Twarisa Mfumo Wa Yehova Hi Xivindzi!

“A amukela hinkwavo lava taka ka yena; a a twarisa Mfumo wa Xikwembu.”—MINTIRHO 28:30, 31.

1, 2. Hi byihi vumbhoni bya nseketelo wa Xikwembu lebyi Pawulo a a ri na byona, naswona hi xihi xikombiso lexi a xi vekeke?

YEHOVA minkarhi hinkwayo u seketela vahuweleri va Mfumo. Vona ndlela leyi leswi a swi ri tano ha yona eka muapostola Pawulo! Hi mpfuno wa Xikwembu, u humelele emahlweni ka vafumi, a tiyisela ku biwa ni ku twarisa Mfumo wa Xikwembu hi xivindzi.

² Hambi loko a ri mukhotsiwa eRhoma, Pawulo “a amukela hinkwavo lava taka ka yena; a a twarisa Mfumo wa Xikwembu.” (Mintirho 28:30, 31) Mawaku xikombiso lexinene swonghasi eka Timbhoni ta Yehova namuntlha! Hi nga dyondza swo tala eka vutirheli bya Pawulo hi laha byi vikiweke ha kona hi Luka eka tindzima to hetelela ta buku ya Bibele ya Mintirho.—20:1–28:31.

Vapfumeri-Kulorhi Va Akiwa

3. Ku humelele yini eTrowasi, naswona hi kwihi ku yelana loku nga kumiwaka esikwini ra hina?

³ Loko dzolonga ri miyerile aEfesa, Pawulo u sungule riendzo rakwe ra vunharhu ra vurhumiwa. (20:1-12) Hambi swi ri tano, loko a lava ku tlutela eSiriya, u twe leswaku Vayuda a va n’wi bohele xikungu. Tanihi leswi va nga ha va va kunguhate ku khandziya xikepe lexi Pawulo a a ta khandziya xona ivi va n’wi dlaya, u fambe hi le Makedoniya. Le Trowasi, u hete vhiki a aka vapfumeri-kulobye hi laha valanguteri lava famba-fambaka va endlaka ha kona sweswi exikarhi ka Timbhoni ta Yehova. Emadyambyini ya le mahlweni ka ku famba ka yena, Pawulo u ndlandlamuxe nkulumo ya yena ku ko ku va xikarhi ka vusiku. Yutiko a a tshame efasitereni, kumbexana a karhele hi mintirho ya siku. U khomiwe hi vurhongo kutani a wa a fa a ri exithezini xa vunharhu, kambe Pawulo a n’wi pfuxa. Mawaku ntsako lowu swi faneleke leswi swi wu tisile! Anakanya sweswi, hi ntsako lowu wu nga ta va kona loko timiliyoni ti pfuxeriwa emisaveni leyintshwa leyi taka.—Yohane 5:28, 29.

4. Malunghana ni vutirheli, i yini lexi Pawulo a xi dyondziseke vakulu va le Efesa?

⁴ Loko a ri karhi a ya eYerusalema, Pawulo u hlangane ni vakulu va le Efesa eMileta. (20:13-21) U va tsundzuxe leswaku u va dyondzise ‘hi yindlu na yindlu’ ni leswaku u “tsundzuxile swinene Vayuda ni Vagriki ku hundzukela eka Xikwembu ni ku pfumela eka Hosi ya hina Yesu.” Lava va veke vakulu hi ku helela a va hundzukile naswona a va ri ni ripfumelo. Muapostola nakambe a a va letela leswaku va twarisa Mfumo hi xivindzi eka lava nga riki vapfumeri evutirhelini bya yindlu na yindlu ku fana ni lebyi endliwaka hi Timbhoni ta Yehova namuntlha.

5. (a) Xana Pawulo a a ri xikombiso hi ndlela yihi malunghana ni nkongomiso wa moya lowo kwetsima? (b) Ha yini vakulu a va lava xitsundzuxo xo ‘nyikela nyingiso eka ntlhambi hinkwawo’?

⁵ Pawulo a a ri xikombiso lexinene eku amukeleni ka nkongomiso wa moya lowo kwetsima wa Xikwembu. (20:22-30) “A bohiwe hi moya,” kumbe ku titwa a bohekile ku landzelela nkongomiso wa wona, muapostola a a ta ya eYerusalema, hambi loko ku bohiwa ni minxaniso swi n’wi rindzile kwalaho. A a xixima vutomi, kambe ku hlayisa vutshembeki eka Xikwembu a swi ri swa nkoka swinene eka yena, hi laha swi faneleke swi va ha kona eka hina. Pawulo u khutaze vakulu leswaku ‘va langutela ntlhambi hinkwawo lowu moya lowo kwetsima wu va vekeke valanguteri eka wona.’ Endzhaku ka ku ‘suka’ (kumbexana hi ku fa) ka yena, “timhisi leto leva” a ti nga ta ‘wu tsetselela ntlhambi.’ Vavanuna vo tano a va ta huma exikarhi ka vakulu hi voxe, kutani vadyondzisiwa vo pfumala vutlhari a va ta amukela tidyondzo ta vona leti soholotiweke.—2 Vatesalonika 2:6.

6. (a) Ha yini Pawulo a a ta nyiketa vakulu eka Xikwembu hi ku tiyiseka? (b) Pawulo u wu landzelele njhani nsinya wa nawu wa le ka Mintirho 20:35?

⁶ Leswaku va tilangutela ehenhleni ka vugwinehi, vakulu a va fanele va tshama va xalamukile emoyeni, (20:31-38). Muapostola u va dyondzise Matsalwa ya Xiheveru ni tidyondzo ta Yesu, leswi a swi ri na matimba lama anerisaka lawa a ma ta va pfuna ku amukela Mfumo wa le tilweni, “ndzhaka exikarhi ka hinkwavo lava xi tihlawuleleke vona.” Hi ku tirhela ku tiwundla ni vanghana vakwe, Pawulo nakambe u khutaze vakulu leswaku va tirha hi matimba. (Mintirho 18:1-3; 1 Vatesalonika 2:9) Loko hi landzelela ndlela leyi fanaka ivi hi pfuna van’wana ku kuma vutomi lebyi nga heriki, hi ta tlangela marito ya Yesu lama nge: “Ku nyika i nkateko lowu tlulaka ku nyikiwa.” Mongo wa xivulwa xa yena wa kumeka eka Tievhangheli kambe wu tshahiwa ntsena hi Pawulo, loyi a nga ha vaka a wu kume hi ku kongoma kumbe hi ku huhuteriwa. Hi nga kuma ntsako lowukulu loko ho tinyiketela ku fana na Pawulo. Phela, a a chivirika swinene lerova ku famba ka yena ku tise gome lerikulu eka vakulu va le Efesa!

A Ku Endliwe Ku Rhandza Ka Yehova

7. Xana Pawulo u xi veke njhani xikombiso hi ku titsongahatela ku rhandza ka Xikwembu?

⁷ Loko riendzo ra vunharhu ra vurhumiwa ra Pawulo ri tshinelela makumo ya rona (kwalomu ka 56 C.E.), u veke xikombiso lexinene eku endleni ka ku rhandza ka Xikwembu. (21:1-14) Le Khezariya yena ni vanghana va yena va tshame na Filipi, loyi vanhwana va yena va mune va “profeteke,” va vhumba swiendlakalo hi moya lowo kwetsima. Kwalaho muprofeta wa Mukriste Agabo u bohe mavoko ni milenge ya yena n’wini hi banti ra Pawulo ivi moya wu n’wi susumetela ku vula leswaku Vayuda va ta boha n’wini wa vona eYerusalema ivi va n’wi nyiketa emavokweni ya Vamatiko. “Mina a ndzi tilunghiselanga ku bohiwa ntsena, kambe ndzi tilunghisele ni ku ya fela vito ra Hosi Yesu eYerusalema,” ku vule Pawulo. Vadyondzisiwa va pfumerile va ku: “A ku endliwe ku rhandza ka [Yehova].”

8. Loko minkarhi yin’wana hi swi kuma swi nonon’hwa ku amukela xitsundzuxo lexinene, xana hi nga tsundzuka yini?

⁸ Pawulo u byele vakulu eYerusalema leswi Xikwembu xi swi endleke eka Vamatiko hi vutirheli bya yena. (21:15-26) Loko hi swi kuma swi nonon’hwa ku amukela xitsundzuxo lexinene, hi nga tsundzuka ndlela leyi Pawulo a xi amukeleke ha yona. Ku kombisa leswaku a a nga dyondzisi Vayuda lava nga ematikweni ya Vamatiko “ku tshika Nawu wa Muxe,” u yingise xitsundzuxo xa vakulu xo nghenela ku tibasisa ka mukhuva ni ku hakela leswi lavekaka swa yena ni swa vavanuna van’wana va mune. Hambi loko rifu ra Yesu ri suse Nawu endleleni, Pawulo a nga hoxanga hi ku endla swivumbeko swa wona mayelana ni ku hlambanya.—Varhoma 7:12-14.

Va Hlaseriwile Kambe A Va Hetiwanga Matimba

9. Mayelana ni vukari bya vahlaseri, hi kwihi ku yelana loku nga kona exikarhi ka mintokoto ya Pawulo ni Timbhoni ta Yehova namuntlha?

⁹ Timbhoni ta Yehova hakanyingi ti hlayise vutshembeki ku nga khathariseki vukari bya mintlawa ya vahlaseri. (Hi xikombiso, vona 1975 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, matl. 180-90.) Vayuda va le Asia hi ku fanana va hlasele Pawulo. (21:27-40) Hi ku vona Trofimo wa Efesa a ri na yena, va lumbete muapostola hi ku thyakisa tempele hi ku nghenisa Magriki eka yona. Pawulo a a ri kusuhi ni ku dlayiwa loko ndhuna ya nyimpi ya le Rhoma Klawudiyo Lisiya ni vavanuna vakwe va herise dzolonga! Hi laha swi vhumbiweke ha kona (kambe swi vangiwe hi Vayuda), Lisiya u lerise leswaku Pawulo a bohiwa hi tinketana. (Mintirho 21:11) Muapostola a a ri ekusuhi ni ku yisiwa egovelweni ra masocha leri hlanganeke ni muako wa tempele loko Lisiya a vona leswaku Pawulo a a nga ri muxisi kambe a a ri Muyuda loyi a pfumeleriwaka ku nghena endhawini ya tempele. Loko a kume mpfumelelo wo vulavula, Pawulo u vulavule ni vanhu hi Xiheveru.

10. Xana Vayuda va le Yerusalema va ri amukele njhani rungula ra Pawulo, naswona ha yini a nga xanisiwanga?

¹⁰ Pawulo u nyikele vumbhoni lebyi tiyeke. (22:1-30) U titivise tanihi Muyuda la leteriweke hi Gamalieli la xiximiwaka swinene. Muapostola u hlamusele leswaku loko a ya eDamaska ku ya xanisa valandzeri va Ndlela, u pfariwe mahlo hi ku vona Yesu Kriste la kwetsimisiweke, kambe Ananiya u n’wi hanyanyise mahlo. Endzhakunyana Hosi yi byele Pawulo yi ku: “Famba, hikuva ndzi ta ku rhuma kule, eka vamatiko.” Marito lawa ma we ku fana ni ndzilo enhoveni. Wu huwelela leswaku Pawulo a nga fanelanga ku hanya, ntshungu wu dzudza swiambalo swa wona ivi wu tsutsusela ntshuri hi ku hlundzuka. Kutani Lisiya a lerisa leswaku Pawulo a yisiwa egovelweni ra masocha leswaku a ya kambisisiwa a ri karhi a biwa leswaku a ta tiva leswaku ha yini Vayuda va nga n’wi lavi. Ku ba hi (nchumu lowu nga ni makhaxa ya ndzovo leri nga ni kumbe boheleriweke mafundzu kumbe swiphemu swa zinki kumbe swa marhambu) ku papalatiwile loko Pawulo a vutise a ku: ‘Xana ma pfumeleriwa ku ba Murhoma a nga si avanyisiwa xana?’ Hi ku vona leswaku Pawulo a a ri muaki wa Rhoma, Lisiya u sungule ku chava ivi a n’wi yisa emahlweni ka Sanedri leswaku a ya twa leswaku ha yini a a hehliwa hi Vayuda.

11. Pawulo a a ri Mufarisi hi ndlela yihi?

¹¹ Loko Pawulo a sungula ku tihlamulela emahlweni ka Sanedri hi ku vula leswaku “ndzi hanyile ndzi ri la ntshunxekeke swinene eripfalweni ra mina ni le mahlweni ka Xikwembu,” Muprista Lonkulu Ananiya u lerise leswaku a biwa. (23:1-10) Pawulo u te, “Xikwembu xi ta ku ba, wena khumbi leri basisiweke.” “Xana u sola Muprista lonkulu?” van’wana va vutisa. Hikwalaho ko ka a nga voni kule swi nga ha endleka Pawulo a nga n’wi xiyanga Ananiya. Kambe hi ku xiya leswaku huvo a yi vumbiwa hi Vafarisi ni Vasaduki, Pawulo u te: ‘Ndzi Mufarisi, kutani ndzi avanyisiwa kwala hikuva ndzi languterile ku pfuka ka vafi.’ Leswi swi hambanisa Sanedri, hikuva Vafarisi a va pfumela eka ku pfuka ka vafi, Vasaduki a va nga pfumeli. Va kanetane lerova Lisiya a boheka ku ponisa muapostola.

12. Pawulo u xi balekele njhani xikungu xa vutomi bya yena eYerusalema?

¹² Endzhakunyana Pawulo u balekele xikungu xa vutomi bya yena. (23:11-35) Vayuda va makume-mune va hlambanye ku ka va nga dyi kumbe ku nwa va nga si n’wi dlaya. Ntukulu wa Pawulo u vike leswi eka yena ni le ka Lisiya. Ehansi ka vulanguteri bya masocha, muapostola Pawulo u yisiwe eka Mufumi Antonius Felikisi eKhezariya, ntsindza wa Rhoma wa le Yudiya. Endzhaku ko tshembisa ku yingisa Pawulo, Felikisi u n’wi hlayise a rindziwile Endlwini ya vuhosi ya Heroda Lonkulu, yindlunkulu ya mufumi.

Ku Tiya eMahlweni Ka Vafumi

13. Pawulo u chumayele Felikisi mayelana na yini, naswona vuyelo byi ve byihi?

¹³ Hi ku hatlisa muapostola u landzule swihehlo swa mavunwa ivi a nyikela vumbhoni eka Felikisi hi xivindzi. (24:1-27) Emahlweni ka vahehli va Vayuda, Pawulo u kombise leswaku a a nga tlhontlhanga vahlaseri. U vule leswaku a a pfumela swilo leswi andlariweke eNawini na hi Vaprofeta naswona a a tshemba “leswaku lavo lulama ni lava nga lulamangiki va ta pfuka eku feni.” Pawulo u ye eYerusalema a ri na “swihanano” (minyikelo ya valandzeri va Yesu lava vusweti bya vona byi nga ha vaka byi vangiwe hi nxaniso) naswona u basisiwe hi ndlela ya ndhavuko. Hambi loko Felikisi a ntlhentlhise ku avanyisa, Pawulo endzhaku u n’wi chumayerile ni nsati wakwe Drusilla (n’wana wa Heroda Agrippa I) mayelana na Kriste, vululami, ku tilawula ni ku avanyisa loku taka. Hi ku chavisiwa hi ku vulavula ko tano, Felikisi u ntshunxe Pawulo. Hambi swi ri tano, endzhakunyana a a hamba a lerisa leswaku muapostola a vitaniwa, hi ku tshemba loku nga humelelangiki ka ku kuma mali yo ba mati ku n’wi siva nomu. Felikisi a a swi tiva leswaku Pawulo a nga na nandzu kambe u n’wi tshike a tshama a bohiwile, hi ku langutela ku rhandziwa hi Vayuda. Endzhaku ka malembe mambirhi, Felikisi u tlhandlamiwe hi Porkiyo Festo.

14. Pawulo u tiambexe lunghiselelo rihi ra le nawini loko a ya emahlweni ka Festo, naswona i ku yelana kwihi loku u ku kumaka eka leswi?

¹⁴ Pawulo nakambe u tilwerile swinene emahlweni ka Festo. (25:1-12) Loko muapostola a a faneriwa hi rifu, a a nga ta ku balekela, kambe a a nga ri kona la nga n’wi yisaka eka Vayuda. Pawulo u te: “Ndzi yimile ehubyeni ya Khezari!” a ti ambexa mfanelo ya ku va muaki wa Rhoma leswaku a ya sengisiwa eRhoma (enkarhini wolowo emahlweni ka Nero). Loko xikombelo xi amukeriwa, Pawulo a a ta “humes[a] vumbhoni [eRhoma]” hi laha swi vhumbiweke ha kona. (Mintirho 23:11) Timbhoni ta Yehova na tona ti tiambexa hi malunghiselelo ‘leswaku ti lwela ni ku simeka mahungu lamanene hi nawu.’—Vafilipiya 1:7.

15. (a) Hi byihi vuprofeta lebyi hetisekeke loko Pawulo a humelela emahlweni ka Hosi Agrippa na Khezari? (b) Xana Sawulo ‘u khadlanye nhonga yo tontswa’ hi ndlela yihi?

¹⁵ Hosi Heroda Agrippa II wa Yudiya n’walungu na makwavo Bernike (loyi a veke ni vuxaka bya rimbewu na yena) u twe Pawulo loko a endzele Festo eKhezariya. (25:13–26:23) Hi ku nyikela vumbhoni eka Agrippa na Khezari, Pawulo u hetisise vuprofeta bya leswaku a a ta vula vito ra Hosi emahlweni ka tihosi. (Mintirho 9:15) Loko a byela Agrippa leswi humeleleke endleleni yo ya eDamaska, Pawulo u vule leswaku Yesu u te: “Wo tivavisa ntsena loko u khadlanya nhonga yo tontswa.” Tanihi leswi nkunzi ya vukari yi tivavisaka loko yi honisa ku tlhaviwa hi nhonga yo tontswa, Sawulo a tivavisa loko a lwisana ni valandzeri va Yesu, lava a va sekeriwa hi Xikwembu.

16. Festo na Agrippa va titwise ku yini hi vumbhoni bya Pawulo?

¹⁶ Xana Festo na Agrippa va endlise ku yini? (26:24-32) Hi ku tsandzeka ku twisisa ku pfuxiwa ni ku hlamarisiwa hi ku tiyiseka ka Pawulo, Festo u te: “Vutivi lebyikulu bya wena bya ku hlanyisa!” Hi ku fanana, van’wana sweswi va hehla Timbhoni ta Yehova va ku ta penga, loko entiyisweni ti fana na Pawulo loko a vula “marito ya ntiyiso, marito lama twalaka.” ‘Ku nga ri khale u ta ndzi susumeta leswaku ndzi va Mukriste,’ ku vula Agrippa, la yimiseke ku tengisa kambe a vula leswaku Pawulo a a ta ntshunxiwa loko a nga endlanga xikombelo eka Khezari.

Makhombo eLwandle

17. U nga ri hlamusela njhani khombo leri humeleleke elwandle hi nkarhi wa riendzo ra Pawulo ro ya eRhoma?

¹⁷ Riendzo ro ya eRhoma ri paluxele Pawulo eka ‘khombo ra le lwandle.’ (2 Vakorinto 11:24-27) Ndhuna ya nyimpi leyi vuriwaka Yuliyo a yi langutela vakhotsiwa loko va tluta va suka eKhezariya va ya eRhoma. (27:1-26) Loko xikepe xa vona xi fika eSidoni, Pawulo u pfumeleriwile ku endzela vapfumeri, lava va n’wi phyuphyiseke emoyeni. (Ringanisa 3 Yohane 14.) Le Mira aAsia Minor, Yuliyo u khandziyise vakhotsiwa eka xikepe xa swa le masin’wini lexi yaka eItaly. Ku nga khathariseki mimoya ya matimba, va swi kotile ku fika ehlalukweni ra Fair Havens ekusuhi na muti wa Cretan wa Likiya. Endzhaku ko suka kwalaho va ya eFonexiya, xidzedze xa le n’walungu-vuxa xi hlula xikepe. Hi ku chava ku nghena ehansi ka (risava) ra Siriti ra le Afrika n’walungu, vatluti va “phutsa matsanga” kumbexana maseyila ni tiphuphu. Tingoti endzhakunyana ti boheleriwe ehandle ka xikepe leswaku mahlangano ya xikepe ma nga hambani. Siku leri tlhandlamaka a ka ha ri na xidzedze lexikulu, xikepe xi vevukisiwe hi ku cukumeta nhundzu ehandle. Hi siku ra vunharhu, va cukumete swiaki (maseyila kumbe matsanga). Tanihi leswi ntshembo wu vonakaka wu hela, ntsumi yi humelela eka Pawulo ivi yi n’wi byela leswaku a nga chavi, hikuva u ta yima emahlweni ka Khezari. Mawaku ntshunxeko wonghasi loko muapostola a vule leswaku vakhandziyi hinkwavo va ta cukumetiwa exihlaleni xin’wana!

18. Eku heteleleni ku humelele yini eka Pawulo ni vaendzi-kulobye?

¹⁸ Vakhandziyi va xikepe va ponile. (27:27-44) Hi vusiku bya siku ra vu-14, vatluti va swi vonile leswaku tiko a ri ri ekusuhi. Pongo a ri tiyisa leswi, kutani switiyisi swi humesiwile ku balekela mhangu emaribyeni. Hi ku khutaziwa hi Pawulo, vavanuna hinkwavo va 276 va dya swakudya. Kutani xikepe xi vevukisiwe hi ku hoxa koroni ehandle. Ni nhlikanhi, vatluti va tseme switiyisi, va ntshunxa switlutisi ivi va rhiya mheho hi maseyila. Xikepe xi yime laha ku nga entangiki ivi endzhaku ka xona ku sungula ku tshovekela. Kambe hinkwavo va swi kotile ku fika etikweni.

19. Ku humelele yini eka Pawulo eMelita, naswona xana van’wana u va endlele yini kwalaho?

¹⁹ Va tsakamile ni ku karhala, vanhu lava tshovekeriweke hi xikepe va tikume va ri eMelita, laha vaaki va le xihlaleni va va kombiseke “tintswalo leto hlamarisa.” (28:1-16) Hambi swi ri tano, loko Pawulo a hlanganyeta ndzilo, ku kufumela ku humese mhiri leyi tsondzeleke voko ra yena. (Sweswi a ku na tinyoka leti nga ni vuxungu eMelita, kambe lexi a ku ri ‘xivumbiwa lexi nga na vuxungu.’) Vaaki va Melita va anakanye leswaku Pawulo a a ri mudlayi lerova “vululami bya ku rihisela” (NW) a byi nga ta n’wi pfumelela ku hanya, kambe loko a nga wanga a fa kumbe a pfimba hikwalaho ka vuxungu, va vule leswaku a a ri xikwembu. Pawulo endzhakunyana u tshungule vo tala, ku katsa ni tata wa Publiyo, ndhuna-nkulu ya le Melita. Endzhaku ka tin’hweti tinharhu, Pawulo, Luka na Aristarchus va suke hi xikepe na xifaniso xa nhloko ‘Vana va Zewusi’ (Castor na Pollux, swikwembu swa mahahlwa leswi ku ehleketiweke leswaku swi rhandza vatluti). Loko va xika ePeteyoli, Yuliyo u ye emahlweni ni vulanguteri bya yena. Pawulo u nkhense Xikwembu ivi a va ni xivindzi loko Vakriste va le ntsindza wa Rhoma va hlanganile eNdhawini ya mabindzu ya Apiyo ni Tihodela Tinharhu eGondzweni ra Appian. Loko eku heteleleni, a ri eRhoma, Pawulo u pfumeleriwile ku tshama a ri yexe, hambi loko a languteriwe hi socha.

Hambetani Mi Twarisa Mfumo Wa Yehova!

20. Pawulo a khomeke hi ntirho wihi endlwini ya yena eRhoma?

²⁰ Endlwini ya yena eRhoma, Pawulo u twarise Mfumo wa Yehova hi xivindzi. (28:17-31) U byele vakulukumba va Vayuda a ku: “Ndzi bohiwile hi nketani leyi hikwalaho ka loyi Vaisraele va n’wi languteleke.” Ku langutela ko loko a ku katsa ku amukela Mesiya, xin’wana lexi hi faneleke hi tiyimisela ku xi tokota. (Vafilipiya 1:29) Hambi leswi vo tala va Vayuda volavo a va nga pfumeli, Vamatiko vo tala ni masalela ya Vayuda a va ri na xiyimo lexinene xa mbilu. (Esaya 6:9, 10) Ku ringana malembe mambirhi (kwalomu ka 59-61 C.E.), Pawulo u amukele hinkwavo lava teke eka yena, “a a twarisa Mfumo wa Xikwembu, a dyondzisa ta Hosi Yesu Kriste a nga chavi nchumu, naswona a nga siveriwi hi nchumu.”

21. Ku ya fika emakumu ka vutomi bya yena bya laha misaveni, hi xihi xikombiso lexi Pawulo a xi andlaleke?

²¹ Swi tikomba onge Nero u teke Pawulo a nga ri na nandzu ivi a n’wi ntshunxa. Kutani muapostola u pfuxete ntirho wa yena a ri na Timotiya na Tito. Hambi swi ri tano, nakambe u khotsiwile eRhoma (kwalomu ka 65 C.E.) naswona swi nga ha endleka a dlayeriwe ripfumelo emavokweni ya Nero. (2 Timotiya 4:6-8) Kambe ku ya fika emakumu, Pawulo u veke xikombiso lexinene tanihi mutwarisi wa Mfumo la nga ni xivindzi. Onge hinkwavo lava tinyiketeleke eka Xikwembu emasikwini lawa ya makumu va nga twarisa Mfumo wa Yehova hi xivindzi!

A Wu Ta Hlamurisa Ku Yini?

◻ Hi wihi ndzetelo wa vutirheli lowu Pawulo a wu nyikeke vakulu va le Efesa?

◻ Xana Pawulo u veke xikombiso xa ku titsongahatela ku rhandza ka Xikwembu hi ndlela yihi?

◻ Malunghana ni vukari bya vahlaseri, hi kwihi ku yelana loku nga kona exikarhi ka mintokoto ya Pawulo ni liya ya Timbhoni ta Yehova namuntlha?

◻ Hi rihi lunghiselelo ra le nawini leri Pawulo a tiambexeke rona loko a ri emahlweni ka Mufumi Festo, naswona xana leswi swi na ku yelana kwihi ka manguva lawa?

◻ Xana Pawulo a a khomeke hi ntirho wihi endlwini ya yena eRhoma, a veka xikombiso xihi?