Ndzima 30

Xana Hi Swi Lunghekerile Hakunene Ku Nghenela Vukati?

U n’wi kumile munhu loyi u lavaka ku tekana na yena naswona se mi ni nkarhi wo leha mi rhandzana. Ntsako wa vukati wu kwala nyongeni. Kumbe a hi swona? Leswi u nga le kusuhi ni ku teka xin’wana xa swiboho leswikulu evuton’wini, u sungula ku tivutisa loko u swi lunghekerile ku nghenela vukati hakunene.

Xana hi swi lunghekerile hakunene ku nghenela vukati?

SWI tolovelekile ku va ni ku kanakana malunghana ni vukati—hambiloko u rhandzana hi ndlela ya xiviri ni munhu wo karhi. Leswi byi teleke vukati lebyi vanhu va kona va nga tsakangiki ni leswi nhlayo ya vanhu lava dlayaka vukati yi tlakukaka, swa twisiseka leswaku loko u ri karhi u anakanya hi goza leri ra nkoka swinene evuton’wini u lava ku va ni vuxiyaxiya. U ta swi tivisa ku yini leswaku u swi lunghekerile ku byi nghenela? Ku tlula rini na rini, sweswi u fanele u tshika ku lorha ri lo hosi malunghana ni vukati kutani u siva milorho yoleyo hi swilo swa xiviri. Hi xikombiso:

NORHO WO SUNGULA “Hi ta hanya hi rirhandzu.”

Ntiyiso wa mhaka: Rirhandzu a ri nge hakeli swikweleti hambi ku ri ku pfala swiphiqo swa timali. Entiyisweni vakambisisi va kume leswaku mali hi yona yi vangaka swiphiqo evukatini naswona eku heteleleni vanhu va dlaya vukati. Loko u nga ri na langutelo lerinene hi mali, u nga vaviseka emintlhavekweni naswona u nga onha vuxaka bya wena na Yehovha u tlhela u onha vuxaka bya wena ni munghana wa wena wa vukati. (1 Timotiya 6:9, 10) U nga dyondza yini emhakeni leyi? Mi fanele mi burisana hi ndlela leyi mi nga ta yi tirhisa ha yona mali, mi nga si nghenela vukati!

Bibele yi ri: “I mani eka n’wina loyi loko a lava ku aka xihondzo a nga rhangiki a tshama ehansi a hlayela ntsengo?”—Luka 14:28.

Xiringanyeto: Vulavurisana sweswi ni loyi u nga ta tekana na yena malunghana ni ndlela leyi mi nga ta yi tirhisa ha yona mali—mi nga si nghenela vukati. (Swivuriso 13:10) Vulavurisanani hi swivutiso swo tanihi leswi nge: Xana mali ya hina hi ta yi hlela njhani? Xana hi ta va ni akhawunti yin’we ntsena ya le bangi leyi hi nga ta yi tirhisa hi ri vambirhi kumbe un’wana ni un’wana u ta va ni akhawunti ya yena? I mani eka hina la nga ta va ni vuswikoti byo tiyiseka leswaku swikweleti swa hakeriwa?a I mali muni leyi un’wana ni un’wana wa hina a nga yi tirhisaka a nga rhanganga a vulavurisana ni munghana wa yena wa vukati? Sweswi i nkarhi wa leswaku mi sungula ku tirhisana!—Eklesiasta 4:9, 10.

NORHO WA VUMBIRHI “Hi ta va mpatswa lowu nga riki na swiphiqo hikuva hi pfumelelana eka nchumu wun’wana ni wun’wana—a hi holovi!”

Ntiyiso wa mhaka: Loko mi pfumelelana eka hinkwaswo, swi nga endleka leswaku mi swi kotile ku ti papalata hi vukheta timhaka leti nga ha pfuxaka timholovo. Kambe loko se mi tekanile mi fanele mi vulavula hi tona! Ntiyiso hileswaku a ku na vanhu vambirhi lava nga hetisekangiki lava fanelanaka hi ku helela, hikwalaho va ta pfa va holova. (Varhoma 3:23; Yakobo 3:2) A mi fanelanga mi anakanya ntsena hi ndlela leyinene leyi mi pfumelelanaka ha yona kambe mi fanele mi anakanya hi leswaku ku endleka yini loko mi nga pfumelelani. Vun’we lebyi tiyeke byi vumbiwa hi vanhu vambirhi lava hambiloko va ri ni mavonelo lama hambaneke va kotaka ku lulamisa mhaka hi ndlela leyi kombisaka leswaku va kurile ni hi ndlela ya ku rhula.

Bibele yi ri: “Mi nga yi eku etleleni ma ha hlundzukile.”—Vaefesa 4:26, Contemporary English Version.

Xiringanyeto: Anakanyisisa hi vukheta hi ndlela leyi u ti lulamiseke ha yona timholovo ni vatswari va wena swin’we ni vamakwenu ku ta fikela sweswi. Endla chati leyi fanaka ni leyi nga eka tluka 93 ra buku leyi kumbe eka tluka 221 ra Vholumo 2. Tsala swiendlakalo swo karhi leswi endleke leswaku mi holova, ndlela leyi u anguleke ha yona ni ndlela yo antswa leyi a wu fanele u angule ha yona. Hi xikombiso, loko u tolovele ku namba u famba u ya ekamareni ra wena ivi u hima nyangwa wa kona u hlundzukile loko mi holova, tsala ndlela yo antswa yo angula ha yona—leyi nga ta lulamisa xiphiqo ematshan’weni yo xi nyanyisa. Loko u dyondza ku angula kahle loko ku ri ni xiphiqo sweswi, u ta va ni vuswikoti bya nkoka lebyi nga ta ku pfuna leswaku u va ni vukati lebyi tsakisaka.

NORHO WA VUNHARHU “Loko ndzi kala ndzi nghenela vukati, ku navela ka mina hinkwako ka timhaka ta masangu ku ta eneriseka.”

Ntiyiso wa mhaka: Loko u nghenele vukati a swi vuli ‘leswaku u ta endla timhaka ta masangu nkarhi wun’wana ni wun’wana lowu u ti lavaka ha wona.’ Tsundzuka leswaku munghana wa wena wa vukati i munhu loyi a nga ni mintlhaveko leyi faneleke yi anakanyeriwa. Entiyisweni, ku ta va ni minkarhi leyi munghana wa wena wa vukati a nga taka a nga swi naveli ku endla timhaka ta masangu. Ku nghenela ka wena vukati a swi ku nyiki mpfumelelo wa ku sindzisa leswaku swilaveko swa wena swi enerisiwa. (1 Vakorinto 10:24) Ntiyiso wa mhaka hileswaku ku tikhoma i ka nkoka loko u nga si nghenela vukati ni loko se u byi nghenerile.—Vagalatiya 5:22, 23.

Bibele yi ri: “Un’wana ni un’wana wa n’wina [u fanele] a tiva ndlela yo lawula xibya xakwe hi ku kwetsima ni ku xiximeka, ku nga ri hi ku navela ka ku lava vuxaka bya rimbewu.”—1 Vatesalonika 4:4, 5.

Xiringanyeto: Kambisisa ku navela ka wena ka timhaka ta masangu kutani u ehleketa hi ndlela leyi ku nga ha ku khumbaka ha yona loko se u nghenele vukati. Hi xikombiso, xana u hlonga ra mukhuva wa ku tlangisa swirho swa wena swa rimbewu? Xana a wu ri ni mukhuva wa ku hlalela swifaniso swa vanhu lava nga ambalangiki ni lava endlaka timhaka ta masangu? Xana u rhandza ku languta vanhu va rimbewu leri hambaneke ni ra wena exihundleni hi ndlela leyi kombaka leswaku wa va navela? Tivutise, ‘Loko ndzi ri ni xiphiqo xa ku lawula ku navela ka mina ka timhaka ta masangu loko ndzi nga si nghenela vukati, xana ndzi ta swi kotisa ku yini ku ku lawula loko se ndzi nghenele vukati?’ (Matewu 5:27, 28) Mhaka yin’wana hi leyi: Xana u tolovele ku tlanga hi rirhandzu, u kala u tiviwa tanihi munhu la rhandzanaka ni vanhu vo tala kumbe la tlangaka hi rirhandzu ra vanhu va rimbewu leri hambaneke ni ra wena? Loko swi ri tano, xana u kunguhata leswaku u ta wu tshika njhani mukhuva wolowo endzhaku ka loko u nghenele vukati, loko u fanele u rhandza munhu un’we ntsena, ku nga munghana wa wena wa vukati?—Swivuriso 5:15-17.

NORHO WA VUMUNE “Vukati byi ta endla leswaku ndzi tsaka.”

Ntiyiso wa mhaka: Munhu la nga nghenelangiki vukati la nga tsakangiki minkarhi yo tala a nge tsaki hambiloko a nghenele vukati. Ha yini? Hikuva munhu u va ni ntsako hikwalaho ka langutelo ra yena ku nga ri hikwalaho ka swiyimo swa yena. (Swivuriso 15:15) Vanhu lava toloveleke ku va ni langutelo ro biha hi swilo leswi va nga na swona evuton’wini va tala ku anakanyisisa hi swilo leswi nga riki kona eka vuxaka lebyi va nga na byona ematshan’weni ya leswaku va languta swilo leswi nga kona eka byona. I swinene ku hlakulela ku va ni langutelo lerinene loko u nga si nghenela vukati. Kutani loko se u nghenele vukati, u ta tivuyerisa wena swin’we ni munghana wa wena wa vukati.

Bibele yi ri: “Swa antswa ku eneriseka hi swilo leswi u nga na swona ku ri ni ku tshamela ku lava nchumu wun’wana.”—Eklesiasta 6:9, Today’s English Version.

Xiringanyeto: Minkarhi yin’wana munhu u va ni langutelo ro biha hikwalaho ka leswi a languteleke swilo leswi nga twaliki. Eka phepha rin’wana, tsala swilo swimbirhi kumbe swinharhu leswi u swi languteleke evukatini. Swi hlaye kutani u tivutisa: ‘Xana swilo leswi ndzi swi languteleke swi sekeriwe ngopfu eka milorho ku nga ri eka swilo leswi nga ntiyiso? Xana swi kuceteriwa hi swihaxa-mahungu kumbexana hi tifilimi kumbe tibuku leti vulavulaka hi timhaka ta rirhandzu? Xana swilo leswi ndzi swi languteleke swi dzika ngopfu eka leswi ndzi nga ta swi kuma evukatini—kumbexana byi ta heta xivundza xa mina, byi enerisa ku navela ka mina ka timhaka ta masangu, byi endla leswaku vanghana va mina va ndzi xixima swinene?’ Loko swi ri tano, u fanele u tshika ku anakanyela wena ntsena kutani u sungula ku anakanya ni hi munhu loyi u nga ta tekana na yena. Leswaku u kota ku endla tano, tsala swilo swimbirhi kumbe swinharhu leswi u swi languteleke evukatini leswi katsaka wena ni munhu loyi u nga ta tekana na yena.

Swilo leswi vuriweke laha henhla leswi nga milorho swi nga khumba ntsako wa wena hi ndlela yo biha swin’we ni vukati bya wena. Kutani ringeta ku herisa mianakanyo yoleyo ivi u yi siva hi ku langutela swilo leswi twalaka. Leswi tsariweke eka tluka 216 na 217 swi nga pfuna wena ni munhu loyi u nga ta tekana na yena loko mi ri karhi mi langutele leswi nga ha vaka nkateko lowukulu swinene evuton’wini—vukati lebyi tsakisaka!—Deteronoma 24:5; Swivuriso 5:18.

[Nhlamuselo ya le hansi]

MATSALWA

“Wanuna u ta siya tata wakwe ni mana wakwe naswona u fanele ku namarhela nsati wakwe, kutani va fanele va va nyama yin’we.”—Genesa 2:24.

XITSUNDZUXO

Vulavula ni mpatswa lowu kuleke lowu tekaneke kutani u wu vutisa leswaku hi yihi ndzayo leyi wu nga yi nyikaka nuna ni nsati lava ha ku tekanaka leswaku va va ni vukati lebyi fambaka kahle.—Swivuriso 27:17.

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Evukatini lebyi swilo swi fambaka kahle, nuna ni nsati va tekana tanihi vanghana, va vulavurisana kahle, va swi kota ku tlhantlha swiphiqo naswona va teka vuxaka bya vona tanihi lebyi va nga ta byi hlayisa vutomi bya vona hinkwabyo.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Mfanelo leyi ndzi lavaka ku yi hlakulela sweswi leyi nga ta ndzi pfuna leswaku enkarhini lowu taka ndzi antswisa vuxaka bya mina ni munhu loyi ndzi nga ta tekana na yena i ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi hi leswi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● Ematikweni man’wana, vukati byo tala byi hetelela byi dlayiwile. U ehleketa leswaku sweswo swi vangiwa hi yini?

● Hi wahi makhombo yo nghenela vukati hileswi u lavaka ku balekela vutomi lebyi nga tsakisiki bya le kaya?

● Ha yini swi ta va swa nkoka ku hanya hi ku pfumelelana ni milawu ya le Bibeleni loko u ta va u nghenele vukati?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 220]

“Vukati i xiboho xa nkoka swinene. I swa nkoka ku byi twisisa kahle vukati ni ku tlhela u n’wi tiva kahle munhu loyi u tekanaka na yena.”—Audra

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka matluka 216, 217]

Xitoloveto

Xana U Swi Lunghekerile Ku Nghenela Vukati?

Anakanyisisa hi swivutiso leswi nga eka matluka mambirhi lama landzelaka. U nga ha tirhisa matluka lawa tanihi xisekelo xa bulo ra wena ni munhu loyi u nga ta tekana na yena. Tiyisekani leswaku mi hlaya matsalwa lama kombisiweke.

Timhaka Ta Timali

◻ Xana u yi teka njhani mali?—Vaheveru 13:5, 6.

◻ U swi kombisa njhani sweswi leswaku u yi tirhisa kahle mali?—Matewu 6:19-21.

◻ Xana u ni swikweleti sweswi? Loko swi ri tona, hi wahi magoza lawa u ma tekaka leswaku u hakela swikweleti swa wena?—Swivuriso 22:7.

◻ Xana mucato wa n’wina wu ta koxa mali muni? Loko mi lava ku endla swikweleti, xana mi ehleketa leswaku mi nga endla swa mali muni?—Luka 14:28.

◻ Endzhaku ka loko mi tekanile, xana wena ni munghana wa wena wa vukati mi ta boheka ku tirha? Loko swi ri tano, xana mi ta swi lulamisa njhani swiyimiso swa n’wina leswi nga faniki swin’we ni swo famba ha swona?—Swivuriso 15:22.

◻ Xana wena ni munghana wa wena wa vukati mi ta tshama kwihi? Xana rhente, swakudya, swiambalo ni swilo swin’wana swi ta koxa mali muni naswona mi ta swi hakelela njhani swilo sweswo?—Swivuriso 24:27.

Timhaka Leti Khumbaka Ndyangu

◻ Xana u hanyisana kahle ni vatswari va wena swin’we ni vamakwenu?—Eksoda 20:12; Varhoma 12:18.

◻ Xana sweswi u swi lulamisa njhani swiphiqo leswi vaka kona ekaya?—Vakolosa 3:13.

◻ Loko u ri nhwanyana, xana u swi kombisa hi tindlela tihi leswaku u ni “moya wo rhula ni wo olova”?—1 Petro 3:4.

◻ Xana mi kunguhata ku va ni vana? (Pisalema 127:3) Loko mi nga va lavi, xana u ta tirhisa yini leswaku u sivela mbeleko?

◻ Loko u ri jaha, xana u hlele leswaku u ta wu pfuna njhani ndyangu wa wena leswaku wu va ni vuxaka lebyinene na Yehovha?—Matewu 5:3.

Mikhuva Ya Munhu

◻ U swi kombise njhani leswaku u munhu la hisekaka? —Swivuriso 6:9-11; 31:17, 19, 21, 22, 27.

◻ U swi kombise njhani leswaku u ni moya wo rhangisa swilaveko swa vanhu van’wana?—Vafilipiya 2:4.

◻ Loko u ri jaha, u swi kombisa njhani leswaku u nga swi kota ku hetisisa vutihlamuleri hi ndlela leyi fanaka ni ya Kreste?—Vaefesa 5:25, 28, 29.

◻ Loko u ri nhwanyana, hi byihi vumbhoni lebyi nga kona bya leswaku u nga titsongahatela vulawuri?—Vaefesa 5:22-24.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 219]

U nga tsutsumeli ku nghenela vukati u nga si rhanga u twisisa leswi katsekaka evukatini