Swivutiso Swa Vahlayi
Ha yini mahlelelo ya tindzima ni tindzimana ta buku ya Tipisalema ma nga fani eka vuhundzuluxeri byo hambana-hambana bya Bibele?
Bibele yo sungula leyi heleleke, leyi a yi hleriwe hi tindzima ni tindzimana i vuhundzuluxeri bya Xifurwa lebyi hundzuluxeriweke hi Robert Estienne, hi 1553. Hambiswiritano, swi vonaka onge i khale buku ya Tipisalema yi hleriwe hi ndlela yoleyo, hikuva i nhlengeleto wa tipisalema to hambana-hambana kumbe tinsimu leti qambhiweke hi vanhu vo hlayanyana.
Swi vonaka onge Davhida hi yena wo sungula ku lerisiwa hi Yehovha leswaku a hlengeleta tipisalema leti a ti ta tirhisiwa evugandzerini bya le rivaleni. (1 Tikronika 15:16-24) Ku vuriwa leswaku endzhaku ka nkarhi, Ezra lowa muprista tlhelo “mukopi la nga ni vuswikoti,” hi yena la byarheke vutihlamuleri bya ku hlela tibuku hinkwato ta Tipisalema leswaku ti va hi ndlela leyi ti nga xiswona sweswi. (Ezra 7:6) Hikwalaho, loko buku ya Tipisalema yi hleriwa a yi ri nhlengeleto wa tipisalema to hambana-hambana.
Eka nkulumo leyi muapostola Pawulo a yi nyikeleke esinagogeni le Antiyoka (Pisidiya) eka riendzo ra yena ro sungula ra vurhumiwa, u tshahe ebukwini ya Tipisalema kutani a ku: “Hilaha ku tsariweke hakona eka pisalema ya vumbirhi, ‘U n’wana wa mina, ndzi ve Tata wa wena namuntlha.’” (Mintirho 13:33) Marito wolawo ma ha kumeka eka ndzima ya vumbirhi ya pisalema, ndzimana 7, eTibibeleni namuntlha. Hambiswiritano, ku ni ku hambana eka mahlelelo ya tindzima ni tindzimana ta tipisalema to tala evuhundzuluxerini byo hambana-hambana bya Bibele. Xivangelo xa sweswo hileswi vuhundzuluxeri byin’wana byi sekeriweke eka matsalwa ya Xiheveru ya Vamasorete, kasi byin’wana byi sekeriwe eka Septuagint ya Xigriki, ku nga vuhundzuluxeri bya matsalwa ya Xiheveru, lebyi hetiweke hi lembe-xidzana ra vumbirhi B.C.E. Hi xikombiso, Vulgate ya Xilatini, leyi Tibibele to tala ta Khatoliki ti hundzuluxeriweke ku suka eka yona, yi tirhisa mahlelelo ya tinomboro ta tipisalema leti kumekaka eka Septuagint, kasi Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa ni vuhundzuluxeri byin’wana, byi tirhisa matsalwa ya Xiheveru.
Hi kwihi ku hambana loku nga kona hi ku kongoma? Matsalwa ya Xiheveru ma ni tipisalema ta 150. Kambe, Septuagint yi hlanganisa Pisalema 9 na 10 ti va ndzima yin’we yi tlhela yi hlanganisa na Pisalema 114 na 115 na tona ti va ndzima yin’we. Ku tlula kwalaho, yi ava Pisalema 116 yi va tindzima timbirhi yi tlhela yi ava Pisalema 147 na yona yi va tindzima timbirhi. Hambileswi ntsengo wu ringanaka, kambe mahlelelo ya tindzima ni tindzimana ku suka eka Pisalema 10 ku ya fika eka Pisalema 146 eka Septuagint ma kayivela hi ndzima yin’we eka matsalwa ya Xiheveru. Xisweswo, Pisalema leyi tolovelekeke ya vu-23, i ya vu-22 eka Douay Version, hikuva yona yi tirhise mahlelelo ya tindzima ni tindzimana ta Vulgate ya Xilatini, leyi na yona yi landzeleke mahlelelo ya Septuagint.
Xo hetelela, swi nga ha endleka mahlelelo ya tindzimana eka tipisalema ma nga fani ni ya vuhundzuluxeri byin’wana. Ha yini? Xivangelo hi leswaku vuhundzuluxeri byin’wana byi tirhise “mukhuva wa Xiyuda wa ku teka marito yo rhanga ma ri tindzimana,” hi ku vula ka Cyclopedia ya McClintock na Strong, kambe byin’wana a byi endli tano. Entiyisweni, loko nhloko-mhaka kumbe marito yo rhanga ma lehile, hakanyingi byi tekiwa byi ri tindzimana timbirhi kutani sweswo swi endla leswaku nhlayo ya tindzimana yi andza.