Xiphemu Lexi Xiximekaka Xa Vavasati eXikarhi Ka Malandza Yo Sungula Ya Xikwembu
“Hi loko Yehovha Xikwembu a ku: ‘A hi swinene leswaku munhu a tshama a ri yexe. Ndzi ta n’wi endlela mupfuni‚ tanihi muhetisisi wa yena.’”—GENESA 2:18, NW.
1. Xana xihlamusela-marito xa Bibele xi xi hlamusela njhani xiyimo xa vavasati eminkarhini ya khale?
“EMATIKWENI hinkwawo ya khale ya Mediteraniya kumbe eNear East, vavasati a va nga ri na wona ntshunxeko lowu vavasati va manguva lawa va wu kumaka etikweni ra le Vupela-dyambu. Mukhuva lowu tolovelekeke a wu ri wa leswaku vavasati va titsongahata eka vavanuna va vona, hi laha mahlonga ma titsongahataka ha kona eka vini va wona, ni vana eka lavakulu. . . . Vana va xinuna a va rhandziwa swinene ku tlula va xisati, naswona swihlangi swa vanhwanyana minkarhi yin’wana a swi tshikiwa leswaku swi dlayiwa hi xirhami.” Yoleyo i ndlela leyi xihlamusela-marito xa Bibele xi xi hlamuselaka ha yona xiyimo xa vavasati eminkarhini ya khale.
2, 3. (a) Hi ku ya hi xiviko xin’wana, hi xihi xiyimo xa vavasati vo tala namuntlha? (b) I swivutiso swihi leswi tlakusiwaka?
2 Xiyimo xa ha ri tano eswiphen’wini swo tala swa misava namuntlha. Hi 1994, a ku ri ro sungula Ndzawulo ya Tiko ya le United States ya lembe na lembe ya timfanelo ta vanhu yi vika ndlela leyi vavasati va khomiwaka ha yona. “Nkambisiso Wa Matiko Ya 193 Wu Kombisa Leswaku Xihlawu-hlawu Xa Siku Na Siku I Nchumu Lowu Wa Ha Riki Kona,” ku vule xihloko xa New York Times malunghana ni xiviko lexi.
3 Tanihi leswi ku nga ni nhlayo leyikulu ya vavasati lava nga ni swisekelo swo hambana swa ndhavuko, lava hlanganyelaka ni mavandlha ya vanhu va Yehovha emisaveni hinkwayo, ku tlakuka swivutiso swin’wana: Xana ndlela leyi va khomiwaka ha yona leyi ya ha ku hlamuseriwaka, hi yona leyi Xikwembu a xi kunguhate yona eku sunguleni, hi vavasati? Xana vavasati a va khomiwa njhani exikarhi ka vagandzeri va Yehovha eminkarhini ya Bibele? Naswona xana vavasati va fanele va khomiwa njhani namuntlha?
“Mupfuni” Ni “Muhetisisi”
4. Hi wahi marito lawa Yehovha a ma vuleke endzhaku ka loko wanuna wo sungula a tshame entangeni wa Edeni nkarhinyana a ri yexe, naswona Xikwembu xi endle yini?
4 Endzhaku ka loko Adamu a ve swakwe entangeni wa le Edeni nkarhinyana wo leha, Yehovha u te: “A hi swinene leswaku munhu a tshama a ri yexe. Ndzi ta n’wi endlela mupfuni‚ tanihi muhetisisi wa yena.” (Genesa 2:18, NW) Hambi leswi Adamu a ri wanuna la hetisekeke, a ku laveka xin’wana leswaku a ta kota ku hetisisa xikongomelo xa Muvumbi. Leswaku a hetisisa xilaveko lexi, Yehovha u vumbe wansati kutani a simeka vukati byo sungula.—Genesa 2:21-24.
5. (a) Xana riviti ra Xiheveru leri hundzuluxeriwaka va ku “mupfuni” hakanyingi ri tirhisiwa njhani hi vatsari va Bibele? (b) I yini leswi kombisiwaka hi mhaka ya leswaku Yehovha u vulavule hi wansati wo sungula tanihi “muhetisisi”?
5 Xana marito lama nge “mupfuni” ni “muhetisisi” ma kombisa leswaku xiphemu lexi wansati a xi nyikiweke hi Xikwembu xi yisa munhu ehansi? Nikatsongo. Hakanyingi vatsari va Bibele loko va vulavula hi Xikwembu va tirhisa riviti ra Xiheveru (ʽeʹzer) leri hundzuluxeriwaka va ku “mupfuni.” Hi xikombiso, Yehovha i “mupfuni wa hina ni šitlhangu ša hina.” (Pisalema 33:20; Eksoda 18:4; Deteronoma 33:7) Eka Hosiya 13:9, Yehovha hi yexe u tihlamusela tanihi ‘mupfuni’ wa Israyele. Malunghana ni rito ra Xiheveru (neʹghedh) leri hundzuluxeriweke va ku “muhetisisi,” xidyondzi xin’wana xa Bibele xa hlamusela: “Mpfuno lowu lavekaka, a hi wa ku pfuneta hi mintirho ya siku na siku ntsena kumbe ku veleka vana . . . kambe i ku seketelana, tanihi vanghana.”
6. I yini leswi vuriweke endzhaku ka ku vumbiwa ka wansati, naswona ha yini?
6 Xisweswo ku hava nchumu lowu yisaka ehansi loko Yehovha a hlamusela wansati tanihi “mupfuni” ni “muhetisisi.” Wansati u ni xivumbeko xa yena n’wini xa mianakanyo, mintlhaveko ni xa miri. A a ri muhetisisi la fanelekaka, eka wanuna. A va nga fani, kambe havambirhi a va laveka leswaku va “tata misava” hi ku ya hi xikongomelo xa Muvumbi. Entiyisweni a ku ri endzhaku ka ku vumbiwa ka wanuna ni wansati laha “Šikwembu ši [nga] languta hikwaŝo leŝi ši ŝi endleke, kutani maŝiv̌o, a ŝi ri ŝinene ngopfu.”—Genesa 1:28, 31.
7, 8. (a) Hikwalaho ka ku nghena ka xidyoho le Edeni, xana xiphemu xa wansati a xi ta khumbiwa hi ndlela yihi? (b) I swivutiso swihi leswi tlakusiwaka malunghana ni ku hetiseka ka Genesa 3:16 exikarhi ka vagandzeri va Yehovha?
7 Endzhaku ka ku dyoha, swilo swi cincile eka wanuna ni wansati. Yehovha u tivise xigwevo xa vona havambirhi tanihi vadyohi. “Nḍi ta ku engetelela ngopfu e ku v̌av̌iseka ka ku tika ka wena,” Yehovha u byele Evha sweswo, a vulavula hi leswi eku heteleleni swi nga ta n’wi humelelela, onge hi loko a swi endliwa hi yena. U engeterile: “U ta v̌eleka v̌ana hi ku v̌av̌iseka; ku nav̌ela ka wena ku ta ya ka nuna wa wena, kambe yena o ta ku fuma.” (Genesa 3:16) Ku sukela enkarhini wolowo, vavasati vo tala va fumiwile, hakanyingi hi tihanyi, hi vavanuna va vona. Ematshan’weni yo langutiwa tanihi vapfuni ni vahetisisi, hakanyingi a va khomiwa tanihi malandza kumbe mahlonga.
8 Kambe, xana ku hetiseka ka Genesa 3:16 a ku vula yini eka vagandzeri va Yehovha va xisati? Xana a ku va veka eka xiyimo xa le hansi, lexi nga nyawuriki? Nikatsongo! Kambe ku vuriwa yini hi timhaka tin’wana ta Bibele leti vulavulaka hi mikhuva ni swiendlo leswi khumbaka vavasati, leswi swi nga ha vonakaka swi nga amukeleki eka vanhu va’wana namuntlha?
Ku Twisisa Mikhuva Ya Le Bibeleni
9. Loko hi xiya mikhuva leyi katsaka vavasati eminkarhini ya Bibele, i swilo swihi swinharhu leswi hi faneleke hi swi tsundzuka?
9 Vavasati a va khomiwa kahle exikarhi ka malandza ya Xikwembu eminkarhini ya Bibele. Kavula, loko hi languta mikhuva leyi katsaka vavasati emasikwini wolawo, swa pfuna ku tsundzuka swilo swi nga ri swingani. Xo sungula, loko Bibele yi vulavula hi swiyimo leswi nga tsakisiki leswi veke kona hikwalaho ka ku tshikeleriwa ka vavasati hi vavanuna va vutianakanyi, lavo biha, sweswo a swi vuli swona leswaku Xikwembu a a xi ku amukela ku khomiwa ko tano ka vavasati. Xa vumbirhi, hambi leswi Yehovha a pfumeleleke mikhuva yo karhi exikarhi ka malandza ya yena ku ringana nkarhi wo karhi, u yi cincile kun’wana leswaku a ta sirhelela vavasati. Xa vunharhu, hi fanele ku tivonela leswaku hi nga languti mikhuva ya khale hi ku ya hi mimpimanyeto ya manguva lawa. Mikhuva yo karhi leyi nga ha langutekaka yi nga tsakisi eka vanhu lava hanyaka namuntlha, a swi vuli swona leswaku vavasati va nkarhi lowu nga hundza a va yi languta yi ri leyi yisaka ehansi. A hi xiyeni swikombiso swin’wana.
10. Xana Yehovha a a ri languta njhani tshengwe, naswona i yini leswi kombisaka leswaku a nga wu lahlanga mpimanyeto wakwe wa leswaku munhu a va ni munghana un’we wa vukati?
10 Tshengwe (polygamy):a Hi ku ya hi xikongomelo xo sungula xa Yehovha, wansati a a nga fanelanga a avelana nuna wakwe ni wansati un’wana. Xikwembu xi vumbele Adamu nsati un’we ntsena. (Genesa 2:21, 22) Endzhaku ka nxandzuko wa le Edeni, tshengwe ri endliwe ro sungula enxaxamelweni wa Kayini. Eku heteleleni swi ve mukhuva naswona swi amukeriwe hi vagandzeri van’wana va Yehovha. (Genesa 4:19; 16:1-3; 29:21-28) Hambi leswi Yehovha a pfumeleleke tshengwe naswona ri tirheke ku engetela vaaki va Israyele, u kombise nkhathalelo eka vavasati hi ku veka nawu wa rona leswaku vavasati ni vana va vona va ta sirheleriwa. (Eksoda 21:10, 11; Deteronoma 21:15-17) Tlhandla-kambirhi, Yehovha a nga wu tshikanga mpimanyeto wa yena wo sungula wa leswaku munhu a va ni munghana un’we wa vukati. Nowa ni vana vakwe, lava xileriso xa leswaku va ‘tswalana va tata misava’ xi tlheleke xi vuriwa eka vona, a va tekane ni munhu un’we. (Genesa 7:7; 9:1; 2 Petro 2:5) Xikwembu xi tikombise xi ri nuna wa nsati un’we loko xi kombisa vuxaka bya xona na Israyele. (Esaya 54:1, 5) Nakambe, mpimanyeto wo sungula wa Xikwembu wa ku teka nsati un’we wu tlhele wu simekiwa hi Yesu Kreste naswona wu tirhisiwe evandlheni ro sungula ra Vukreste.—Matewu 19:4-8; 1 Timotiya 3:2, 12.
11. Hikwalaho ka yini a ku hakeriwa ndzovolo emikarhini ya Bibele, naswona xana leswi a swi tsongahata vavasati?
11 Ku humesa ndzovolo: Buku leyi nge Ancient Israel—Its Life and Institutions yi ri: “Xilaveko lexi xo hakela ntsengo wo karhi wa mali, kumbe swin’wana leswi fanaka, eka vandyangu wa nhwanyana, handle ko kanakana a swi endla vukati bya Muisrayele byi languteka onge i ku xaviselana. Kambe [ndzovolo] a wu nga langutiwi ngopfu tanihi ntsengo lowu hakeleriwaka wansati tanihi ndziho lowu nyikiwaka vandyangu.” (Xiitaliki i xerhu.) Hikwalaho ku hakeriwa ka ndzovolo a ku endleriwa ku rihela vandyangu wa wansati, hikwalaho ka ku lahlekeriwa ka vona hi mavoko yakwe swin’we ni matshalatshala ya vona ni timali leti tirhisiweke hi ndyangu ku n’wi hlayisa. Hikwalaho, ematshan’weni yo yisa wansati ehansi, a a swi kombisa leswaku a ri wa nkoka swinene endyangwini.—Genesa 34:11, 12; Eksoda 22:16; vona Xihondzo xo Rindza xa January 15, 1989, matluka 21-4.
12. (a) Xana vavanuna lava tekeke ni vavasati lava tekiweke a va vitaniwa njhani minkarhi yin’wana eMatsalweni, naswona xana marito lawa a ma khomisa tingana eka vavasati? (b) I yini lexi xiyekaka mayelana ni marito lawa Yehovha a ma tirhiseke aEdeni? (Vona nhlamuselo ya le hansi.)
12 Vavanuna tanihi ‘vini’: Mhaka ya le vuton’wini bya Abrahama na Sara, kwalomu ka 1918 B.C.E. yi kombisa leswaku enkarhini wa vona, entiyisweni a ku ri ntolovelo ku languta wanuna la tekeke tanihi “n’wini” (Xiheveru, baʹʽal) naswona wansati la tekiweke tanihi ‘mufuyiwa’ (Xiheveru, beʽu·lahʹ). (Genesa 20:3) Xisweswo, marito lawa ma tirhisiwa minkarhi yin’wana eMatsalweni, naswona ku hava laha ku kombisiwaka leswaku vavasati va le mahlweni ka Vukreste a va ma kuma ma khomisa tingana.b (Deteronoma 22:22) Kambe, vavasati a va nga fanelanga va khomiwa onge i nhundzu leyi nga ya munhu. Nhundzu leyi nga ya munhu kumbe rifuwo, swi nga xaviwa, swi xavisiwa, hambi ku ri ku tekiwa tanihi ndzhaka, kambe sweswo a swi nga ri tano hi wansati. “Yindlu ni rifuwo i nḍaka ya v̌atata wa munhu, kambe nsati wa ku anakanya i nyiko ya Yehovha,” ku vula xivuriso xa Bibele.—Swivuriso 19:14; Deteronoma 21:14.
Xiphemu Lexi Xiximekaka
13. Loko vavanuna lava chavaka Xikwembu va landzelele xikombiso xa Yehovha ni ku yingisa Nawu wa xona, i yini lexi a xi humelela eka vavasati?
13 Kutani ke, a xi ri xihi xiphemu xa vavasati exikarhi ka malandza ya Xikwembu eminkarhini ya le mahlweni ka Vukreste? Xana a va langutiwa ni ku khomiwa njhani? Kahle-kahle, loko vavanuna lava chavaka Xikwembu va landzelela xikombiso xa Yehovha hi byakwe ni ku yingisa Nawu wa yena, vavasati va hlayise xindzhuti xa vona ni ku kuma timfanelo ni malunghelo yo tala.
14, 15. I swikombiso swihi leswi nga kona leswi kombisaka leswaku vavasati a va xiximiwa eIsrayele, naswona ha yini Yehovha a a ta langutela vagandzeri va yena va xinuna leswaku va va xixima?
14 Vavasati a va fanele va xiximiwa. Nawu wa Xikwembu eka Israyele wu lerise leswaku vatatana na vamanana va xiximiwa. (Eksoda 20:12; 21:15, 17) Levhitika 19:3 yi ri: “Uṅwana ni uṅwana a a šišime mana wa yena ni tata wa yena.” Loko Batixeba a ya eka n’wana wa yena Solomoni nkarhi wun’wana, “Hosi yi pfuk[e] ku ya hlangana na yena, yi nkhinsama e mahlweni ka yena” hi ndlela yo xixima. (1 Tihosi 2:19) Encyclopaedia Judaica ya xiya: “Ku fananisiwa, hi vuprofeta, ka rirhandzu ra Xikwembu ro rhandza Israyele ni rirhandzu ra wanuna eka nsati wa yena, ku nga va ku endliwe ntsena evanhwini lava a va xixima vavasati.”
15 Yehovha u langutela leswaku vagandzeri va yena va xinuna va xixima vavasati, hikuva na yena wa va xixima. Swikombiso swa leswi swi kumeka ematsalweni lawa Yehovha a tirhisaka mintokoto ya vavasati hi ku fanekisela naswona a fanisa mintlhaveko ya yena ni ya vavasati. (Esaya 42:14; 49:15; 66:13) Leswi swi pfuna vahlayi ku twisisa ndlela leyi Yehovha a titwaka ha yona. Lexi tsakisaka, rito ra Xiheveru ra “tintŝalo,” kumbe ‘ntwela-vusiwana,’ leri Yehovha a ri tirhisaka eka yena, ri yelana swinene ni rito “mbeleko” naswona ri nga hlamuseriwa tanihi “ku titwa ka vumanana.”—Eksoda 33:19; Esaya 54:7.
16. I swikombiso swihi leswi kombisaka leswaku xitsundzuxo xa vavasati lava chavaka Xikwembu a xi tekiwa tanihi xa nkoka?
16 Xitsundzuxo xa vavasati lava chavaka Xikwembu a xi tekiwa xi ri xa nkoka. Loko Abrahama la chavaka Xikwembu a kanakane ku yingisa xitsundzuxo xa nsati wakwe Sara la chavaka Xikwembu nkarhi wun’wana, Yehovha u n’wi byele a ku: ‘Yingisa rito ra yena.’ (Genesa 21:10-12) Vavasati va Vahiti va Esawu a “v̌a ṭhama, v̌a dyisa Isak na Rebeka e mbiṭi.” Hi ku famba ka nkarhi, Rhaveka u phofule nhlomulo lowu a ta va na wona loko n’wana wa vona Yakobo o teka Muhiti. Xana Isaka u angurise ku yini? Mhaka yi ri: “Kav̌a loko Isak a v̌itana Yakob, a ṅwi katekisa, a ṅwi lerisisa ŝeŝo, a ku: U nga ṭhuki u teka e nsati e šikari ka v̌anhwana v̌a Kanana.” Ina, hambi leswi Rhaveka a nga nyikelangiki xitsundzuxo lexi kongomeke, nuna wa yena u endle xiboho lexi kombiseke ku khathalela mintlhaveko yakwe. (Genesa 26:34, 35; 27:46; 28:1) Endzhakunyana Hosi Davhida u papalate nandzu wa ngati hikuva u yingise xikombelo xa Abigayele.—1 Samuwele 25:32-35.
17. I yini lexi kombisaka leswaku vavasati a va ri ni mpimo wo karhi wa vulawuri endyangwini?
17 Vavasati a a va ri ni mpimo wo karhi wa vulawuri endyangwini. Vana va khutaziwile: “Ṅwana nga, yingisa dyonḍo ya tata wa wena, u nga fulareli ku laya ka mana wa wena.” (Swivuriso 1:8) Nhlamuselo ya ‘wansati la fanelekaka’ eka Swivuriso ndzima 31 yi paluxa leswaku wansati la tekiweke la hisekaka a nga languteli ndyangu ntsena kambe a nga ha tamela ni ta ku xaviselana nhundzu, a kuma nsimu leyi vekaka mihandzu, a va ni bindzu leritsongo naswona a tiveka hikwalaho ka marito yakwe ya vutlhari. Xa nkoka swinene eka hinkwaswo a ku ri leswi wansati loyi a nkhensekaka a a chava Yehovha swinene. A swi hlamarisi leswi nkoka wa nsati wo tano a wu “tlula kule nšav̌o wa risima wa [tikorali]”! Tikorali to tshwuka ta risima a ti tekiwa ti ri ta nkoka swinene eku endleni ka swin’wetsin’wetsi ni ku khavisa.—Swivuriso 31:10-31.
Vavasati Lava Kumeke Tintswalo To Hlawuleka Ta Xikwembu
18. Xana vavasati vo karhi a va kombisiwa tintswalo to hlawuleka eminkarhini ya Bibele hi tindlela tihi?
18 Ndlela leyi Yehovha a langutaka vavasati ha yona yi kombisiwe kahle hi tintswalo to hlawuleka leti kombisiweke van’wana va vona emikarhini ya Bibele. Hagara, Sara ni nsati wa Manowaka va endzeriwe hi tintsumi leti vulavuleke na vona hi ku kongomisiwa hi Xikwembu. (Genesa 16:7-12; 18:9-15; Vaavanyisi 13:2-5) A ku ri ni ‘malandza ya vavasati’ etabernakeleni ni vayimbeleri va xisati ehubyeni ya Solomoni.—Eksoda 38:8; 1 Samuwele 2:22; Ekiesiasta 2:8.
19. Minkarhi yin’wana, xana Yehovha u tirhise vavasati leswaku va n’wi yimela hi ndlela yihi?
19 Minkarhi yo tala ematin’wini ya Israyele, Yehovha u tirhise wansati leswaku a n’wi yimela kumbe a n’wi vulavulela. Mayelana ni muprofeta wa xisati Debora ha hlaya: “V̌ana v̌a Israel a v̌a tlhandlukela ka yena ku ta av̌anyiseriwa kona.” (Vaavanyisi 4:5) Endzhaku ka ku hluriwa ka Yabini hosi ya Vakanana hi Israyele, Debora u ve ni lunghelo ro hlawuleka hakunene. Hi mpimo wo karhi, u ve muqambhi wa risimu ra ku hlula leri eku heteleleni ri veke xiphemu xa rhekhodo ya Yehovha leyi huhuteriweke.c (Vaavanyisi, ndzima 5) Endzhakunyana ka malembe-xidzana ma nga ri mangani, Hosi Yosiyasi u rhumele vapfhumba lava katseke muprista lonkulu eka muprofeta wa xisati Hulida, leswaku va ya vutisa Yehovha. Hulida u hlamule hi xivindzi a ku: “Yehova, Šikwembu ša Israel, ši [te].” (2 Tihosi 22:11-15) Hi nkarhi wolowo hosi yi lerise vapfumba ku ya eka muprofeta wa xisati kambe leswi a swi endleriwa leswaku va ya kuma nkongomiso lowu humaka eka Yehovha.—Ringanisa Malakiya 2:7.
20. I swikombiso swihi leswi kombisaka ku khumbeka ka Yehovha hi mintlhaveko ni vuhlayiseki bya vavasati?
20 Ku khumbeka ka Yehovha hi vuhlayiseki bya vavasati ku vonaka kahle eka ndlela leyi a va yimeleke ha yona van’wana va vagandzeri va yena va xisati. U nghenelerile kambirhi leswaku a sirheleta nsati wo saseka wa Abrahama Sara, leswaku a nga onhiwi. (Genesa 12:14-20; 20:1-7) Xikwembu xi kombise Leya tintswalo, ku nga nsati wa Yakobo loyi a a nga rhandziwi ngopfu hi ku ‘pfula mbeleko ya yena’ leswaku a ta veleka n’wana wa xinuna. (Genesa 29:31, 32) Loko tisungukati timbirhi leti chavaka Xikwembu ta Vaisrayele ti nghenise vutomi bya tona ekhombyeni leswaku ti sirhelela varisanyana va Vaheveru eku dlayiweni ka tincece le Egipta, Yehovha u “katekis[e] e tindlu ta v̌ona.” (Eksoda 1:17, 20, 21) U tlhele a hlamula xikhongelo xa Hana xo huma embilwini. (1 Samuwele 1:10, 20) Naswona loko noni ya muprofeta yi langutane ni loyi yi n’wi kolotaka, loyi a tiyimisele ku teka vana va yona leswaku va hakela xikweleti xa yona, Yehovha a nga yi lahlanga. Hi rirhandzu, Xikwembu xi endle leswaku muprofeta Elixa a andzisa mphakelo wa yena wa mafurha leswaku a ta kota ku hakela xikweleti. Xisweswo u hlayise ndyangu wa yena ni xindzhuti xa yena.—Eksoda 22:22, 23; 2 Tihosi 4:1-7.
21. Matsalwa ya Xiheveru ma kombisa langutelo rihi leri ringaniseriweke hi xiyimo xa vavasati?
21 Hikwalaho, ematshan’weni yo khutaza ku langutela vavasati ehansi, Matsalwa ya Xiheveru ma nyikela nhlamuselo leyi ringaniseriweke ya xiyimo xa vona exikarhi ka malandza ya Xikwembu. Hambi leswi Yehovha a nga va sirheletiki vagandzeri va yena va xisati eka ku hetiseka ka Genesa 3:16, vavasati a va fundziwa ni ku khomiwa hi xichavo hi vavanuna lava chavaka Xikwembu lava landzeleke xikombiso xa Yehovha ni ku yingisa Nawu wa yena.
22. Loko Yesu a ha ri emisaveni, xana xiphemu xa vavasati se a xi cince hi ndlela yihi, naswona i swivutiso swihi leswi tlakukaka?
22 Eka malembe-xidzana lama landzeleke ku hetiwa ka Matsalwa ya Xiheveru, xiphemu xa vavasati xi cincile exikarhi ka Vayuda. Hi nkarhi lowu Yesu a teke ha wona laha misaveni, mindhavuko ya varhabi yi pimele vavasati mindzilakana etimfanelweni ta vona ta vukhongeri ni ta ntshamisano. Xana mindhavuko yo tano yi yi cincile ndlela leyi Yesu a khomeke vavasati ha yona? Xana vavasati va Vakreste va fanele ku khomiwa njhani namuntlha? Swivutiso leswi swi ta hlamuseriwa exihlokweni lexi landzelaka.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Hi ku ya hi Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, rito “tshengwe” ri hlamusela “vukati lebyi eka byona munghana wa vukati wa rimbewu rihi kumbe rihi a vaka ni vanghana va vukati vo tlula wun’we hi nkarhi wu ri wun’we.” Rito leri kongomeke swinene leri nge “tshengwe [polygyny]” ri hlamuseriwa tanihi “xiyimo kumbe mukhuva wa ku va ni nsati wo tlula wun’we kumbe vanghana va xisati vo tala hi nkarhi wu ri wun’we.”
b Ematsalweni hinkwawo ya Xiheveru, vavanuna lava tekeke ni vavasati lava tekiweke ku vulavuriwa hi vona ngopfu tanihi “wanuna” (Xiheveru, ʼish) ni “wansati” (Xiheveru, ʼish·shahʹ). Hi xikombiso, le Edeni, marito lawa Yehovha a ma tirhiseke a ku nga ri ‘n’wini’ ni ‘mufuyiwa,’ kambe a ku tirhisiwa “wanuna” ni “wansati.” (Genesa 2:24; 3:16, 17) Vuprofeta bya Hosiya byi vhumbhe leswaku endzhaku ka ku huma evukhumbini, Vaisrayele a va ta hundzuka va vitana Yehovha “Nuna wa [mina],” ku nga ha ri ‘N’wini wa nga.’ Leswi swi nga ha ringanyeta leswaku rito “nuna” ri ni xivumbeko lexi engetelekeke ku tlula “n’wini.”—Hosiya 2:16.
c Lexi xiyekaka i ku tirhisiwa ka munhu wo sungula loko ku vulavuriwa hi Debora eka Vaavanyisi 5:7.
A Wu Ta Hlamurisa Ku Yini?
◻ Xana marito lama nge “mupfuni” ni “muhetisisi” ma kombisa yini mayelana ni xiphemu lexi wansati a averiweke xona hi Xikwembu?
◻ Loko hi xiya mikhuva leyi a yi khumba vavasati eminkarhini ya Bibele, i yini lexi hi faneleke ku xi tsundzuka?
◻ I yini lexi kombisaka leswaku vavasati a va ri ni xiphemu lexi xiximekaka exikarhi ka malandza ya Xikwembu ya le minkarhini ya khale?
◻ Xana Yehovha u kombise vavasati tintswalo to hlawuleka emikarhini ya le mahlweni ka Vukreste hi tindlela tihi?