Ndzi Vone ‘Lontsongo’ A Va ‘Tiko Lera Matimba’

HI KU VULA KA WILLIAM DINGMAN

A ku ri lembe ra 1936; ndhawu a ku ri le Salem, eOregon, U.S.A. A ndzi ri enhlanganweni wa Timbhoni ta Yehovha. Ku vutisiwe xivutiso lexi nge: “Byi kwihi vunyingi lebyikulu?” (Nhlavutelo 7:​9, King James Version) Munhu lontshwa a ko va mina ntsena, kutani hinkwavo va kombetele mina ivi va ku, “Hi lebyi!”

EXIKARHI ka va-1930, a va nga talanga vanhu lava a va ri na ntshembo wa Bibele wo hanya hilaha ku nga heriki emisaveni eParadeyisini, exikarhi ka Timbhoni ta Yehovha. (Pisalema 37:29; Luka 23:43) Swilo swi cince hilaha ku hlamarisaka ku sukela hi nkarhi wolowo. Kambe mi nge ndzi mi byela hi swiendlakalo leswi endleke ndzi ya enhlanganweni wolowo le Salem, eOregon.

Tatana a a ri ni xikhokhelo xa The Golden Age, khale ka vito ra magazini wa Xalamuka! Loko ndzi ri n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi, ndzi tsakele ku yi hlaya, naswona ndzi khorwisekile leswaku a yi ri ni ntiyiso wa Bibele wa nkoka. Kutani siku rin’wana ndzi rhumele thikithi leri a ri ri hala ndzhaku ka Golden Age. A ri nyikela muhlayi swibukwana swa 20, buku ni vito ra vandlha ra le kusuhi ra Timbhoni ta Yehovha. Loko ndzi kume tibuku leti, ndzi fambe hi yindlu na yindlu ivi ndzi fambisa swibukwana hinkwaswo swin’we ni buku ya kona.

Hi nkarhi wolowo a a nga ri kona loyi a a hlaye na mina Bibele. Entiyisweni, a ndzi nga si tshama ndzi vulavula na Timbhoni ta Yehovha. Kambe sweswi, leswi a ndzi ri ni adirese ya Holo ya Mfumo ya le kusuhi, ndzi fambe 40 wa tikhilomitara hi movha ndzi ya enhlanganweni le Salem, eOregon. Hi kona kwalaho, laha ndzi hlawuriweke tanihi “vunyingi lebyikulu,” loko ndza ha ri ni malembe ya 18 hi vukhale.

Hambileswi a ndzi nga lunghiselelanga ku ya ensin’wini, ndzi sungule ku chumayela ni Vandlha ra le Salem. Ndzi khutaziwe ku katsa tinhla-nkulu tinharhu eku vekeni ka mina vumbhoni. Yo sungula, hi leswaku Yehovha i Xikwembu; ya vumbirhi, hi leswaku Yesu Kreste i Hosi ya yena leyi vekiweke; naswona ya vunharhu, hi leswaku Mfumo hi wona ntsena ntshembo wa misava. Ndzi ringete ku vula rungula rolero emutini wun’wana ni wun’wana.

Endzhaku ko hlanganyela ni Timbhoni ta Yehovha le Salem ku ringana malembe mambirhi, ndzi khuvuriwile hi April 3, 1938. Vanghana va hina le Salem a va tsaka ku vona vo hlayanyana va hina va “vunyingi lebyikulu” va khuvuriwa. Hi February 1939, ndzi ve phayona, kumbe mutirheli wa nkarhi hinkwawo. Hi December wa lembe rolero, ndzi amukele xirhambo xo rhurhela le Arizona, laha a ku ri ni xilaveko lexikulu xa vahuweleri va Mfumo.

Ku Phayona Le Arizona

Ntirho wa Timbhoni ta Yehovha a wu ri wuntshwa le Arizona, naswona a hi nga twisisiwi, kutani loko United States ri nghenele Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, hi xanisiwe ngopfu. Hi xikombiso, loko ndza ha tirhela le Stafford, eArizona, hi 1942, a ku ri ni mavarivari ya leswaku ntlawa wa Mamormon wu lava ku hi hlasela. Mina ni vanghana va mina lava a ndzi phayona na vona a hi tshama ekusuhi ni yindlu ya bixopo wa Mumormon loyi a a hi xixima, kutani a ku: “Loko varhumiwa va Mamormon a va hiseka ku fana ni Timbhoni, Kereke ya Mormon a yi ta kula.” Kutani ekerekeni a vulavula a ku: “Ndzi twa leswaku ku ni mavarivari yo hlasela vafana va Timbhoni. Ndzi tshama ekusuhi ni vafana lava, naswona loko vo hlaseriwa, xibalesa xi ta va xi rindzile erihlampfini. Xibalesa a xi nge tirhiseriwi—ku hlasela Timbhoni. Xi ta kongomisiwa eka ntlawa wa vapfukeri. Kutani loko mi lava ku va pfukela, ma swi tiva leswi mi faneleke ku swi langutela.” Ntlawa wolowo a wu tanga.

Eka malembe ya mina manharhu lawa ndzi tshameke wona le Arizona, hi khotsiwile ni ku hoxiwa ekhotsweni minkarhi yo hlayanyana. Nkarhi wun’wana ndzi tshame masiku ya 30 ekhotsweni. Leswaku hi lwisana ni ku karhatiwa hi maphorisa evutirhelini bya hina, hi vumbe leswi a hi swi vula ntlawa lowu hatlisaka. Mbhoni leyi a yi ungamela yi hi byele yi ku: “Tanihi leswi vito ra hina ri nga tano, hi endla hi ku pfumelelana na rona. Hi sungula hi awara ya ntlhanu kumbe ya tsevu ni mixo, hi siya xiphephana kumbe xibukwana ekaya rin’wana ni rin’wana, ivi hi suka hi ku hatlisa.” “Ntlawa lowu hatlisaka” wa hina wu hlanganise ndhawu leyikulunyana ya tiko ra Arizona. Hambiswiritano, eku heteleleni wu herisiwile hikuva ndlela yoleyo yo chumayela a yi nga hi pfumeleli ku pfuna lava tsakelaka.

Xikolo Xa Gilead Ni Ntirho Wo Hlawuleka

Hi December 1942, a ndzi ri un’wana wa maphayona yo hlayanyana le Arizona lama kumeke papila ra xirhambo xo ya exikolweni lexintshwa xa vurhumiwa lexi a xi simekiwa hi Timbhoni ta Yehovha. Eku sunguleni xikolo lexi a xi vuriwa Kholichi ya Bibele ya Gilead ya Watchtower. Endzhakunyana vito rolero ri cinciwile ri va Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watchtower. Xikolo lexi a xi ri ekule hi 4800 wa tikhilomitara, ekusuhi ni doroba ra Ithaca en’walungu wa New York.

Endzhaku ko endzela eOregon swa xinkarhana, hi January 1943, vo hlayanyana va hina maphayona hi sukele ku hisa ka Mananga ya Arizona hi famba hi bazi leri vitaniwaka Greyhound. Masiku ma nga ri mangani endzhakunyana hi fike endhawini leyi a hi ya eka yona ivi hi kuma gamboko ya vuxika bya le n’walungu wa New York. Xikolo xi pfule hi February 1, 1943, loko muungameri wa xona, Nathan H. Knorr, eka marito ya yena yo pfula a byele swichudeni swa dzana a ku: “A HI xikongomelo xa kholichi leyi ku mi endla vatirheli lava hlawuriweke. Ana se mi vatirheli naswona a mi ri karhi mi hiseka evutirhelini malembe yo tala. . . . Xikongomelo-nkulu xa dyondzo ekholichini leyi i ku mi lunghiselela ku va vatirheli lava fanelekaka swinene etindhawini leti mi nga ta ya eka tona.”

Tanihi leswi a ndzi nga nghenanga xikolo ku ya kule, eku sunguleni a ndzi titwa ndzi lahlekile eGilead. Kambe valeteri a va ndzi lehisela mbilu, kutani ndzi sungule ku titsakela swinene tidyondzo ta mina. Endzhaku ka tin’hweti ta ntlhanu ta ku leteriwa loku tiyeke ntlawa wa hina wu thwasile. Endzhaku ka sweswo, va nga ri vangani va hina va rhumeriwe eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha le Brooklyn, eNew York, laha hi nga tlhela hi leteriwa leswaku hi lunghekela ku tirha entirhweni wo famba-famba tanihi valanguteri va swifundzha. Xiavelo xa mina xo sungula a xi ri eN’walungu ni le Dzongeni wa Carolina.

Emasikwini wolawo yo sungula, mulanguteri wa xifundzha a a tshama a ri ku fambeni nkarhi hinkwawo. A hi tshama siku rin’we ni vandlha leritsongo kumbe masiku mambirhi loko ri ri rikulu. Yo tala ya mavandlha hi nkarhi wolowo a ma ri matsongo. Kutani endzhaku ko heta siku hinkwaro, naswona hakanyingi a ndzi tshama ku fikela exikarhi ka vusiku ndzi endza ni ku hlamula swivutiso, mixo lowu tlhandlamaka a ndzi va ndzi pfukile hi awara ya ntlhanu leswaku ndzi ta ya eka vandlha leri landzelaka. Ndzi ve entirhweni wa xifundzha ku ringana kwalomu ka lembe, naswona endzhaku ka sweswo ndzi phayone swa xinkarhana le Tennessee ni le New York.

Ku Ya eCuba Ni Le Puerto Rico

Hi May 1945, ndzi rhumeriwe eka xiavelo xa mina xo sungula ximbe xa vurhumiwa, ndzi ri na van’wana vo hlayanyana hi ya eCuba! Vusiku lebyi hi fikeke ha byona le Havana, ntsindza wa Cuba, hi ye entirhweni wa timagazini. Hi tshame eHavana ku kondza hi kota ku kuma kaya le Santa Clara. Mali leyi a hi yi kuma hi n’hweti a ku ri R110 munhu ha un’we yi ri ya swilaveko hinkwaswo, ku katsa ni swakudya ni ku hakela laha u hirheke kona. Hi tiendlele mibedo ni fenichara hi swilo leswi a swi kumeka kwalaho ivi hi tirhisa mabokisi ya maapula ku endla tidirowara.

Lembe leri tlhandlameke ndzi averiwe ntirho wa xifundzha. Hi nkarhi wolowo Cuba hinkwaro a ri ri xifundzha xin’we. Hikwalaho ka leswi mulanguteri wa xifundzha loyi a a ri kwalaho khale a a ri ni milenge yo leha, naswona a a rhandza ku famba, vamakwerhu va xinuna ni va xisati a va fanele va tsutsuma leswaku va ta fambisana na yena. Kutani a va anakanya leswaku ndzi ta fana na yena, xisweswo a va lunghiselele swilo hinkwaswo hikwalaho ka riendzo ra mina. A va nga yi siku rin’we hinkwavo ensin’wini kambe a va tiavanyisile va va mintlawa-ntlawa kutani va cincana ku tirha na mina. Siku ro sungula ntlawa wun’wana wu ndzi yise ensin’wini ya le kule; siku leri tlhandlamaka ntlawa lowun’wana wu ndzi yisa eka nsimu yin’wana ya le kule, sweswo-sweswo. Emakumu ka riendzo ra mina a ndzi karhele swinene, kambe ndzi swi tsakerile. Ndza ri tsundzuka swinene vandlha rolero.

Hi 1950 a hi ri ni vahuweleri va Mfumo vo tlula 7000 le Cuba, kwalomu ka nhlayo leyi fanaka ni ya le Mexico. Hi July wa lembe rolero, ndzi ye eka ntsombano wa matiko hinkwawo wa Ku Andza Ka Vulawuri Bya Xikwembu, le Yankee Stadium eDoroba-nkulu ra New York. Endzhaku ka sweswo, ndzi kume xiavelo lexintshwa xa vurhumiwa, xo ya ePuerto Rico. Exikarhi ka varhumiwa lavantshwa lava thwaseke eka ntlawa wa vu-12 wa Gilead a ku ri na Estelle na Thelma Weakley, lava fambeke na mina hi xihahampfhuka loko ndzi ya ePuerto Rico.

Endzhaku ka malembe ya nhungu, mina na Estelle hi tekanile, hi endla nkhuvo wo olova le Bayamón, ePuerto Rico, lowu khomeriweke eplatifomo hi nkarhi wo wisa wa nhlengeletano ya hina ya xifundzha. Emahlweni ni le ndzhaku ka ku tekana ka hina, a ndzi ri entirhweni wa xifundzha. Eka malembe yo tlula khume hi ri ePuerto Rico, mina na Estelle hi vone ku andza lokukulu—ku suka eka vahuweleri lava nga le hansi ka 500 ku ya eka vo tlula 2000. Hi swi kotile ku pfuna vo tala ku kondza va tinyiketela ni ku khuvuriwa, naswona hi ve ni xandla eku sunguleni ka mavandlha yo hlayanyana lamantshwa.

Hi December 1960, Milton Henschel loyi a humaka eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha le Brooklyn, eNew York, u endzele ePuerto Rico ivi a vulavula ni varhumiwa. U vutisile loko van’wana va nga tiendla va kumeka leswaku va ta ya eka swiavelo swin’wana. Mina na Estelle a hi ri exikarhi ka lava va tiendleke va kumeka.

Kaya Ra Hina Le Dominican Republic

Xiavelo xa hina lexintshwa a xi ri le Dominican Republic, kutani hi veke June 1, 1961, tanihi siku ra hina ro rhurha. Hi May 30 n’wafuma-yexe wa le Dominican, ku nga Rafael Trujillo, u dlayiwile, kutani swihahampfhuka leswi yaka etikweni rero swi yimisiwa. Kambe, ku famba hi swihahampfhuka ku hatle ku sunguriwa, kutani hi swi kotile ku famba hi xihahampfhuka hi ya le Dominican Republic hi June 1 hilaha a hi kunguhate hakona.

Loko hi fika etikweni a ku ri ni mpfilumpfilu, naswona masocha a ma tele hinkwako. A ku anakanyiwa leswaku ku ni lava lavaka ku hlunga vuhosi, kutani masocha a ma secha un’wana ni un’wana la fambaka hi patu lerikulu. Hi yimisiwe eka tindhawu to secha ka tona to hlayanyana, naswona eka yin’wana ni yin’wana ndzhwalo wa hina a wu ngundzuvanyiwa. A ku humesiwa swilo hinkwaswo endzeni ka nkwama wa hina, hambi ku ri swilo leswitsongo. Yoleyo a ku ri ndlela leyi hi ngheneke ha yona le Dominican Republic.

Hi tshame entsindza, ku nga Santo Domingo, ku ringana mavhiki yo hlayanyana emahlweni ko va hi ya eka xiavelo xa hina xo sungula le La Romana. Hi nkarhi wa ku fuma ka Trujillo, vanhu a va byeriwe leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti ri vaseketeri va Vukhomunisi naswona a ti ri muxaka wo biha wa vanhu. Hikwalaho ka sweswo, Timbhoni ti xanisiwe hi ndlela yo biha. Kambe, hakatsongo-tsongo hi swi kotile ku heta rivengo leri.

Endzhaku ko tirha xinkarhana eLa Romana, hi tlhele hi sungula ntirho wa xifundzha. Kutani, hi 1964, hi averiwe ku ya eSantiago tanihi varhumiwa. Lembe leri tlhandlameke Dominican Republic ri tlhele ri langutana ni nhlunga-vuhosi, kutani a ku ri ni mpfilumpfilu nakambe etikweni. Hi nkarhi wolowo wa mpfilumpfilu hi rhurhiseriwe le San Francisco de Macorís, doroba leri tiviwaka hikwalaho ka mintirho ya rona ya politiki. Hambiswiritano, hi chumayerile handle ko kavanyetiwa. Ku nga khathariseki mpfilumpfilu lowu a wu ri kona wa tipolitiki hi tlhele hi vumba vandlha lerintshwa. Eka malembe lama landzeleke, hi cinciwe swiavelo ko tala hi nga si tlhela hi averiwa ekaya ra hina ra sweswi eSantiago.

Hakunene hi ku vonile ku katekisa ka Yehovha ntirho, laha Dominican Republic. Loko hi fika hi 1961, a ko va na kwalomu ka 600 wa Timbhoni na 20 wa mavandlha. Sweswi ku na kwalomu ka 20 000 wa vahuweleri lava chumayelaka mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu emavandlheni yo tlula 300. Ntshembo wa ku andza loku engetelekeke i wukulu, hilaha swi kombisiweke hakona hi vanhu va 69 908 lava veke kona eXitsundzuxweni xa rifu ra Kreste hi 1996. Yoleyo i nhlayo ya vahuweleri yi andzisiwe hi kwalomu ka nharhu ni hafu!

Sweswi I Tiko Ra Matimba

Hambileswi xiyimo xa misava xi yaka emahlweni xi cinca, rungula ra Bibele leri Timbhoni ta Yehovha ti ri chumayelaka a ri cincanga. (1 Vakorinto 7:31) Yehovha wa ha ri Xikwembu, Kreste wa ha ri Hosi, naswona Mfumo swi le rivaleni ku tlula rini na rini leswaku hi wona ntsena ntshembo wa misava.

Hi nkarhi lowu fanaka, ku hundzuka loku hlamarisaka ku humelerile exikarhi ka vanhu va Yehovha ku sukela loko ndzi ye eka nhlangano lowuya le Salem, eOregon, malembe ya kwalomu ka 60 lama hundzeke. Vunyingi lebyikulu, kumbe ntshungu lowukulu, wu ve wukulu, wu tlula ntlhanu wa timiliyoni. Swi hilaha Yehovha a vhumbheke hakona hi vanhu va yena a ku: “Lo’nṭongo o ta v̌a khume ra madzana, lo’nṭongo ngopfu, o ta v̌a tiko le’ra matimba. Mina Yehova, nḍi hatlisisa ŝilo leŝi e mikarini ya ŝona.”—Esaya 60:22.

Endzhaku ka malembe ya kwalomu ka 60 ndzi ri evutirhelini bya nkarhi hinkwawo, ndza tsaka ku va ni ntsako wo ya emahlweni ndzi chumayela ni ku dyondzisa exiavelweni xa mina xa vurhumiwa. Mawaku lunghelo ronghasi ra ku hlanganyela entirhweni wolowo ni ku vona “lo’nṭongo” a va “tiko le’ra matimba”!

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Ndzi ri ni nsati wa mina, le Dominican Republic