Babilona Lonkulu—Ku Lovisiwa Ka Yena

“Emombyeni wa yena a ku tsariwile vito leri nhlamuselo ya rona yi nga ya xihundla, leri nge: ‘Babilona lonkulu, mana wa [vaoswi] ni wa manyala ya misava.’” “Mintungu hinkwayo yi ta n’wi wela ehenhla hi siku rin’we, a kuma mavabyi yo chavisa, ni mahlomulo, ni ku sika, kutani ú ta hisiwa hi ndzilo, hikuva [Yehova] Xikwembu, muavanyisi wa yena, ú ni matimba lamakulu.”—Nhlavutelo 17:5; 18:8.

HI NA mfanelo yo tivutisa ehenhleni ka marito wolawo lama tsariweke hi muapostola Yohane eka lembe xidzana ro sungula ra Nguva ya hina leyi Tolovelekeke. Xana i mani ‘mana loyi wa vaoswi’? Xana u siringe Xikwembu swinene hi ndlela yihi lerova xi fanela ku n’wi avanyisa hi ndlela yo vava swonghasi? A ku na ku kanakana leswaku ku avanyisa ka Xikwembu ehenhla ka muoswi wa xihundla Babilona Lonkulu hi loku lovisaka. Naswona leswi entiyisweni swi hi nyika xivangelo xo tiva loyi muoswi loyi a nga yena ni ndlela leyi ku lovisiwa ka yena ku nga ta hi khumba ha yona.—Nhlavutelo 18:21.

Xana Babilona Lonkulu u fanekisela mani kumbe yini? Bibele yi vula leswaku vafumi va misava va oswane na yena naswona vamabindzu va xaviselane na yena. (Nhlavutelo 18:3) Hikwalaho, a nga ka a nga yimeli tipolitiki kumbe mabindzu lamakulu. Kambe leswi swi siya xirho xa vunharhu xa matimba emisaveni tanihi n’wini a ri swakwe wa vito leri nge ‘mana wa vaoswi.’ A hi un’wana handle ka mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa wa Sathana!a

Manuku ku sala swivutiso leswi: Ha yini Babilona Lonkulu a ta lovisiwa, hi ndlela yihi, naswona rini? Kumbe ku veka timhaka hi ndela leyi kongomeke: Ha yini vukhongeri bya mavunwa byi ta nyamalala emisaveni leyi, hi ndlela yihi, naswona rini?

Rhekhodo Ya Vujagana Leyi Nga Riki Ya Vukriste

Loko hi xiya rhekhodo ya vukhongeri bya mavunwa, hi nga ha tsundzuxiwa kahle hi marito ya khale ya vuprofeta lama nge: “V̌a byala moya, kambe v̌a ta ṭhov̌ela šidzedze.” (Hosea 8:7) Leswi swi pfumelelana ni nsinya wa nawu lowu phofuriweke hi Pawulo, muapostola wa Mukriste lowu nge: “Mi nga tshuki mi tixisa: Xikwembu a xi vungunyiwi; xin’wana ni xin’wana lexi munhu a xi byalaka, u ta tshovela xona.” (Vagalatiya 6:7) Kutani ke, xana vukhongeri bya mavunwa byi byale yini emisaveni ke? Naswona byi ta tshovela yini ke?

Yesu Kriste u dyondzise leswaku valandzeri va yena a va fanelanga ku rhandza vanakulobye va vona ntsena kambe ni valala va vona. (Matewu 5:43, 44) Loko a tshaha eka Matsalwa ya Xiheveru, Pawulo u hlamusele ndlela leyi Vakriste va faneleke ku khoma valala va vona ha yona. U te: “‘Loko nala wa wena a ri ni ndlala, n’wi phamele; loko a ri ni torha, n’wi siyele a nwa; hikuva loko u endlisa sweswo, u ta va u n’wi hlengeletela mpfundze enhlokweni.’ U nga tshuki u hluriwa hi leswo biha, kambe hlula leswo biha hi leswinene.”—Varhoma 12:20, 21.

Hambi swi ri tano, matimu ya vukhongeri bya Vujagana hi lamaya ya rivengo ni ku halata ngati. Tinyimpi ta nkutsulo ta khale ni ta manguva lawa leti katsaka ku phangiwa ka nhundzu, ku pfinya ni rifu ti katekisiwile ni ku seketeriwa. Hi xikombiso, ku tekiwa ka mfumo wa Abyssinia hi nsindziso hi Italy ra Vufasisi (1935) na “nyimpi ya nkutsulo” ya Franco eka Nyimpi ya Xin’wana-manana ya le Spain (1936-39) swi katekisiwile hi vachaviseki va Kereke ya Khatoliki.

Ku kanetana ni ntivo-vukwembu ku tlhantlhiwe hi ku hisiwa ka vanhu emhandzini. William Tyndale muhundzuluxeri wa Bibele u sungiwile emhandzini naswona ntsumbu wakwe wu hisiwile hi 1536, endzhaku ka loko a humese ku hundzuluxela ka yena ka “Testamente Leyintshwa” hi Xinghezi. Emahlweni ka kwalaho, hi xileriso xa Phophu Martin V, varhangeri va vukhongeri, lava susumetiweke hi moya wa ku tirihisela, va cele marhambu ya Wycliffe, muhundzuluxeri wa Bibele malembe ya 44 endzhaku ka rifu rakwe leswaku va ta titsakisa hi ku ma hisa. Hi nkarhi wa Nkonaniso wa Khatoliki, magidi ya Vayuda ni “vahehli” va tekeriwe swilo swa wona, va xanisiwa ni ku hisiwa emhandzini—hinkwaswo swi vuriwa hi vito ra Kriste! Michael Servetus, mufundhisi wa Spain, loyi a xanisiweke hi Varhoma va Khatoliki na Maprotestente hi ku fanana, u hisiwile emhandzini hi swileriso swa John Calvin, Muprotestente. Eka tinyimpi timbirhi ta misava ta lembe xidzana leri, mavuthu ya nyimpi ma katekisiwile hi vafundhisi va “Vukriste,” naswona masocha ma khutaziwe ku dlaya hi vafundhisi va vona va vutiko va nyimpi.

Vona ku hambana konghasi eka Vukriste bya ntiyiso! Muapostola Pawulo u tsarile a ku: “Hikokwalaho, leswi mi nga vitaniwa hi Xikwembu ku va vahlawuriwa va xona lava rhandziwaka, ambalani moya wa tintswalo, ni vunene, ni ku titsongahata, ni ku rhula, ni ku leha mbilu. Amukelanani, kutani loko un’wana a vilela hi un’wana, a va rivalelane. Kukota leswi Hosi yi mi rivaleleke, na n’wina rivalelanani. Kutani ehenhla ka leswi hinkwaswo, ku laveka rirhandzu, ri nga rona leri bohaka swilo hinkwaswo swi twanana ni ku hetiseka.”—Vakolosa 3:12-14.

Eka Vakriste va le Rhoma, Pawulo u tsarile a ku: “Mi nga rihiseli swo biha hi leswo biha, ni ka munhu ni un’we. Ringetani ku endla leswi vanhu hinkwavo va swi vonaka swi ri leswo saseka. Endlani hinkwaswo leswi mi swi kotaka, hi tlhelo ra n’wina, ku hanyisana ni vanhu hinkwavo hi ku rhula. Varhandziwa, mi nga tshuki mi tirihisela mi ri n’wina; kambe kendlukelani vukari bya Xikwembu, hikuva ku tsariwile va ku: ‘Ku rihisa i ka mina; hi mina loyi ndzi nga ta rihisela, ku vula [Yehova].’” (Varhoma 12:17-19) Manuku ke, loko ku tiwa eka misinya ya milawu ya Vukriste, Vujagana byi hlulekile. Byi byale rivengo ni vukanganyisi naswona byi ta tshovela ndzoviso.

Vukhongeri Lebyi Nga Riki Bya Vukriste—Rhekhodo Ya Byona

Kambe Babilona Lonkulu a nga na vukhongeri bya Vujagana ntsena. Vukhongeri hinkwabyo lebyikulu bya misava leyi bya khumbeka eka nandzu wa ngati wa muoswi yoloye wo biha. Hi xikombiso, vukhongeri bya Shinto bya Japani byi fanele byi byarha xiphemu xa xisolo lexi hikwalaho ka mianakanyo ya mona ni ya tihanyi leyi kombisiweke hi vuthu ra nyimpi ra Japani eka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. N’wamatimu Paul Johnson u xiya ku “leswaku va titiyisa emisaveni ya mona, ya mphikizano” leyi lawuriwaka hi mimpimanyeto ya Yuropa ya mahanyelo, va swi kume swi fanela ku simeka “vukhongeri bya tiko ni mahanyelo lama lawulaka, leswi tivekaka tanihi Shinto ni bushido [“ndlela ya nghwazi”]. . . . Ku gandzeriwa ka nkarhi na nkarhi ka mufumi ku simekiwile, ngopfu-ngopfu eka mavuthu ya nyimpi lama hlomeke, naswona ku sukela hi va-1920 ku ya emahlweni nawu wa matiko wa mahanyelo, kokumin dotoku, wu dyondzisiwile eswikolweni hinkwaswo.” Xana vuyelo a ku ri byihi ke? Hi 1941, loko Japani ri hlasela Hlaluko ra Pearl hi tibomo ivi xisweswo ri nghenela Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, “Shinto . . . yi hundzuriwe yi suka eka xiyimo xa khale, lexi humeke efexenini ni lexi nga nyawuriki yi ya eka ntwanano wa mfumo wa manguva lawa, lowu tshikilelaka, naswona ku hambana ni vuyelo lebyinene lebyi languteriweke, vukhongeri, lebyi a byi fanele byi tirhe ku sivela tinyimpi ta misava, byi tirhisiwe ku ti kwetsimisa.”

Malunghana ni ku avana ka India hi 1947, leswi vangiweke hi ku kwetlembetana ka vukhongeri, n’wamatimu Johnson u ri: “Vanhu va kwalomu ka timiliyoni ta 5 ku ya eka 6 va balekile etlhelweni rin’wana ni rin’wana leswaku va ponisa vutomi bya vona. . . . Mindzinganyeto ya lava feke hi nkarhi wolowo yi ve exikarhi ka 1 ku ya eka 2 wa timiliyoni. Ku hlayela ka manguva lawa ku le xikarhi ka 200 000 ku ya eka 600 000.” Ku ta fika namuntlha, ku dlaya ni ku tsongahatiwa loku susumetiweke hi vukhongeri ka endleka evandleni ra Mahindu. Hakanyingi Va-Harijan, kumbe vahlongoriwa lava eku sunguleni a va vuriwa lava yilaka, i vahlaseriwa va ntlawa lowu dlayaka lowu hleriweke hi vini va tiko lava fumeke.

Vuhindu byi hlanganisiwa ni vungoma. (Nhlavutelo 18:23) Sudhir Kakar mutsari wa India u vulavula hi “mpimo wa Mahindu wo tsakela ni ku xixima vungoma ni vatirhisi va byona” ivi a engetela a ku: “Vangoma va tinyeleti, vavhumbi, vafembi kun’we ni va-sadhu [vavanuna lavo “kwetsima” lava titshikeke], va-fakir [Vakomberi lava endlaka masingita ya vungoma] ni swikwembu swin’wana leswi nga vanhu swi gandzeriwa swinene hikuva ku anakanyiwa leswaku swi tirhisana hi matimba ni nchumu wa xiviri lowu tlakukeke.”—India Today, April 30, 1988.

Tlhandla-kambirhi, ku na ku himpfilitana ka nkarhi na nkarhi exikarhi ka Mahindu, Masikh ni vukhongeri byin’wana bya le Vuxeni. Eka minkwetlembetano leyi, vukhongeri byin’wana ni byin’wana byi tlhandlekela ku hlanganyela ka byona eka rivengo, dzolonga ni ku dlaya. Leyi ko va mhaka yin’wana ya ntshovelo wa Babilona Lonkulu.

Nakambe, matimu ya manguva lawa ya nyimpi, ku dlaya ni ntshikilelo ma vula swintsongo ku bumabumela Vuyuda. Vukari lebyi minkarhi yin’wana byi kombisiweke hi swirho swa ntlawa wa Hasid wa Vuyuda eku namarheleni ka mintlawa yin’wana ya Xiyuda ni ya vukhongeri lebyi nga riki bya Xiyuda a swi bumabumeriwi nikantsongo hi Xikwembu.

Loko hi dyondza matimu ya mfumo wa misava hinkwayo wa vukhongeri, hi nga yi vona hi ku olova mhaka leyi ha yona Muavanyisi Lonkulu a nga na xisekelo xa ku lovisiwa ka Babilona Lonkulu. “Eka muti lowu a ku kumiwa ngati ya vaprofeta, ni ya vahlawuriwa va Xikwembu, ni ya hinkwavo lava nga dlawa laha misaveni.” (Nhlavutelo 18:24) Ku hlanganyela ka vukhongeri bya mavunwa eka tinyimpi ta matiko ni ta misava swi byi vangele ku va ni nandzu wa ngati wa “hinkwavo lava nga dlawa laha misaveni” emahlweni ka Xikwembu.

Hi ku ya hi xihehlo xa Bibele, Babilona Lonkulu u avanyisiwe a ri la faneriwaka hi ku lovisiwa hikwalaho ka rhekhodo ya yena ya matimu ya vuoswi bya moya ni tihosi ta misava, nandzu wa yena wa ngati etinyimpini, ni vungoma bya yena. Hikwalaho, Yehova Xikwembu hi ku avanyisa u kunguhate leswaku mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa wa Sathana wu fanele ku herisiwa.—Nhlavutelo 18:3, 23, 24.

Ndlela Leyi Vukhongeri Bya Mavunwa Byi Nga Ta Herisiwa Hi Yona

Hi ririmi leri tlakukeke ro fanekisela, buku ya Nhlavutelo yi hlamusela ku lovisiwa ka Babilona Lonkulu. Eka Nhlavutelo 17:16 hi hlaya ku: “Timhondzo ta khume leti u ti voneke, tona swin’we ni xivandzana, swi ta venga nsati loyi wa muoswi, swi ta endla leswaku a swela ni ku sala a nga ambalanga nchumu, swi dya nyama ya yena, swi n’wi hisa hi ndzilo.” “Timhondzo ta khume” ti fanekisela mimfumo hinkwayo ya politiki leyi sweswi yi nga exivonweni xa misava ni leyi seketelaka Nhlangano wa Matiko, “xivandzana xa ribungu,” lexi ku nga xifaniso xa mafambiselo ya politiki ya Diyavulosi lama nga ni nandzu wo halata ngati.—Nhlavutelo 16:2; 17:3.b

Hi ku ya hi vuprofeta bya Bibele, mimfumo ya politiki leyi tihlanganisaka na Nhlangano wa Matiko yi ta hundzukela mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa ivi yi wu lovisa. Vukhongeri hinkwabyo bya mavunwa byi ta khumbeka. Mafambiselo man’wana ya politiki ana se ma kombise ku hela mbilu ka wona hi ku nghenelela ka vukhongeri bya mavunwa eswivandleni swa politiki ni swa ntirhisano. Matiko man’wana ya vusoxalisi ma amukele dyondzo ya ku pfumaleka ka Xikwembu naswona ma hungute vukhongeri ku kondza byi nga ha kumeki hi laha ku heleleke, ku fana ni le Albania, kumbe eka xitirho xa ntwanano, ku fana ni le Russia na China. Lomu kun’wana, vafumi va politiki va kombisa ku hlundzuka lokukulu hikwalaho ka ntivo-vukwembu wa ntshunxeko wa vafundhisi van’wana va Khatoliki ematikweni lama nga evuswetini. Kambe man’wana ma tshikilela vukhongeri lebyi tikatsaka etimhakeni ta xihlawu-hlawu. Hambi ku ri ematikweni lama vuriwaka lama ntshunxekeke, van’watipolitiki van’wana va hlundzukela ku nghenelela ka vafundhisi etimhakeni ta politiki ni ta ntirhisano.

Swa ha ta voniwa leswaku i timhaka tihi tin’wana leti nga ta tlhontlha swirho swa politiki emisaveni hinkwayo leswaku swi teka goza ro lwisana ni vukhongeri bya mavunwa. Kambe nchumu wun’wana i wa xiviri—ku lovisiwa ka Babilona Lonkulu hi swirho leswi a ku nga vi ku rhandza ka swona ntsena kambe ku ta tlhela ku va ku rhandza ka Xikwembu. Nhlavutelo 17:17 yi ri: “Xikwembu xi nghenisile etimbilwini ta swona leswaku swi yisa makungu ya xona emahlweni, hi ku twanana ka swona ni ku nyika matimba ya vuhosi bya swona eka xivandzana, ku kondza loko marito ya Xikwembu ma hetiseka.”—Ringanisa Yeremia 51:12, 13.

U nga tixisi. Ku lovisiwa ka Babilona Lonkulu a ku nga vi ntsena marito ya vulala bya politiki eku tikukumuxeni ni ku nghenelela ka vukhongeri. Vafumi va politiki va ta va switirhi swa Xikwembu leswi nga komberiwangiki swa ku lovisiwa ka vugandzeri bya mavunwa emisaveni hinkwayo. Ina, “swidyoho swa yena swi tlhandlekenele ku ya fika ehenhla tilweni, kutani Xikwembu xi tsundzukile ku homboloka ka yena.”—Nhlavutelo 18:5.

Yehova u hlambanye leswaku vukhongeri lebyi byi tikukumuxaka byi fanele ku tsongahatiwa. Vuprofeta byi ri: “N’wi kombeni maxangu ni mahlomulo hi ku ya hi mpimo wa ku tidzunisa ka yena ni wa ku hunguka ka yena, leswi embilwini ya yena a vulaka a ku: ‘Ndzi tshama la, mina Nkosikazi! A ndzi nsati wa noni, a ndzi nga heli hi ku vona mahlomulo!’ Hikwalaho ka swona, mintungu hinkwayo yi ta n’wi wela ehenhla hi siku rin’we, a kuma mavabyi yo chavisa, ni mahlomulo, ni ku sika, kutani ú ta hisiwa hi ndzilo, hikuva [Yehova] Xikwembu, muavanyisi wa yena, ú ni matimba lamakulu.”—Nhlavutelo 18:7, 8.

Ku Lovisiwa Ku Ta Endleka Rini Ke?

‘Siku rero rin’we,’ kumbe nkarhi wo koma wa ku lovisiwa hi ku copeta ka tihlo, sweswi ri kusuhi. Entiyisweni, ku lovisiwa ka Babilona Lonkulu ku n’wi nghenisa eka “siku ra ku tirihisela ka Šikwembu ša hina.” (Esaya 61:2) Endzhaku ka kwalaho, nyimpi ya Xikwembu leyi lulameke ya Armagedoni yi ta va ehenhla ka yena. Vumbhoni hinkwabyo bya swiendlakalo swa misava ku sukela hi 1914 byi kombisa leswaku nkarhi wa mafambiselo ya swilo ya Sathana wa hela. Hikwalaho, vulawuri bya Mfumo wa Xikwembu byi tshinele.—Luka 21:32-36; Nhlavutelo 16:14-16.

Xana vagandzeri va ntiyiso va ta endlisa ku yini eku lovisiweni ka Babilona Lonkulu? Nhlavutelo yi ri: “Tsakani hi mhaka ya wona, wena tilo, na n’wina vahlawuriwa va Xikwembu, ni vaapostola, ni vaprofeta, hikuva Xikwembu xi wu avanyisile, xi mi rihiselela.” (Nhlavutelo 18:20) Ku ta va ni ntsako wa vuako hinkwabyo loko xikongomelo xa Yehova xi hetiseka ni loko vito ra yena ri kwetsimisiwa. Vuprofeta byi ri: “Endzhaku ka swona, ndzi twa leswi fanaka ni rito ra matimba, ra ntshungu lowukulu le tilweni, ri huwelela ri ku: ‘Aleluya! Ku hlayiseka, ni ku kwetsima, ni matimba, i swa Xikwembu xa hina, hikuva ku avanyisa ka xona minkarhi hinkwayo ka tshembeka, ku lulamile. Xi avanyisile muoswi lonkulu, loyi a boriseke misava hi vuoswi bya yena, kutani xi rihiserile ngati ya malandza ya xona ehenhla ka yena.’”—Nhlavutelo 19:1, 2.

Ku lovisiwa ka Babilona Lonkulu, loku landzeriwaka hi ku lovisa ka Xikwembu ka swirho leswi saleke swa mafambiselo ya Sathana, ku ta vula minkateko leyi nga heriki eka vagandzeri va ntiyiso va Xikwembu, ku katsa ni vo tala lava nga ta pfuxiwa eku feni laha misaveni. Hi laha Yesu a tshembiseke vanhu vo tano hinkwavo ha kona u te: “Loko mi tiyisela eritweni ra mina, mi vadyondzisiwa va mina hakunene; naswona mi ta tiva ntiyiso, kutani ntiyiso wu ta mi ntshunxa.”—Yohane 8:31, 32; Nhlavutelo 19:11-21.

Vagandzeri va ntiyiso ana se va ntshunxekile eka tidyondzo ta vukhongeri bya mavunwa leti rhukaneke Xikwembu hi malembe layo tala. Emisaveni leyintshwa leyi tshembisiweke ya ku lulama, va ta va va ntshunxekile ku hanya handle ko chava rifu, hikuva “Xikwembu hi xoxe xi ta va na vona, xi va Xikwembu xa vona. Xi ta hlangula mihloti hinkwayo emahlweni ya vona, ni rifu a ri nga ha vi kona; hambi ya ri mahlomulo kumbe ku rila kumbe ku vaviseka a swi nga ha vi kona, hikuva leswo sungula swi hundzile.” (Nhlavutelo 21:3, 4) Swilo leswo sungula leswi nga ta va swi hundzile swi ta katsa Babilona Lonkulu, mfumo wa Sathana wa misava wa vukhongeri bya mavunwa.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 5]

“Ku hambana ni vuyelo lebyinene lebyi languteriweke, vukhongeri, lebyi a byi fanele byi tirhe ku sivela tinyimpi ta misava, byi tirhisiwe ku ti kwetsimisa”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Wycliffe na Tyndale va xanisiwile hikwalaho ka ku hundzuluxela Bibele

[Xihlovo Xa Kona]

Swi huma eka ku yimburiwa ka khale eBibliothèque Nationale