Apolosi—Muhuweleri Wa Matimba Wa Ntiyiso Wa Vukreste
HAMBILOKO va ri swirho swa vandlha ra Vukreste malembe yo tala kumbe malembe ma nga ri mangani ntsena, hinkwavo vahuweleri va Mfumo va fanele va tikarhatela ku endla nhluvuko tanihi vachumayeri va mahungu lamanene. Sweswo swi katsa ku engetela vutivi bya hina hi Rito ra Xikwembu ni vuswikoti bya hina byo ri dyondzisa van’wana. Eka van’wana, swi nga ha vula ku langutana ni mintlhontlho, ku hlula swiphiqo, kumbe ku tiendla va kumeka leswaku va endla ntirho lowu engetelekeke.
Bibele yi ni swikombiso swo hlayanyana swa le minkarhini ya khale, swa vavanuna ni vavasati lava hi tindlela to hambana-hambana, va humeleleke swinene eku endleni ka nhluvuko hi tlhelo ra moya, naswona va vuyeriwile hikwalaho ka matshalatshala ya vona. Un’wana wa vona a a ri Apolosi. Leswi Matsalwa ma hi byelaka swona ha yena ro sungula, hileswaku i munhu loyi a a nga ti twisisi swinene tidyondzo ta Vukreste; hambiswiritano, endzhakunyana ka malembe ma nga ri mangani, a a ri muyimeri la famba-fambaka wa vandlha ra lembe-xidzana ro sungula. Xana i yini lexi n’wi pfuneke leswaku a endla nhluvuko wo tano? A a ri ni timfanelo leti hinkwerhu hi nga ta va hi endla kahle loko hi va na tona.
‘A A Ma Tiva Ngopfu Matsalwa’
Kwalomu ka lembe ra 52 C.E., hi ku ya hi mutsari wa Bibele Luka, “Muyuda un’wana loyi a va ku i Apolosi, a fika eEfesa. A a velekeriwe le Aleksandriya, a ri wanuna wa matimba eku vulavuleni, la tivaka ngopfu Matsalwa. A a dyondzisiwile Ndlela ya Hosi; kutani, hi ku hiseka ka yena emoyeni, a a vula ni ku dyondzisa timhaka ta Yesu hi ndlela ya tona, hambileswi a a tiva nkhuvulo wa Yohane ntsena. A sungula ku vulavula esinagogeni, a nga chavi nchumu.”—Mintirho 18:24-26.
Aleksandriya, Egipta, a ri ri doroba-nkulu ra vumbirhi hi vukulu emisaveni, a ri tlhandlama Rhoma, naswona a ri ri rona leri nga ni tindhawu ta nkoka swinene ta swa ndhavuko enkarhini wolowo, eka Vayuda ni Magriki. A swi kanakanisi leswaku, Apolosi u kume vutivi bya yena lebyinene bya Matsalwa ya Xiheveru ni vuswikoti byo karhi hikwalaho ka dyondzo leyi a yi kumeke emutini lowukulu wa Vayuda edorobeni-nkulu rero. Leswaku Apolosi u dyondze kwihi hi ta Yesu a swi olovi ku swi tiva. Xidyondzi F. F. Bruce, xi ringanyeta leswaku “a a ri munhu la famba-fambaka—kumbe muxavisi la famba-fambaka, naswona u fanele a hlangane ni vachumayeri va Vakreste eka yin’wana ni yin’wana ya tindhawu leti a ti endzeleke.” Hambileswi a vulavuleke ni ku dyondzisa hi ndlela leyinene malunghana na Yesu, swi tikomba onge u nyikeriwe vumbhoni emahlweni ka Pentekosta ya 33 C.E., hikuva “a a tiva nkhuvulo wa Yohane ntsena.”
Leswi a a ri loyi a rhangeleke ku ta ka Yesu, Yohane Mukhuvuri u nyikele vumbhoni bya matimba eka rixaka hinkwaro ra Israyele, naswona vo tala va khuvuriwile hi yena va kombisa ku hundzuka. (Marka 1:5; Luka 3:15, 16) Hi ku ya hi van’wamatimu vo hlayanyana, exikarhi ka rixaka ra Vayuda lava a va ri ehansi ka Mfumo wa Rhoma, leswi vanhu vo tala a va swi tiva malunghana na Yesu, a ku ri leswi tshameke swi chumayeriwa etimbuweni ta Yordani. W. J. Conybeare na J. S. Howson va ri: “Vukreste bya vona a byi ri hi ndlela leyi a byi ri ha yona enkarhini wa ku sungula ka vutirheli bya Hosi ya hina. A va nga yi twisisi hi ku helela nhlamuselo ya rifu ra Kreste; kumbexana a va nga xi twisisi hambi ku ri xikongomelo xa ku pfuxiwa ka Yena.” Nakambe swi tikomba onge Apolosi a a nga swi tivi leswaku moya lowo kwetsima wu chuluriwile hi Pentekosta ya 33 C.E. Hambiswiritano, u lavisise rungula lerinene malunghana na Yesu, naswona a a nga miyelanga na rona rungula leri. Entiyisweni, hi xivindzi u lave minkarhi leyi n’wi pfulekeleke leswaku a vulavula hi leswi a swi tivaka. Kambe, ku chivirika ka yena ni ku hiseka ka yena enkarhini wolowo, a ku nga fambisani ni vutivi lebyi kongomeke.
A A Chivirika Kambe A A Titsongahata
Mhaka ya Luka yi ya emahlweni: “Kuteloko Prisila na Akwila va n’wi twile, va n’wi rhurhela, va n’wi hlamusela swinene-nene Ndlela ya Xikwembu.” (Mintirho 18:26) Akwila na Prisila va fanele va swi xiyile leswaku ripfumelo ra Apolosi a ri fana swinene ni ra vona, kambe hi ku tirhisa vutlhari, a va ringetanga ku ololoxa ku twisisa ka yena loku nga enelangiki, erivaleni. Kumbexana va ve ni mabulo yo hlayanyana ya munhu hi xiyexe na Apolosi, hi xikongomelo xo lava ku n’wi pfuna. Xana Apolosi, wanuna “wa matimba . . . la tivaka ngopfu Matsalwa,” u angurise ku yini? (Mintirho 18:24) Swi le rivaleni leswaku Apolosi a a chumayela rungula leri nga helelangiki erivaleni nkarhi wo leha, a nga si hlangana na Akwila na Prisila. Munhu loyi a tikukumuxaka a swi ta olova leswaku a ala ku amukela ndzulamiso wihi na wihi, kambe Apolosi a a titsongahata naswona u tsakile leswi a koteke ku yisa vutivi bya yena eku hetisekeni.
Langutelo ra Apolosi ra ku titsongahata ri tlhela ri tikomba loko hi ku swi rhandza a amukele papila ra xibumabumelo, leri humaka eka vamakwavo va le Efesa ri ya evandlheni ra le Korinto. Mhaka ya kona yi ya emahlweni yi ku: “Kambe leswi a a lava ku ya fika eAkaya, vamakwavo va seketela makungu ya yena, kutani va tsalela vadyondzisiwa, ku kombela leswaku va n’wi amukela.” (Mintirho 18:27; 19:1) Apolosi a nga sindzisanga leswaku a amukeriwa hi ku navela ka yena n’wini, kambe hi ku titsongahata u landzele lunghiselelo ra vandlha ra Vukreste.
eKorinto
Vuyelo byo sungula bya ntirho wa Apolosi eKorinto a byi ri kahle swinene. Buku ya Mintirho ya vika: “Loko a fikile ka vona, a pfuna ngopfu lava a va pfumerile hi ku tsakeriwa hi Xikwembu; hikuva, hi marito ya matimba, a a kanetana ni Vayuda erivaleni, a ri karhi a va komba hi Matsalwa leswaku Mesiya, hi yena Yesu.”—Mintirho 18:27, 28.
Apolosi u tinyiketele hi yexe leswaku a tirhela vandlha, a khutaza vamakwavo hi ku lunghiselela ni hi ku hiseka kakwe. Xana a xi ri xihi xilotlelo xa ku humelela ka yena? A swi kanakanisi leswaku Apolosi a a ri ni vuswikoti bya ntumbuluko naswona a a ri ni xivindzi xo kota ku kanetana ni Vayuda erivaleni. Kambe xa nkoka swinene, a a hlamula hi ku tirhisa Matsalwa.
Hambileswi Apolosi a a ri ni nkucetelo wa matimba eka Vakorinto, khombo ra kona, ku chumayela ka yena ku tise vuyelo byo biha hi ndlela leyi nga languteriwangiki. Ha yini swi ve tano ke? Pawulo na Apolosi va endle ntirho lowukulu swinene wo byala ni ku cheleta mbewu ya ntiyiso wa Mfumo eKorinto. Pawulo u chumayele kwalaho kwalomu ka 50 C.E., kwalomu ka malembe mambirhi emahlweni ko va Apolosi a fika. Hi nkarhi lowu Pawulo a tsaleke papila ra yena ro sungula leri yaka eka Vakorinto, kwalomu ka 55 C.E., ku pfuke ku avana. Van’wana a va languta Apolosi a ri yena murhangeri wa vona, kasi van’wana a va rhandza Pawulo kumbe Petro kumbe va lava Kreste ntsena. (1 Vakorinto 1:10-12) Van’wana a va ku: ‘Mina ndzi wa ka Apolosi.’ Hikwalaho ka yini?
Rungula leri a ri chumayeriwa hi Pawulo na Apolosi a ri fana, kambe a va ri ni vumunhu lebyi hambaneke. Hi ku vula ka yena n’wini, Pawulo a a nga ri “xivulavuri xo tlhariha”; hi hala tlhelo, Apolosi, a a ‘swi kota swinene.’ (2 Vakorinto 10:10; 11:6) A a ri ni vuswikoti lebyi endleke leswaku a yingisiwa hi Vayuda van’wana emutini wa Korinto. U ‘swi kotile ku kombisa swinene ku hoxa ka Vayuda,’ kasi a ku nga ri khale Pawulo a sukile esinagogeni.—Mintirho 18:1, 4-6.
Xana leswi swi nga va swona leswi endleke leswaku van’wana va voyamela eka Apolosi? Vahlamuseri vo hlayanyana va anakanya leswaku ku navela ka ntumbuluko loku nga kona eka Magriki ko vulavula hi filosofi, ku nga ha va ku endle leswaku van’wana va tsakela ndlela ya Apolosi ya ku vulavula, leyi nyanyulaka. Giuseppe Ricciotti u ringanyeta leswaku “ririmi ra [Apolosi] lero tsokombela ni switori swa yena leswi nyanyulaka swi n’wi endle leswaku a tsakeriwa swinene ku tlula Pawulo, loyi a nga xivulavuri lexi nga hisekiki ni lexi kayivelaka vuswikoti.” Entiyisweni, loko vanhu van’wana, hi ndlela leyi hoxeke vo pfumelela ku tsakela koloko ka munhu hi xiyexe leswaku ku vanga ku avana exikarhi ka vamakwerhu, swa olova ku twisisa leswaku hikwalaho ka yini Pawulo a ku sole hi matimba ku tlakusiwa ka “vutlhari bya tintlhari.”—1 Vakorinto 1:17-25.
Hambiswiritano, ku sola ko tano a ku kombisi swona leswaku Pawulo na Apolosi a va nga twani. Hambileswi van’wana hi ndlela ya vuhlangi va anakanyaka leswaku vachumayeri lava vambirhi a va ri valala lavakulu, lava lwelaka ku rhandziwa hi Vakorinto, Matsalwa a ma yi vuli mhaka yo tano. Ematshan’weni yo tiendla murhangeri wa ntlawa wo karhi, Apolosi u sukile eKorinto, a tlhelela aEfesa, naswona a a ri na Pawulo loko a tsalela vandlha leri avaneke papila ro sungula.
A ku nga ri na ku avana kumbe ku lwa exikarhi ka vona; ematshan’weni ya sweswo, vona havambirhi hi ku twanana a va tirhisana leswaku va tlhantlha swiphiqo leswi a swi ri kona eKorinto va ri karhi va tshembana. Kumbexana Pawulo a a ri ni ku kanakana ko karhi hi vanhu van’wana eKorinto, kambe a swi nga ri tano nikatsongo hi Apolosi. Ntirho wa vavanuna lava vambirhi a wu pfumelelana hilaha ku heleleke; tidyondzo ta vona a ti pfumelelana. Loko hi tshaha marito ya Pawulo hi yexe u ri: “Mina ndzi byarile, Apolosi ú cheletile,” hikuva havambirhi ka vona a va ri “vatirhi-kulo[bye] eka Xikwembu.”—1 Vakorinto 3:6, 9, 21-23.
Ku fana na Pawulo, Vakorinto va khome Apolosi hi mafundza swinene, va navela onge a nga tlhela a va endzela. Kambe loko Pawulo a rhambe Apolosi leswaku a tlhelela eKorinto, Vaaleksandriya va arile. Pawulo u ri: “Loko a ri makwerhu Apolosi, ndzi n’wi khongotele ngopfu leswaku a ta le ka n’wina . . . , a a nga swi lavi ngopfu ku ta sweswi, kambe ú ta ta siku a nga ta swi kota.” (1 Vakorinto 16:12) Apolosi a nga ha va a kanakanile ku tlhelela hikwalaho ko chava ku pfuxa ku avana kun’wana, kumbe hikwalaho ka leswi a a khomekile endhawini yin’wana.
Laha Apolosi a boxiwaka kona ro hetelela eMatsalweni, hi loko a ri eriendzweni ro ya eKreta kumbexana se a a hundzile. Nakambe Pawulo u tlhela a kombisa nkhathalelo wakwe hi munghana ni mutirhi-kulobye wakwe, hi ku kombela Tito leswaku a longela Apolosi ni munghana wakwe Zena, loyi a va famba-famba swin’we, hinkwaswo leswi a va ta tshuka va swi lava eriendzweni ra vona. (Tito 3:13) Enkarhini lowu, endzhaku ka malembe ya kwalomu ka khume ya ndzetelo wa swa Vukreste, Apolosi u endle nhluvuko lowu ringaneke leswaku a kota ku tirha tanihi muyimeri la famba-fambaka wa vandlha.
Timfanelo Ta Xikwembu Leti Pfunaka Ku Endla Nhluvuko Hi Tlhelo Ra Moya
Muchumayeri loyi wa le Aleksandriya u veke xikombiso lexinene eka hinkwavo vahuweleri va mahungu lamanene, kahle-kahle, eka hinkwavo lava lavaka ku endla nhluvuko hi tlhelo ra moya. Kumbexana a hi na byona vuswikoti byo fana ni bya yena, kambe entiyisweni, hi nga lwela ku tekelela vutivi ni vuswikoti bya yena byo tirhisa Matsalwa, xisweswo, hi pfuna vanhu lava lavaka ntiyiso hakunene. Hi xikombiso xa yena xo endla ntirho hi ku chivirika, Apolosi u “pfun[e] ngopfu lava a va pfumerile.” (Mintirho 18:27) Apolosi a a titsongahata, a a tinyiketela, naswona a a swi rhandza ku tirhela van’wana. A a swi twisisa kahle leswaku nyimpi kumbe nkwetlembetano a swi laveki evandlheni ra Vukreste, hikuva hinkwerhu hi “vatirhi-kulo[rhi] eka Xikwembu.”—1 Vakorinto 3:4-9; Luka 17:10.
Ku fana na Apolosi, na hina hi nga endla nhluvuko hi tlhelo ra moya. Xana ha swi rhandza ku antswisa kumbe ku engetela ntirho wa hina lowo kwetsima, hi tiendla hi kumeka leswaku hi tirhisiwa swinene hi Yehovha na hi nhlengeletano ya yena? Hi ndlela yoleyo, hi ta va swichudeni ni ku va vahuweleri va ntiyiso wa Vukreste lava chivirikaka.