Vutomi Bya Mina eNhlengeletanweni Ya Yehova Leyi Kongomisiwaka Hi Moya

Hi ku vula ka Albert D. Schroeder

SONTO yo sungula hi June 1934, mina na Alex Jones a hi ri karhi hi chumayela hi yindlu na yindlu eMutini wa Jersey, eNew Jersey. Hi xihatla, maphorisa ya tsutsumele endlwini leyi a hi ri eka yona, va hi khoma, va hi susumetela emovheni kutani va hi yisa ekhotsweni!

Masiku manharhu endzhaku, muavanyisi u hi vone nandzu wa ku xavisa hi ri hava mpfumelelo kutani hi gweviwa khume ra masiku ekhotsweni. Hi yisiwe eHudson County Prison, hi byeriwe ku hluvula, hi nghena ematini yo titimela swinene kutani hi ambala tinguvu ta le khotsweni. Kutani hi machisiwa hi ya ekhotsweni.

Laha ndzi ve na nkarhi wo anakanya. A ndzi ri na malembe ya 23 ntsena naswona a ndzi tsaka hi vutomi bya mina tanihi mutirheli wa nkarhi lowu teleke eBethele ya le Brooklyn. Mi nge ndzi mi chumbutela swin’wana swa leswi a ndzi swi anakanya.

Ndzi Nkhensa Kokwana Wa Xisati

Ngopfu-ngopfu a ndzi tsundzuka swinene kokwa wa mina wa xisati wo tswala manana, Elizabeth Darger. Vatswari va yena va tise ndyangu eMichigan wu huma eJarimani kun’wana emahlweni ka 1870. A a dyondzisa Xijarimani na Xinghezi eswikolweni swa mfumo kutani a tshama na hina ekaya ra ka hina ra vatswari va Malutere eSaginaw, aMichigan, muti lowu ndzi tswariweke eka wona. Enkarhini wa Nyimpi yo Sungula ya Misava, yena ni vamakwavo wa yena va xisati va mathicara ya xikolo va hlanganyele ni Swichudeni swa Bibele swa Matiko Hinkwawo, leswi sweswi swi tiviwaka tanihi Timbhoni ta Yehova.

Hambi leswi vatswari va mina va laveke leswaku ndzi ya eka xikolo xa Sonto xa Lutere, Kokwana a a pfumeleriwa ku vulavula na mina malunghana ni ripfumelo ra yena leri nyanyulaka ra Bibele. A a swi kota ku hlaya Bibele hi Xilatini na hi Xigriki, kutani u nghenise ku navela ko hlaya Bibele hi ririmi ra yona ro sungula eka mina. Hi rirhandzu, ndzi tsundzuke ku vulavurisana ka Bibele loku hlamarisaka na vahahani va mina lavakulu loku a ku ri ka hulumendhe ya Mfumo wa Xikwembu leyi a yi ta fuma misava ku nga ri khale hi ku pfumelelana na Daniel 2:44.

Hi 1923 Kokwana u sungule ku dyondza na mina, a tirhisa buku ya Sosayiti ya Watch Tower leyi nge The Harp of God, naswona ndzi hlanganyele minhlangano na yena eBandlheni ra Saginaw. Kutani, loko ndzi ri exiyindlwanini xa mina, ndzi anakanye hi minhlangano yoleyo, hi ku yingisa nongonoko wa xiya-ni-moya wa Watchtower lowu a wa ha haxiwa hi WBBR wu huma hi le Brooklyn, eNew York na hi yin’wana mintokoto yo tano leyi a yi vumba vutomi bya mina.

Hi xikombiso, ndzi tsundzuka ndzi twa Judge Joseph F. Rutherford, muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower eka xiya-ni-moya, a vulavula entsombanweni wa Swichudeni swa Bibele eToronto, Canada, hi 1927. EDetroit, aMichigan, hi 1928, ndzi ve kona eka ntsombano wa mina wo sungula. Kwalaho ndzi twe Makwerhu Rutherford a vulavula hi xiviri. Entsombanweni wolowo, ndzi tsakele ku huwelela ndzi ku “Ina” eka xiboho lexi nge “Ku Twarisa Ku Lwisana Na Sathana Ni Ku Seketela Yehova.” Buku yintshwa ya Government leyi kombiseke Mfumo wa Xikwembu ku va hulumendhe ya le tilweni, hayi ya xidemokrati, yi humesiwile.

Ku Tsundzuka Masiku Ya Xikolo

Nakambe ndzi ehlekete masiku ya mina ya xikolo. Hi ku susumetiwa hi vatswari va mina, lava a va nga lavi leswaku ndzi va mutirheli wa nkarhi hinkwawo, ndzi amukele dyondzo ya le kholichi. Xisweswo, hi September 1929, ndzi tsarise eYunivhesithi ya Michigan eAnn Arbor ku ya dyondza ririmi, ikhonomi na vumaki.

Manana Judson, n’wini wa muako lowu a ndzi tshama eka wona, a a tsalelana ni Bandlha ra Ann Arbor ra Swichudeni swa Bibele. Loko ndzi tlhelela exikolweni hi xixikana xa 1930, u ndzi byele leswaku jaha lerinene ro huma eAlabama ra ha ku nghena ekamareni leri langutaneke ni ra mina ni leswaku u ehleketa leswaku ri ta ma amukela “marungula ya hina ya Bibele.” Hakunene a a ta ma amukela! Mina na William Addison Elrod hi ve vanghana va le kusuhi hi ku anghwetla tanihi leswi a amukeleke mintiyiso ya Bibele; naswona hi ye emahlweni hi va vanghana ku fikela eka siku leri.

Mina na Bill Elrod hi teke dyondzo yo kambisisa xiyimo xa misava hi ximumu xa 1931, kutani a hi swi kotanga ku va kona hi xiviri entsombanweni wa le Columbus hi 1931, eOhio. Hambi swi ri tano, hi Sonto, July 26, hi yi yingiserile nkulumo ya le rivaleni eka xiya-ni-moya naswona a hi ri exikarhi ka vayingiseri lava nga vonakiki lava tinyikeleke lava amukeleke vito lerintshwa ro saseka ra “Timbhoni ta Yehova.”

Emasikwini wolawo swivumbeko swa hulumendhe ya Vusoxalisi, Vu-fascist ni Vukhomanisi a ku vulavuriwa hi swona swinene eswikolweni. Hi October 1931 Winston Churchill u vulavule na hina swichudeni swa 3 000, a seketela xidemokrati tanihi lexi xa ha riki xivumbeko xo antswa xa hulumendhe. Endzhakunyana, hi December 1931, Lord Bertrand Russell, mutivi wa tinhlayo ni mutivi wa filosofi la dumeke eBritain, u vulavule hi ku nga vi na xiphemu enyimpini. Nakambe endzhakunyana, Dr. Hjalmar Schacht, muungameri wa Reichsbank eBerlin, aJarimani, u hlamusele xilaveko xa ku lawuriwa ka tiikhonomi ta matiko; hi marito man’wana, u seketele vusoxalisi bya tiko kumbe Vunazi. Malembe mambirhi endzhaku a a ri eka hulumendhe ya Hitler tanihi holobye wa timhaka ta ikhonomi.

Loko ndzi twile swikombelo swa varhangeri va misava, ndzi tiyisekisiwile swinene leswaku Vuhosi bya Vumesiya hi byona ntsena byi nga vaka hulumendhe ya misava leyi anerisaka. Kutani mina na Bill Elrod hi kunguhate ku heta xikolo hi June 15, 1932, naswona hi sungula tanihi vanghana entirhweni wo chumayela wa nkarhi lowu teleke, sweswi wu tiviwaka tanihi vuphayona.

Hi sungule ntirho wa hina hi nga si khuvuriwa hikuva hi nkarhi wolowo a swi nga si twisisiwa kahle loko lava nga ni ntshembo wa laha misaveni va fanele ku khuvuriwa kumbe e-e. Hambi swi ri tano, endzhaku ka loko ndzi khuvuriwile eVandercook Lake, eMichigan, hi July 24, 1932, swi ve erivaleni leswaku ntshembo wa mina wu cinciwile ku va la totiweke, leswi tiyisiweke hi ‘vumbhoni bya moya.’—Varhoma 8:16.

Ntirho Wa Le Bethele Ya Le Brooklyn

Hi September 9, ha ha phayona eHowell, eMichigan, Bill u te hi ku tsutsuma a huma hi le posweni a tlakuse telegramu ya xitshopana. Loko hi yi pfula, hi hlaye xirhambo xo huma eka Makwerhu Rutherford leswaku hi ya tirha eBethele hi xihatla loko swi koteka. Swi hi tekele tiawara ta 72 ntsena ku heta timhaka ta hina ta vuphayona kutani hi chayela Model T Ford ya hina tikhilomitara ta 1 100 ku ya eBrooklyn. Eku heteleleni hi tsemakanye Buloho ra Brooklyn kutani hi fika eBethele hi September 13, 1932. Hi nkarhi wolowo, a ku ri na 200 wa swirho swa ndyangu wa Bethele, vo tala va vona a va ri vamakwavo va Hosi lava totiweke.

Endzhaku ko tirha mavhiki ma nga ri mangani exiavelweni xa le fektri, ndzi cinceriwe eka Ndzawulo ya Ntirho. Makwerhu wa Muayirixi la rhandzaka ku vulavula ni van’wana, Thomas J. Sullivan, a a ri mulanguteri. Hi minkarhi hinkwayo a a tsundzuxa hina lavantshwa a ku, ‘Loko swiphiqo swi tisiwa, tiyisekani leswaku mi kuma tinhla hinkwato mi nga si endla makumu.’ (Swivuriso 18:13) Hi ku pfala matihlo ya yena swa xinkarhana, a engetela: “U tsutsumela kwihi? Nyika Yehova nkarhi. Vona leswi moya wa yena wu swi endlaka ha swona.”

Loko ndzi tsundzuka mintokoto leyi ya khale loko ndza ha ri ekhotsweni, ndzi tsakele lunghelo ra ku xaniseka hikwalaho ka vululami, hi laha Yesu Kriste ni vaapostola va endleke ha kona. (Yohane 15:20; 1 Petro 4:16) Loko ndzi languta endzhaku, ndza swi vona leswaku mintokoto yo tano a yi ndzi lunghiselela malunghelo ya nkarhi lowu taka.

Ku Vonakala Lokuntshwa Loku Nyanyulaka

Eku sunguleninyana ka 1935, kwalomu ka tin’hweti ta tsevu endzhaku ka ku ntshunxiwa ka mina ekhotsweni ni ku tlhelela eBethele, ndzi tsundzuka tinhlamuselo to hambana-hambana etafuleni ra le Bethele malunghana ni ku humelela ka “ntshungu lowukulu.” (Nhlavutelo 7:9, 13, King James Version) Van’wana va kombise ku seketela mianakanyo ya leswaku lowu a wu ri ntlawa wa vumbirhi wa le tilweni, hi laha muungameri wo sungula wa Sosayiti ya Watch Tower, Makwerhu Russell, na yena a dyondziseke ha kona. Hambi swi ri tano, van’wana va vule leswaku “ntshungu lowukulu” wu vumbiwa hi lava nga ni ntshembo wa laha misaveni. Loko ka ha vulavuriwa hi timhaka leti, Makwerhu Rutherford a nga tikatsanga.

Hinkwerhu ka hina eBethele a hi tsakile loko hi famba hi xitimela xo hlawuleka hi kongome eWashington, D.C., entsombanweni lowu a wu ta khomiwa ku sukela hi May 30 ku ya eka June 3, 1935. Esikwini ra vumbirhi ra ntsombano, Makwerhu Rutherford u nyikele mhaka leyi nyanyulaka leswaku “ntshungu lowukulu” i ntlawa wa laha misaveni hakunene. Enkarhini wa ku chaputa, u te: “Xana hinkwavo lava nga ni ntshembo wo hanya laha misaveni hi laha ku nga heriki va nga yima?” Kwalomu ka hafu ya lava 20 000 a va ri kona va yimile. Kutani Makwerhu Rutherford a huwelela a ku: “Langutani! Ntshungu Lowukulu!” Ku ve ni ku miyelanyana. Kutani hinkwerhu hi hlanganyela hi mihloti ya ntsako ni mavoko ma biwa swinene hi nkarhi wo leha. Siku leri tlhandlamaka 840 va khuvuriwile, vo tala a va ri va ntlawa wa laha misaveni.

Ku vonakala loku kuntshwa ka 1935 ka “ntshungu lowukulu” ku yise eka goza ra ku endla malunghiselelo lamantshwa hi 1936 ku lunghiselela ku andza loku languteriwaka ka ntlawa lowu. Hi xikombiso, ku fikela enkarhini wolowo, a ku ri na bandlha rin’we ntsena ra Xinghezi eMutini wa New York hinkwawo, kambe sweswi mabandlha lamantshwa ma yimisiwile hina vatotiwa lavantshwa hi averiwa tanihi valanguteri. Namuntlha, ku na mabandlha ya 336 eMutini wa New York!

Xiavelo Lexintshwa

Ravumune, November 11, 1937, ri tikombe ri ri siku leri xiyekaka eka mina. Ndzi amukele xitiviso leswaku ndzi ya ehofisini ya Makwerhu Rutherford hi ndzhenga wolowo hi 3:00 p.m. Ndzi fike hi nkarhi, ndzi tshukile ndzi ehleketa leswaku kumbexana ndzi ya eku soriweni. Kambe endzhaku ka ku vulavurisananyana ka xinghana, Makwerhu Rutherford u ndzi vutisile loko a ndzi ta swi tsakela ku nghenela xiavelo xin’wana.

“Ndza swi tsakela ku tirha hambi ku ri kwihi laha ndzi lavekaka kona,” ku hlamula mina.

Manuku, ku ndzi hlamarisa hi ku helela, Makwerhu Rutherford a vutisa: “Swi nga va njhani loko wo tirha eBethele ya le London tanihi nandza wa rhavi xana?”

“Oho, xexo i xiavelo lexikulu!” ndzi hlamula.

“Ku tlula kwalaho, leswi swi vula ku fambela makumu, ku pfumela ku tshama kona ku fikela endzhaku ka Armagedoni. Kutani ndzi ta ku nyika masiku manharhu leswaku u ehleketa,” a ya emahlweni.

“Makwerhu Rutherford a ndzi lavi masiku manharhu. Loko ku ri ku rhandza ka Xikwembu leswaku ndzi famba, nhlamulo ya mina yi ri ina!”

“Ndzi ehlekete leswaku nhlamulo ya wena yi ta va yoleyo,” a hlamula. “Makwerhu Knorr ana se u na thikithi ra wena ra xikepe ra Queen Mary lexi yaka eNghilandi hi Ravunharhu la taka.”

Nhloko ya mina yi sungule ku pfuma. “U ta kuma ndzetelo emasikwini ma nga ri mangani lama seleke,” Makwerhu Rutherford a gimeta.

Loko ndzi tlhelela eka Ndzawulo ya Ntirho, leyi a yi ri efektri, Makwerhu Knorr u sungule ku hleka ku hlamala loku a ndzi ri na kona. A a swi tiva leswi swa ha ku humelelaka. Nathan Knorr a a ri mulanguteri wa fektri naswona eku sunguleninyana a a ye eNghilandi na Makwerhu Rutherford. Handle ko heta nkarhi u sungule ku ndzi dyondzisa ndlela yo fambisa ntirho wa rhavi. Masiku ma nga ri mangani endzhakunyana, ndzi tlhelele eka Makwerhu Rutherford ku endla malunghiselelo man’wana.

Xitsundzuxo xa Makwerhu Rutherford, lexi seketeriweke eka Mikea 6:8, a ku ri ‘ku endla hi vululami, u yimela timhaka ta nhlengeletano, tlakusa mimpimanyeto ya Bibele, u yingisa hi xihatla naswona u nga tlhentlhiseli swilo endzhaku. Hanyisana ni vamakwenu hi musa, hlanganyela entirhweni wa nsimu hi minkarhi hinkwayo naswona u titsongahata eku fambeni na Xikwembu.’ U vule leswaku nsimu ya le Britain a ya ha veki mihandzu hi mhaka ya leswaku valanguteri va rhavi va khale a va nga byi seketeli hi xitalo vutirheli bya nsimu. U hetelele hi ku tshikilela a ku: “Khutaza ntirho wa nsimu lowu engetelekeke. Sweswi Britain ri lava maphayona ya 1 000, hayi 200 ntsena tanihi leswi ri nga xiswona sweswi.”

Ku Amukeriwa ENghilandi

Loko xikepe xa Queen Mary xi yima eSouthampton, ndzi khandziye xitimela lexi yaka eLondon kutani ndzi famba hi thekisi ku ya ehofisini ya rhavi ra Sosayiti, leyi hi malembe ya 26 a yi ri e34 Craven Terrace, eLancaster Gate. Museketeri wa muungameri wa Nhlangano wa Swichudeni swa Bibele swa Misava Hinkwayo u ndzi amukele hi mandla mambirhi. Ndzi n’wi nyike papila ra Makwerhu Rutherford leri n’wi pfumeleleke ku hlongola nandza wa rhavi ni leswaku a tivisa ndyangu wa Bethele leswaku ndzi ta n’wi pfala. Leswi swi endliwe hi nkarhi wo dya wa ninhlikanhi naswona swirho swa 30 swa Bethele swi ndzi amukele hi ku tsaka.

Hi nkarhi wolowo ndzi tolovelane swinene ni malandza yo tala ya rhavi ni vayimeri eYuropa. Lava a va ri vatotiwa lava a va ri emahlweni entirhweni wo chumayela handle ko chava ku nga khathariseki swihinga swa nkarhi wa Hitler, vavanuna vo tanihi Martin Harbeck wa le Switzerland, Charles Knecht wa le Furwa, Fritz Hartstang wa le Netherlands, Johan Eneroth wa le Sweden, William Dey wa le Denmark na Robert Winkler wa vurhena wa Sosayiti ya nhlengeletano ya ntirho wa le xihundleni ya le Jarimani. Hi mimpfuno hinkwayo ya Matsalwa, vavanuna lava va vurhena va ripfumelo va tiyisele minxaniso yo vava ya Manazi.

Makwerhu Rutherford A Endza

Hi 1938, lembe leri landzelaka ra ku sungula ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, Manghezi ma endle riqingho ra le hansi ka mati leri tirhisaka gandlati ra radio. Vamaki va vona va pfumerile ku hlanganisa matiko-nkulu ya mune eka ntsombano wo hlawuleka lowu a wu ri eLondon, September 9 ku ya ka 11. Royal Albert Hall, xivandla lexikulu swinene lexi fanelekaka eLondon, a xi bukeriwe ntsombano. Ntlawa wa Makwerhu Rutherford, ku katsa na Nathan Knorr, wu fike ka ha sele mavhiki manharhu leswaku wu ta pfuna ku lunghiselela.

Ku tivisa nkulumo ya le rivaleni, swikombiso swo swi hakarha ku machiwa naswona swi endliwile. Loko ku macha ni rungula ro sungula ku ri ekusuhi ni ku humelela, Makwerhu Rutherford u kombele ku ndzi vona. Loko ha ha vulavula hi timhaka ta ntsombano, a a ri karhi a halahala hi peni ya yena, leswi hi minkarhi yin’wana a a swi endla loko a vulavula ni un’wana. U suse leswi a swi tsaleke ebukwini ya yena kutani a ndzi nyika swona. “U ehleketa yini hi sweswo?” a vutisa.

“VUKHONGERI I NTLHAMU NASWONA I NTIRHO,” a ma ri marito ya kona.

“Ma languteka ma ri na matimba swinene,” ku hlamula mina.

“A ndzi lava leswaku ma va ni matimba,” ku vula yena. Kutani a lerisa leswaku makhadi ya xitiviso ma ri na marito lawa ma endliwa hi nkarhi wa ku macha ka hina ko sungula ni rungula ra ntsombano hi Ravunharhu nimadyambu. Vusiku lebyi landzeleke mina na Nathan Knorr hi kongomise ku macha ka vamakwerhu va gidi tikhilomitara ta khume hi le xikarhi ka London.

Makwerhu Rutherford u ndzi vitanele ehofisini ya yena mixo lowu landzeleke kutani a kombela xiviko. “Vo tala va hi vitane makhomanisi ni vakaneti va vukona bya Xikwembu naswona va vule ni swin’wana leswi nga tsakisiki,” ku vula mina. Kutani a ehleketa hi timinete ti nga ri tingani kutani hi loko a susa phepha ri ri na marito lama nge “GANDZELA XIKWEMBU NA KRISTE HOSI.” U ehleketa leswaku ku nghenisa marito lawa exikarhi ka swikombiso swi nga herisa xiyimo xa ku sola, leswi ma swi endleke. Ntsombano lowu wa 1938 wu fambe kahle. Swiyenge-nkulu hi Mugqivela na hi Sonto ni nkulumo yo hlawuleka leyi nge “Kongoma Mintiyiso,” a swi haxiwa kahle swinene hi nkarhi lowu fanaka eka mintsombano ya 49 leyi khomiweke xikan’we ematikweni ya lava vulavulaka Xinghezi.

Endzhaku ka ntsombano, xiyenge xa ku letela xi khomiwile ni malandza ya rhavi ya le matikweni ya Yuropa. Hi nkarhi wa dyondzo, Makwerhu Rutherford u ndzi sole swinene hi ku pfumaleka ka ndzetelo wa lava vaka kona. Ndzayo yi humese mihloti ematihlweni ya mina. Endzhakunyana William Dey wa le Denmark u ndzi khongoterile exihundleni, a vula leswaku Makwerhu Rutherford a a tirhisa mina ku dyondzisa hinkwavo hi ku gega. Kutani swi ve tano! Siku leri tlhandlameke Makwerhu Rutherford, loyi a a rhandza ku ambala fasikoti kutani a sweka, u hi rhambe hinkwerhu ku ta dya dina yo hlawuleka leyi a yi lunghiseleleke. Hinkwerhu hi tiphine hi vunghana lebyinene.

Malembe Ya Nyimpi Ya Vumbirhi Ya Misava

Hi September 1, 1939, Hitler u hlasele Poland. Hi Sonto, September 3, Britain yi tlhontlhe Jarimani. Magidi ya hina eBritain a ya ri entirhweni wa nsimu mpundzu wolowo, hi ku fanela hi fambisa buku yintshwa ya Salvation. Eka nyangwa wun’wana ni wun’wana vanhu a va khumbeka; vavasati van’wana a va rila. Hinkwerhu ka hina hi heleriwe hi tibuku loko hi ri karhi hi nyikela ku chavelela ka Matsalwa eka vanhu.

N’hweti leyi landzeleke, hi amukele tsalwa leri antswisiweke ra xihloko xa Xihondzo xo Rindza xa Xinghezi xa November 1, 1939, lexi nge “Vukala-tlhelo.” Hi nkarhi lowu faneleke swinene xi humese xiyimo xa Matsalwa xa Vakriste va ntiyiso hi nkarhi wa nkitsinkitsi wa misava. (Yohane 17:16) Hi ku anghwetla ku khomiwa ni ku pfaleriwa ka madzana ya vamakwerhu va hina va Manghezi va xinuna ni va xisati ku sungule ku humelela.

Nyimpi ya le moyeni eBritain, yi vange leswaku Nyimpi ya le Britain, yi nyanya eku heleni ka lembe ra 1940 kutani yi ya emahlweni ku fikela 1941. Hina eLondon hi tiyisele vusiku lebyi tlhandlamaka bya 57 bya ku hoxiwa ka tibomo loku leheke tiawara ta 14. Moya a wu tele hi pongo ra ku kolola. Mindzilo a yi pfurha hi matimba kun’wana ni kun’wana. Ku we tibomo ta makume-mbirhi kaye endzeni ka timitara ta 460 ta Bethele. Holo ya hina ya Mfumo leyi nge kusuhi na Bethele yi lumekiwile hi ndzilo lowu humaka eka tibomo, kambe hi ku anghwetla wu timeriwile hi vamakwerhu va Bethele lava leteriweke.

A ku ri na milawu ya tinxaka-nxaka to tala ya nkarhi wa nyimpi, ku katsa ni ku pimiwa ka swakudya ni mindzilakana ya ku famba. Hambi swi ri tano, hi ye emahlweni naswona hi tlhela hi engetela ku chumayela ka hina ka yindlu na yindlu. Hi 1937 Britain a ri ri na vahuweleri va 4 375 kambe hi 1942 nhlayo a yi andze yi va 12 436. Maphayona ma andze ku suka eka 201 loko ndzi fika eNghilandi hi 1937 ma va 1 488 hi 1942! Hakunene, Yehova u ku katekise hi laha ku fuweke ku byala loku ko sungula ka vachumayeri. Sweswi, ku tlula malembe ya 50 endzhakunyana, ku na vahuweleri va Mfumo lava tlulaka 109 000 eBritain, ku katsa ni maphayona ya nkarhi hinkwawo lama tlulaka 6 000.

Ku sukela hi September 3 ku ya ka 7, 1941, hi endle, hi ku pfuna hi moya wa Yehova, leswi vatirhela-mfumo va hulumendhe va nge “a swi koteki.” Hi ve ni ntsombano lowukulu swinene wa Timbhoni ta Yehova eBritain ku fikela siku rero. Ku tlula 12 000 a va hlangane eHolweni ya Leicester De Montfort ni le timbaleni ta yona leti yi rhendzeleke hi nkarhi wa nyimpi. Leyi a ku ri yona holo leyi tirhisiweke loko ku ri na nhlangano wa vandla ra Sosayiti wa lembe na lembe wa 1983 eLeicester. Ku tlula magidi manharhu ya hina kutani ya tsundzuka mintokoto ya nkarhi wa nyimpi ya ntsombano wa 1941.

Hofisi ya London yi ve ndhawu ya vuchavelo hi nkarhi wa nyimpi. Riqingho ra yona a ri rila minkarhi hinkwayo. Mali yo pfuna yi hlengeletiwile, ku endlela leswaku vamakwerhu lava hlaseriweke va kuma mpfuno wa xihatla. Nakambe, vamakwerhu lava a va ri valuveri vo huma ePoland, Germany, Norway, France, Belgium, Holland ni le tindhawini tin’wana va te eLondon laha va pfuniweke kona. Vo tala va vona va teke ntirho wa vuphayona eBritain.

Munhu La Nga Amukeriwiki

Loko United States yi nghenele nyimpi hi December 8, 1941, ndzi lahlekeriwe hi ntshunxeko wa mina tanihi muaki-tiko wa le U.S. hikwalaho ka mpfilumpfilu wa nyimpi eBritain. Hikwalaho ka vukala-tlhelo bya mina bya Vukriste, a ndzi nga ta pfumelelana ni milawu yo hambana-hambana leyi humesiwaka hi hulumendhe ya le Britain ya ntirho wa nyimpi. Eku heteleleni, hi May 6, 1942, hulumendhe ya le Britain yi ndzi tivise leswaku ndzi munhu la nga amukeriwiki, kutani ke, ndzi byeriwe ku tlhelela eUnited States. Hi August 1, Daily Herald ya le London a yi ri na xifaniso xa mina etlukeni ra yona ro sungula yi ri na nhloko-mhaka leyi nge “Va Te ‘Tlhelela eKaya.’”

Hi Musumbunuko nimixo, August 24, 1942, maphorisa mambirhi ya le Scotland Yard ma ndzi khomile leswaku ma ndzi humesa etikweni. Va ndzi teke hi xitimela va ya na mina eGlasgow, Scotland, laha ndzi hlayisiweke kona vusiku hinkwabyo eBarlinni Prison ya xikhale. Siku leri tlhandlameke ndzi heleketiwile hi byatso bya Manghezi bya S.S. Hilary, laha ndzi yeke emahlweni no hlayisiwa. Swikepe swa 52 leswi a swi hi heleketa leswaku swi hi sirheleta swi hete masiku ya 13 ku tsemakanya Atlantic hi ndlela yo rhendzeleka-rhendzeleka ku papalata swikepe swa nyimpi swa Jarimani. Loko hi pone swibuluki swa vona, hi fike hi hlayisekile eHalifax, Canada! Hi loko ndzi ntshunxiwa, siku leri tlhandlameke ndzi khandziye xitimela ndzi ya eNew York, ndzi fike hi September 10.

Nkarhi Wa Ku Rhula Ku Vhumba Loku Xiyekaka

Ndzi kume ntsako lowukulu eku tlheleleni ka mina eka vamakwerhu vo tala va rirhandzu eBethele ya le Brooklyn. Ndzi fike hi nkarhi leswaku ndzi va kona eka ntsombano lowu endlaka matimu eCleveland, Ohio, September 18-20, 1942. Kwalaho, Makwerhu N. H. Knorr, muungameri lontshwa wa Sosayiti, u nyikele nkulumo leyi nge “Ku Rhula—Xana Ku Nga Va Kona Hi Masiku?” Leswi swi tise ku vonakala lokuntshwa eka Nhlavutelo 17:8. Ku paluxiwe leswaku matiko lama hlanganeke a ma ta hlula ni leswaku “xivandzana lexintshwa xa ku rhula” xa matiko hinkwawo a xi ta humelela. Leswi swi humelerile loko, endzhaku ka loko nyimpi yi herile hi 1945, Nhlangano wa Matiko wu vumbiwile!

Xikolo Xa Bibele Xa Gilead Xa Watchtower

Endzhaku ka nhlangano wa lembe na lembe wa vandla ra Sosayiti ya Watch Tower hi October 1, 1942, Makwerhu Knorr tanihi muungameri u vitane mina, Maxwell G. Friend na Eduardo F. Keller ku ya ehofisini ya yena. U hi byele leswaku xiboho xi endliwile mpundzu wolowo xa ku sungula xikolo xa Bibele xa varhumiwa ePurasini ra Mfumo, eSouth Lansing, New York. U vule leswaku ndzi ta va muamukeri exikolweni ni ku tirha tanihi mutshami wa xitulu wa komiti leswaku xikolo xi hleleka. Hi tirhe na Makwerhu F. W. Franz ku endla tidyondzo letinene ta Bibele. Leswi swi sungule nkarhi wo leha wa ku tirhisana na yena ku hluvukisa dyondzo ya Bibele.

Hi Musumbunuku nampundzu, February 1, 1943, ku ve na ku nyiketeriwa ka ximfumo hi Makwerhu Knorr ka lexi sweswi xi tiviwaka tanihi Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watchtower, lexi vekiweke ePurasini ra Mfumo ekusuhi ni le South Lansing, eNew York. Endzhaku ka nongonoko wa ku nyiketela, swiyenge swa xikolo swi sungurile emakamareni ya mune, rin’wana ni rin’wana ri ri na swichudeni swa 25. Vuleteri bya dyondzo leyi tlakukeke ya Vukriste a byi hlanganisa mavhiki ya 20, Bibele a ku ri yona buku-nkulu.

Tin’hweti ta ntsako, kutani ku va malembe ya ntsako, tidyondzo leti enteke eBibeleni ti tikombe ti ri rifuwo ra mina leri katekisiweke. Kun’we ni valeteri van’wana lava tinyiketeleke, ndzi nkhense Yehova hi lunghelo leri ra ku dyondzisa ni ku susumeta timbilu ta swichudeni swo tano leswi rhandzaka Yehova ni ntirho wa yena! Ku fikela hi 1960, ku ve na swichudeni swa 3 700 swo huma ematikweni ya 70 ku ta tata mintlawa ya hina ya xikolo.

Ndzi Nghenela Vutomi Bya Vukati

Loko ndza ha ya emintsombanweni ya “Mfumo Lowu Hlulaka” eYuropa hi 1955, ndzi pfuxete vunghana bya mina na murhandziwa Charlotte Bowin, loyi a a ri un’wana wa swichudeni swa mina eka ntlawa wo sungula wa Gilead hi 1943. U tirhe malembe ya 12 tanihi murhumiwa la tshembekeke ensin’wini ya le Spain, ku katsa na Mexico na El Salvador. Sweswi, kun’we na munghana wa yena Julia Clogston, a a hlanganyela eka mintsombano leyi ya le Yuropa. Swi nga kunguhatiwangi, vatswari va Charlotte a va ri swirho swa ndyangu wa Bethele ya le Brooklyn loko va nga si cata, khale enkarhini wa Makwerhu Russell. Kutani ke, loko va catile, Martin Bowin u ve mulanguteri la famba-fambaka ku fikela loko Charlotte a tswariwa hi 1920.

Hi January 1956 Charlotte u nghenele ntirho wa le Bethele kutani a yisiwa ePurasini ra Mfumo. Hi August 1956 hi tekanile. Loko Charlotte a tika, timbilu ta hina a ti tshovekile, hi ehleketa leswaku leswi swi ta yimisa ntirho wa hina wa nkarhi lowu teleke. Hambi swi ri tano, Makwerhu Franz u hi khutazile, a ku: “A mi dyohanga loko mi endle mbeleko leswaku wu tswala. Tiyani! Ku nga ha va ku ri leswaku Yehova u ta mi lunghiselela hi tindlela tin’wana leswaku mi ya emahlweni ni ntirho wa n’wina wa nkarhi hinkwawo.”

Swi ve tano. Ndzi swi kotile ku ya emahlweni ni ku dyondzisa eXikolweni xa Gilead. Eku sunguleni a hi tshama exiyindlwanini lexi a xi hakeleriwa, kutani hi 1962 hi rhurhela endlwini leyi ya ha ku akiwaka leyi a yi ri empfhukeni wa kwalomu ka 1,6 wa tikhilomitara ku suka exikolweni. Kwalaho eSouth Lansing, New York, n’wana wa hina, Judah Ben, loyi a tswariweke hi February 1958, hi laha a heteke kona malembe ya yena yo sungula.

Hi ve na ntsako lowukulu loko hi ri karhi hi kurisa Judah Ben, tanihi leswi hi minkarhi hinkwayo a hi ringeta ku tirhisa minsinya ya milawu ya Bibele. (Vaefesa 6:1-4) U tsundzuxiwe ku landzela Mikea 6:8, hambi ku ri hi laha a ndzi lava ku tirhisa tsalwa rero evuton’wini bya mina ha kona. Endzhakunyana, Judah u ve xirho xa ndyangu wa Bethele xa rixaka ra vunharhu naswona u tirhe eBethele malembe ya 12. U teke makwerhu wa xisati la rhandzekaka wa phayona, Amber Baker, hi June 1986. Sweswi va phayona eMichigan.

Xikolo Xa Vakulu

Eka ntsombano wa 1958 eYankee Stadium, Makwerhu Knorr u tivise ku pfuriwa ka xikolo lexintshwa xa vakulu, lexi nga ta tiviwa tanihi Xikolo xa Vutirheli bya Mfumo. Hi March 9, 1959, ntlawa wo sungula wa swichudeni swa 25 wu sungule dyondzo ya wona ya mune wa mavhiki ePurasini ra Mfumo, laha Xikolo xa Gilead na xona a xi khomeriwa kona. Loko Xikolo xa Gilead xi rhurhiseriwa eBrooklyn hi September 1960, Xikolo xa Vutirheli bya Mfumo xi sele ePurasini ra Mfumo, laha a hi swi kota ku letela vakulu va dzana hi n’hweti. Ndzi kume leswaku ku va tatana swi ve mpfuno eku dyondziseni ka tinhloko ta mindyangu leti taka exikolweni.

Hi 1967 xikolo lexi xi yisiwe eBethele eBrooklyn. Endzhakunyana, hi 1968, xi tlhele xi yisiwa ePittsburgh, laha, ku fikela hi 1974, magidi ya vakulu lavanene va kumeke ndzetelo kona. Ku sukela hi 1974 ku ya emahlweni, xikolo a xi khomeriwa eTiholweni ta Mfumo to hambana-hambana etikweni hinkwaro. Nsati wa mina ni n’wana a va famba na mina loko ndzi ri etindhawini leti to hambana-hambana. A va tirha tanihi maphayona loko ndza ha dyondzisa exikolweni.

Ntirho Wun’wana Wo Hlawuleka

Hi November 1974, a ndzi dyondzisa Xikolo xa Vutirheli bya Mfumo edorobeni ra ka hina eSaginaw, eMichigan, loko ndzi amukela papila leri nga rivalekiki ro huma eka Huvo leyi Fumaka. Yi ndzi rhambe leswaku ndzi va xirho xa yona naswona yi rhamba nsati wa mina ni n’wana leswaku va ta tirha tanihi swirho swa ndyangu wa Bethele ya le Brooklyn. Kutani hi December 18, 1974, hi rhurhele eBethele, kutani ndzi sungula malunghelo ya mina lamantshwa ya ntirho.

Huvo leyi Fumaka yi tirhisana kahle eku kongomiseni ka mintirho ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehova, eku humeseni ka swakudya swa moya leswaku hi va ni ku vonakala loku yaka emahlweni ni le ku endleni ka swiboho swa vutlhari. Huvo leyi Fumaka ya hlangana hi Ravunharhu rin’wana ni rin’wana, yi pfula nhlangano hi xikhongelo kutani yi kombela nkongomiso wa moya wa Yehova. Matshalatshala ya xiviri ma endliwa ku vona leswaku mhaka yin’wana ni yin’wana leyi khomiwaka ni xiboho xin’wana ni xin’wana lexi endliwaka xi pfumelelana na Bibele Rito ra Xikwembu.

Tanihi xirho xa Huvo leyi Fumaka, ndzi rhumeriwile ku endzela marhavi yo hambana-hambana tanihi mulanguteri wa marhavi. Swi ndzi tsakise ngopfu eku sunguleni ku tokota vun’we bya vanhu va Yehova ematikweni yo tala swinene. Nakambe i ntsako wa mina ku tlhela ndzi vona varhumiwa va Gilead vo tala va ha tshembekile eswiavelweni swa vona swimbe. Hakunene, eka tiko rin’wana ni rin’wana, vanhu va Yehova i vo antswa naswona hi lava tsakeke swinene!

Hi nkarhi wun’we Yehova u wundla vanhu va yena hinkwavo emoyeni hi ku tirhisa Xihondzo xo Rindza ni tibuku tin’wana ta Bibele. Hinkwaswo leswi i vumbhoni bya leswaku Kriste Yesu a a ri Hosi ya hina leyi fumaka ku sukela hi 1914 ni leswaku u ta hi rhangela hi laha ku humelelaka hi hundza ‘enhlomulweni lowukulu’ lowu nga ekusuhi swinene. Eku heteleleni, n’wina hinkwenu lava ha riki vantshwa emalembeni, hi vutlhari akani tipakani ta ntirho wo hlawuleka wa nkarhi hinkwawo sweswi! Na n’wina mi ta kuma malunghelo lama nyanyulaka lama mi rindzeleke. (Mikea 7:7) Ndzi nkhensa nkhathalelo wa Yehova eka makume-kume ya malembe lama hundzeke. Minkateko ya yena yi ndzi fuwisile hakunene. (Swivuriso 10:22) Ndzi nkhensa Yehova masiku hinkwawo hi malunghelo lawa ndzi nga na wona ya ku n’wi tirhela eka nhlengeletano ya yena leyi kongomisiwaka hi moya.—Nhlavutelo 7:14.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Ndzi ri na munghana wa mina, Bill Elrod

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Ndzi ri karhi ndzi tekiwa hi xitimela ndzi yisiwa eBarlinni Prison

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Ndzi ri na nsati wa mina, Charlotte