Ku Rhandza Xikwembu—Nsusumeto Wa Mahanyelo Lamanene
VANHU lavanene va ta pfumela handle ko kanakana leswaku vunghwavava byi fanele ku siveriwa. Hi laha mufundhisi wa United Church ya le Canada a swi vekaka ha kona u ri: “Mimbuyelo, loko vanhu ni vandla va honisa nawu wa mahanyelo, swa chavisa; tinyimpi, ku durha ka swilo, vunsula-voya bya le Watergate ni mpfilumpfilu.” Hi laha swi kombisiweke ha kona eka xihloko lexi nga hundza, vukhongeri lebyikulu bya misava leyi a byi tikombisanga byi ri nsusumeto lowu tiyeke wa mahanyelo lamanene. Kutani loko hi lava ku hanya vutomi lebyinene hi munhu hi xiyexe, hi fanele ku languta eka vuhosi byin’wana leswaku byi lunghiselela nsusumeto wo tano ivi kutani hi swi lava ku titshega hi vuhosi byebyo.
Nkucetelo wa vuhosi byo tano lebyikulu a wu vonaka eka xiendlakalo evuton’wini bya Yosefa, mulawuri wa Muheveru wa huvo ya mfumo aEgipta. Loko a kuceteriwile hi nsati wa hosi leswaku a va ni vuxaka bya rimbewu na yena, Yosefa u arile, a ku: “Nḍi nga endlisa ku yini ŝo biha le’ŝikulu ŝonghasi, nḍi dyohela Šikwembu šana?” (Genesa 39:7-9) Ku xixima vuhosi bya Xikwembu ni ku navela ku xi tsakisa swi nyike Yosefa matimba ya mahanyelo yo ala ku gangisa ka yena.
Endzhakunyana ka madzana mambirhi ya malembe, tiko ra Israyele, vatukulu va Yakobo, tata wa Yosefa, va amukele Milawu ya Khume tanihi xiphemu xa Nawu lowu nyikiweke hi ku tirhisa Muxe. Loko ku pfumala ku tshembeka ku tlhontlhe ku hlundzuka ka Yehova Xikwembu, ku tshembeka eka Nawu lowu ku tise minkateko ya Xikwembu. Kutani milawu leyi yi tirhe tanihi vukongomisi bya mahanyelo lamanene eka tiko.
Milawu Ya Khume—Nsusumeto Wa Leswinene
Xana Milawu ya Khume a yi ri nsusumeto wa matimba ku fikela kwihi? Nkucetelo wa yona wa ha twiwa hambi ku ri eka lembe xidzana leri ra vu-20. Hi 1962 mulawuri-jenerala wa nkarhi wolowo wa le New Zealand u te: “Ndzi anakanya leswaku vanhu vo tala va ehleketa leswaku Milawu ya Khume yi heleriwe hi nkarhi. Kambe loko hinkwerhu a hi lo yi hlayisa hi ku tshembeka namuntlha, a swi ta olova ku hlayisa nawu lowu tolovelekeke wa tiko.”
Hambi swi ri tano, eka ku burisana ni mufumi lontshwa wa Muyuda, Yesu Kriste u kombise leswaku nchumu wun’wana ku tlula ku hlayisa Milawu ya Khume a wu laveka. Jaha ri vutisile ri ku: “Xana leswinene leswi ndzi faneleke ku endla swona leswaku ndzi ta va ni vutomi lebyi nga heriki, hi swihi ke?” Loko Yesu a vule leswaku u fanele ku “hlayisa Milawu,” a xaxameta yin’wana ya leya Khume, mufumi u hlamurile a ku: “Hinkwaswo leswi ndzi swi hlayisile; xana ndza ha pfumala yini ke?” Yesu u hlamurile a ku: “Famba u ya xavisa leswi u nga na swona, u nyika swisiwana, hi kona u nga ta va ni xuma ematilweni; kutani u ta, u ndzi landza.” Mhaka yi ya emahlweni yi ku: “Kambe loko jaha leri ri twa marito lawa, ri famba ri hlunamile, hikuva a ri ri ni rifuwo lerikulu.”—Matewu 19:16-22.
Ku ringanisa mhaka leyi ni leyi fanaka na yona eka Luka 10:25-28 swi pfuna ku vona xiphiqo xa xisekelo xa mufumi lontshwa. Ha hlaya: “Kutani mudyondzisi un’wana wa Nawu a ta ku ta n’wi ringa [Yesu] a ku: ‘Mudyondzisi, ndzi ta endla yini ku kuma vutomi lebyi nga heriki?’” Yesu u n’wi pfunile leswaku a anakanyisisa hi mhaka, naswona hikwalaho ka sweswo, wanuna loyi u swi kotile ku hlamula xivutiso xa yena n’wini, a vula hi ku tiyisa a ku: ‘Rhandza Yehova, Xikwembu xa wena, hi mbilu ya wena hinkwayo, ni moya wa wena hinkwawo, ni matimba ya wena hinkwawo, ni ku anakanya ka wena hinkwako u rhandza ni munhu-kuloni kukota loko u tirhandza.’ Yesu kutani u dlayelerile a ku: “Endla sweswo, u ta hanya.”
Xana manuku u nga vona xiphiqo xa mufumi lontshwa la boxiweke eku sunguleni? Rirhandzu ra yena eka Xikwembu ni le ka munhu-kulobye a ri funengetiwe hi rirhandzu ra yena eka swilo leswi vonekaka. Swi khomisa gome swonghasi! Ku nga khathariseki ku ringeta ka yena ku hlayisa Milawu ya Khume, a a ri ekhombyeni ro lahlekeriwa hi vutomi lebyi nga heriki.
Xana Rirhandzu Ra Xikwembu Ri Vula Yini?
Hi hanya enkarhini lowu rirhandzu ra Xikwembu ni ra muakelani ri siviweke hi ku tirhandza, ku rhandza swilo leswi vonekaka ni rimbewu. Ina, hambi ku ri ripfumelo eka Xikwembu tanihi Muvumbi ri tekeriwe ndhawu emiehleketweni ya vo tala hi ripfumelo eka mianakanyo leyi nga riki na vumbhoni ya hundzuluko. I yini leswi vangeke leswi hinkwaswo?
Hi malembe xidzana, vafundhisi va Vujagana va tirhise dyondzo leyi nga riki ya Bibele ya ndzilo wa tihele lowu chavisaka hi matshalatshala yo lawula mahanyelo ya vanhu. Encyclopedia International yi ri: “Nsusumeto lowukulu ngopfu wa leswinene eka vavanuna lava tolovelekeke eka Malembe ya le Xikarhi handle ko kanakana a ku ri ku chava tihele, leswi endleke leswaku hambi ti ri Tihosi ni Vafumi va titsongahatela Kereke, naswona kumbexana a wu ri wona nsivelo ntsena ehenhla ka ku navela ka vona loku nga siveriwangiki.” Dyondzo leyi ya ndzilo wa tihele yi vumbe mianakanyo ya leswaku Xikwembu a xi nga ri na rirhandzu, a xi nga ri na musa naswona a xi xupula ngopfu. Hambi leswi dyondzo leyi yi nga ha vaka yi tirhe tanihi nsivelo eka vanhu van’wana, yi hambukise vo tala eka Xikwembu, yi va siya va ri lava phasiwaka hi ku olova hi tidyondzo ni mianakanyo leyi nga riki ya matsalwa, tanihi liya ya hundzuluko.
Hambi swi ri tano, Bibele a yi dyondzisi leswaku Xikwembu xi xanisa mimoya etiheleni ta ndzilo. Ematshan’wini ya sweswo, muapostola Yohane wa hi byela: “Xikwembu i rirhandzu.” “Xa tshembeka, xi lulamile, kutani xi ta hi rivalela swidyoho swa hina.” Muxe u tsarile a ku: “Yehova, Šikwembu ša tintŝalo ni v̌unene, le’ši hlwelaka ku kariha, le’ši teleke tintŝalo ni ku ṭhembeka.” (1 Yohane 4:8; 1:9; Eksoda 34:6) Leti i timfanelo ti nga ri tingani ntsena to hlamarisa ta Xikwembu. Ti hi tshineta eka xona. Timfanelo leti, ngopfu-ngopfu rirhandzu rakwe, hi leti ti endlaka leswaku hi lava ku xi rhandza. “Hina hi ni rirhandzu hikuva ku rhangile Xikwembu xi hi rhandza.” (1 Yohane 4:19) I rirhandzu leri ra Xikwembu leri nga nsusumeto lowukulu ngopfu wa mahanyelo lamanene; ri nga yisa evuton’wini lebyi nga heriki!
Rirhandzu ra xiviri eka Xikwembu a hi mfanelo yo olova ntsena. Ri susumetela munhu ku endla leswi tsariwaka hi un’wana. Muapostola Pawulo u xaxamete tindlela to tala leti rirhandzu leri ri nga kombisiwaka ha tona. Ku boxa ti nga ri tingani ntsena: “Rirhandzu ra tiyisela, na swona ri ni tintswalo; rirhandzu a ri na mavondzo, a ri tinyungubyisi, a ri tikurisi; rirhandzu a ri hanyi hi ndlela yo soleka, a ri tilaveli leswi nga swa rona ntsena, a ri na ximbilwa-mbilwana.” (1 Vakorinto 13:4, 5) Ku kombisa ka hina rirhandzu leri i matshalatshala yo tekelela Tata wa hina wa le tilweni. Yesu u te: “Milawu lemimbirhi [ku rhandza Xikwembu ni munhu-kulorhi] leyi yi katsa Milawu hinkwayo ya marito ya Vaprofeta.” (Matewu 22:40) Hi marito man’wana, loko hi kombisa rirhandzu leri, hi nge n’wi yiveli munhu-kulorhi kumbe ku n’wi dlaya kumbe ku endla vuoswi ni nsati wa yena. Muapostola Yohane u pfumerile, a ku: “Hikuva ku rhandza Xikwembu swi vula leswi: Hi leswaku hi fanele ku hlayisa milawu ya xona.”—1 Yohane 5:3.
Rirhandzu Ra Xikwembu I Nsusumeto Wa Leswinene
Xiya vuyelo lebyi rirhandzu ra Xikwembu ri veke na byona eka Vakriste vo sungula, hi laha swi kombisiweke ha kona hi Tertullian, wa lembe xidzana ra vumbirhi. U tlhontlhe vakaneti va yena leswaku va komba Mukriste un’we exikarhi ka swigevenga swa vona. Loko va tsandzeka, u engetelerile a ku: “Kutani, hi hina ntsena hi nga hava vugevenga.” Buku leyi nge The Old Roman World yi seketela langutelo leri, yi ku: “Hi ni vumbhoni bya vutomi bya vona lebyi nga riki na xivati, bya mahanyelo ya vona lama nga solekiki.” Nakambe, Christianity Today yi tshaha n’wamatimu wa kereke Roland Bainton: “Ku sukela eku heleni ka nkarhi wa Testamente Leyintshwa ku ya eka khume ra malembe ya 170-180 ku hava vumbhoni bya Vakriste lava nga enyimpini.” Ku rhandza Xikwembu swi va susumetele ku xi yingisa hi ku hanya vutomi bya mahanyelo lamanene. Hambi swi ri tano, u nga ha hlamala, ‘Xana ku na vumbhoni bya nsusumeto lowu wa mahanyelo lama pfunaka namuntlha?’
Hakunene byi kona! Mutsari wa maphepha-hungu Mike McManus u tsarile eka Herald & Review leswaku a nga si tshama a twa dyondzo leyi lwisanaka ni rimbewu ra le mahlweni ka vukati. Endzhakunyana ka n’hweti u vike leswaku exikarhi ka mapapila lama amukeriweke yo hlamula a ku ri na rin’we leri humaka eka un’wana wa Timbhoni ta Yehova wa malembe ya 14 hi vukhale, loyi a tsaleke a ku: “Mianakanyo yo tshaha mavabyi lawa yi fanele yi anele ku sivela vanhu vo tala [eka rimbewu ra le mahlweni ka vukati]. Kambe xivangelo lexi Timbhoni ti ri papalataka ha xona hi leswaku Yehova u hi lerisa leswaku hi balekela vuoswi.” (Xiitaliki i xerhu.) Loko a vulavula hi papila leri, McManus u vutisile a ku: “Xana i vangani va malembe ya 14 hi vukhale ebandlheni ra ka n’wina lava nga tshahaka Mukwetsimi Pawulo kahle (1 Vakor. 6:18)?”
Nawu lowu fanaka wo yingisa milawu ya Yehova, lowu tshahiweke hi nhwanyana yoloye lontsongo, wa tirhisiwa hi Timbhoni etindhawini tin’wana. Ntikelo wa milawu yin’wana ya Xikwembu leyi rhekhodiweke eMatsalweni hi lowu: ‘Tshembeka eka swilo hinkwaswo,’ ‘Papalata swifaniso,’ ‘Papalata ngati ni vumbhisa,’ ‘Vulavula ntiyiso,’ ‘Letela vana va wena hi tindlela ta Xikwembu.’ (Vaheveru 13:18; 1 Yohane 5:21; Mintirho 15:29; Vaefesa 4:25; 6:4) Xana u xiye Timbhoni ta Yehova endhawini ya ka n’wina kumbe entirhweni ti ringeta ku yingisa milawu leyi? Xana u tshama u hlamala leswaku ha yini va endla tano, ha yini va ala mpompelo wa ngati, ha yini va ala ku ya enyimpini, ha yini va ku endzela ekaya ra wena, hi ku komisa, ha yini va hambanile? Rirhandzu ra vona eka Xikwembu i nhlamulo.
‘Rirhandzu A Ri Heli’
Hi ku lava ku tsakisa Xikwembu, Timbhoni ta Yehova ti yingisa xitsundzuxo lexi nge: “Mi pfumela ku hundzuka mi va vantshwa emiehleketweni ya n’wina, mi ta kota ku twisisa leswi ku rhandza ka Xikwembu, loku nkhensekaka ni ku hetiseka, ku nga swona.” (Varhoma 12:2) Loko va tiva leswi “ku rhandza ka Xikwembu” ku nga swona eka vona, va lava ku ku endla. Rirhandzu ra vona eka Xikwembu hi rona ri susumetaka ku navela loku. Xana u ehleketa leswaku leswi i ku tikurisa, a swi tirhi enkarhini wa hina? Anakanyanyana hi timhaka leti landzelaka ta xiviri.
Le ndzhaku hi 1963, José, wa São Paulo, Brazil, u sungule ku tshama na Eugênia, loyi ana se a a tekiwile. Malembe mambirhi endzhakunyana, va sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehova. Eka dyondzo leyi mpatswa wu dyondze leswaku Xikwembu xi lava leswaku ‘ku tekana ku va loku xiximiwaka hi vanhu hinkwavo.’ (Vaheveru 13:4) Va xiye leswaku va fanele ku tekana ximfumo, kambe Brazil a ri nga ri na nawu wo dlaya vukati lowu ha wona Eugênia a a ta ntshunxeka leswaku a tekana na José. Hambi swi ri tano, hi 1977, loko nawu wo dlaya vukati wu sungula ku tirha, u endle xikombelo xo dlaya vukati, naswona hi 1980 va swi kotile ku tekana, va hetisa swilaveko swa Xikwembu. Rirhandzu ra vona eka Xikwembu ri vile ni vuyelo bya rona.
Inire u ringete tinxaka hinkwato ta swidzidzirisi eNew York. A a tshama ni ntombhi yakwe, Ann. Hi ku lava mali, u n’wi endle leswaku a rhumela swifaniso swa yena eka magazini lowu dumeke wa vavanuna. A a nyikiwa ntsengo lowukulu wa mali wa ku va la nga ambalangiki eka nongonoko wa swifaniso. Hi nkarhi lowu, Inire u sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehova, naswona endzhakunyana Ann u n’wi joyinile. Inire u tshike ku tirhisa swidzidzirisi. Endzhaku ka mavhiki manharhu, hi ku twanana ka vona vini, va kunguhate ku tekana ximfumo. Kutani, hi ku dyondza eBibeleni leswaku Mukriste u fanele ku ambala kahle, Ann u kunguhate leswaku a nga ka a nga ha wu amukeli nongonoko wa swifaniso hikwalaho ka ripfalo, ku nga khathariseki mali leyi va n’wi nyikaka yona. (1 Timotiya 2:9) U ehleketa leswaku i yini leswi vangeke ku cinca ko tano? Ann u vula leswaku loko a xiye leswaku ku va un’wana wa Timbhoni ta Yehova a ku nga ri mhaka yo tihlanganisa ni vukhongeri ntsena kambe swi katse ku hanya vutomi lebyi nyikeriweke Xikwembu, u swi tivile leswaku u fanele ku endla ku cinca hi ku hatlisa. Hakunene, ku rhandza Xikwembu i nsusumeto wa matimba wa leswinene.
Un’wana a nga ha ku: ‘Ina, leti i timhaka leti hambaneke.’ Kambe a ti tano. Ku cinca loku fanaka ku humelerile minkarhi yo tala etindhawini leti Timbhoni ta Yehova ti gingiritekaka eka tona. Ha yini u nga kambisisi leswi ku ya emahlweni? Tivonele hi wexe leswaku rirhandzu ra Xikwembu hi laha ri kombisiweke hi vukhongeri bya ntiyiso ha kona ra ha ri nsusumeto wa mahanyelo lamanene.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 6]
Mayelana ni Vakriste vo rhanga, buku leyi nge “The Old Roman World” yi ri, “Hi na vumbhoni bya vutomi bya vona lebyi nga riki na xivati, bya mahanyelo ya vona lama nga solekiki.” Xana a wu ri wihi nsusumeto wa “mahanyelo ya vona lama nga solekiki”?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]
Ku rhandza Xikwembu swi nga ku pfuna ku lwisana ni ku ringeriwa ku endla swo biha