Xilalelo Xa Hosi—Xi Fanele Xi Endliwa Kangani?

KHISIMUSI, Easter, masiku ya “vakwetsimi.” Tiholideyi ni minkhuvo yo tala swa tlangeriwa hi tikereke ta Vujagana. Kambe xana wa swi tiva leswaku i minkhuvo yingani leyi Yesu Kreste a leriseke valandzeri vakwe leswaku va yi tlangela? Nhlamulo yi ri, Ko va wun’we ntsena! Minkhuvo leyin’wana a yi lerisiwanga hi Musunguri wa Vukreste.

Hakunene, loko wu ri nkhuvo wun’we ntsena lowu Yesu a wu simekeke wu fanele wu ri wa nkoka swinene. Vakreste va fanele ku wu endla tanihi laha Yesu a leriseke ha kona. Xana xitsundzuxo lexi xo hlawuleka a a xi ri yini?

Nkhuvo Wun’we

Xitsundzuxo lexi xi sunguriwe hi Yesu siku leri a nga fa ha rona. U hlanganyele nkhuvo wa Paseka wa Vayuda ni vaapostola va yena. Kutani a va nyika xinkwa xa Paseka xo ke comela a ku: “Leswi [swi vula, NW] miri wa mina, lowu nyiketiwaka hikwalaho ka n’wina.” Nakambe, Yesu a va nyika xinwelo xa vinya a ku: “Xinwelo lexi [xi vula, NW] ntwanano lowuntshwa engatini ya mina, leyi halatiwaka hikwalaho ka n’wina.” A tlhela a ku: “Endlani sweswo hi ku ndzi anakanya.” (Luka 22:19, 20; 1 Vakorinto 11:24-26) Nkhuvo lowu wu vuriwa Xilalelo xa Hosi, kumbe Xitsundzuxo. I nkhuvo wun’we ntsena lowu Yesu a leriseke valandzeri vakwe ku wu endla.

Tikereke to tala ti vula leswaku ti endla xitsundzuxo lexi ku katsa ni minkhuvo yin’wana ya tona hinkwayo xikan’we, kambe vo tala va xi tlangela hi ndlela leyi hambaneke ni leswi Yesu a leriseke swona. Nkarhi wun’wana ku hambana loku xiyekaka i makhamba lawa nkhuvo wu tlangeriwaka ha wona. Tikereke tin’wana ti wu tlangela tin’hweti hinkwato, mavhiki hinkwawo, hambi masiku hinkwawo. Leswi hi leswi Yesu a kongome swona loko a byela valandzeri vakwe: “Swi endleni hi ku ndzi anakanya”? The New English Bible yi ri: “Endlani leswi hi ku ndzi tsundzuka.” (1 Vakorinto 11:24, 25) Xana xitsundzuxo xi endliwa kangani? Hi ntolovelo, kan’we hi lembe.

Nakambe tsundzuka leswaku Yesu u sungule xitsundzuxo lexi naswona a fa hi siku ra Nisan 14 hi ku ya hi khalendara ya Xiyuda.a Leri a ku ri siku ra Paseka, ntlango wo tsundzuxa Vayuda hi ku tshunxiwa lokukulu ka vona le Egipta hi lembe xidzana ra vu-16 B.C.E. Hi nkarhi wolowo, gandzelo ra xinyimpfana ri ponise mativula ya Vayuda, loko ntsumi ya Yehovha yi yayarhela mativula hinkwawo ya Egipta.—Eksoda 12:21, 24-27.

Xana leswi swi hi pfuna njhani ku twisisa? Muapostola Pawulo wa Mukreste u tsarile: “Kreste, la nga xinyimpfana xa hina xa Paseka, ú tlhaviwile.” (1 Vakorinto 5:7) Rifu ra Yesu a ri ri gandzelo lerikulu ra Paseka, ri nyike vanhu nkarhi wa nkutsulo wo xiximeka swinene. Kutani eka Vakreste Xitsundzuxo xa rifu ra Kreste xi sive Paseka ya Xiyuda.—Yohane 13:16.

Paseka a yi ri ntlango wa lembe na lembe. Hi ndlela leyi twisisekaka, i Xitsundzuxo. Paseka—siku leri Yesu a feke ha rona—nkarhi hinkwawo ri wela eka siku ra vu-14 ra Nisan n’hweti ya Xiyuda. Hikwalaho rifu ra Kreste ri fanele ku tsundzukiwa kan’we hi lembe eka siku ra khalendara leri fambisanaka na Nisan 14. Hi 1994 siku lero i Mugqivela, March 26 endzhaku ka ku pela ka dyambu. Kutani ke ha yini tikereke ta Vujagana ti nga hlawulanga rona siku leri tanihi rona ra nkhuvo lowu hlawulekeke? Loko hi kambisisanyana matimu hi ta kuma hlamulo ya xivutiso xexo.

Ntirho Wa Vaapostola Wu Le Khombyeni

A swi kanakanisi leswaku hi nkarhi wa lembe xidzana ro sungula C.E., lava a va kongomisiwa hi vaapostola va Yesu va tlangele Xilalelo xa Hosi tanihi laha a leriseke ha kona. Hambi swi ri tano hi lembe xidzana ra vumbirhi van’wana va Sungule ku cinca nkarhi wo xi tsundzuka. A va tlangela Xitsundzuxo hi siku ro sungula ra vhiki (leri sweswi ri vuriwaka Sonto), hayi hi siku leri fambisanaka na Nisan 14. Ha yini sweswo swi endliwile?

Eka Vayuda siku a ri sungula hi awara ya tsevu ni madyambu ri famba ku fikela nkarhi lowu fanaka eka siku leri tlhandlamaka. Yesu u fe hi Nisan 14, 33 C.E., leri sukeleke eka madyambu ya Ravumune ku ya ka madyambu ya Ravuntlhanu. U pfuxiwe hi siku ra vunharhu ni mpundzu swinene hi Sonto. Van’wana a va lava leswaku ku tsundzukiwa ka rifu ra Yesu ku endliwa hi siku leri fanaka ra le vhikini lembe na lembe, ematshan’wini ya siku rin’we laha Nisan 14 a welaka kona. Va tlhela va vona siku ra ku pfuxiwa ka Yesu ri ri ra nkoka ku ri ni ra ku fa ka yena. Hikwalaho va ri veke eka Sonto.

Yesu u lerise leswaku rifu ra yena ri tsundzukiwa, hayi ku pfuxiwa ka yena. Naswona tanihi leswi Paseka ya Xiyuda yi welaka eka siku leri hambaneke lembe na lembe, ku ya hi khalendara ya Gregory leyi hi yi tirhisaka sweswi, swi le rivaleni leswaku swi ta va tano hi Xitsundzuxo. Vo tala va yime eka fambiselo ro sungula naswona va endla Xilalelo xa Hosi hi Nisan 14 lembe na lembe. Hi ku famba ka nkarhi va vitaniwe Quartodecimans leswi vulaka “Van’wakhume-mune.”

Vadyondzi van’wana va swi xiyile leswaku “Van’wakhume-mune” va landzela ndlela yo sungula ya vaapostola. N’wamatimu un’wana u ri: “Mayelana ni ku endliwa ka Paseka [Xilalelo Xa Hosi], tikereke ta Van’wakhume-mune ta le Asia ti fambisana ni tikereke ta Yerusalema. Eka lembe xidzana ra vumbirhi, eka Paseka ya tona ya Nisan 14 tikereke leti a ti tlangela nkutsulo lowu endliweke hi rifu ra Kreste.”—Studia Patristica, Vholumo V, 1962, tluka 8.

Dzolonga Ri Kula

Hambi loko vo tala le Asia Minor va landzele xiendlo xa vaapostola, le Rhoma va hlawule Sonto tanihi siku ro tlangela ha rona. Kwalomu ka lembe ra 155 C.E., Polycarp wa le Smirna, muyimeri wa mavandlha ya le Asia u endzele Rhoma ku ya kanela hi leswi ni swiphiqo swin’wana. Lexi nga tsakisiki, a ku na ntwanano lowu fikeleriweke emhakeni leyi.

Irenaeus wa le Lyons u tsale papila a ku: “Hambi Anicetus [wa le Roma] u tsandzekile ku kucetela Polycarp ku tshika ku tlangela leswi a a tolovele ku swi tlangela na Yohane mudyondzisiwa wa Hosi ya hina ni vaapostola van’wana lava a hlanganyela na vona; naswona Polycarp a nga ringetanga ku khongotela Anicetus leswaku a xi tlangela hikuva a a vula leswaku u fanele ku yingisa vakulu lava n’wi rhangelaka.” (Eusebius, Buku ya vu-5, ndzima 24) Xiya leswaku hi ku ya hi xiviko, Polycarp a a veka xisekelo xa yena eka leswi a swi endliwa hi vaapostola, kasi Anicetus a landzelela mikhuva ya vakulukumba va le ndzhaku va Rhoma.

Dzolonga leri ri kule ku ya fika eku heleni ka lembe xidzana ra vumbirhi C.E. Kwalomu ka va 190 C.E., munhu un’wana la vitaniwaka Victor u hlawuriwe ku va bixopo wa Rhoma. A a tshemba leswaku Xilalelo xa Hosi xi fanele ku tlangeriwa hi Sonto ivi a lava nseketelo eka varhangeri vo tala hi laha swi kotekaka ha kona. Victor u sindzise mavandlha ya le Asia leswaku ma cincela eka fambiselo ra Sonto.

Loko Polycrates wa le Efesa a hlamula a yimela lava nga le Asia Minor, u ale ku pfumelela nsindziso lowu. U te: “Hi hlayisa siku leri handle ko ri kavanyeta, hambi ku ri engetela kumbe ku pumba.” Ivi a longoloxa varhangeri vo tala ku katsa na muapostola Yohane. U te: “Lava hikwavo va tlangele siku ra khume-mune ra Paseka hi ku ya hi Evhangeli handle ko hambuka.” Polycrates u engeterile: “Hi tlhelo ra mina vamakwerhu, . . . a ndzi chavisiwa hi minxungeto. Hikuva lava antswaka ku ndzi tlula va te, Hi fanele ku xixima Xikwembu ku ri na vanhu.”—Eusebius, Buku ya vu-5, ndzima 24.

Victor a nga tsakisiwanga hi nhlamulo leyi. Buku yin’wana ya matimu yi vula leswaku “u hlongole Tikereke ta Asia hinkwato, kutani a rhumela mapapila ya yena ma rhendzeleka na Tikereke leti fambisanaka na yena leswaku ti nga tshuki ti tlangela xitsundzuxo ni lava a va hlongoleke.” Hambi swi ri tano, “xiendlo lexi xa yena xa magugu ni lexi biheke a xi amukeriwanga hi vavanuna vo tlhariha ni va vurhena va ntlawa wa yena, vo tala va vona va n’wi tsalele marito yo tika va n’wi luma ndleve . . . leswaku a hlayisa rirhandzu, vun’we, ni ku rhula.”—Antiquities of the Christian Church, Buku ya vu-20, ndzima 5 hi Bingham.

Vugwinehi Byi Dzima Timitsu

Ku nga khathariseki minjhekanjhekisano yo tanihi leyi, Vakreste va le Asia Minor va ye emahlweni va nga hambani ni lavan’wana emhakeni ya leswaku nkhuvo wa Xilalelo xa Hosi wu fanele wu tlangeriwa rini. Hakatsongo-tsongo ku ve ni ku hambana ko karhi etindhawini tin’wana. Van’wana va tlangele nguva hinkwayo ku suka eka Nisan 14 ku ya eka Sonto leyi landzelaka. Van’wana va ve ni xiendlakalo lexi nkarhi na nkarhi—vhiki rin’wana na rin’wana hi Sonto.

Hi 314 C.E. Huvo ya Arles (Furwa) yi ringete ku sindzisa fambiselo ra Rhoma naswona yi sivela ku hambana kwihi na kwihi. Van’wakhume-mune va hambete va tiya. Leswaku a ta lulamisa mhaka leyi ni tin’wana leti a ti hambanisa lava tivulaka Vakreste emfun’weni wa yena, hi 325 C.E. mufumi wa muhedeni Constantine u rhambe mani na mani enhlengeletanweni ya varhumiwa eHubyeni ya Nicaea. Yi nyikele xileriso lexi lerisaka hinkwavo va le Asia Minor ku tixaxameta ni endlelo ra Rhoma.

Swa tsakisa ku xiya wun’wana wa minjhekanjhekisano leyikulu leyi vekiweke hikwalaho ko ala ku tlangela Xitsundzuxo xa rifu ra Kreste hi ku ya hi khalendara ya Xiyuda. Buku leyi nge, A History of the Christian Councils, hi K. J. Hefele, yi ri: “Ku vuriwe leswaku a hi vutlharhi leswaku nkhuvo lowu wo kwetsima wu landzela mukhuva (mahlayelo) wa Vayuda lava katsekeke eka vukhamba lebyi chavisaka ni lava humbiweke mano.” (Vholumo 1, tluka 322) Ku va exiyin’weni xo tano a swi tekiwa swi ri “‘mhaka leyi poyilaka’ Sinagoga ni leyi nyangatsaka varhangeri va Kereke,” hi ku vula ka J. Juster la tshahiweke eka Studia Patristica, Vholumo IV, 1916, tluka 412.

Ku tsongahatiwa ka Vayuda! Lava a va tlangela Xitsundzuxo xa rifu ra Yesu hi siku leri a feke ha rona a va langutiwa tanihi lava hlayisaka mikhuva ya Vayuda. A va rivele leswaku Yesu hi byakwe a ri Muyuda ni leswaku u nyike siku leri nhlamuselo hi ku nyikela vutomi bya yena hikwalaho ka vanhu. Ku sukela kwalaho ku ya emahlweni, Van’wakhume-mune va vuriwe vavangi va ku avana naswona va xanisiwile. Huvo ya le Antiyoka hi 341 C.E. yi lerise leswaku ku nga tirhisaniwi na vona. Hambi swi ri tano, hi 400 C.E., a va ha tele swinene naswona va hambete va endla tano va ri mintlawanyana nkarhi wo leha endzhaku ka sweswo.

Ku sukela emasikwini wolawo, Vujagana byi tsandzekile ku tlhelela eka endlelo ra Yesu ra khale. Profesa William Bright u pfumerile: “Loko siku ro hlawuleka, leri ku nga Good Friday, ri tirhiseriwe ku tlangela ku Xaniseka ka Kreste, a swa ha kotekanga ku ri endla ri va ra ‘paseka’ ntsena, leyi St. Paul a yi hlanganiseke ni rifu ra gandzelo: paseka yi hlanganisiwe ni nkhuvo wa Ku Pfuka eku Feni, ku va loko ku sungule mpfangano wa tidyondzo ta maendlelo ya mihivahivana ya Vujagana bya Magriki ni Mantariyana.”—The Age of the Fathers, Vholumo 1, tluka 102.

Xana Ku Vuriwa Yini Hi Namuntlha?

U nga ha vutisa, ‘Leswi se ku hundzeke malembe yo tarisa xileswi, xana swi ni mhaka hakunene leswaku Xitsundzuxo xi endliwa rini ke?’ Ee swi ni mhaka. Swilo swi cinciwe hi vavanuna va mianakanyo ya vutifumi lava lwelaka ku lawula. Vanhu va landzele mavonelo ya vona ematshan’wini yo yingisa Yesu Kreste. Xitsundzuxo xa muapostola Pawulo xi hetiseke kahle: “Ndza swi tiva leswaku, loko ndzi sukile, [Vakreste] mi ta ngheneriwa hi timhisi leto leva, leti nga ta ka ti nga tsetseleli ntlhambi; naswona, ndzi tiva leswaku ku ta huma van’wana exikarhi ka n’wina lava nga ta vula mavunwa ku tilavela vadyondzisiwa.”—Mintirho 20:29, 30.

Lexi sweswi xi lavekaka i ku yingisela. Yesu u simeke xitsundzuxo xin’we ntsena leswaku Vakreste va xi tlangela. Bibele yi swi veka erivaleni leswaku xi fanele ku tlangeriwa njhani naswona rini. Kutani xana i mani la nga ni mfanelo yo cinca sweswo ke? Van’wakhumemune vo sungula va xanisiwile ni ku nga vulavurisiwi ematshan’wini yo cinca mianakanyo emhakeni leyi.

U nga ha tsakisiwa hi ku twa leswaku va ha ri kona Vakreste lava xiximaka ku rhandza ka Yesu laha misaveni, naswona va tlangela Xitsundzuxo xa rifu ra yena hi siku leri a ri simekeke. Lembe leri Timbhoni ta Yehovha ti ta hlangana eTiholweni ta Mfumo emisaveni hinkwayo endzhaku ka 6:00 ni madyambu hi Mugqivela, March 26—loko siku ra Nisan 14 ri sungula. Kutani va ta va va endla hi laha Yesu a nga te ku endliwa ha kona hi nkarhi lowu wa nkoka. Ha yini u nga tlangeli Xilalelo xa Hosi na vona? Hi ku va kona kwalaho, na wena u nga kombisa ku xixima ka wena eka leswi Yesu Kreste a swi rhandzaka.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

“NKUTSULO WOLOWO WA RISIMA”

Gandzelo ra Yesu Kreste ra nkutsulo a ro va dyondzo ntsena. Yesu loko a tivula u te: “N’wana wa-Munhu, a nga telanga ku ta tirheriwa, kambe ku tirhela van’wana ni ku nyiketa vutomi bya yena ku kutsula lavo tala.” (Marka 10:45) U tlhele a hlamusela a ku: “Xikwembu xi rhandzile misava [ya vanhu] swonghasi, xi ko xi nyika N’wana wa xona la nga un’we, leswaku un’wana ni un’wana la pfumelaka ka yena, a nga lovi, kambe a va ni vutomi lebyi nga heriki.” (Yohane 3:16) Nkutsulo, eka vafi, wu pfula ndlela yo pfuxiwa ni ku langutela vutomi lebyi nga heriki.—Yohane 5:28, 29.

I rifu ra nkoka ra Yesu Kreste leri tsundzukiwaka eminkhubyeni ya Xilalelo xa Hosi. Gandzelo ra yena ri hetisa swo tala swinene! Manana un’wana la leteriweke hi vatswari lava chavaka Xikwembu ni la fambeke ntiyisweni wa Xikwembu makume ya malembe, u phofula ku khensa ka yena hi ndlela leyi:

“Hi langutele Xitsundzuxo. Xi ya xi va xa nkoka lembe na lembe. Ndzi tsundzuka malembe ya 20 lama hundzeke, ndzi yime exivandleni xa vafi ndzi langute ntsumbu wa tata wa mina ivi swi ndzi endla ndzi tlangela nkutsulo swinene. Emahlweni ka leswi nkutsulo a wo va dyondzo ntsena eka mina. A ndzi ma tiva hinkwawo matsalwa ni ndlela yo ma hlamusela! Kambe loko ndzi vona leswi rifu ri vulaka swona mbilu ya mina yi khanile hi ntsako loko ndzi ehleketa hi leswi nkutsulo wolowo wa risima wu nga ta hi endlela swona.”