Swivutiso Swa Vahlayi

◼ Vadyondzi van’wana va vula leswaku “ngoti” yi fanele ku siva “kamela” eka Matewu 19:24, leyi nge: “Swi nga olovela kamela ku nghena hi ntuva wa neleta.” Hi rihi rito leri faneleke?

Vadyondzi van’wana va Bibele hi ku hoxisa va heta hi leswaku marito ya Yesu laha a ya tsariwe hi Xiaram eku sunguleni. Rito ra Xiaram leri tirhisiweke eku hundzuluxeleni ko tano leri nge (gam·la’ʹ) ri nga vula “kamela.” Hambi swi ri tano, hi ku ya hi mongo, ri nga ha hundzuluxeriwa va ku “ntambu leyikulu ni ntsandze.” Kambe hi ku ya hi Papias wa le Hierapolis, kumbexana ntangha ya muapostola Yohane, Matewu eku sunguleni u tsale mhaka ya yena ya Evangeli hi Xiheveru, hayi hi Xiaram, endzhaku a yi hundzuluxela yi ya eka Xigriki. Rito ra Xiheveru leri vulaka kamela (ga·malʹ) ri hambana kule ni marito lama ya hundzuluxeriweke va ku ntambu (cheʹvel) kumbe pindza (‛avothʹ), naswona i ntiyiso leswaku Matewu a a ta va a hlawule rito ra Xigriki leri faneleke.

Matsalwa ya Xigriki ya khale swinene ni lama tshembekaka ngopfu (Sinaiticus na Vatican No. 1209) ya na rito leri nge kaʹme·los, leri ri vulaka kamela. Rito leri fanaka ri tirhisiwile eka Matewu 23:24, laha ku nga hava ku kanakana leswaku a ku vuriwa “kamela.”

Hi malembe xidzana layo tala van’wana va ringetile ku olovisa marito yo vava ya Yesu. Van’wana va tolovele tsalwa leri ro kwetsima ku tlula mpimo. Ku sukela kwalomu ka lembe xidzana ra vuntlhanu, rito leri fanaka kaʹmi·los ra kumeka eka ndzimana leyi ematsalweni man’wana ya Xigriki. Rito leri ri nga talangiki ri vula “ntambu, khebulu ya ngalava.” Hi ku ya hi A Greek-English Lexicon of the New Testament hi Arndt and Gingrich, a “ri na ndhawu eka TL [Testamente Leyintshwa].” Vadyondzi va Magriki Westcott na Hort va sole ku siviwa loku ka lembe xidzana ra vuntlhanu ka loyi a tivulaka Mukriste Cyril wa Alexandria, loyi a tiyiseke leswaku rito leri ri tirhisiweke hi Matewu (kaʹme·los) ri nga ha vula khebulu, a ku: “I ntolovelo wa lava va nga ni ntokoto eku tluteni ku vitana tikhebulu letikulunyana va ku i ‘tikamela.’” Hambi swi ri tano, eka miehleketo leyi Westcott na Hort va ri: “Swi hoxile hakunene.”

Miehleketo ya leswaku kamela leyikulu yi ringeta ku nghena eka ntuva wa neleta leyintsongo yo rhunga ha yona “i ku thathela loku hindzeletaka ka le Vuxeni,” hi ku ya hi buku ya tinhlamuselo. Entiyisweni, loko yi vulavula hi vanhu lava va tivekaka hi vutlhari byo tano lerova va vonaka va endla leswi nga kotekiki, The Babylonian Talmud yi ri: “Va fanisa ndlopfu yi nghena hi ntuva wa neleta.” Kutani Yesu a a tirhisa xifaniso xa le Vuxeni xo fanekisela ku kandziyisa ku ka xanchumu xi nga koteki hi ku tirhisa ku hambana lokukulu. Hakunene, a swi nga ta koteka ku hulela xilo xin’wana ni xin’wana lexikulu eka ntuva wa neleta—hambi ku ri ntambu, kamela, kumbe ndlopfu.

Yesu a a nga vuli swona leswaku a swi nga ta koteka leswaku mufumi a kuma vutomi, hikuva vanhu van’wana lava fumeke va ve valandzeri vakwe. (Matewu 27:57; Luka 19:2, 9; Yohane 19:38, 39) Kambe emahlweni ka ku va Yesu a nyikele ‘mhaka leyi yo tika,’ jaha leri fuweke ri ale ku amukela malunghelo lamakulu ya moya hikwalaho ka ku rhandza ngopfu ‘rifuwo ra rona lerikulu.’ (Matewu 19:16-22) A swi nga ta koteka eka munhu wihi na wihi loyi a fumeke loyi a nga ni langutelo leri ku kuma ndzhaka ya vutomi lebyi nga heriki. A ku ri hi mpfuno lowukulu wa Xikwembu laha munhu wo tano a a ta cinca ivi a amukela ku ponisiwa loku ku faneleke ku ta hi matimba ya Xikwembu.—Matewu 19:25, 26.