Xiboho Xa Mina Xa Ku Tikarhatela Ku Wupfa

HI KU VULA KA CARL DOCHOW

“Ku Fikelela Ku Wupfa Kumbe Ku Wela eXidyohweni, U Nga Hlawula Yini?” lexi a ku ri xihloko xa The Watchtower xa June 15, 1948. Xihloko xexo xi ndzi suse ekhombyeni ra moya endhawini ya mapurasi ya le United States ndzi ya nghenela ntirho-vutomi wa vurhumiwa eAmerika Dzonga, lowu tekeke malembe ya kwalomu ka 43.

NDZI velekiwe hi March 31, 1914, eka vafana va mune a ndzi ri wa vunharhu, ndzi velekeriwe ekaya leritsongo ro akiwa hi timhandzi eVergas, Minnesota. Malembe ya mina ya vuntshwa a ma tsakisa. Ndzi tsundzuka ndzi ri karhi ndzi phasa tinhlampfi na Tatana. Hambi swi ri tano, mana wa mina a a tshamela ku vabya naswona ndzi boheke ku tshika xikolo eka ntangha nhungu leswaku ndzi n’wi pfuna ekaya. Loko ndzi ri ni malembe ya 13, ku kumiwe leswaku a a ri ni khensa ya mahahu.

Manana a a swi tiva leswaku a nga ta hanya nkarhi wo leha, kutani u sungule ku ndzi pfuna leswaku ndzi lunghekela ku endla mintirho leyi a yi endla. A a tshama exitangeni a ndzi komba ndlela ya ku sweka ni ku baka. Ku engetela kwalaho, u ndzi dyondzise ku hlantswa mpahla, ku hlayisa ntanga ni ku hlayisa tihuku ta dzana. U tlhele a ndzi khutaza leswaku ndzi hlaya ndzima ya Bibele siku na siku, sweswo ndzi swi endlile hambi leswi a ndzi nga swi koti kahle ku hlaya. Endzhaku ka ku ndzi letela tin’hweti ta khume, Manana u file hi January 27, 1928.

Nyimpi Yi Cinca Vutomi Bya Hina

Endzhaku ka loko ku sungule Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava hi September 1939, mavuthu a ma endleriwa swikhongelo Sonto yin’wana ni yin’wana ekerekeni ya hina ya Lutere. Makwerhu Frank a a nga tiyimiselanga ku dlaya, kutani loko a arile ku lwa tanihi xiphemu xa masocha, u khomiwile. Eku tengiweni ka nandzu wakwe u te: “Ndzi nga si ya dlaya vanhu lava nga riki na nandzu, swa antswa mi dlaya mina!” U gweviwe ku tshama lembe ekhotsweni eXihlaleni xa McNeil eribuweni ra Tiko ra Washington.

Frank u fike kona a kuma Timbhoni ta Yehovha to tlula 300 leti a ti pfaleriwile hikwalaho ko hlayisa vukala-tlhelo enkarhini wa nyimpi. (Esaya 2:4; Yohane 17:16) Ku nga ri khale u sungule ku hlanganyela na vona naswona u khuvuriwe ekhotsweni rero. Hikwalaho ka ku tikhoma lokunene, xigwevo xakwe xi hungutiwile xi ya eka tin’hweti ta kaye. Hi November 1942 hi twe leswaku Frank a ntshunxiwile, naswona endzhakunyana ka sweswo u hi byele hi ta mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. Endzhaku ko kambisisa hi vukheta rungula rero hi Tibibele ta hina, hinkwerhu hi swi vonile leswaku Frank a hi dyondzisa ntiyiso.

Swihinga Swa Nhluvuko Wa Moya

Hi 1944, ndzi rhurhele eMalta, Montana, ndzi ya tshama na malume. A hi humeleriwe hi swilo leswi fanaka—a hi siyiwe hi vavasati endzhaku ko tekana tin’hweti ta tsevu. U swi tsakerile leswaku ndzi n’wi pfuna hi vurimi ni ku sweka, naswona a hi avelana mpindzulo wa kona. Malume u vule leswaku ndzi ta va mudyandzhaka wa purasi ra tihektara ta 260 loko ndzo tshama na yena. Ntshovelo a wu ri wukulu emalembeni wolawo eka vurimi, naswona a ndzi swi tsakela ngopfu! Lembe na lembe a hi kuma ntshovelo lowukulu, naswona koroni a yi xavisiwa hi $3.16 swikatsa swa mune.

Hambi swi ri tano, malume a a nga swi rhandzi leswaku ndzi ya eminhlanganweni ya vandlha leritsongo ra Timbhoni eMalta. Hi June 7, 1947, malume a nga swi tivi, ndzi khuvuriwile enhlengeletanweni ya xifundzha ya Timbhoni ta Yehovha eWolf Point. Makwerhu un’wana wa Vukreste endhawini yoleyo u ndzi rhambe leswaku ndzi va phayona kumbe mutirheli wa nkarhi hinkwawo. Hambi leswi a ndzi swi navela hi mbilu ya mina ku tirha hi ndlela yoleyo, ndzi hlamusele leswaku malume a nge ndzi pfumeleli leswaku ndzi tirhisa nkarhi wo tano evutirhelini.

Endzhakunyana ka sweswo, malume u pfule papila rin’wana kutani a ri hlaya, leri a ndzi tsaleriwe hi makwerhu loyi a ndzi khutazeke leswaku ndzi va mutirheli wa nkarhi hinkwawo. Hikwalaho ka ku hlundzuka, malume u ndzi hlawurisile—ku tshika ku chumayela kumbe ku longa ndzi famba. Nhlawulo wolowo a wu ri wunene hikuva a ndzi byi rhandza swinene vurimi lerova a ndzi voni leswaku a ndzi ta suka loko a ku nga ri yena. Kutani ndzi tlhelele ekaya ka hina eMinnesota, hinkwavo se a va khuvuriwile naswona a va hlanganyela eVandlheni ra Detroit Lakes.

Eku sunguleni ndyangu wa ka hina wu ndzi khutaze leswaku ndzi phayona, kambe hi 1948 va sungule ku hola emoyeni. Enkarhini wolowo xihloko lexi nge “Ku Fikelela Ku Wupfa Kumbe Ku Wela eXidyohweni, U Nga Hlawula Yini?” xi ndzi tiyise nhlana hi tlhelo ra moya. Xi tsundzuxe leswaku “hi ta langutana ni vuyelo lebyi nga tsakisiki loko hi ala hi vomu ku fambisana ni vutivi lebyi antswisiwaka.” Xihloko lexi xi te: “A swi nge koteki leswaku hi handzela endzhaku, kambe hi fanele ku endla nhluvuko eku lulameni. Ku endla nhluvuko, hi nga yimi, i matimba lamakulu yo lwisana ni ku wa.”

Hambi leswi ndyangu wa ka hina wu nyikeke swivangelo swin’wana, ndzi vona onge xiphiqo xa vona lexikulu a ku ri ku navela ku fuwa. A va byi vona vuyelo bya timali lebyi a va ta byi kuma hi ku tirhisa nkarhi wo tala eku rimeni kambe va nga tirhisi nkarhi wo tala eku chumayeleni. Ematshan’weni yo phasiwa hi ku navela rifuwo, ndzi endle makungu ya ku phayona. A ndzi swi tiva leswaku a swi nga ta olova, naswona a ndzi ehleketa ni leswaku a ndzi nge swi koti. Kutani hi 1948, ndzi ti ringete matimba hi ku endla xikombelo xo phayona enkarhini wa maxelo yo tika elembeni—hi December.

Ku Nghenela Ntirho Wa Vuphayona

Yehovha u katekise matshalatshala ya mina. Hi xikombiso, siku rin’wana maxelo a ma ri ehansi hi -27° C., hi nga ha hlayi moya lowu hungaka wa xirhami. A ndzi endla ntirho wa mina lowu tolovelekeke wo nyikela vumbhoni exitarateni, ndzi cinca mavoko nkarhi na nkarhi—ndzi nghenisa leri titimelaka exikhwameni ndzi khoma timagazini hi lerin’wana ku kondza lerin’wana ri oma hi xirhami ku ri kona ri nghenaka exikhwameni. Wanuna un’wana u tshinerile. A vula leswaku i nkarhinyana a ndzi vona ndzi endla ntirho lowu wa mina, ivi a vutisa: “Timagazini teto ti khome yini xa nkoka? Ndzi nyike teto timbirhi ndzi ta ti hlaya.”

Enkarhini lowu, a ndzi swi vona leswaku ku tshama ni ndyangu wa ka hina a swi nghenisa vumoya bya mina ekhombyeni, kutani hi ku endla xikombelo eka Sosayiti ya Watch Tower, ndzi nyikiwe xiavelo lexintshwa eDorobeni-nkulu ra Miles, eMontana. Kona ndzi tirhe tanihi nandza wa ntlawa, loyi sweswi a vitaniwaka mulanguteri la ungamelaka. A ndzi tshama egolonyini yo kokiwa ya timitara timbirhi hi ku anama na tinharhu hi ku leha, ndzi tiwundlile hi ku tirha nkarhinyana ebindzwini ro hlantswa swiambalo leswi nga hlantswiwiki hi mati. Minkarhi yin’wana a ndzi qachiwa entirhweni lowu a ndzi wu rhandza ngopfu—ku tshovela.

Enkarhini lowu, a ndzi hamba ndzi twa hi ta xiyimo lexi yaka xi biha xa ndyangu wa ka hina. Eku heteleleni, vona swin’we ni van’wana eVandlheni ra Detroit Lakes, va fularhele nhlengeletano ya Yehovha. Eka vahuweleri va Mfumo va vandlha va 17, i 7 ntsena lava hlayiseke vutshembeki. Ndyangu wa ka hina a wu tiyimiserile ku ndzi humesa enhlengeletanweni ya Yehovha, kutani ndzi lemuke leswaku ndlela i yin’we ntsena, i ku endla nhluvuko lowu engetelekeke. Kambe njhani?

Ku Tikarhatela Ntirho Wa Vurhumiwa

Entsombanweni wa matiko hinkwawo eDorobeni ra New York hi 1950, ndzi vone ku thwasa ka swichudeni swa varhumiwa swa ntlawa wa vu-15 wa Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watchtower. Ndzi ehleketile ndzi ku, ‘Wa tiva, a swi ta tsakisa loko a ndzi ri exikarhi ka lava nga ta tirhela Yehovha exiavelweni xa matiko mambe.’

Ndzi endle xikombelo naswona ndzi amukeriwile tanihi xirho xa ntlawa wa vu-17 wa Gilead, lowu sunguleke hi February 1951. Ndhawu ya xikolo epurasini ra n’walungu wa New York a yi sasekile. A ndzi swi rhandza ngopfu ku tirha emasin’wini endzhaku ka tiawara ta xikolo, kumbexana exivaleni xa tihomu kumbe lomu ku byariwaka kona! Kambe John Booth, mulanguteri wa Kingdom Farm enkarhini wolowo, u hlamusele leswaku a ku ri mina ntsena loyi a ri ni ntokoto wa ntirho wa swiambalo leswi nga hlantswiwiki hi mati. Kutani ndzi averiwe ntirho wolowo.

EGilead a swi nga olovi eka munhu loyi a ri ni dyondzo ya ntangha nhungu ntsena. Hambi leswi a ku fanele ku timiwa timboni hi 10:30 ni vusiku, hakanyingi a ndzi hlaya ku ya fika exikarhi ka vusiku. Siku rin’wana un’wana wa valeteri u ndzi vitanele ehofisi yakwe. U te: “Carl, ndzi xiya leswaku mapaselo ya wena a ma tsakisi.”

Hi mbilu ndzi ku, ‘Khombo ra mina, va ta ndzi kombela leswaku ndzi famba.’

Hambi swi ri tano, hi rirhandzu muleteri u ndzi nyike ndzayo malunghana ni ndlela leyi ndzi nga wu tirhisaka kahle ha yona nkarhi wa mina handle ko dyondza ku kondza ku va vusiku. Hi ku chava ndzi vutisile ndzi ku: “Xana ndza faneleka leswaku ndzi ya emahlweni ndzi ri laha Gilead?”

U hlamule a ku: “Ina. Kambe a hi tivi loko u ta faneleka ku kuma diploma.”

Ndzi chaveleriwe hi marito ya muungameri wa xikolo, Nathan H. Knorr. Eku sunguleni u byele swichudeni leswaku mapaselo a ma nga vuli nchumu eka yena ku tlula “ku phikelela” ka varhumiwa lava tshamaka eswiavelweni swa vona.

Dyondzo ya mina leyo tika a ku ri Xipaniya, kambe a ndzi ehleketa leswaku ndzi ta averiwa eAlaska, laha ku nga ni maxelo yo titimela lawa a ndzi ma toloverile ekaya. Handle ka sweswo, a ndzi ta swi kota ku chumayela hi Xinghezi. Kutani ndzi hlamale ngopfu loko exikarhi ka dyondzo, ndzi amukele xiavelo xi vula leswaku ndzi ya eEcuador, le Amerika Dzonga. Ina, a ndzi fanele ku vulavula Xipaniya, endhawini ya mumu lowu hisaka swinene!

Siku rin’wana mutirhi wa FBI u ndzi endzerile eXikolweni xa Gilead. U vutise hi ta n’wana wa nandza wa ntlawa loyi a tshikeke nhlengeletano ya hina eDetroit Lakes. Nyimpi ya le Korea a yi sungurile, naswona jaha leri a ri vula leswaku a ri ri mutirheli wa Timbhoni ta Yehovha kutani a ri nga ta nghenela ntirho wa nyimpi. Ndzi hlamusele leswaku a a nga ha ri un’wana wa Timbhoni ta Yehovha. Loko mutirhi loyi a lela, u te: “Onge Xikwembu xa wena xi nga ku katekisa entirhweni wa wena.”

Endzhakunyana ndzi twe leswaku muntshwa loyi u dlayiwile enyimpini yo rhanga eKorea. I vuyelo lebyi twisaka ku vava hakunene eka loyi a fanele a tikarhatele ku wupfa enhlengeletanweni ya Xikwembu!

Eku heteleleni, siku ra hina leri tsakisaka ra ku thwasa ri fikile hi July 22, 1951. Ina, a ku ri hava ni un’we wa ndyangu wa ka hina, kambe a ndzi tsakile swinene loko ndzi kuma diploma hikwalaho ka nhluvuko lowu ndzi wu endleke.

Ku Tolovela Nsimu Ya Tiko Rimbe

Loko ndzi fika exiavelweni xa mina, ndzi kume leswaku vuleteri bya Manana byi ndzi pfunile swinene. Ku sweka, ku hlantswa swiambalo hi mavoko, ni ku pfumala mati a swi nga ri swintshwa eka mina. Kambe ku chumayela hi Xipaniya a swi ri swintshwa! Nkarhinyana a ndzi tirhisa rungula ra Xipaniya leri tsariweke ehansi. Swi ndzi teke malembe manharhu ku ri kona ndzi kotaka ku nyikela nkulumo ya le rivaleni hi Xipaniya, ndzi tirhisa mhaka leyi tsariweke ehansi hi ku helela.

Loko ndzi fika aEcuador hi 1951, a ku ri ni vahuweleri va Mfumo va le hansi ka 200. Ku endla vadyondzisiwa a ku nonoka emalembeni yo sungula ya kwalomu ka 25. Tidyondzo ta hina ta Bibele a ti hambanile swinene ni mikhuva ya Vukhatoliki leyi nga fambisaniki ni Matsalwa, naswona ku namarhela ka hina eka swiletelo swa Bibele malunghana ni ku tshemba munghana wa vukati a swi nga tolovelekanga nikatsongo.—Vaheveru 13:4.

Hambi swi ri tano, hi swi kotile ku fambisa tibuku to tala ta Bibele. Vutirheli bya hina eMachala, ndhawu leyi kumekaka exikarhi ka mapurasi ya mabanana, i xikombiso xa leswi. Mina na Nicholas Wesley a hi ri Timbhoni to rhanga loko hi fika hi 1956. A hi huma ni mpundzu swinene hi tilori to rhwala nhundzu leti a ti tirhisiwa emapatwini lawa a ma akiwa emasikwini wolawo. Loko se hi fambe mpfhuka wo nyawula, a hi xika kutani hi nyikela vumbhoni eka vanhu hi famba hi kongome lomu a hi tshama kona.

Siku rin’wana, mina na Nick hi tsale ehansi hi lava ku vona leswaku i mani la nga ta fambisa timagazini to tala. Ndzi tsundzuka leswaku nhlikanhi wun’wana a ndzi ri emahlweni ka Nick, kambe ni madyambu a hi ringana hi timagazini ta 114. Hi fambise timagazini ta madzana n’hweti na n’hweti eka vanhu lava a hi va yisela timagazini. Minkarhi ya tsevu ndzi fambise timagazini to tlula gidi hi n’hweti. Anakanya leswaku i vangani lava a va ta dyondza ntiyiso wa Bibele eka timagazini toleto!

Le Machala hi tlhele hi va ni lunghelo ra ku aka Holo ya Mfumo yo sungula ya vandlha aEcuador. Sweleswo swi humelele malembe ya 35 lama hundzeke, hi 1960. Emasikwini wolawo ya khale, eminhlanganweni ya hina a hi va ni vanhu va kwalomu ka 15 ntsena. Namuntlha eMachala ku ni mavandlha ya 11 lama tiyeke!

Ku Endzela eUnited States

Eku heleni ka va 1970, ndzi tlhelele eUnited States ndzi ri emasikwini ya mina yo wisa naswona ndzi hete tiawara ti nga ri tingani ndzi ri ni buti wa mina Frank. U ndzi khandziyise movha wakwe hi khupuka xintshabyana lexi a hi kota ku vona eNkoveni wa Nambu wo Tshwuka. A wu xongile, hi vona ni nsimu ya mavele lama voyameke, lama kombisaka ntshovelo lowukulu. Mpfhukanyana a ku vonaka Nambu lowukulu wa Sheyenne. Ku tsakela vuxongi byebyo swi kavanyeteke loko buti a sungula ku phatluka kakwe.

“Loko a wu nga ri xiphunta hi ku ya titshamisa le Amerika Dzonga, na wena ingi u ri na yona!”

Kutani ndzi n’wi nghena enon’wini, “Frank, u nga ha yi emahlweni.”

A nga ha vulanga nchumu. Endzhaku ka malembe ma nga ri mangani, u fe hi xitshuketa hi ku oma rihlanguti, a siya mapurasi manharhu yo xonga eN’walungwini wa Dakota lawa a ma endla tihektara ta mune wa madzana, kun’we ni purasi ra malume ra tihektara ta 260 eMontana leri se a a ri mudyandzhaka wa rona.

Sweswi hinkwavo vandyangu wa ka hina va file. Kambe ndza tsaka hikuva eDetroit Lakes, laha hinkwerhu hi sunguleke kona ku va Timbhoni ta Yehovha emalembeni lama hundzeke, ndzi ni ndyangu wa moya wa vamakwerhu va xinuna ni va xisati va Vakreste vo tlula 90.

Ku Ya Emahlweni Ndzi Kula eMoyeni

Malembe ya 15 lama hundzeke ma tise vuyelo lebyikulu entshovelweni wa moya laha Ecuador. Ku sukela eka vahuweleri va Mfumo va kwalomu ka 5 000 hi 1980, sweswi ku ni lava tlulaka 26 000. Ndzi kume nkateko wa ku pfuna dzana ra vona leswaku va khuvuriwa.

Sweswi, leswi ndzi nga ni malembe ya 80, ndzi tirha hi matimba leswaku ndzi endla tiawara ta 30 hi n’hweti evutirhelini ku hambana ni leswi a ndzi swi endla hi 1951 leswaku ndzi fikelela pakani ya tiawara ta 150. Ku sukela hi 1989, laha ndzi kumeke leswaku a ndzi ri ni khensa, nkarhi wa mina wa ku hlakarhela ndzi wu tirhisele ku hlaya. Ku sukela elembeni rero, ndzi hlaye Bibele ndzi ya boxa emakumu minkarhi ya 19 ni buku leyi nge Timbhoni Ta Yehovha I Vahuweleri Va Mfumo Wa Xikwembu ka tsevu. Hi ndlela leyi ndzi ya emahlweni ndzi kula emoyeni.

Ina, a ndzi ri na nkarhi lowu ndzi pfulekeleke wo kuma vuyelo bya swilo leswi vonakaka emapurasini ya le United States. Kambe vuyelo bya rifuwo ra swilo leswi vonakaka a hi nchumu loko byi ringanisiwa ni ntsako lowu ndzi wu kumeke entshovelweni wa moya. Rhavi ra laha Ecuador ri ndzi tivise leswaku ndzi fambise timagazini to tlula 147 000 ni tibuku to tlula 18 000 entirhweni wa vurhumiwa. Leswi ndzi swi teka tanihi mbewu ya moya, leyi yo tala ya yona yi dzimeke timitsu; yin’wana yi nga ha mila etimbilwini ta vanhu loko va hlaya ntiyiso lowu wa Mfumo.

Nchumu wo antswa lowu ndzi anakanyaka ha wona i ku nghena emisaveni leyintshwa ya Xikwembu, swin’we ni vana vanga hinkwavo va moya ni timiliyoni tin’wana leti hlawuleke ku tirhela Yehovha, Xikwembu xa hina. Mali yi nga ka yi nga n’wi ponisi munhu emisaveni leyi yo biha. (Swivuriso 11:4; Ezekiyele 7:19) Hambi swi ri tano, mihandzu ya ntirho wa hina wa moya yi ta ya emahlweni—loko un’wana ni un’wana wa hina a hambeta a tikarhatela ku wupfa.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Ku lunghekela ku phayona eDorobeni-nkulu ra Miles, eMontana, hi 1949

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Ku xava mati ya kaya ra hina ra varhumiwa, 1952

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Ku chumayela eMachala, 1957

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Ku sukela loko ndzi khomiwe hi vuvabyi hi 1989, ndzi hlaye Bibele hinkwayo minkarhi ya 19