. Naswona ti papalata “muxaka wun’wana ni wun’wana wa ku navela.” (Luka 12:13-21) “Xisirhelelo lexi tlakukeke hi minkarhi ya maxangu” i Yehovha Xikwembu ntsena.—Pisalema 9:9; 54:7.
8, 9. (a) Hambiloko makungu ya Israyele a ma tikomba ma twisiseka, vuyelo a byi ta va byihi, naswona ha yini? (b) Hi kwihi ku hambana loku nga kona exikarhi ka switshembiso swa vanhu ni switshembiso swa Yehovha?
8 Entiyisweni, Esaya u vungunye varhangeri va tiko ra Israyele lava hleleke ntwanano lowu endliweke na Egipta, a ku: “U tlharihile naswona u ta tisa khombo, marito yakwe a nga ma tlherisanga; kunene u ta lwa ni yindlu ya vaendli va leswo biha, a lwa ni mpfuno wa lava hanyaka hi leswo biha.” (Esaya 31:2) Varhangeri va Israyele va nga ha va va vone onge va tlharihile. Kambe, xana Muvumbi wa vuako hinkwabyo a nga tlharihanga ku tlurisa? Loko munhu a langutile, rhengu ra Israyele ra ku lava mpfuno eka tiko ra Egipta a ri twala ri ri kahle. Nilokoswiritano, ku endla xinghana xo tano xa politiki a swi vula vuoswi bya moya emahlweni ka Yehovha. (Ezekiyele 23:1-10) Hikwalaho, Esaya u vula leswaku Yehovha u ta “tisa khombo.”
9 Switshembiso swa vanhu a swi tshembeki, naswona nsirhelelo wa munhu a wu na xitiyisekiso. Hi hala tlhelo, Yehovha a nga boheki ku ‘tlherisa marito yakwe.’ Kunene u ta swi endla leswi a swi tshembisaka. Rito rakwe a ri tlheleli eka yena ri nga ri na vuyelo.—Esaya 55:10, 11; 14:24.
10. A ku ta endleka yini etikweni ra Egipta ni ra Israyele?
10 Xana Vaegipta a va ta nyika tiko ra Israyele nsirhelelo lowu tiyeke? Doo! Esaya u byele tiko ra Israyele a ku: “Vaegipta i vanhu va la misaveni, a hi Xikwembu; tihanci ta vona i nyama, a hi moya. Kutani Yehovha u ta tshambuluta voko rakwe, loyi a pfunaka u ta khunguvanyeka, kasi loyi a pfuniwaka u ta wa, naswona hinkwavo ka vona va ta hela hi nkarhi lowu fanaka.” (Esaya 31:3) Mupfuni (ku nga Egipta) ni mupfuniwa (ku nga Israyele) a va ta khunguvanyeka, va wa, kutani va hela loko Yehovha a tshambuluta voko rakwe leswaku a avanyisa hi ku tirhisa tiko ra Asiriya.
Ku Wa Ka Tiko Ra Samariya
11. Hi yihi rhekhodo ya xidyoho leyi tiko ra Israyele ri veke na yona, naswona vuyelo byi ve byihi?
11 Hi tintswalo ta yena, Yehovha u hambete a rhuma vaprofeta leswaku va ya khongotela tiko ra Israyele leswaku ri hundzuka, ri tlhelela evugandzerini lebyi tengeke. (2 Tihosi 17:13) Handle ka sweswo, tiko ra Israyele ri tlhandleke xidyoho xin’wana ehenhla ka lexi xa ku gandzela rhole, hi ku hlahluva, ku endla vugandzeri lebyi thyakeke bya Bali, ni ku tirhisa timhandzi to kwetsima ni tindhawu leti tlakukeke. Vaisrayele va tlhele va “hundzisa vana va vona va majaha ni va vanhwanyana endzilweni,” va endla xitlhavelo hi mihandzu ya nyama ya vona eka swikwembu leswi nga madimona. (2 Tihosi 17:14-17; Pisalema 106:36-39; Amosi 2:8) Leswaku a herisa vubihi bya tiko ra Israyele, Yehovha u lerisile a ku: “Samariya ni hosi ya yena va ta miyetiwa, ku fana ni xirhabyana lexi khatlukeke lexi nga le henhla ka mati.” (Hosiya 10:1, 7) Hi 742 B.C.E., mavuthu ya Asiriya ma hlasele tiko ra Samariya, ku nga ntsindza-nkulu wa Israyele. Endzhaku ka nhlaselo wa malembe manharhu, tiko ra Samariya ri wile, kutani hi 740 B.C.E., mfumo wa tinyimba ta khume wu nyamalarile.
12. Hi wihi ntirho lowu Yehovha a leriseke leswaku wu endliwa namuntlha, naswona ku ta endleka yini hi lava honisaka xitsundzuxo lexi?
12 Esikwini ra hina Yehovha u lerise leswaku ku endliwa ntirho wo chumayela emisaveni hinkwayo, ku tsundzuxa “vanhu hinkwako-nkwako leswaku va fanele va hundzuka.” (Mintirho 17:30; Matewu 24:14) Lava va alaka ndlela ya Xikwembu ya ku ponisa va ta fana ni “xirhabyana lexi khatlukeke,” va ta lovisiwa ku fana ni tiko ra vugwinehi ra Israyele. Hi hala tlhelo, lava tshembaka Yehovha “va ta dya ndzhaka ya misava, va ta tshama eka yona hi masiku.” (Pisalema 37:29) Kutani, i vutlhari ku papalata swihoxo leswi endliweke hi mfumo wa khale wa Israyele! A hi tshembeleni hi ku helela eka Yehovha, leswaku hi ta ponisiwa.
Matimba Yo Ponisa Ya Yehovha
13, 14. Hi wahi marito yo chavelela lawa Yehovha a ma byeleke Siyoni?
13 Ntsindza wa tiko ra Yuda, ku nga muti wa Yerusalema, a wu kumeka eka tikhilomitara ti nga ri tingani ku suka edzongeni wa ndzilakana wa Israyele. Vaaki va Yerusalema a va swi tiva kahle leswi endlekeke etikweni ra Samariya. Sweswi va xungetiwa hi nala yoloye loyi a loviseke muakelani wa vona wa le n’walungwini. Xana va dyondzile eka leswi endlekeke etikweni ra Samariya?
14 Marito lama landzelaka ya Esaya ma chavelele vaaki va Yerusalema. U va tiyisekise leswaku Yehovha wa ha va rhandza vanhu vakwe lava a endleke ntwanano na vona, a ku: “Yehovha u ndzi byele a ku: ‘Hilaha nghala yi bongaka hakona, xinghalana xa ntshiva, ehenhla ka lexi xi xi khomeke, loko xi vitaneriwa varisi vo tala, ku nga khathariseki rito ra vona a xi nge chavi, ku nga khathariseki mpfilumpfilu wa vona a xi nge tinyikeli; hi ndlela leyi fanaka Yehovha wa mavuthu u ta rhelela a ta lwa ni Ntshava ya Siyoni ni xitsunga xa yona.’” (Esaya 31:4) Ku fana ni xinghalana lexi yimeke ehenhla ka lexi xi xi khomeke, Yehovha u ta sirhelela muti wakwe wo kwetsima, ku nga Siyoni. Ku hava ku tikurisa, marito yo xungeta, kumbe hasahasa yihi ni yihi ya mavuthu ya Asiriya, leswi swi nga hundzulaka Yehovha eka xikongomelo xakwe.
15. Xana Yehovha u va khome njhani hi rirhandzu ni hi ntwela-vusiwana vaaki va Yerusalema?
15 Sweswi, xiya ndlela ya nsovo ni ntwela-vusiwana leyi Yehovha a a ta khoma vaaki va Yerusalema ha yona: “Ku fana ni tinyenyana leti hahaka, Yehovha wa mavuthu u ta lwela Yerusalema hi ndlela leyi fanaka. A n’wi lwela, a tlhela a n’wi kutsula hakunene. A n’wi sirhelela, a tlhela a n’wi kutsula.” (Esaya 31:5) Nyenyana leyikulu yi tshama yi xalamukele ku sirhelela mavondlo ya yona. Hi timpapa leti pfulekeke yi khubumeta mavondlo ya yona yi ri karhi yi rindzile, yi languta ku vona khombo leri taka. Loko ko tshuka ku tshinela muhlaseri, yi hatlisela ku sirhelela mavondlo ya yona hi timpapa. Hi ndlela leyi fanaka, Yehovha u ta va khathalela hi rirhandzu vaaki va Yerusalema hikwalaho ka Vaasiriya lava hlaselaka.
“N’wina, Tlhelelani”
16. (a) Hi xihi xirhambo xa rirhandzu lexi Yehovha a xi yiseke eka vanhu vakwe? (b) Xana ku pfukela ka vanhu va tiko ra Yuda ku ve erivaleni swinene hi nkarhi wihi? Hlamusela.
16 Sweswi Yehovha u tsundzuxa vanhu vakwe leswaku va dyohile naswona u va khongotela leswaku va tshika tindlela ta vona ta vudyoho: “N’wina, tlhelelani eka Loyi vana va Israyele va n’wi pfukeleke swinene.” (Esaya 31:6) Mfumo wa tinyimba ta khume wa Israyele a wu nga ri woxe eku xandzukeni ka wona. Vanhu va tiko ra Yuda, ni “vana va Israyele,” va ‘pfukele swinene.’ Sweswo swi vonake khwatsi loko Manase n’wana wa Hezekiya a va hosi endzhakunyana ka loko Esaya a gimete rungula rakwe ra vuprofeta. Hi ku landza rungula ra Bibele, “Manase [u hambete] a kanganyisa Yuda ni vaaki va Yerusalema ku endla leswi biheke ngopfu ku tlula matiko lawa Yehovha a ma loviseke.” (2 Tikronika 33:9) Anakanya hi sweswo! Yehovha u lovise matiko ya vuhedeni hikwalaho ka leswi a ma nyenyetsa hi thyaka ra wona, kambe vaaki va tiko ra Yuda, eka ntwanano wa vona na Yehovha, a va bihe ku tlula ni vanhu va matiko wolawo.
17. Xana swiyimo swa misava namuntlha swi fana njhani ni swa le tikweni ra Yuda ehansi ka Manase?
17 Eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-21, swiyimo swa misava swi fana ni swa tiko ra Yuda emasikwini ya Manase hi tindlela to tala. Misava yi ya emahlweni yi pandziwa hi ku vengana loku nga kona exikarhi ka vukhongeri, tinxaka ni swivongo. Ku dlayana loku tsemaka nhlana, nxaniso, ku pfinya ni leswi vuriwaka ku yayarheriwa ka rixaka, swi xanise timiliyoni ta vanhu. A swi kanakanisi leswaku vanhu ni matiko—ngopfu-ngopfu matiko ya Vujagana—ma ‘pfukerile swinene.’ Hambiswiritano, hi nga tiyiseka leswaku Yehovha a nge byi tshiki vubihi byi tshama byi ri kona hi masiku. Ha yini? Hikwalaho ka leswi endlekeke esikwini ra Esaya.
Ku Kutsuriwa Ka Yerusalema
18. Hi xihi xitsundzuxo lexi Rabuxake a xi nyikeke Hezekiya?
18 Tihosi ta Asiriya ti dzunise swikwembu swa tona hikwalaho ka ku hlula enyimpini. Buku leyi nge Ancient Near Eastern Texts yi tamele vutsari bya Axubanipali, ku nga mufumi wa le Asiriya loyi a vuleke leswaku a a kongomisiwa “hi Axuri, Bele, Nebo, swikwembu leswikulu, tihosi [ta yena], leswi (nkarhi hinkwawo) a swi famba etlhelweni [ka yena], [loko a] hlula masocha ya nyimpi (lama nga ni ntokoto) . . . erivaleni leri pfulekeke ra nyimpi.” Esikwini ra Esaya, Rabuxake, loyi a yimelaka Hosi Senakeribi wa le Asiriya, loko a vulavula na Hosi Hezekiya, u kombise ku pfumela loku fanaka ka leswaku swikwembu a swi katseka enyimpini ya vanhu. U tsundzuxe hosi ya tiko ra Yuda leswaku yi nga titshegi hi Yehovha leswaku yi ponisiwa kutani a kombisa leswaku swikwembu swa matiko man’wana swi tsandzekile ku sirhelela vanhu va swona eka vuthu ra nyimpi ra matimba ra Asiriya.—2 Tihosi 18:33-35.
19. Xana Hezekiya u angurise ku yini eka ntlhontlho wa Rabuxake?
19 Xana Hosi Hezekiya u endlise ku yini? Rungula ra Bibele ri ri: “Hi ku hatlisa loko Hosi Hezekiya a swi twa, xikan’we-kan’we a handzula tinguvu takwe hi le xikarhi a tifunengeta hi nguvu yo khwaxa, a nghena endlwini ya Yehovha.” (2 Tihosi 19:1) Hezekiya u swi lemukile leswaku i Un’we ntsena loyi a a ta n’wi pfuna eka xiyimo lexi xo chavisa. U titsongahatile kutani a rindzela nkongomiso wa Yehovha.
20. Xana Yehovha a a ta ri tekisa ku yini goza ku pfuna vaaki va tiko ra Yuda, naswona a va fanele va dyondza yini eka leswi?
20 Yehovha u n’wi nyike nkongomiso lowu a a wu lava. Hi ku tirhisa muprofeta Esaya, u te: “Esikwini rero un’wana ni un’wana u ta bakanya swikwembu swakwe swa silivhere leswi nga pfuniki nchumu ni swikwembu swakwe swa hava swa nsuku, leswi mi tiendleleke swona hi mavoko ku va xidyoho.” (Esaya 31:7) Loko Yehovha a lwela vanhu vakwe, vuhava bya swikwembu swa Senakeribi byi paluxiwile. Leyi i dyondzo leyi vaaki va tiko ra Yuda a va fanele va yi tekela enhlokweni. Ku nga khathariseki ku tshembeka ka Hosi Hezekiya, tiko ra Yuda, ku fana ni ra Israyele, a ri tele swifaniso swa swikwembu swa hava. (Esaya 2:5-8) Eka vaaki va tiko ra Yuda, ku pfuxeta vuxaka bya vona na Yehovha a swi ta lava leswaku va hundzuka eswidyohweni swa vona, kutani ‘un’wana ni un’wana a bakanya swikwembu swakwe leswi nga pfuniki nchumu.’—Vona Eksoda 34:14.
21. Xana Esaya u swi hlamuserise ku yini hi ndlela ya vuprofeta swiendlo swa Yehovha swa ku avanyisa tiko ra Asiriya?
21 Sweswi hi ku landza vuprofeta, Esaya u hlamusele ku avanyisa ka Yehovha ehenhla ka nala la chavisaka wa tiko ra Yuda: “Muasiriya u ta wa hi banga, ku nga ri ra munhu; hi banga, ku nga ri ra munhu wa la misaveni, ri ta n’wi lovisa. U ta baleka hikwalaho ka banga, majaha yakwe ma ta endla ntirho wo sindzisiwa.” (Esaya 31:8) Loko siku ra ku lwa ri fika, vaaki va Yerusalema a va bohekanga ku hlomula mabanga ya vona eminkotlotweni. Tinhenha ta mavuthu ya Asiriya ti lovisiwile, ku nga ri hi mabanga ya mavuthu kambe hi banga ra Yehovha. Loko ku ri Hosi Senakeribi wa Asiriya, “u ta baleka hikwalaho ka banga.” Endzhaku ka ku fa ka tinhenha takwe ta 185 000, ti dlayiwa hi ntsumi ya Yehovha, u tlhelele ekaya. Endzhaku u dlayiwe hi vana vakwe loko a ha nkhinsamele xikwembu xakwe Nisiroko.—2 Tihosi 19:35-37.
22. Xana Vakreste namuntlha va nga dyondza yini eka swiendlakalo leswi khumbeke Hezekiya ni vuthu ra Vaasiriya?
22 A ku na munhu, hambi ku ri Hezekiya, loyi a a ta vona ndlela leyi Yehovha a a ta kutsula ha yona muti wa Yerusalema emahlweni ka vuthu ra Asiriya. Nilokoswiritano, ndlela leyi Hezekiya a langutaneke ha yona ni ku nonon’hweriwa, yi nyika xikombiso lexinene ngopfu eka lava namuntlha va langutanaka ni miringo. (2 Vakorinto 4:16-18) Hikwalaho ka ndhuma leyi chavisaka ya Vaasiriya lava a va xungeta muti wa Yerusalema, swa twisiseka leswaku ha yini Hezekiya a a chuhile. (2 Tihosi 19:3) Kambe, a a ri ni ripfumelo eka Yehovha, naswona a a lava ku kongomisiwa hi yena, ku nga ri hi vanhu. Mawaku mikateko leyi a yi tiseleke Yerusalema hi goza rakwe! Vakreste lava chavaka Xikwembu namuntlha va nga ha karhateka loko va tshikilelekile. Eka swiyimo swo tala, swa twisiseka loko ku chava ku va kona. Kambe, loko hi ‘lahlela ku vilela ka hina hinkwako eka Yehovha,’ u ta hi khathalela. (1 Petro 5:7) U ta hi pfuna leswaku hi hlula ku chava ka hina naswona u ta hi tiyisa leswaku hi langutana ni xiyimo lexi xi hi tshikilelaka.
23. Xana Senakeribi, ku nga ri Hezekiya, u sale ni ku chava hi ndlela yihi?
23 Eku heteleleni, Senakeribi, ku nga ri Hezekiya, hi yena loyi a saleke ni ku chava. Xana a nga hundzukela eka mani? Esaya u ri: “‘Ribye ra yena ri ta hundza hi ku chava lokukulu, naswona tihosana ta yena ti ta chavisiwa hi xikombiso,’ ku vula Yehovha, loyi ku vonakala kakwe ku nga le Siyoni ni loyi khele rakwe ra ndzilo ri nga eYerusalema.” (Esaya 31:9) Swikwembu swa Senakeribi—“ribye” ra yena, vutumbelo lebyi a tshembeleke eka byona—a swi n’wi pfunanga. Onge hiloko swi “hundza hi ku chava lokukulu.” Tlhandlakambirhi, hambi ku ri tihosana ta Senakeribi a ti pfunanga nchumu. Na tona ti khomiwe hi ku chava.
24. Hi rihi rungula leri twalaka leri nga dyondziwaka eka leswi endlekeke eka Muasiriya?
24 Xiyenge lexi xa vuprofeta bya Esaya xi nyika rungula leri twalaka eka mani na mani loyi a nga vaka mukaneti wa Xikwembu. Ku hava tlhari, matimba kumbe rhengu leri nga hundzulaka swikongomelo swa Yehovha. (Esaya 41:11, 12) Hi nkarhi lowu fanaka, lava vulaka leswaku va tirhela Xikwembu, kambe va xi fularhela kutani va lava nsirhelelo eka swilo swa nyama, va ta khomiwa hi tingana letikulu. Hinkwavo lava nga “tshembelang[iki] eka Mukwetsimi wa Israyele” va ta vona Yehovha a “tisa khombo.” (Esaya 31:1, 2) Kunene, vutumbelo bya xiviri, lebyi tshamaka hi masiku i Yehovha Xikwembu.—Pisalema 37:5.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Swi nga ha endleka leswaku tindzimana tinharhu to sungula eka Esaya ndzima 31 a ti kongomisiwe ngopfu eka tiko ra Israyele. Tindzimana ta tsevu to hetelela ti vonaka ti kongomisiwe eka tiko ra Yuda.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 319]
Lava tshembelaka eka swilo leswi vonakaka va ta khomisiwa tingana
[Xifaniso lexi nga eka tluka 322]
Ku fana ni nghala leyi yimeke ehenhla ka lexi yi xi khomeke, Yehovha u ta sirhelela muti wakwe wo kwetsima
[Swifaniso leswi nga eka tluka 324]
Misava yi pandziwa hi ku vengana loku nga kona exikarhi ka vukhongeri, tinxaka ni swivongo
[Xifaniso lexi nga eka tluka 326]
Hezekiya u ye endlwini ya Yehovha leswaku a ya kuma mpfuno