Rirhandzu Ra Xikwembu Ri Vonaka Eka Ndlela Leyi Manana A Rhandzaka N’wana Wakwe Ha Yona
“Xana wansati a nga rivala n’wana loyi a n’wi an’wisaka lerova a nga n’wi tweli vusiwana n’wana wa khwiri rakwe? Vavasati lava va nga rivala, kambe mina a ndzi nge ku rivali.”—ESAYA 49:15.
RICECE leri ra ha ku velekiwaka ri tshame kahle emavokweni ya mana wa rona loko a ri karhi a ri an’wisa. Xiyimo xexo xi kombisa musa ni rirhandzu. Manana un’wana la vuriwaka Pam u te: “Loko ndzi tlakula xihlangi xa mina ro sungula, ndzi titwe ndzi xi rhandza swinene naswona ndzi ri ni vutihlamuleri lebyikulu bya ku xi khathalela.”
Hambileswi mhaka leyi yi nga vonakaka yi tolovelekile, kambe ndzavisiso wun’wana lowu endliweke wu tiyisekise leswaku rirhandzu lerikulu leri manana a nga na rona eka n’wana wakwe ri khumba ndlela leyi n’wana a nga ta kula ha yona. Xiviko lexi kandziyisiweke hi nhlengeletano ya rihanyo xi ri: “Minkambisiso yi kombise leswaku tincece leti lahliwaka ni leti hambanisiwaka ni vamanana va tona ti va leti nga tsakiki ni ku tshikileleka, lerova minkarhi yin’wana ta karhateka swinene.” (World Health Organization Programme on Mental Health) Xiviko lexi fanaka xi boxa nkambisiso lowu kombisaka leswaku vana lava rhandziweke ni ku khathaleriwa ku sukela loko va ha ri tincece, va tlharihile ku tlula vana lava nga rhandziwangiki ni ku khathaleriwa.
Loko Alan Schore, profesa wa vutshunguri bya miehleketo eka Xikolo xa Vutshunguri eUCLA le Amerika, a vulavula hi nkoka wa ku va manana a rhandza vana vakwe u ri: “Vuxaka lebyi n’wana a vaka na byona ni mana wakwe ro sungula, byi endla leswaku n’wana a kota ku lunghekela vuxaka lebyi a nga ta va na byona ni vanhu van’wana loko a kula.”
Lexi twisaka ku vava hileswaku ntshikilelo wa mianakanyo, vuvabyi kumbe swiphiqo swin’wana swi nga ha endla leswaku manana a honisa n’wana wakwe kumbe hambi ku ri ku “rivala n’wana loyi a n’wi an’wisaka.” (Esaya 49:15) Kambe sweswo a swi tolovelekanga. Kahle-kahle swo tiendlekela hi ntumbuluko ku va vamanana va rhandza vana va vona. Valavisisi va tshubule leswaku hi nkarhi wa ku veleka, miri wa vamanana wu humesa tihomoni to tala swinene leti vuriwaka oxytocin, leti endlaka leswaku tinyama ta xivelekelo ti tiya naswona ti pfuna miri leswaku wu humesa ntswamba wa n’wana. Nakambe va pfumela leswaku tihomoni toleto leti humesiwaka hi mimiri ya vavanuna ni vavasati, ti endla leswaku manana a va ni rirhandzu ni ku pfumala vutianakanyi eka n’wana wakwe.
Xana Rirhandzu Ri Huma Kwihi?
Lava dyondzisaka dyondzo ya ku tiendlekela ka swilo va vula leswaku rirhandzu leri nga riki na vutianakanyi, ro fana ni leri manana a nga na rona eka n’wana wakwe, ri ve kona hi xiwelo naswona leswi vanhu a va ri karhi va cinca, vuswikoti byo rhandza vanhu van’wana byi hambete byi va kona hileswi a byi vuyerisa lava endlaka tano. Hi xikombiso, magazini wun’wana wa le ka Internet wu ri: “Xiphemu xo sungula xa byongo bya hina lebyi humaka eka vakokwana va hina lava a va ri swiharhi, lebyi hambeteke byi cinca, hi byona byi lawulaka ndlela leyi hi titwaka ha yona. Xiphemu lexi xa byongo hi xona xi endlaka leswaku vamanana va va rhandza swinene vana va vona.”—Mothering Magazine.
Nkambisiso wun’wana wu paluxe leswaku byongo hi byona lebyi hoxaka xandla eka ndlela leyi hi titwaka ha yona. Hambiswiritano, xana swa twisiseka eka wena leswaku rirhandzu leri manana a nga na rona eka n’wana wakwe ri ve kona hikwalaho ka ku cinca hi xiwelo ka byongo lebyi hi byi kumeke eka vakokwana va hina lava a va ri swiharhi?
Kambisisa nhlamuselo yin’wana. Bibele yi vula leswaku vanhu va vumbiwe hi xifaniso xa Xikwembu, leswi vulaka leswaku va ni vuswikoti byo kombisa timfanelo ta xona. (Genesa 1:27) Mfanelo leyikulu ya Xikwembu i rirhandzu. Muapostola Yohane u tsarile: “Loyi a nga riki na rirhandzu a nga tivi Xikwembu.” Ha yini? “Hikuva Xikwembu i rirhandzu.” (1 Yohane 4:8) Xiya leswaku ndzimana leyi ya Bibele a yi vuli leswaku Xikwembu xi ni rirhandzu. Ematshan’weni ya sweswo, yi vula leswaku Xikwembu i rirhandzu. I Xihlovo xa rirhandzu.
Bibele yi hlamusela rirhandzu hi ndlela leyi: “Rirhandzu ri ni mbilu yo leha ni musa. Rirhandzu a ri na mavondzo, a ri tikurisi, a ri tikukumuxi, a ri tikhomi hi ndlela leyi nga tengangiki, a ri lavi leswi vuyerisaka rona ntsena, a ri hlundzuki. A ri hlayisi mhaka yo biha. A ri tsaki hi leswi nga lulamangiki, kambe ri tsaka ni ntiyiso. Ri byarha swilo hinkwaswo, ri kholwa swilo hinkwaswo, ri va ni ntshembo eka swilo hinkwaswo, ri tiyisela swilo hinkwaswo. Rirhandzu a ri heli.” (1 Vakorinto 13:4-8) Xana swa twala ku pfumela leswaku mfanelo leyi leyinene swonghasi yi ve kona hi xiwelo?
U Titwa Njhani Hi Mhaka Leyi?
Loko u ri karhi u hlaya nhlamuselo ya rirhandzu eka ndzimana leyi nga laha henhla, xana a wu swi naveli leswaku u va ni munhu loyi a nga ta ku rhandza hi ndlela yoleyo? I swa ntumbuluko ku titwa tano. Ha yini? Hikuva “hi rixaka ra Xikwembu.” (Mintirho 17:29) Hi vumbiwe hi ri ni ku navela ka ku rhandziwa ni ku rhandza van’wana. Naswona hi nga tiyiseka leswaku Xikwembu xi hi rhandza swinene. (Yohane 3:16; 1 Petro 5:6, 7) Tsalwa leri tshahiweke eku sunguleni ka xihloko lexi ri vula leswaku rirhandzu leri Xikwembu xi nga na rona eka hina ri tlakuke ngopfu, ri tshama hi masiku ku tlula leri manana a nga na rona eka n’wana wakwe!
Kambe u nga ha tivutisa: ‘Loko Xikwembu xi tlharihile, xi ri ni matimba ni rirhandzu, ha yini xi nga herisi ku xaniseka? Ha yini xi pfumelela leswaku vana va fa, vanhu va hambeta va tshikileriwa ni leswaku misava yi onhiwa hi vanhu hikwalaho ka leswi va nga khathaliki ni leswi va nga ni makwanga?’ Leswi i swivutiso leswi twisisekaka leswi lavaka tinhlamulo leti twalaka.
Ku nga khathariseki leswi vanhu lava pfumelaka leswaku a swi koteki ku tiva Xikwembu va nga ha swi vulaka, swa koteka ku kuma tinhlamulo leti enerisaka ta swivutiso sweswo. Vanhu va timiliyoni ematikweni ya madzana va kume tinhlamulo to tano hi ku hlaya Bibele ni Timbhoni ta Yehovha. Vakandziyisi va magazini lowu va ku rhamba leswaku u endla hilaha ku fanaka. Loko vutivi bya wena hi Xikwembu byi ri karhi byi kula hi ku dyondza Rito ra xona ni hi swilo leswi xi swi tumbuluxeke, u ta swi vona leswaku a xi le kule ni vanhu naswona swa koteka ku xi tiva. Ematshan’weni ya sweswo, u ta tiyiseka leswaku Xikwembu a xi le “kule ngopfu ni un’wana ni un’wana wa hina.”—Mintirho 17:27.
[Nkomiso eka tluka 8]
Rirhandzu leri Xikwembu xi nga na rona eka hina ri tlakuke ngopfu, ri tshama hi masiku ku tlula leri manana a nga na rona eka n’wana wakwe