Israyele Ni Matiko Lama Ri Rhendzeleke

YEHOVHA u byele Abrahama a ku: ‘Huma eUra leyi nga eMesopotamiya u ya etikweni leri ndzi nga ta ku komba rona.’ Tiko rero ana se a ri ri ni vanhu lava a va tshama eka rona naswona a ri rhendzeriwe hi matiko man’wana.—Gn 12:1-3; 15:17-21.

Loko vanhu va Xikwembu va rhurha aEgipta, a va swi tiva leswaku swi nga endleka va siveleriwa hi valala, vo fana ni “vafumi va tihanyi va Mowabu.” (Eks 15:14, 15) Matiko ya Vaamaleke, Vamowabu, Vaamone ni Vaamori a ma ri endleleni ya Vaisrayele loko va ya eTikweni leri Tshembisiweke. (Tin 21:11-13; Dt 2:17-33; 23:3, 4) Naswona Vaisrayele a va ta hlangana ni matiko man’wana lama nga valala etikweni leri Xikwembu a xi va tshembise rona.

Xikwembu xi vule leswaku Vaisrayele a va fanele va ‘susa matiko ya nkombo lama nga ni vanhu vo tala’—ku nga Vaheti, Vagirgaxa, Vaamori, Vakanana, Vaperezi, Vahivhi ni Vayebusi—lama a ma faneriwa hi ndzoviso. Mahanyelo ya wona a ma bihile naswona vukhongeri bya wona a byi nyenyetsa. Swikwembu swa wona a swi katsa Bali (loyi a fanekiseriwa hi tiphuphu ta maribye leti a ti yimela xirho xa vununa xa rimbewu), Moleke (loyi a a endleriwa switlhavelo hi vana) na Axitoreti, xikwembu-kati lexi nga ni vuswikoti byo velekisa (Astarte).—Dt 7:1-4; 12:31; Eks 23:23; Lv 18:21-25; 20:2-5; Vaa 2:11-14; Ps 106:37, 38.

Minkarhi yin’wana ndhawu hinkwayo leyi Xikwembu a xi yi nyika Vaisrayele a yi vitaniwa “Kanana,” ku sukela en’walungwini wa Sidoni ku ya “enkoveni wa Egipta.” (Tin 13:2, 21; 34:2-12; Gn 10:19) Minkarhi yin’wana Bibele yi boxa mavito ya matiko yo hambana-hambana, madoroba kumbe vanhu lava nga etikweni rero. Van’wana a va ri ni tindhawu leti a va tiviwa ha tona, ku fana ni Vafilista va le ribuweni ni Vayebusi va le tintshaveni leti nga ekusuhi na Yerusalema. (Tin 13:29; Yx 13:3) Van’wana va cince tindhawu kumbe tiko loko nkarhi wu ri karhi wu famba.—Gn 34:1, 2; 49:30; Yx 1:4; 11:3; Vaa 1:16, 23-26.

Swi vonaka onge loko Vaisrayele va teka Riendzo ro huma aEgipta, Vaamori a va ri rixaka leri nga ni matimba.a (Dt 1:19-21; Yx 24:15) A va teke tiko ra Vamowabu ku sukela edzongeni ku ya enkoveni wa Arinoni, hambileswi ndhawu leyi nga le xikarhi ka nambu wa Yordani na Yeriko a ya ha vitaniwa ‘timbala ta le kwandzasini ra Mowabu.’ Nakambe tihosi ta Vaamori a ti fuma eBaxani ni le Giliyadi.—Tin 21:21-23, 33-35; 22:1; 33:46-51.

Hambileswi Vaisrayele a va seketeriwa hi Xikwembu, a va ma lovisanga hinkwawo matiko wolawo lama avanyisiweke naswona hi ku famba ka nkarhi ma ve ntlhamu eka Vaisrayele. (Tin 33:55; Yx 23:13; Vaa 2:3; 3:5, 6; 2Th 21:11) Hakunene, Vaisrayele va phasiwile hambileswi a va kume xilemukiso lexi kongomeke lexi nge: “U nga landzeli swikwembu swin’wana, swikwembu swin’wana ni swin’wana swa vanhu lava va ku rhendzeleke.”—Dt 6:14; 13:7.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Mepe lowu nga eka tluka 11]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Matiko Lawa A Ma Fanele Ma Hlongoriwa eTikweni Leri Tshembisiweke

FILISITA (D8)

C8 Axikeloni

C9 Gaza

D8 Axidodo

D8 Gati

D9 Gerara

KANANA (D8)

B10 VAAMALEKE

C12 Hasara-adara (Adara?)

C12 Kadexi (Kadexi-baniya)

D8 Lakixi

D9 Bera-xeba

D10 VAAMORI

D11 NEGEBU

E4 Dori

E5 Megido

E5 Tanaka

E6 Afeke

E6 VAHIVHI

E7 VAYEBUSI

E8 Beta-xemexe

E8 Hebroni (Kiriyati-aba)

E9 VAHETI

E9 Debiri

E10 Aradi (Mukanana)

E10 VAKENA

E11 Akrabimi

F4 VAGIRGAXA

F6 Xikeme

F7 VAPEREZI

F7 Giligala

F7 Yeriko

F8 Yerusalema

G2 VAHIVHI

G2 Dani (Layixi)

G3 Hasora

FENIKIYA (F2)

E2 Tiri

F1 Sidoni

EDOMU (F12)

F11 SEYIRI

G11 Bosira

VAAMORI (SIHONI) (G8)

G6 GILIYADI

G7 Xitimi

G7 Hexiboni

G9 Arowere

SIRIYA (H1)

G1 Bali-gadi

G2 VAHIVHI

I1 Damaska

MOWABU (H10)

VAAMORI (OGO) (I5)

G6 GILIYADI

H3 BAXANI

H4 Axitaroti

H4 Edireyi

AMONE (I7)

H7 Rhaba

[Deserts]

H12 KWANDZASI RA ARABIYA

[Mountains]

E4 Ntshava ya Karimeli

E11 Ntshava ya Hore

G1 Ntshava ya Herimoni

G8 Ntshava ya Nebo

[Bodies of water]

C6 Lwandle ra Mediteraniya (Lwandle Lerikulu)

F9 Lwandle ra Munyu

G4 Lwandle ra Galeliya

[Rivers and streams]

B11 Nkova wa Egipta

F6 Nambu wa Yordani

G6 Nkova wa Yaboko

G9 Nkova wa Arinoni

G11 Nkova wa Serede

[Swifaniso leswi nga eka tluka 10]

Exineneni: Ogo Hosi ya Muamori u fume eBaxani naswona a a dume hi ku va ni tinkuzi ni tinyimpfu

Ehansi: Muti wa Mowabu wu langute eLwandle ra Munyu ku ya emananga ya Yuda

[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

Yehovha u lerise Vaisrayele leswaku va hlongola matiko lama gandzelaka swikwembu swa hava, swo fana na Bali, Moleke na Axitoreti xikwembu-kati xa ku velekisa (lexi nga laha)