Ndlela Leyi U Nga Endlaka Vanghana Va Ntiyiso Ha Yona

“NDLELA yin’we ntsena yo va na munghana i ku va yena,” ku tsale Emerson, mutlhokovetseri wa Muamerika. Vunghana i gondzo ra tindlela timbirhi leri katsaka moya wo nyika. Lava tikukumuxaka ni lava nga ni mimboyamelo ya vutianakanyi va swi kuma swi nonon’hwa ku endla vanghana va ntiyiso. Hambi swi ri tano, va nga humelela, hi laha hi nga ta vona ha kona.

Vunghana bya ntiyiso byi kula byi huma eka rirhandzu hikuva rirhandzu ri hlanganisa vanhu. Hambi swi ri tano van’wana va ni ku nonon’hweriwa eka ku endla vanghana. Xana munhu a nga swi hlula njhani leswi?

Dale Carnegie u tsundzuxile a ku: “Vana muyingiseri lonene. Khutaza van’wana ku vulavula hi vona vini.” Loko vanhu lava nga tivaneki va hlangana, kumbexana eka xinkhubyana xa ntirhisano, i vamani lava endlaka vanghana? A hi lava va vulavulaka ngopfu kambe hi lava va nga ni ku tsakela loku kufumelaka eka van’wana, va va tshinelela ivi va va yingisela hakunene. Ku tsundzuka mavito ni timhaka leti tsakisaka ehenhleni ka vanghana lavantshwa naswona swi nga pfuna ku kurisa vunghana.

Eka Fundamentals of Interpersonal Communication, Kim Giffin na Bobby R. Patton va bumabumela ku titivisa ni ku tshembeka. Va ri: “Leswaku munhu a va wa nkoka eka wena, u fanele ku tiva swin’wana ha yena leswi ku khumbaka . . . [Vana] la tshinelelekaka ni ku va la ntshunxekeke minkarhi hinkwayo . . . Tinhlamulo ta wena eka munhu un’wana ti fanele ku va letinene.”

Vanghana va ntiyiso a hi lava tshembekaka ntsena kambe va tlhela va khathalela, a va tikiselani kumbe ku tilavela swa vona ngopfu. Va twisisana, va nga vona langutelo ra munhu un’wana ra timhaka, naswona xisweswo va nga kombisa ntwelo-vusiwana. Loko vunakulobye byi ri karhi byi kula, va pfulelana timbilu, va nga vi vanghana va ntiyiso ntsena kambe va tlhela va va vanghana lavakulu. A hi hinkwavo vanghana va ntiyiso va nga vanghana lavakulu. Yesu Kriste, munhu wa xinghana lexikulu loyi a tshameke a va kona emisaveni, u endle vanghana vo tala, kambe i vantsongo ntsena lava a va ri vanghana lavakulu hakunene.—Marka 9:1-10; Luka 8:51.

Buku Ya Vunghana Bya Ntiyiso

Bibele, buku leyi antswaka ngopfu emhakeni ya vunghana, yi ri: “Munghana wa n’wi ranḍa hi masiku; i makwav̌o e makhombyeni.” (Swivuriso 17:17) Vanghana va ntiyiso va na ntwelo-vusiwana naswona va tiyimisele ku lunghiselela mpfuno loko swiphiqo swi tlhekeka. Hi lexi xikombiso lexinene xa leswi—mhaka ya le masikwini ya Israyele wa khale.

Hikwalaho ka ndlala, wanuna wa Yuda u rhurhele eMoab ni nsati wakwe, Naomi. Hi nkarhi lowu faneleke u file. Endzhakunyana, majaha yakwe mambirhi ya teke vanhwana va Vamoab Ruti na Orpa. Kutani majaha ya fa, va siya tinoni tinharhu ti ri toxe. Naomi, mana wa vona, u kunguhate ku tlhelela e Yuda, naswona vingi vakwe vambirhi va fambe na yena. Hambi swi ri tano, endleleni Naomi u khutaze vavasati lava ku tlhela va ya lava vavanuna lavantshwa exikarhi ka vanhu va ka vona. Orpa u endle tano, kambe Ruti u phikelela ku famba na Naomi. Ha yini? Hikuva a a tlula ku va n’wingi ntsena; nakambe a a ri munghana wa ntiyiso. Hi xikombiso, ntwelo-vusiwana wakwe a wu nga ta n’wi pfumelela ku tshika noni leyi dyuhaleke, leyi lahlekeriweke hi ndyangu wa yona, yi famba yi ri yoxe.—Ruti 1:1-17.

Ruti u kombise ntwelo-vusiwana, musa, ku tshembeka ni rirhandzu ra xiviri. Timfanelo teto ti vumba xisekelo xo tiya xa vunghana bya ntiyiso. Hambi swi ri tano, a ku ri na mhaka yin’wana leyi katsekaka eka vunghana bya Ruti na Naomi.

Vunghana Lebyi Tlakukeke

Loko Naomi a n’wi khutaze ku tlhelela endzhaku, Ruti u te: “U nga ṭhuki u sinḍisa leŝaku nḍi ku siya, . . . hikuv̌a nḍi ta ya laha u yaka kona, . . . tiko ra wena ri ta v̌a tiko ra mina, Šikwembu ša wena ši ta v̌a Šikwembu ša mina.” (Ruti 1:16) Naomi a a pfune Ruti, loyi khale a a ri muhedeni, leswaku a tiva ni ku rhandza Yehova, Xikwembu xa ntiyiso. Ku pfumela loku va avelaneke kona ku ve xiboho xa matimba xa moya lexi hlanganisaka vavasati vambirhi kun’we tanihi vanghana va ntiyiso. Kutani Yehova u va katekise hi ndyangu lowuntshwa. Hi nkarhi lowu faneleke, Ruti u tekane na Boaz, n’wini wa nsimu loyi a humelelaka e Yuda, naswona u ve na jaha leri a ri thyeke Obed, loyi a veke kokwa wa Hosi Davhida wa xinuna.—Ruti 4:13-22; Matewu 1:5, 6.

Mhaka leyi ya moya yi veka vunghana endhawini leyi tlakukeke. Njhani? Emhakeni ya Ruti na Naomi, havambirhi a va gandzela Yehova, “Šikwembu ša tintŝalo ni v̌unene, leši hlwelaka ku kariha, leši teleke tintŝalo ni ku ṭhembeka.” (Eksoda 34:6) “Xikwembu i rirhandzu,” naswona loko entiyisweni hi xi gandzela hi moya ni ntiyiso, ha tiyiseka leswaku hi ta kula hi rirhandzu eka yena ni swivumbiwa-kulorhi. (1 Yohane 4:8; Yohane 4:24) Xisweswo, ha cinca. Hi va ni ku tsakela ka vunghana eka van’wana, ngopfu-ngopfu vanhu lavo lulama, lava xanisekaka va tinxaka hinkwato. Vatikukumuxi xisweswo a va ha titshembi ngopfu. Vanhu va vutianakanyi va kurisa ku khathalela van’wana. Hi sungula ku kombisa mihandzu ya moya wa Xikwembu—“rirhandzu, ni ku tsaka, ni ku rhula, ni ku leha mbilu, ni vunene, ni ku hanana, ni ku tshembeka, ni musa, ni ku tikhoma.”—Vagalatiya 5:22, 23.

Timfanelo leti ti hi pfuna ku kurisa vuswikoti bya nkoka byo rivalela ku tsana ni swihoxo swa van’wana—“a ndzi ku byeli ku n’wi rivalela ka 7, kambe ndzi ri ka 7 loku hlayiweke ka 70,” hi laha Yesu a vuleke ha kona. (Matewu 18:21, 22) Vunghana byo tala bya hluleka eyinhleni leyi. Kambe Yesu Kriste u chumayerile ni ku endla leswi. U rivalele vadyondzisiwa va yena lava nga hetisekangiki, lava dyohaka eka swihoxo swa vona swinene swonghasi, ku katsa hambi ku ri ku landzula loku khomisaka tingana ka Petro ka Hosi!—Matewu 26:69-75.

Hikwalaho ka ku kula loku ka moya, xirhendzevutana xa hina xa vanghana xa kula. Eku heteleleni, hi kuma leswaku hi va ndyangu wa vanghana vo tala, va misava hinkwayo! Hi tlhela hi kuma leswaku mpimanyeto lowu tolovelekeke wa vanghana va hina wu le henhla ngopfu. Hi xikombiso, Brian, mugandzeri lontshwa wa Yehova, u tsundzuka leswaku khale ka vanghana va yena va n’wi endle leswaku a katseka eku nweni ni ku honisa nsati ni vana vakwe. Kambe sweswi u tinyiketele ngopfu endyangwini wa yena. Mayelana ni vanghana vakwe vo tala lavantshwa lava nga ni ripfumelo leri fanaka eka Yehova, u ri: “Loko ndzi ri na xiphiqo, ndza swi tiva leswaku ndzi nga teka riqingho ivi ndzi bela un’wana ni un’wana wa vona, naswona va ta tsakela ku pfuna.”

Alan a a ri na vanghana lava bulo ra vona hakanyingi a ri ri ra mimovha ni tintombhi. Kambe u kume tinhloko-mhaka teto “ti nga pfuni chumu” loko a endle vanghana vo tala lavantshwa, varhandzi-kulobye va Yehova. Va tsakise Alan hi ku ‘n’wi tsakela ka vona ka rirhandzu, ka nkarhi na nkarhi ni ka xiviri.’

Vanghana Va Hina Lavakulu

Vanhu lava hinkwavo ni timiliyoni to tala va vumba ndyangu wa vanghana va misava hinkwayo, lowu nga hava politiki lava hlulaka mindzilakana ya vutiko, ya rixaka ni ya ntirhisano—vamakwavo va ntiyiso va vanhu, ku fana ni lavaya va Vakriste vo rhanga. (3 Yohane 14) Xiboho lexi fanaka lexi hlanganiseke Ruti na Naomi xi tlhela xi hlanganisa ndyangu lowu, hi leswaku, vugandzeri lebyi tengeke bya Yehova Xikwembu. Hinkwavo hi ku titsongahata ni ku tlangela va xiya leswaku Yehova na Yesu Kriste i vanghana va vona lavakulu.

‘Xikwembu xa Matimba Hinkwawo ni N’wana wa xona tanihi vanghana?’ u nga ha hlamala. ‘Xana sweswo swi koteka njhani? Xana sweswo a hi ku tikukumuxa?’ Ina, Bibele yi ri: “Abrahama u pfumerile eka [Yehova], . . . kutani u vuriwile ‘nakulobye wa [Yehova].”’ Wolowo entiyisweni a wu ri musa lowu nga fanelangiki. Hambi swi ri tano Rito ra Yehova ri ri: “Xikwembu xi alela vatikurisi, kambe xi komba tintswalo eka lava titsongahataka.”—Yakobo 2:23; 4:6.

Kumbexana van’wana va titwa va dyohe ngopfu leswaku va va ni lunghelo ro tano. Kambe Yakobo u ya emahlweni a ku: “Tshinelani kusuhi ni Xikwembu kutani xi ta tshinela kusuhi na n’wina. Hlambani mandla ya n’wina, n’wina vadyohi, mi basisa timbilu ta n’wina, n’wina vanhu va miehleketo mimbirhi. Titsongahateni emahlweni ka Hosi, kutani yona yi ta mi tlakusa.”—Yakobo 4:8, 10.

Yesu u te: “Mi vanakulorhi loko mi endla leswi ndzi mi lerisaka swona.” U tlhele a komba leswaku milawu leyikulu ngopfu i ‘ku rhandza Yehova Xikwembu xa wena hi mbilu ya wena hinkwayo, ni moya wa wena hinkwawo, ni ku anakanya ka wena hinkwako ni ku rhandza munhu-kuloni kukota loko u tirhandza.’ (Yohane 15:14; Matewu 22:37-40) Loko hi endla sweswo, hi ta va ni vanghana vo tala va ntiyiso. Ku tlula kwalaho, xisweswo hi ta fanelekela lunghelo rin’wana lerikulu—vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyi basisiweke ehansi ka Mfumo wa Xikwembu. (Matewu 6:9, 10) Hi laha Yesu a vuleke ha kona: “Ku lerisa ka yena [Yehova] i vutomi lebyi nga heriki.”—Yohane 12:50.

Xana u ta pfumelela Timbhoni ta Yehova leswaku ti ku pfuna? Tanihi vanhu va vunghana bya xiviri, va swi lava ku ku vhakela ivi va bula na wena mhaka leyi ya nkoka mahala. Va nga ku pfuna leswaku u endla vanghana vo tala va ntiyiso.

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

Swikongomiso Swin’wana Swa Vunghana Bya Ntiyiso

Hlawula ehenhleni ka lava u tolovelanaka na vona.

Vana ni ku tsakela loku kufumelaka eka van’wana, naswona vana muyingiseri lonene.

Endlani swilo swin’we—ku avelana mintokoto swi tiyisa vunghana.

Vana la ntshunxekeke, la nghenekaka ni la tshembekaka minkarhi hinkwayo.

Kombisa ntwelo-vusiwana ni rirhandzu loko van’wana va ri ekhombyeni.

Loko vanghana va endla swihoxo kumbe va ku hlundzukisa, tiyimiseli ku rivalela—hambi ku ri ka “7 la hlayiweke ka 70.”—Matewu 18:22.

Loko vanghana va hleviwa kumbe va xopiwa swihoxo hi laha ku nga fanelangiki, tshembeka ivi u va sirhelela.

Ku avelana vugandzeri bya Yehova swi tiyisa vunghana hi laha ku nga pimiwiki.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Ruti a a nga ta fularhela Naomi hikuva vunghana bya vona a byi ri na xisekelo xo tiya xa moya. Xana u na vona vanghana vo tano va ntiyiso?