Kuma Vutlhari Naswona U Amukela Ndzayo

YEHOVHA XIKWEMBU i Muleteri Lonkulu wa vanhu vakwe. A nga va dyondzisi hi yena n’wini ntsena kambe u va dyondzisa ni hi vutomi. (Esaya 30:20; 54:13; Pisalema 27:11) Hi xikombiso, Yehovha u nyike tiko ra Israyele vaprofeta, Valevhi—ngopfu-ngopfu vaprista—ni vavanuna van’wana vo tlhariha leswaku va va vadyondzisi. (2 Tikronika 35:3; Yeremiya 18:18) Vaprofeta a va dyondzisa vanhu malunghana ni swikongomelo swa Xikwembu ni timfanelo ta xona kutani va va kombisa ndlela leyinene leyi va faneleke ku famba ha yona. Vaprista ni Valevhi a va ri ni vutihlamuleri bya ku dyondzisa Nawu wa Yehovha. Kasi vavanuna lava tlhariheke, kumbe vakulukumba, a va nyikela ndzayo leyi twisisekaka malunghana ni timhaka leti khumbaka vutomi bya siku ni siku.

Solomoni, n’wana wa Davhida, a a va tlula hi vutlhari vavanuna vo tlhariha va Israyele. (1 Tihosi 4:30, 31) Loko un’wana wa vaendzi vakwe vo hlawuleka, ku nga nkosikazi ya le Xeba, a vone vutlhari ni rifuwo rakwe, u te: “A v̌a nḍi byelanga hafu ya ŝona: U tlula hi v̌utlhari ni rifuwo hikwaŝo leŝi nḍi ŝi tweke.” (1 Tihosi 10:7) Xana a xi ri xihi xihundla xa vutlhari bya Solomoni? Loko a va hosi ya Israyele hi 1037 B.C.E., Solomoni u khongelele ku kuma “vutlhari ni vutivi.” Hi ku tsakisiwa hi xikombelo xakwe, Yehovha u n’wi nyike vutivi, vutlhari ni mbilu leyi twisisaka. (2 Tikronika 1:10-12, NW; 1 Tihosi 3:12) A swi hlamarisi leswi Solomoni a koteke ku “vulavula swivuriso leswi ringanaka 3 000”! (1 Tihosi 4:32, NW) Swin’wana swa swona, ku katsa ni “marito ya Agur” ni “marito ya hosi Lemuel,” swi tsariwe ebukwini ya Bibele ya Swivuriso. (Swivuriso 30:1; 31:1) Mintiyiso leyi phofuriwaka hi swivuriso leswi yi kombisa vutlhari bya Xikwembu naswona i ya hilaha ku nga riki na makumu. (1 Tihosi 10:23, 24) Eka un’wana ni un’wana la navelaka ku va ni vutomi lebyi tsakisaka ni lebyi humelelaka, i swa nkoka namuntlha ku fana ni leswi a swi ri xiswona loko swi tsariwa ro sungula.

Ku Humelela Ni Mahanyelo Lama Tengeke—Njhani?

Xikongomelo xa buku ya Swivuriso xi hlamuseriwa emaritweni ya yona yo sungula: “Swivuriso swa Solomoni n’wana wa Davhida, hosi ya Israyele, leswaku munhu a tiva vutlhari ni ndzayo, a twisisa marito ya vutlhari, a amukela ndzayo leyi nyikaka ku twisisa, ku tshembeka, vuavanyisi ni vunene, a nyika vutlhari eka lava nga riki na ntokoto, a nyika jaha vutivi ni vuswikoti byo ehleketa.”—Swivuriso 1:1-4, NW.

Kunene “swivuriso swa Solomoni” swi ni xikongomelo lexikulu swinene! Swi pfuna leswaku “munhu a tiva vutlhari ni ndzayo.” Vutlhari byi katsa leswaku munhu a vona swilo hi ndlela leyi swi nga xiswona kutani a tirhisa vutivi byebyo a byi kumeke ku lulamisa swiphiqo, ku fikelela tipakani, ku papalata kumbe ku sivela makhombo, kumbe ku pfuna van’wana leswaku va endla tano. Buku yin’wana yi ri: “EBukwini ya Swivuriso, ‘vutlhari’ byi vula ku hanya hi vuxiyaxiya—ku nga vuswikoti bya ku hlawula swilo hi vutlhari kutani u hanya hi ndlela leyi humelelaka.” Kunene i swa nkoka ku kuma vutlhari!—Swivuriso 4:7.

Swivuriso swa Solomoni swi nyikela ni ndzayo. Xana ha yi lava dyondzo yo tano? EMatsalweni, ndzayo yi vula ku lulamisa, ku tshinya kumbe ku xupula. Hi ku ya hi xidyondzi xin’wana xa Bibele, yi “vula ku letela mahanyelo leswi katsaka ku vuyisa munhu la hambukelaka evubihini.” Ndzayo, hambiloko hi tilaya kumbe hi layiwa hi van’wana, a yi hi siveli ku endla leswo biha ntsena kambe yi tlhela yi hi susumetela ku endla leswinene. Ina, loko hi lava ku tshama hi basile emahanyelweni, ha yi lava ndzayo.

Xisweswo xikongomelo xa swivuriso xi kambirhi—i ku hi nyika vutlhari ni ku hi nyika ndzayo. Ku layiwa emahanyelweni ni ku tlhariha emianakanyweni swi endliwa hi tindlela to tala. Hi xikombiso, ku tshembeka ni vululami i timfanelo ta mahanyelo, naswona ti hi pfuna ku namarhela mimpimanyeto leyi tlakukeke ya Yehovha.

Vutlhari byi katsa swilo swo tala swo fana ni ku twisisa, vutivi, vuxiyaxiya ni vuswikoti byo anakanya. Ku twisisa i vuswikoti byo kambisisa mhaka kutani u yi twisisa hi ku vona ndlela leyi yi nga xiswona, xisweswo u twisisa xivumbeko xa yona. Vutivi byi lava leswaku u tiva swivangelo ni ku twisisa leswaku ha yini ndlela yo karhi yi lulamile kumbe yi nga lulamanga. Hi xikombiso, munhu la twisisaka a nga swi vona loko munhu wo karhi a hambuka kutani hi ku hatlisa a nga n’wi tsundzuxa hi khombo leri a nga langutanaka na rona. Kambe swi lava vutivi leswaku a kota ku twisisa lexi endlaka munhu loyi a teka ndlela leyi hambukaka naswona u fanele a kota ku ta ni ndlela leyinene ya ku n’wi ponisa.

Vanhu lava nga ni vuxiyaxiya va tlharihile—a va xisiwi. (Swivuriso 14:15) Va kota ku xiyisisa vubihi byi nga si humelela kutani va tilulamisela ku byi papalata. Nakambe vutlhari byi hi pfuna leswaku hi kota ku vumba swilo leswinene emiehleketweni ni le mavonelweni, leswi kotaka ku kongomisa vutomi bya hina hi ndlela leyi vuyerisaka. Kunene ku dyondza swivuriso swa Bibele swa vuyerisa hikuva swi tsariwile leswaku hi kota ku tiva vutlhari ni ndzayo. Hambi ku ri “lava nga riki na ntokoto” loko va yingisa swivuriso leswi, va ta va ni vuxiyaxiya, kasi “jaha” rona ri ta kuma vutivi ni vuswikoti bya ku ehleketa.

Swivuriso Swa Vanhu Lava Tlhariheke

Hambiswiritano, swivuriso swa Bibele a hi swa lava nga riki na ntokoto ni vantshwa ntsena. I swa munhu un’wana ni un’wana la tlhariheke naswona a yingisa. Hosi Solomoni u ri: “Munhu wo tlhariha u ta yingisa a tlhela a amukela swiletelo leswi engetelekeke, munhu la twisisaka hi loyi a amukelaka nkongomiso wa vutshila, leswaku a twisisa xivuriso ni rito ro nonon’hwa, marito ya tintlhari ni mawetana ya tona.” (Swivuriso 1:5, 6, NW) Munhu loyi ana se a kumeke vutlhari u ta kurisa dyondzo yakwe hi ku yingisela swivuriso naswona munhu la twisisaka u ta kurisa vuswikoti byakwe bya ku lawula vutomi byakwe hi ndlela leyi humelelaka.

Hakanyingi xivuriso xi phofula ntiyiso lowu enteke hi marito ma nga ri mangani. Xivuriso xa Bibele xi nga ha va hi xivumbeko xa mawetana. (Swivuriso 1:17-19) Swivuriso swin’wana i mawetana—marito lama pfilunganyaka ni lama rharhanganeke, lama lavaka ku tlhantlhiwa. Xivuriso xi nga ha va ni swifananisi, swigego ni swiga-ririmi swin’wana. Leswaku u swi twisisa swi lava nkarhi ni ku anakanyisisa. Kunene Solomoni, muqambhi wa swivuriso swo tala swonghasi, a a ri ni vuswikoti bya ku twisisa xivuriso. Ebukwini ya Swivuriso, u ringeta ku hundzisela vuswikoti byebyo eka vahlayi vakwe, ku nga nchumu lowu munhu la tlhariheke a faneleke a wu xalamukela.

Masungulo Lama Yisaka Eka Pakani Yo Karhi

Xana munhu u sungula kwihi ku lavisisa vutlhari ni ndzayo? Solomoni u ri: “Ku tšhav̌a Yehova, i masungulo ya v̌utiv̌i hikwabyo; kambe la’v̌o riv̌ala v̌a ṭaṅwa v̌utlhari ni [ndzayo].” (Swivuriso 1:7) Masungulo ya vutivi i ku chava Yehovha. Loko vutivi byi nga ri kona a swi koteki ku kuma vutlhari kumbe ndzayo. Kutani, ku chava Yehovha, i masungulo ya vutlhari ni ndzayo.—Swivuriso 9:10; 15:33.

Ku chava Xikwembu a hi ku xi chava hi ndlela leyi khomisaka rhumbyana. Ematshan’weni ya sweswo, i ku va ni xichavo lexikulu eka xona ni ku xi xixima. Loko xichavo xo tano xi nga ri kona a swi koteki ku kuma vutivi bya xiviri. Vutomi byi huma eka Yehovha Xikwembu naswona vutomi i bya nkoka leswaku hi kuma vutivi bya muxaka wun’wana ni wun’wana. (Pisalema 36:9; Mintirho 17:25, 28) Ku tlula kwalaho, Xikwembu xi vumbe swilo hinkwaswo; hikwalaho vutivi hinkwabyo bya munhu byi titshege hi ku dyondza swilo leswi xi swi vumbeke. (Pisalema 19:1, 2; Nhlavutelo 4:11) Nakambe, Xikwembu xi huhutele Rito ra xona leri tsariweke, leri “pfunaka ku dyondzisa, ku tshinya, ku lulamisa swilo, ku laya eku lulameni.” (2 Timotiya 3:16, 17) Xisweswo, vutivi hinkwabyo bya xiviri byi tumbuluka eka Yehovha kutani munhu la byi lavaka u fanele a n’wi chava hi xichavo lexikulu.

Xana vutivi ni vutlhari bya vanhu swi nga va pfuna hi yini loko va nga xi chavi Xikwembu? Muapostola Pawulo u tsarile a ku: “U kwihi munhu wo tlhariha? U kwihi mutsari? U kwihi mukaneti eka mafambiselo lawa ya swilo? Xana Xikwembu a xi endlanga vutlhari bya misava byi va vuphukuphuku?” (1 Vakorinto 1:20) Loko munhu la nga ni vutlhari bya misava leyi a nga ri na xichavo eka Xikwembu, u endla swiboho leswi hoxeke etimhakeni leti nga erivaleni kutani a hetelela a ri ‘xiphukuphuku.’

“Sindza eNhan’wini Ya Wena”

Hosi yo tlhariha yi ya emahlweni yi vulavula ni vantshwa, yi ku: “N’wananga, yingisa ndzayo ya tata wa wena, naswona u nga wu fularheli nawu wa mana wa wena. Hikuva swona i harhi leyi kokaka mahlo enhlokweni ya wena ni sindza ra risima enhan’wini ya wena.”—Swivuriso 1:8, 9, NW.

Le Israyele wa khale, vatswari a va ri ni vutihlamuleri lebyi va byi nyikiweke hi Xikwembu bya ku dyondzisa vana va vona. Muxe u khutaze vatatana a ku: “Milawu le’yi nḍi ku nyikaka namuntlha yi ta v̌a e mbilwini ya wena. U ta yi dyonḍisa v̌ana v̌a wena, u yi v̌ula e ndlwini ya wena, ne ku enḍeni ka wena, ni loko u ya etlela, ni loko u pfuka.” (Deteronoma 6:6, 7) Vamanana na vona a va ri ni vutihlamuleri byo karhi. Wansati wa Muheveru a a fanele a vona leswaku nawu wa ndyangu wa hlayisiwa, a ha ri karhi a lawuriwa hi nuna wakwe.

Kahle-kahle, eBibeleni hinkwayo dyondzo yi fanele yi sungula endyangwini. (Vaefesa 6:1-3) Swi fanerile leswaku vana va yingisa vatswari va vona lava nga vapfumeri leswaku va vekiwa harhi leyi kokaka mahlo ni ku haveriwa sindza ra risima hi ndlela yo fanekisela.

“Ti Herisa Moya-xiviri Wa Vini Va Tona”

Loko tatana un’wana wa le Asia a nga si rhumela n’wana wakwe wa malembe ya 16 hi vukhale eUnited States leswaku a ya kuma dyondzo leyi tlakukeke, u n’wi tsundzuxile leswaku a nga tolovelani ni vanhu vo biha. Xitsundzuxo lexi xi phindha xitsundzuxo xa Solomoni lexi nge: “Ṅwana nga, loko v̌adyohi v̌a ku kanganyisa, u nga pfumeli.” (Swivuriso 1:10) Hambiswiritano, Solomoni u boxa ntlhamu lowu va wu tirhisaka, u ri: “Loko v̌a ku: A hi fambeni ŝiṅwe! hi ya etlelela, hi riya la’v̌a nga riki na nanḍu, hi halata ngati ya v̌ona, hi v̌a mita v̌a ha hanya, kukotisa šiv̌andla ša v̌afi, hikwav̌o v̌a ta fana ni la’v̌a hodžomelaka kheleni; hi ta kuma ŝo saseka hikwaŝo, hi tata tindlu ta hina hi leŝi hi ŝi phangeke; u ta kuma ku av̌eriwa ŝiṅwe na hina, hi ta hlanganisa mali e nkwameni wuṅwe!”—Swivuriso 1:11-14.

Swi le rivaleni leswaku ntlhamu wa kona i rifuwo. Hi ku lava ku hatlisela ku fuwa, “v̌adyohi” va kanganyisa van’wana leswaku va hlanganyela na vona emakungwini ya vona yo biha kumbe yo homboloka. Vanhu lava va hatlisela ku halata ngati leswaku va kuma swilo leswi vonakaka. ‘Va mita loyi va n’wi hlaselaka ku fana niloko a mitiwa hi xivandla xa vafi, hinkwavo ka vona’ va n’wi phangela hinkwaswo leswi a nga na swona, ku fana ni loko sirha ri amukela ntsumbu hinkwawo ka wona. Xirhambo xa vona i xa ku dyondzisa van’wana vugevenga—va lava ku ‘tata tindlu ta vona hi leswi va swi phangeke,’ naswona va lava leswaku loyi a nga riki na ntokoto a ‘kuma ku averiwa swin’we na vona.’ Kunene lexi i xitsundzuxo lexi nga enkarhini eka hina! Xana mintlawa ya vantshwa lava nga swigevenga ni vaxavisi va swidzidzirisi a va tirhisi tindlela leti fanaka ku koka van’wana? Xana vanhu lava tshembisiwaka ku kuma rifuwo hi ku hatlisa emabindzwini yo tala lama kanakanisaka a va kokiwi hi yona ndlela leyi?

Hosi yo tlhariha yi ri: “N’wananga, u nga fambi na vona. U nga kandziyi endleleni ya vona. Hikuva milenge ya vona yi tsutsumela evubihini lebyikulu, naswona va anghwetlela ku ya halata ngati.” Loko a vula ka ha ri emahlweni khombo leri va nga ta langutana na rona u ri: “Hikuva rikoka ri andlaleriwe swa hava emahlweni ya xilo lexi nga ni timpapa. Hikwalaho vona va tumbelela ku halata ngati ya lava; va tumbelela mimoya-xiviri ya vona. Hikwalaho ti tano tindlela ta munhu un’wana ni un’wana la bindzulaka hi ndlela leyi nga lulamangiki. Ti herisa moya-xiviri wa vini va tona.”—Swivuriso 1:15-19, NW.

“Un’wana ni un’wana la bindzulaka hi ndlela leyi nga lulamangiki” u ta lovisiwa hi yona. Mintlhamu leyi vanhu vo homboloka va yi vekelaka van’wana yi ta tlhela yi phasa vona vini. Xana lava endlaka swilo swo biha hi vomu va ta hundzula tindlela ta vona? Doo! Rikoka ri nga va ri ri erivaleni, kambe swinyenyana—swivumbiwa ‘leswi nga ni timpapa’—swi hahela eka rona. Hi ndlela leyi fanaka, vanhu vo homboloka, hi ku pfariwa mahlo hi makwanga ya vona, va ya emahlweni ni swiendlo swa vona swa vukhamba, hambileswi va nga phasiwaka nkarhi wun’wana ni wun’wana.

I Mani La Nga Ta Yingisa Marito ya Vutlhari?

Xana vadyohi va swi lemuka leswaku ndlela ya vona yi ni khombo? Xana va tsundzuxiwile hi vuyelo bya tindlela ta vona? Mihoni a yi pfuni nchumu, hikuva rungula leri tsundzuxaka ri huweleriwa erivaleni.

Solomoni u ri: “Vutlhari bya ntiyiso byi hambeta byi huwelela hi matimba exitarateni. Byi hambeta byi humesa rito ra byona emintsendzeleni. Byi huwelela byi ri ehenhla emakumu ka switarata leswi nga ni huwa. Byi humesa marito ya byona byi ri evunghenweni bya tinyangwa ta muti.” (Swivuriso 1:20, 21) Vutlhari bya huwelela emintsendzeleni hi rito leri tlakukeke, leri twiwaka hi mani na mani, leswaku vanhu hinkwavo va swi twa. Le Israyele wa khale, vakulukumba a va nyika ndzayo ya vutlhari va tlhela va avanyisa etinyangweni ta muti. Yehovha u hi tsalele vutlhari bya ntiyiso eRitweni rakwe, ku nga Bibele, leyi kumekaka hinkwako. Kutani malandza yakwe ma karhi ma huwelela rungula rakwe erivaleni hinkwako namuntlha. Kunene Xikwembu xi endle leswaku vutlhari byi huweleriwa emahlweni ka vanhu hinkwavo.

Xana byi ri yini vutlhari bya xiviri? Byi ri: “Xana n’wina lava nga riki na ntokoto mi ta hambeta mi rhandza ku pfumala ntokoto ku fikela rini, naswona n’wina vahlekuri mi ta hambeta mi navela ku hlekula hi ku kongoma ku fikela rini . . . ? Ndzi huwelerile kambe mi ya emahlweni mi ala, ndzi tshambulute voko ra mina kambe a nga kona la nyikelaka nyingiso.” Swiphukuphuku a swi lavi ku yingisa marito ya vutlhari. Hikokwalaho, “[swi] ta dya mihandzu ya ndlela ya [swona].” ‘Swi ta lovisiwa hi ku xandzuka ni ku nga khathali ka swona.’—Swivuriso 1:22-32.

Kambe ku ta endleka yini hi loyi a tinyikaka nkarhi wa ku yingisa marito ya vutlhari? “O ta tiakela hi ku rula, a nga tšhav̌i khombo.” (Swivuriso 1:33) Onge u nga va exikarhi ka lava va kumaka vutlhari ni ku amukela ndzayo hi ku yingisa swivuriso swa Bibele.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Vutlhari bya ntiyiso bya kumeka hinkwako