Xana Swi Vula Yini Ku Rhandza Xikwembu?
KU LAVA ku ringana tsevu wa magidi wa malembe lama hundzeke, n’wana wa munhu wo sungula u velelekiwile. Endzhaku ka ku velekiwa ka yena, mana wa yena Evha, u te: “Nḍi kumile munhu ha Yehova.” (Genesa 4:1) Marito ya Evha ma paluxa leswaku, hambileswi a va avanyiseriwe rifu hikwalaho ka ku xandzuka ka vona, yena ni nuna wakwe, Adamu, a va ha byi xiya Vukwembu bya Yehovha. Endzhakunyana va kume n’wana wa vumbirhi wa mufana. Vafana lava va thyiwe Kayini na Avele.
Loko vana lava va ri karhi va kula, handle ko kanakana va dyondze swo tala malunghana ni rirhandzu ra Yehovha, ntsena hi ku kambisisa ntumbuluko wa yena. Va tsakele mivala yo saseka ya ntumbuluko, swihari ni swimilana swo hambana-hambana. Xikwembu a xi va nyikanga vutomi ntsena kambe xi tlhele xi va nyika vutlhari bya ku kuma ntsako evuton’wini.
Va dyondze leswaku vatswari va vona a a va vumbiwe va hetisekile ni leswaku xikongomelo xa Yehovha xo sungula a ku ri leswaku vanhu va hanya hi laha ku nga heriki. Swi nga ha endleka leswaku Adamu na Evha va va hlamuserile hi ntanga lowo saseka wa Edeni, naswona kumbexana va boheke ku hlamusela ni leswaku hikwalaho ka yini va hlongoriwile ekaya ro tano ra paradeyisi. Swi nga ha endleka ni leswaku Kayini na Avele a a va byi tiva vuprofeta bya Xikwembu lebyi tsariweke eka Genesa 3:15. Hi vuprofeta byebyo Yehovha u vule xikongomelo xa yena xo lulamisa timhaka hi nkarhi lowu faneleke leswaku a ta vuyerisa lava va n’wi rhandzaka ni ku tshembeka eka yena.
Ku dyondza hi Yehovha ni timfanelo ta yena ku nga ha va ku endle leswaku Kayini na Avele va kuma tintswalo ta Xikwembu. Kutani va tshinele eka Yehovha hi ku n’wi endlela magandzelo. Rungula ra Bibele ri ri: “E nḍaku ka masiku maṅwana, Kayin a humesela Yehova e nhlengo wa mihanḍu ya misav̌a. Abel a humesa, na yena, e mativ̌ula ya ntlhambi wa yena, ni mafura ya wona.”—Genesa 4:3, 4.
Ku navela ka vona ku kuma tintswalo ta Xikwembu ku andlale xisekelo xa ku va ni vuxaka na xona. Kayini u hetelele a xandzukile eka Xikwembu, loko Avele a ye emahlweni a susumetiwa hi ku rhandza Xikwembu hi xiviri. Avele a nga ta swi kota ku va ni vuxaka byo tano ni Xikwembu loko a a nga sungulanga a kuma vutivi hi vumunhu bya Yehovha ni hi swikongomelo swa yena.
Na wena u nga n’wi tiva Yehovha. Hi xikombiso, eBibeleni u nga dyondza leswaku Xikwembu xi ni vito ra xona ra xiviri, ku nga ri ntamu lowu nga hanyiki lowu fambaka wu vumba swilo hi xiwelo. (Ringanisa Yohane 7:28; Vaheveru 9:24; Nhlavutelo 4:11.) Bibele yi tlhela yi dyondzisa leswaku Yehovha i “Šikwembu ša tintŝalo ni v̌unene, le’ši hlwelaka ku kariha, le’ši teleke tintŝalo ni ku ṭhembeka.”—Eksoda 34:6.
“Ku Yingisa Ku Tlula Maganḍelo”
Tanihi laha swi kombisiweke ha kona hi mhaka ya Kayini na Avele, a swi ringananga ku va ni vutivi bya Xikwembu ntsena ni ku navela leswaku u va ni vuxaka bya le kusuhi na xona. Ina, vamakwavo lava vambirhi va humesele Xikwembu magandzelo. Kambe loko “Yehova a khensa Abel ni nhlengo wa yena, . . . a nga langutanga hi ku ṭaka Kayin ni nhlengo wa yena; kutani Kayin, a kariha ngopfu, ni mombo wa yena wu khanyana.”—Genesa 4:3-5.
Hikwalaho ka yini Yehovha a ale gandzelo ra Kayini? Xana a ku ri ni lexi hoxeke hi nkoka wa gandzelo ra yena? Xana Yehovha a a hlundzukisiwe hi leswi Kayini a humese “nhlengo wa mihanḍu ya misav̌a” ematshan’weni ya gandzelo ra xihari? A swi tano. Endzhakunyana, Xikwembu xi amukele gandzelo ra vagandzeri va xona votala ra swa le masin’wini ni mihandzu yo karhi ya misava hi ntsako. (Levhitika 2:1-16) Swi le rivaleni leswaku a ku ri ni xihoxo embilwini ya Kayini. Yehovha u kote ku dyondza mbilu ya Kayini kutani a n’wi tsundzuxa a ku: “Šana u karihela yini, ni mombo wa wena wu khanyana ha yini? Loko u endla ŝinene, šana a u nga ti nkhensiwa šana? Kambe loko u nga endli ŝinene, v̌udyoho byi ṭhamile nyangweni; ku nav̌ela ka byona ku ta ku wonga.”—Genesa 4:6, 7.
Ku rhandza Xikwembu hi xiviri a swi vuli ku xi humesela magandzelo ntsena. Hi yona mhaka leyi Yehovha a khutazeke Kayini leswaku a “endla ŝinene.” Xikwembu a xi lava ku yingisa. Ku yingisa Xikwembu ko tano a ku ta pfuna Kayini leswaku a va ni xisekelo xo tiya xa vuxaka bya rirhandzu ni Muvumbi. Bibele yi kandziyisa nkoka wa ku yingisa ko tano hi marito lama nge: “Šana Yehova o ṭakisiwa hi tiholokosta ni maganḍelo ku fana ni loko v̌a yingisa rito ra Yehova šana? Waŝiv̌o! Ku yingisa ku tlula maganḍelo; ku hlayisa rito ra yena, ku tlula mafura ya tinyimpfu.”—1 Samuwele 15:22.
Nkoka wa ku yingisela wu kandziyisiwe kahle endzhakunyana, hi marito ya 1 Yohane 5:3 lama nge: “Hikuva ku rhandza Xikwembu, swi vula ku hlayisa milawu ya xona, naswona milawu leyi ya xona a yi tiki.” A ku na ndlela yo antswa ya ku kombisa rirhandzu ra hina eka Yehovha handle ka leswaku hi titsongahatela vuhosi bya yena. Leswi swi vula ku yingisela nawu wa Bibele wa mahanyelo. (1 Vakorinto 6:9, 10) Swi vula ku rhandza leswinene ni ku venga leswo homboloka.—Pisalema 97:10; 101:3; Swivuriso 8:13.
Xikombiso xin’wana xa nkoka xa ku rhandza Xikwembu i ku rhandza muakelani. Bibele yi hi byela leswi: “Loko un’wana a ku: ‘Ndzi rhandza Xikwembu,’ kambe a venga makwavo, i muhembi; hikuva la nga rhandziki makwavo loyi a n’wi vonaka hi mahlo, a nge koti ku rhandza Xikwembu lexi a nga xi voniki.”—1 Yohane 4:20.
Vunakulobye Ni Xikwembu Bya Koteka
Van’wana va nga ha ku: ‘Ndzi gandzela Yehovha. Ndzi yingisa milawu ya yena. A ndzi yi hi nghohe eka vanhu-kulobye. Hinkwaswo sweswo ndza swi endla. Hambiswiritano, a ndzi titwi ndzi ri ekusuhi ni Xikwembu. Kambe a ndzi titwi ndzi ri ni rirhandzu leri tiyeke eka xona, kutani sweswo swi ndzi endla ndzi titwa ndi ri ni nandzu.’ Van’wana va nga ha ehleketa leswaku a swi va faneli ku kuma xinakulobye xexo na Yehovha.
Endzhaku ka malembe ya kwalomu ka 37, a ri karhi a tirhela Yehovha, hi ku tinyiketela, Mukreste un’wana u tsarile: “Minkarhi yo tala evuton’wini bya mina a ndzi titwa ndzi kayivela vuhiseki evutirhelini bya mina eka Yehovha, ni leswaku a ndzi n’wi tirhela kambe swi nga humi embilwini. Kambe a ndzi tiyiseka leswaku ku tirhela Yehovha a ku ri xilo lexinene naswona a ndzi nga swi lavi ku tshika. Hambiswiritano, nkarhi wun’wana ni wun’wana loko ndzi hlaya hi munhu wo karhi loyi a vulaka leswaku ‘mbilu ya yena yi tele hi rirhandzu ra Yehovha.’ Ndza tivutisa, ‘Xana xihoxo xa mina hi xihi, tanihi leswi ndzi nga si tshamaka ndzi titwisa xisweswo?’” Xana hi nga byi kumisa ku yini vunakulobye ni Xikwembu?
Loko u rhandza munhu wo karhi, u tshamela ku ehleketa hi yena. U navela swinene ku va ekusuhi na yena hikuva wa n’wi khathalela. Loko u hamba u n’wi vona, u vulavula na yena ni ku tshama u ehleketa hi yena, rirhandzu ra wena eka yena ri ya emahlweni ri kula. Nsinya lowu wa nawu wa tirha nakambe loko u hlakulela rirhandzu eka Xikwembu.
Eka Pisalema 77:12, mutsari la huhuteriweke u ri: “Nḍi ta v̌ula mitiro ya wena hikwayo, nḍi ta anakanya mitiro ya wena le’yikulu.” Ku anakanyisisa i ka nkonka leswaku u hlakulela rirhandzu eka Xikwembu. Leswi swi tano ngopfu-ngopfu hikwalaho ka leswi xi nga voniwiki. Kambe loko u hambeta u ehleketa hi xona, xi ta va xa xiviri eka wena. Hi kona u nga kurisaka vuxaka lebyi humaka embilwini ni lebyi nga ekusuhi na xona—hikuva i xa xiviri eka wena.
Mboyamelo wa wena wo hamba u anakanya hi tindlela ni ntirhisano wa Yehovha ni vanhu wu ta titshega hileswaku u n’wi yingisela ku fikela kwihi. U n’wi yingisa hi ku titoloveta ku hlaya ni ku dyondza Rito ra yena, Bibele. Mupisalema u vulavula hi munhu la tsakeke tanihi loyi “a tiṭakela[ka] e nawini wa Yehova, a wu anakanya nhlekanhi ni v̌usiku.”—Pisalema 1:1, 2.
Mhaka yin’wana ya nkoka i xikhongelo. Hi yona mhaka leyi Bibele yi hambetaka yi hi khongotela leswaku hi khongela—“minkarhi hinkwayo,” hi “tinyiketa eku khongeleni,” hi “chivirika eku khongeleni,” ni leswaku hi “nga tshiki ku khongela.” (Vaefesa 6:18; 1 Vakorinto 7:5; Varhoma 12:12; 1 Vatesalonika 5:17) Swikhongelo swa nkarhi hinkwawo eka Yehovha swi ta endla leswaku hi rhandzeka swinene eka yena, naswona ku tiva leswaku wa hi yingisa swi ta hi tshineta ekusuhi na yena. Leswi swi tiyisekisiwe hi mupisalema loko a te: “Nḍi ranḍa Yehova, hikuv̌a o yingisile rito ra mina, ni ku sinḍisa ka mina. Hikuva o nḍi riyele ndlev̌e ya yena, kutani nḍi ta ṅwi khongela e v̌utomini bya mina hikwabyo.”—Pisalema 116:1, 2.
Ku Tekelela Xikwembu Xa Rirhandzu
Yehovha u ni vunene eka hina. Tanihi leswi a nga Muvumbi wa vuako hinkwabyo, handle ko kanakana u fanele a ri ni swilo swo tala emiehleketweni ya yena swo swi khathalela. Kambe, Bibele yi hi byela leswaku hambileswi a nga nkulukumba, wa ha khathalela swivumbiwa swa yena leswi nga vanhu. Wa hi rhandza. (1 Petro 5:6, 7) Mupisalema u tiyisekisa leswi hi marito ya yena: “Oho Yehova, Hosi ya hina! V̌ito ra wena ri kwetsimile ŝonghasi e misav̌eni hikwayo! Ku v̌onakala ka wena ku tlakukile henhla ka matilo. Loko nḍi hlalela matilo, e ntiro wa tintiho ta wena, ni ṅhweti, ni tinyeleti leti u ti lungiseke; nḍi ku: Munhu wa-ku-fa hi yini, leŝaku u ṅwi anakanya? Ni ṅwana wa munhu, leŝaku u ṅwi enḍela šana?”—Pisalema 8:1, 3, 4.
Xana Yehovha u anakanya hi munhu la faka hi ndlela yihi? Bibele ya hlamula: “Rirhandzu ra Xikwembu ri tikombile eka hina hi ndlela leyi: Hileswaku Xikwembu xi rhumile N’wana la nga un’we wa xona ku ta laha misaveni, leswaku hi ta kota ku hanya hikwalaho ka yena. Rirhandzu ra kona i rikulu, hikuva a hi hina hi rhandzeke Xikwembu, kambe hi xona xi hi rhandzeke, kutani xi rhumele N’wana wa xona ku va mhamba ya swidyoho swa hina.”—1 Yohane 4:9, 10.
Xana mhamba leyi ya swidyoho i xikombiso lexikulu xa rirhandzu ra Xikwembu hi ndlela yihi? A hi xiyeni leswi nga endleka entangeni wa Edeni. Adamu na Evha a va fanele va endla xiboho xa leswaku va ta titsongahatela milawu ya Yehovha, va kuma vutomi lebyi hetisekeke hilaha ku nga heriki, kumbe va xandzukela Yehovha kutani va fa eku heteleleni. Va hlawule ku xandzuka. (Genesa 3:1-6) Hi ku endla tano va endle leswaku vanhu hinkwavo va langutana ni rifu. (Varhoma 5:12) Hi ku tikukumuxa va hi tsone lunghelo ra ku tihlawulela hi hexe. A ku na munhu ni un’we eka hina la nga kota ku tihlamulela emhakeni leyi.
Hambiswiritano, Yehovha hi rirhandzu u hlayise munhu la faka emiehleketweni ya yena, a ri karhi a tsundzuka khombo leri n’wi weleke. Hi rifu ra nkutsulo ra N’wana wa Yena, Yesu Kreste, Yehovha u nyike xisekelo lexi tiyeke eka un’wana ni un’wana wa hina leswaku hi tihlawulela vutomi kumbe rifu, ku yingisa kumbe ku xandzuka. (Yohane 3:16) Swi fana niloko Yehovha a hi nyike nkarhi wa ku avanyisiwa hi ku ya hi ku rhandza ka hina—hi kuma lunghelo ro tlhelela eEdeni, hi ndlela yo fanekisela, kutani hi tiendlela xiboho xa hina. Loku i ku kombisiwa lokukulu ka rirhandzu loku nga si tshamaka ku endliwa.
Anakanya ku vava loku Yehovha a nga ku tiyisela loko a vona n’wana wa yena wa mativula a rhukaniwa, a xanisiwa a tlhela a vambiwa onge i xigevenga. Kutani Xikwembu xi swi tiyiserile sweswo hinkwaswo hikwalaho ka hina. Ku xiya ka hina leswaku Yehovha u teke goza ku sungula ra ku kombisa rirhandzu ra yena eka hina, swi fanele swi hi susumetela ku n’wi rhandza ni ku hi endla leswaku hi n’wi lava. (Yakobo 1:17; 1 Yohane 4:19) Bibele yi hi rhamba leswaku hi “la[va] Yehova ni matimba ya yena [hi] lav̌a mombo wa yena hi masiku! [Hi] ṭunḍuk[a] mitiro le’yo hlamarisa leyi a nga yi endla, e mahlori ya yena ni ku av̌anyisa lo’ku humaka e noṅwini wa yena.”—Pisalema 105:4, 5.
Ku va ni xinakulobye lexi tiyeke, vuxaka lebyinene ni Xikwembu, ni vunakulobye na xona, i nchumu wa xiviri. Wa kumeka. Ina, a hi nge ringanisi ku rhandza ka hina Xikwembu ni vuxaka bya hina ni vanhu. Rirhandzu leri hi nga na rona eka vanghana va hina va vukati, vatswari, tintangha ta hina, vana, kumbe vanghana ri hambanile eka rirhandzu leri hi nga na rona eka Xikwembu. (Matewu 10:37; 19:29) Ku rhandza Yehovha swi katsa ku tinyiketela ka hina, vugandzeri, ni ku tinyiketela loku heleleke eka yena. (Deteronoma 4:24) A ku na vuxaka byin’wana lebyi katsaka sweswo. Hambiswiritano, hi nga kurisa mintlhaveko leyo tiya ni leyi enteke eka Xikwembu, hi ndlela ya ku xixima, ya xichavo lexikulu.—Pisalema 89:7.
Hambileswi u nga hetisekangiki, tanihi Kayini na Avele, u ni vuswikoti bya ku rhandza Muvumbi wa wena. Kayini u hlawule ku landzela Sathana, kutani u hundzuke mudlayi wo sungula wo dlaya hi vomu. (1 Yohane 3:12) Hi laha ku hambaneke, Avele yena u ta tsundzukiwa hi Yehovha tanihi wanuna wa ripfumelo ni ku lulama, naswona u ta hakeriwa hi vutomi eParadeyisini leyi taka.—Vaheveru 11:4.
Na wena u fanele u hlawula. Hi ku pfuniwa hi moya wa Xikwembu ni Rito ra xona, u nga rhandza Xikwembu hakunene “hi mbilu hikwayo ya wena, ni moya hikwawo wa wena, ni matimba hikwawo ya wena.” (Deteronoma 6:5) Xisweswo Yehovha, na yena u ta ya emahlweni a ku rhandza hikuva u “hakela lava [n’wi] lavaka.”—Vaheveru 11:6.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]
Gandzelo ra Avele ri amukeriwe hi Xikwembu