‘A Ku Ri Nkarhi Wihi?’

‘I NKARHI muni?’ I ka ngani u vutisa xivutiso xexo? Enkarhini wa nguva ya hina leyi hatlisaka, minkarhi hinkwayo hi lava ku tiva nkarhi. Mintirho ya hina yo tala ya siku na siku—ku pfuka ni mixo, ku ya entirhweni, ku dya swakudya swa hina, ku hlangana ni vanghana, ni swin’wana—swi lawuriwa hi nkarhi swinene. Naswona hi titshege hi nxaxamelo wa swilo—swipima-nkarhi, swikomba-nkarhi, tialamu, swiya-ni-moya—ku hi byela leswaku i nkarhi muni.

Ku vuriwa yini hi le minkarhini ya Bibele loko vanhu va nga si va ni swikomba-nkarhi swo fana ni swa hina? A va wu hlayerisa ku yini nkarhi? Xana rhekhodo ya Bibele yi nyikela xikombiso xo karhi xa leswi? Ku tiva nkarhi wa siku lowu xiendlakalo xo karhi xa Bibele xi humeleleke ha wona swi nga ha ku nyika ku twisisa lokuntshwa eRitweni ra Xikwembu kutani swi ku endla u tsakela swinene dyondzo ya wena ya Bibele.

Swikomba-nkarhi Leswi Nyikeriweke Hi Xikwembu

Emasikwini ya khale nkarhi wa xiendlakalo hi ntolovelo a a wu funghiwa hi ku kambela dyambu kumbe n’weti, “ŝo v̌oninga ŝimbiri le’ŝikulu” leswi Muvumbi a swi vekeke etilweni leswaku “ŝihambanyisa e nhlekanhi ni v̌usiku.” (Genesa 1:14-16) Hi xikombiso, a a ku ri loko “v̌uronga byi ša” loko tintsumi timbirhi ti khutaza Lota ni ndyangu wa yena ku baleka emutini wa Sodoma lowu avanyisiweke. (Genesa 19:15, 16) Naswona a a ku ri “nkari wa madyambu” loko nandza wo tshembeka wa Abrahama a fika exihlobyeni laha a nga hlangana na Raveka.—Genesa 24:11, 15.

Minkarhi yin’wana, swikombiso leswi kongomeke swa nkarhi swa nyikeriwa. Hi xikombiso, Abimeleke, n’wana wa vukarhi wa Muavanyisi Gidiyoni, u lerisiwe ku herisa muti wa Xikeme “ni mišo, loko dyambu ri huma.” (Vaavanyisi 9:33) Swi le rivaleni leswaku a a ku ri ni xivangelo lexi twalaka xo va va endla leswi. Ku vangama ka dyambu leri xaka endzhaku ka mavuthu ya Abimeleke ku fanele ku swi endle swi nonon’hwa swinene eka vasirheleri va Xikeme ku vona mavuthu lama hlaselaka ‘emindzhutini ya tintshava.’—Vaavanyisi 9:36-41.

Tinhlamuselo Ta Nkarhi Hi Ku Tirhisa Swivulavulelo

Vaheveru a a va tirhisa swivulavulelo leswi a swi sasekile swi tlhela swi tsakisa eku kombiseni ka nkarhi. A swi hundziseli ku twisisa mbango ni mikhuva ya kwalaho ntsena nakambe swi tlhela swi paluxa swin’wana hi swiyimo swa xiendlo.

Hi xikombiso, Genesa 3:8 yi hi byela leswaku a a ku ri “nkarhi wa madyambu” loko Yehova a vulavula na Adamu na Evha hi siku leri va dyoheke ha rona. Leswi swi twisiseka ku ri kusuhi ni ku pela ka dyambu loko swimoyana swo hola swi hunga, swi susa ku hisa ka siku. Hi ntolovelo, loko siku ri tshinelela makumu ya rona, i nkarhi wa ku wisa ni ku phyuphya. Kambe, Yehova a nga tshikanga mhaka ya vuavanyisi yi tshama ku fikela siku leri landzelaka loko nkarhi wa ku yi khathalela wa ha ri kona.

Hi tlhelo rin’wana, Genesa 18:1, 2 yi komba leswaku tintsumi ta Yehova ti te etendeni ra Abrahamu le Mamre “ni nhlekanhi lo’wukulu.” Anakanya dyambu ra nhlikanhi ri vavula nhloko eswintshabyanini swa Yudiya. Ku hisa loku a ku ta karharisa. A a ku ri mukhuva leswaku ku va nkarhi wo dya ni wa ku wisa. (Vona Genesa 43:16, 25; 2 Samuel 4:5.) Hi ndlela yoleyo, Abrahama a a “ṭhamile nyangweni ya nṭonga,” laha ku nga ha vaka ni ku hunga kutsongo ka moya, kumbexana a a wisile endzhaku ka swakudya swa yena. Malwandla ya wanuna loyi a dyuhaleke hi nga ma vona hi laha ku engetelekeke loko hi hlaya leswaku a a “ṭuṭuma e ku ya hlangana na v̌ona” vaendzi kutani a famba “a hatlisa a nghena e nṭongeni” ku byela Sara ku lunghisa xinkwa, endzhaku ka sweswo a “ṭuṭumela tihoṅwini” leswaku “a hatlisa a ri lunghisa.” Hinkwaswo leswi emun’wini ni nhlikanhi!—Genesa 18:2-8.

Tiawara Ta Nivusiku Ta Vaheveru

Entiyisweni Vaheveru va avanyise vusiku hi minkarhi minharhu, leyi vitaniwaka “swikomba-nkarhi.” Xin’wana ni xin’wana a xi hlanganisa n’we xa nharhu xa nkarhi exikarhi ka ku pela ka dyambu ni ku xa ka rona, kumbe kwalomu ka tiawara ta mune, swi ya hi nguva. (Psalma 63:6, NW) A a ka ha “ku sungula ku langutela ka v̌usiku le’byikulu” lebyi a byi sukela kwalomu ka awara ya khume ni vusiku ku ya kwalomu ka awara ya mbirhi hi mahlamba-ndlopfu, loko Gidiyoni a hlasela ekampeni ya Vamidiyani. Swi le rivaleni leswaku nhlaselo wa nkarhi lowu wu hlamarise valanguteri hi laha ku heleleke. Entiyisweni, Gidiyoni la xalamukeke a a nga ta va a wu hlawurile nkarhi lowu engetelekeke wa xikungu xa nhlaselo wa yena!—Vaavanyisi 7:19.

Hi nkarhi wa Riendzo, Yehova a “fambisa lwandle hi v̌usiku hikwabyo hi mheho ya matimba ya v̌uša,” a pfumelela Vaisrayele ku tsemakaya etikweni leri omeke. Nkarhi lowu Vaegipta va nga swi lemuka ha wona, ana se a ku ri “nkari wa mišo,” kutani Yehova a pfilunganya nyimpi ya Vaegipta, eku heteleleni a va herisa hi ku tlherisela mati “loko byi ša [ma] tlhelela ev̌uṭhaṅweni bya [w]ona.” (Eksoda 14:21-27) Kutani swi teke kwalomu ka vusiku hinkwabyo leswaku lwandle ri avana kutani Vaisrayele va tsemakaya exikarhi ka rona.

Eka Lembe Xidzana Ro Sungula

Hi lembe xidzana ro sungula, Vayuda a a va tekelele ku hlayela ka tiawara ta 12 ka siku. Hi yona mhaka leyi eka xifaniso xin’wana xakwe, Yesu a nga te: “Xana [nhlikanhi a wu] na tiawara ta 12 xana?” (Yohane 11:9) Leti a a ti hlayeriwa ku suka eku xeni ka dyambu ku fika eku peleni, kumbe hi ku ringanyeta ku suka hi awara ya tsevu ni mixo ku ya ka awara ya tsevu ni madyambu. Xisweswo, ‘awara ya vunharhu’ a yi ta va kwalomu ka awara ya kaye ni mixo. A ku ri hi nkarhi lowu hi siku ra Pentekosta loko moya lowo kwetsima wu chuluriwa. Loko vanhu va sandza vadyondzisiwa va ku va ‘xurhe vhinyo leyo tsokombela,’ Petro hi ku hatlisa u herise ku sandza koloko. Entiyisweni ku hava na un’we loyi a a ta va a pyopyiwile hi awara yoleyo ya ni mixo!—Mintirho 2:13, 15.

Hi ku fanana, marito ya Yesu lama nge “swakudya swa mina i ku endla ku rhandza ka Loyi a ndzi rhumeke” ma engetela nhlamuselo loko hi xiya nkarhi lowu katsekaka. “A wu lava ku va nkarhi wa nhlekanhi,” hi ku ya hi Yohane 4:6, kumbe kwalomu ka nkarhi wa nhlikanhi. Endzhaku ko tsemakanya hi le tikweni ra swintshabyana ra Samariya mixo hinkwawo, Yesu ni vadyondzisiwa a va ta va va ri ni ndlala ni torha. Hikwalaho vadyondzisiwa va n’wi kombela ku dya loko va vuya ni swakudya. A va nga ma tivi ni switsongo matimba ni mphamelo lowu Yesu a a wu kuma hi ku endla ntirho wa Yehova. Handle ko kanakana, marito ya Yesu a ma tlula ku vulavula ntsena. Hi ku kongoma, a a seketeriwa hi ku endla ntirho wa Xikwembu hambi leswi a ku hundze tiawara to tala a dyile.—Yohane 4:31-34.

Tanihi leswi ku xa ka dyambu ni ku pela ka rona a ku hambana hi ku ya hi nkarhi wa lembe, hi ntolovelo a ku nyikeriwa nkarhi lowu kumbeteriwaka wa xiendlakalo. Xisweswo, hi ntolovelo hi hlaya hi swiendlakalo leswi humeleleke hi awara ya vunharhu, ya vutsevu kumbe ya vukaye—leswi hakanyingi swi vulaka kwalomu ka nkarhi wolowo. (Matewu 20:3, 5; 27:45, 46; Marka 15:25, 33, 34; Luka 23:44; Yohane 19:14; Mintirho 10:3, 9, 30) Hambi swi ri tano, loko nkarhi wu fanelana ni mhaka, tinhlamuselo leti kongomeke ta nkarhi a ti nyikeriwa. Hi xikombiso, eka wanuna loyi a a vilela hi ku lava ku tiva loko hakunene n’wana wa yena wa mufana a antswile hi matimba ya Yesu, malandza ma hlamurile: “Tolo hi nkarhi wa 1 ni ndzhenga, ku hisa ka miri wa yena ku yimile.”—Yohane 4:49-54.

Swiphemu Swa Vusiku

Hi nkarhi wa ku fuma ka Rhoma, Vayuda va tikomba va tekelele ku hambanisa vusiku ka Xigriki ni Xirhoma hi minkarhi ya mune ematshan’wini ya yinharhu leyi a va yi tirhisa eku sunguleni. Eka Marka 13:35, Yesu handle ko kanakana a a kombetela eka swiphemu swa mune. Nkarhi wa “nimadyambu” a a wu famba ku sukela eku peleni ka dyambu ku fikela kwalomu ka awara ya kaye ni madyambu. Nkarhi wa vumbirhi, i nkarhi wa “vusiku lebyikulu,” a a wu sungula kwalomu ka awara ya kaye kutani wu hetelela exikarhi ka vusiku. “Loko nkuku wu ringa” a wu hlanganisa ku suka exikarhi ka vusiku ku fikela kwalomu ka awara ya nharhu. Kutani nkarhi wo hetelela, “nimixo,” a wu hetelela hi vurhonga, kumbe kwalomu ka awara ya tsevu.

Nkarhi wa “loko nkuku wu ringa” i wa nkoka lowu hlawulekeke hikwalaho ka marito ya Yesu eka Petro eka Marka 14:30: “Nkuku wu nga si ringa kambirhi, u ta va u ndzi landzurile kanharhu.” Hambi leswi vahlamuseri van’wana va vulaka leswaku “kambirhi” yi kombetela eka tinhla leti kongomeke ta nkarhi—xikarhi ka vusiku ni vurhonga, leti vuriweke—A Dictionary of Christ and the Gospels, leyi tsariweke hi James Hastings, yi vula leswaku “entiyisweni minkuku yi ringa ni vusiku, le Vuxeni tanihi tindhawu tin’wana, hi minkarhi yo hambana-hambana ku sukela exikarhi ka Vusiku ku ya emahlweni.” Swi le rivaleni, Yesu a a nga kombeteli eka nkarhi lowu vekiweke lowu Petro a a ta n’wi landzula ha wona. Ku ri na sweswo, a a nyikela xikombiso ku fungha marito ya yena eka Petro, lawa hi ku kongoma ma hetisekeke vusiku byebyo.—Marka 14:72.

A a ku ri “nkarhi wa mahlamba-ndlopfu”—exikarhi ka awara ya nharhu ni ya tsevu ni mixo—loko Yesu, a famba ehenhla ka mati ya Lwandle ra Galeliya, a ta eka vadyondzisiwa va yena, lava a a va ri ebyatsweni “mpfhuka lowukulu [ku suka] eribuweni.” Kumbexana, swa olova ku twisisa leswaku ha yini vadyondzisiwa “va tshuk[e] ngopfu va ku: I xipuku! Kutani va huwelela hi ku chava” (Matewu 14:23-26) Hi tlhelo rin’wana, leswi swi komba leswaku Yesu u fanele a hete nkarhi wo leha a ri karhi a khongela a ri yexe entshaveni. Tanihi leswi, leswi swi humeleleke hi ku hatlisa endzhaku ka loko Yohane Mukhuvuri a tsemiwe nkolo hi Heroda Antipasi naswona emahlweninyana ka Paseka, leswi funghaka ku sungula ka lembe ro hetelela ra vutirheli bya Yesu emisaveni, entiyisweni Yesu a a ri na swo tala ku anakanyisisa hi swona exikhongelweni xa yena xa munhu hi xiyexe eka Tata wa yena.

Xikan’we ni minkarhi leyi ya mune, ku hlayela ka tiawara ta 12 ta nkarhi wa vusiku na kona a ku tirhisiwa. Leswaku va ta heleketa Pawulo a hlayisekile a ya eKhezariya, Klawudiyo Lisiya ndhuna ya nyimpi u byele masocha ya yena ku lunghiselela ntlawa wa masocha ya 470 “hi nkarhi wa 9 wa vusiku.” (Mintirho 23:23, 24) Xisweswo Pawulo u tekiwe ni vusiku a sirhelelekile a humesiwa eYerusalema.

Tiva Nkarhi Wa Siku

Ku hlaya ni ku anakanyisisa hi timhaka ta leswi nga humelela exikarhi ka vanhu va khale va Xikwembu i xihlovo xa ntsako ni ku tiyisiwa emoyeni. Loko wo katsa nkarhi eku xiyisiseni ka wena, entiyisweni swi ta engetela ntsako wa dyondzo ya wena ya Bibele. Ha yini swi ri tano? Hikuva hi ndlela leyi u nga twisisa Rito ra Xikwembu hi ndlela leyinene. Tibuku to tanihi Insight on the Scriptures na New World Translation of the Holy Scriptures With References i swipfuno swa nkoka emhakeni leyi (hinkwato ti humesiwe hi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.). Ti ta ku pfuna ku kuma nhlamulo loko u tivutisa leswaku: ‘Xana a ku ri nkarhi wihi?’