Khombo Leri Tsonaka Mutswari Un’wana Ni Un’wana Vurhongo

HEATHER na Scott i mpatswa lowu tihanyelaka kahle naswona va ni xifanyetana lexi hanyeke kahle xa malembe manharhu.a Va xi khathalela kahle xifanyetana xa vona. Namuntlha emisaveni ku kurisa n’wana a hi matlangwana. Hikuva ku ni swo tala leswi vilerisaka ni vutihlamuleri byo tala. Ku ni swo tala leswi vana va faneleke va dyondzisiwa swona! Heather na Scott va karhateka swinene malunghana ni vutihlamuleri byo karhi, ku nga lebyi: Va lava ku sirhelela n’wana wa vona eka makhombo ya ku endliwa nsele. Ha yini?

Heather u ri: “Tata wa mina a a nga ri na xinghana, naswona a a ri xilovekelo. A a ndzi bukutela naswona u hi endle nsele mina ni ndzisana ya mina.”b Vanhu vo tala va pfumela leswaku nsele wo tano wu tsona vanhu vurhongo. Hi swona swi endlaka Heather a tiyimisela ku sirhelela xifanyetana xakwe! Scott na yena u vona swi fanerile leswaku n’wana wakwe a sirheleriwa.

Vatswari vo tala va karhateka malunghana ni ku xanisiwa ka vana. Kumbexana na wena u titwa hi ndlela leyi fanaka. Swi nga endlaka wena u nga endliwanga nsele wo tano, ku fana na Scott na Heather, kambe u tshame u twa hi ta swiviko leswi tsemaka nhlana malunghana ni swiendlo leswi swo biha ku tlurisa. Emisaveni hinkwayo vatswari a va dyi byi rhelela loko va twa leswi humelelaka vana emigangeni ya ka vona.

A swi hlamarisi leswi mulavisisi un’wana wa timhaka to pfinya a vuleke leswaku ku pfinyiwa ka vana “i mhaka leyikulu leyi hetaka matimba leyi tshuburiweke enkarhini wa hina.” Kunene yoleyo i mhaka yo vava, kambe, xana ku andza ka ku xanisiwa ka vana i mhaka yo hlamarisa? Swichudeni swa Bibele a swi hlamali loko swi twa timhaka leti. Rito ra Xikwembu ri vula leswaku hi hanya enkarhini wa mangava lowu vuriwaka ‘masiku yo hetelela,’ i nkarhi lowu taleke “tihanyi,” laha vanhu va “tirhandzaka” naswona va nga “riki na xinakulobye xa ntumbuluko.”—2 Timotiya 3:1-5.

Mhaka ya ku endliwa ka vana nsele hi yona yi tsonaka vanhu vurhongo. I ntiyiso, vatswari van’wana va karhateka ngopfu loko va ehleketa hi nsele lowu vanhu va wu endlaka eka vana. Hambiswiritano, xana vatswari va nga tsandzeka ku tlhantlha xiphiqo lexi? Kumbe, xana ku ni magoza lama pfunaka lawa vatswari va nga ma tirhisaka leswaku va sirhelela vana va vona? Swihloko leswi landzelaka swi ta hlamula swivutiso leswi.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

Ndlela Yo Sirhelela Vana Va Wena

A VA talanga vanhu lava rhandzaka ku vulavula hi mhaka ya ku endliwa ka vana nsele. Vatswari va twa ku vava ngopfu loko ku vulavuriwa hi mhaka leyi! Kambe, ku endliwa ka vana nsele ka chavisa namuntlha, naswona ku nga onhela vana vumundzuku bya vona. Xana swi fanerile ku tikarhata hi vulavula hi mhaka leyi? Xana a wu ta endla yini leswaku u sirhelela n’wana wa wena? Phela ku tiva malunghana ni ku endliwa ka vana nsele swa olova. Kambe ku tiva sweswo swi nga ku pfuna swinene.

U nga chavisiwi hi ndzingo lowu. Hambiloko u pfilunganyekile, u ni matimba lawa n’wana wa wena a nga riki na wona naswona swi nga koka malembe yo tala leswaku a va na wona. Loko malembe ma ri karhi ma hundza sweswo swi endle leswaku u kuma vutivi, ntokoto ni vutlhari. Leswaku u humelela tirhisa matimba wolawo leswaku u sirhelela n’wana wa wena. Hi ta bula hi magoza manharhu ya xisekelo lawa mutswari un’wana ni un’wana a nga ma tirhisaka. Hi lama landzelaka: (1) A ku ve wena wo rhanga ku sirhelela n’wana wa wena leswaku a nga endliwi nsele, (2) dyondzisa n’wana wa wena hi ta makhombo lama nga kona naswona (3) n’wi dyondzise ndlela leyi a nga tisirhelelaka ha yona.

Xana U Wo Rhanga Ku Sirhelela N’wana Wa Wena?

Vutihlamuleri lebyikulu byo sirhelela n’wana leswaku a nga endliwi nsele i bya vatswari, ku nga ri n’wana. Hikwalaho, vatswari va fanele va dyondzisa vana hi mhaka leyi. Loko u ri mutswari, ku ni swilo swo hlayanyana leswi u faneleke ku swi tiva malunghana ni ku endliwa ka vana nsele. U fanele u tiva munhu la endlaka vana nsele nileswaku u wu endlisa ku yini. Hakanyingi vatswari va vona onge vanhu lava endlaka vana nsele i vanhu lava nga va tiviki lava va tumbelelaka emunyameni. Vanhu vo tano va kona hakunene. Swihaxa-mahungu swi tshamela ku vulavula hi vanhu volavo. Hambiswiritano, a va talanga. Eka milandzu ya kwalomu ka 90 wa tiphesente ya ku endliwa ka vana nsele, muendli wa kona ku va ku ri munhu loyi n’wana a n’wi toloveleke.

Hi ntolovelo, a swi khorwisi leswaku muakelani, mudyondzisi, muongori, muleteri kumbe xaka a nga endla n’wana nsele. Entiyisweni, vanhu vo tala a va swi endli sweswo. A swi bohi leswaku u ehleketelela munhu un’wana ni un’wana loyi u n’wi vonaka. Kambe, u nga sirhelela n’wana wa wena hi ku dyondza marhengu ya vanhu lava endlaka vana nsele.—Vona bokisi leri nga eka tluka 6.

Loko u tiva marhengu ya kona, swi endla leswaku wena mutswari u va wo rhanga ku sirhelela n’wana wa wena. Hi xikombiso, loko munhu loyi a tikombaka a rhandza vana ngopfu ku tlula vanhu lavakulu, a tsakela n’wana wa wena, a tshamela ku n’wi nyika tinyiko kumbe a kombela ku sala na yena ekaya kumbe ku famba na yena va ya beriwa hi moya, xana u ta endla yini? Xana u ta anakanya leswaku munhu yoloye u endla vana nsele? Doo! U nga hatliseli ku n’wi ehleketelela swo biha. Sweswo a nga ha va a swi endla hi mbilu yo basa. Nilokoswiritano, sweswo swi nga ha lava leswaku u xalamuka. Bibele yi ri: “Un’wana ni un’wana la nga riki na ntokoto u pfumela rito rin’wana ni rin’wana, kambe lowo tlhariha u xiyisisa magoza yakwe.”—Swivuriso 14:15.

Tsundzuka, xikombelo xin’wana ni xin’wana lexi nga vonakaka xi ri xinene, xi nga ha va lexi kanganyisaka. Xalamukela xikombelo xin’wana ni xin’wana xa munhu loyi a nga kombelaka ku dzumba ni n’wana wa wena va ri voxe. Tivisa un’wana ni un’wana loyi a kombelaka ku dzumba na yena leswaku u ta fika nkarhi wihi ni wihi u ta kamba n’wana wa wena. Melissa na Brad, i vatswari va swifanyetana swinharhu, naswona a va swi tsakeli ku siya n’wana wa vona ni munhu un’wana. Loko xifanyetana xin’wana xa vona xi ri karhi xi dyondzisiwa vuyimbeleri ekaya, Melissa u byele mudyondzisi wa xona a ku: “A ndzi nge heli laha ndlwini, ntsendze loko wa ha ri kona.” Ku veka tihlo hi ndlela yoleyo swi nga ha vonaka swi nga tolovelekanga, kambe vatswari lava va swi vone swi antswa ku endla tano ematshan’weni yo tisola endzhaku.

Tiva swilo hinkwaswo leswi n’wana wa wena a swi endlaka, vanghana va yena swin’we ni mintirho ya yena ya xikolo. Tiva swilo hinkwaswo leswi va hleleke ku swi endla. Dokodela un’wana wa ta miehleketo loyi a heteke malembe ya 33 a kambisisa milandzu ya ku endliwa ka vana nsele u vule leswaku ku ni milandzu ya ntsandza-vahlayi leyi a yi ta va yi nga vanga kona loko vatswari a va lo xalamuka. U tshahe munhu un’wana la endlaka vana nsele a ku: “Vatswari va hi nyika vana va vona. . . . Va ndzi olovisela ntirho.” U nga rivali leswaku swifamona swo tala swi lava vana hikwalaho ka leswi va phasekaka hi ku olova. Vatswari lava tivaka leswi vana va vona va swi endlaka, vana va vona a va phasiwi hi ku olova.

Ndlela yin’wana yo va wo rhanga eku sirheleleni n’wana i ku va muyingiseri lonene. Vana a swi va oloveli ku vula leswaku va endliwe nsele; swi va khomisa tingana naswona va vilerisiwa hileswaku van’wana va ta ku yini. Kutani rhiya ndleve loko va ku byela swo karhi leswi paluxaka nsele lowu va endliweke wona.a Loko n’wana wa wena a ku byela nchumu lowu ku karhataka, n’wi vutise swivutiso hi ndlela yo rhula leswaku a ta kota ku tiphofula. Loko a vula leswaku a nga swi lavi ku sala ni munhu wo karhi, n’wi vutise leswaku ha yini. Loko a vula leswaku munhu yoloye u tlanga mintlangu leyi nga tolovelekangiki na yena, n’wi vutise u ku: “I mintlangu ya muxaka muni? Xana munhu wa kona u endla yini?” Loko a vilerisiwa hileswaku munhu wo karhi wa n’wi khoma-khoma, n’wi vutise u ku, “U ku khoma-khome kwihi?” U nga hatliseli ku swi bakanyela etlhelo leswi n’wana wa wena a swi vulaka. Lava endlaka vana nsele va byela vana leswaku ku hava la nga ta va yingisa; hakanyingi va va va vurisile. Nakambe loko n’wana a endliwe nsele u hatla a hlakarhela loko a yingisiwa ni ku seketeriwa hi vatswari.

Dyondzisa N’wana Dyondzo Ya Xisekelo

Buku yin’wana yi tshahe mubohiwa la endleke vana nsele, a ku: “Vana lava ndzi va rhandzaka ngopfu hi lava nga tiviki nchumu hi timhaka ta rimbewu.” Marito lawa i xilemukiso eka vatswari. Vana lava nga tiviki nchumu hi ta rimbewu va kanganyisiwa hi ku olova hi vanhu lava endlaka vana nsele. Bibele yi vula leswaku vutivi ni vutlhari swi nga hi ponisa eka “munhu la vulavulaka swilo leswi humeke endleleni.” (Swivuriso 2:10-12) A swi kanakanisi leswaku hi swona leswi u swi lavaka eka n’wana wa wena. Loko swi ri tano, leswi ku nga rona goza ra vumbirhi ro n’wi sirhelela, u nga tshiki ku n’wi dyondzisa hi mhaka leyi ya nkoka.

Kambe, xana u nga va dyondzisa njhani vana va wena? A va talanga vatswari lava swi va olovelaka ku dyondzisa vana hi timhaka ta rimbewu. Na yena n’wana a nga khomiwa hi tingana ku vulavula hi timhaka leti, naswona a nge pfuki a sungule ku ku byela timhaka ha tona. Kutani wena u fanele u teka goza ku sungula. Melissa u ri: “Hi sungule ku va byela mavito ya swirho swa miri va ha ri vatsongo. A hi tirhisa mavito lama tolovelekeke, ku nga ri lama tirhisiwaka hi vana, hi va komba leswaku ku hava nchumu lowu khomisaka tingana eka xirho xin’wana ni xin’wana xa miri.” Endzhaku ka sweswo, swa olova ku vulavula hi timhaka ta ku endliwa ka vana nsele. Vatswari vo tala va byela vana va vona leswaku swirho swa miri leswi fihliweke hi swiambalo swo rhangisa a swi fanelanga swi kombiwa mani na mani naswona swi hlawulekile.

Heather loyi a boxiweke eka xihloko xo rhanga, u ri: “Mina na Scott hi byele xifanyetana xa hina leswaku xirho xa xona xa vununa a xi fanelanga xi kombiwa mani na mani, naswona a hi nchumu wo tlanga hi wona. Ku hava munhu loyi a faneleke a xi tlangisa hambi ku ri Manana kumbe Tatana swin’we na dokodela. Loko hi yisa xifanyetana xa hina eka dokodela, ndza xi byela leswaku dokodela a nga ha xi khoma xirho xa xinuna loko a xi kambela ntsena.” Vatswari havambirhi va hlanganyela eku dyondziseni ka n’wana mhaka leyi, naswona va tiyisekisa n’wana leswaku nkarhi na nkarhi u fanele a va byela loko munhu wo karhi a n’wi khoma hi ndlela leyi nga tolovelekangiki kumbe ku n’wi endlisa swilo leswi nga tolovelekangiki. Vatshila emhakeni ya ku khathaleriwa ka vana va khutaza vatswari hinkwavo leswaku va dyondzisa vana va vona hi timhaka leti boxiweke laha henhla.

Vanhu vo tala va kume leswaku buku leyi nge Dyondza Eka Mudyondzisi Lonkulub yi pfuna swinene eku dyondziseni ka timhaka leti. Ndzima 32, leyi nge “Ndlela Leyi Yesu A Sirheleriweke Ha Yona,” yi nyikela rungula leri chavelelaka eka vana malunghana ni makhombo ya ku endliwa nsele ni ndlela leyi swi nga swa risima ha yona leswaku va tshama va sirhelelekile. Melissa u ri: “Buku leyi yi hi nyike ndlela leyinene yo kandziyisa leswi hi nga swi byela vana va hina.”

Emisaveni ya namuntlha vana va fanele ku tiva leswaku ku ni vanhu lava lavaka ku va khoma-khoma kumbe ku endla leswaku vana va khoma-khoma vona hi ndlela leyi nga fanelangiki. Switsundzuxo leswi a swi fanelanga swi chavisa vana kumbe swi va endla va nga ha tshembi munhu un’wana ni un’wana lonkulu. Heather u ri: “I switsundzuxo swo sirhelela vana leswaku va nga kanganyisiwi. Kambe a hi switsundzuxo leswi vulavulaka hi ku endliwa ka vana nsele ntsena. Naswona a swi n’wi chavisanga nikatsongo n’wana wa mina.”

U fanele u tlhela u dyondzisa n’wana wa wena leswaku a nga yingisi xin’wana ni xin’wana lexi vanhu van’wana va n’wi byelaka xona. Ku dyondzisa n’wana ku yingisa i swa risima naswona a hi matlangwana. (Vakolosa 3:20) Kambe, dyondzo yoleyo yi nga va ni vuyelo lebyikulu. Loko n’wana a dyondzisiwa leswaku minkarhi hinkwayo u fanele a yingisa munhu un’wana ni un’wana lonkulu ku nga khathariseki swiyimo swa kona, u ta hlaseriwa hi ku olova. Vanhu lava endlaka vana nsele va hatla va swi xiya loko n’wana a yingisa xin’wana ni xin’wana. Vatswari vo tlhariha va dyondzisa vana va vona leswaku va nga yingisi xin’wana ni xin’wana. Vakreste va yi twisisa mhaka leyi. Hi ku komisa sweswo swi vula leswi: “Loko munhu a ku kombela ku endla nchumu lowu Yehovha Xikwembu a vulaka leswaku wu hoxile, a wu fanelanga u wu endla. Hambi ku ri Manana kumbe Tatana a nga fanelanga a ku kombela ku endla nchumu lowu Yehovha a vulaka leswaku wu hoxile. Naswona minkarhi hinkwayo byela Manana kumbe Tatana loko munhu wo karhi a ringeta ku ku endlisa nchumu lowu hoxeke.”

Xo hetelela, byela n’wana wa wena leswaku a nga pfumeleli munhu a n’wi byela leswaku a ku tumbetela timhaka to karhi. N’wi byele leswaku loko munhu wo karhi a n’wi byela leswaku a nga ku byeli timhaka to karhi, u fanele a ku tivisa timhaka ta kona minkarhi hinkwayo. Hambi o byeriwa yini na yini, hambiloko timhaka ta kona ti chavisa kumbe loko yena a endle nchumu wo karhi wo biha u fanele a ta eka Manana kumbe Tatana a ta n’wi tivisa mhaka ya kona hinkwayo. Swiletelo swo tano a swi fanelanga swi chavisa n’wana wa wena. U nga n’wi tiyisekisa leswaku a va talanga vanhu lava nga endlaka swilo leswi, ku fana ni ku n’wi khoma-khoma laha ku nga fanelangiki, ku n’wi byela leswaku a nga yingisi Xikwembu kumbe ku n’wi kombela ku hlayisa xihundla xo karhi. Ku fana ni ku endla malunghiselelo yo baleka loko yindlu yo tshuka yi sungula ku tshwa, swiletelo leswi swo va switsundzuxo ntsena, kumbexana a ku nge pfuki ku ve ni xiyimo lexi lavaka leswaku n’wana a swi tirhisa.

Dyondzisa N’wana Tindlela Leti A Nga Tisirhelelaka Ha Tona

Goza ra vunharhu leri hi nga ta vulavula hi rona, i ku dyondzisa n’wana wa wena leswi a nga swi endlaka loko munhu wo karhi o ringeta ku n’wi kanganyisa loko u nga ri kona. Ndlela yin’wana leyi khutaziwaka hi xitalo yi fana ni ntlangu. Vatswari va vutisa xivutiso lexi nge, “U ta endla yini loko . . . ?” ivi n’wana a hlamula. U nga ha ku, “U nga endla yini loko ho lahlekelana exitolo lexikulu? Xana u ta ndzi kuma njhani?” N’wana a nga ha hlamula hi ndlela leyi u nga yi langutelangiki, kambe u nga n’wi kongomisa hi ku n’wi vutisa swivutiso leswi engetelekeke swo tanihi lexi nge, “Xana swi kona leswi u swi ehleketaka leswi a wu ta swi endla leswaku u tshama u sirhelelekile?”

U nga ha vutisa n’wana swivutiso leswi fanaka leswaku a anakanya leswi a nga swi endlaka loko munhu wo karhi o tshuka a n’wi khoma-khoma laha ku nga fanelangiki. Loko n’wana a hela mbilu hi ku hatlisa hikwalaho ka leswi u n’wi vutisaka, u nga ha ringeta ku n’wi chumbutela xitori xa n’wana un’wana. Hi xikombiso: “Xinhwanyetana xin’wana a xi ri swin’we ni xaka leri xi ri rhandzaka ngopfu, hiloko xaka rero ri ringeta ku xi khoma-khoma laha ku nga fanelangiki. U ehleketa leswaku xinhwanyetana lexi a xi fanele xi endla yini leswaku xi tisirhelela?”

Xana n’wana wa wena u fanele u n’wi dyondzisa leswaku a endla yini loko a langutane ni swiyimo swo fana ni leswi nga laha henhla? Xiya mutsari un’wana u te: “Ku vula u ku, ‘E-e!’ kumbe ‘U nga endli sweswo!’ kumbe ‘Ndzi tshike!’ i ndlela leyinene yo chavisa munhu leswaku a nga endli leswi a swi ehleketaka.” Pfuna n’wana wa wena leswaku a endla swo karhi leswaku a tisirhelela, a tsutsuma ni ku vika swin’wana ni swin’wana leswi humeleleke. Kutani n’wana loyi a vonakaka a wu twisisa kahle ndzetelo lowu, a nga hatla a rivala endzhaku ka mavhiki kumbe tin’hweti ti nga ri tingani. Kutani tshama u ri karhi u n’wi dyondzisa.

Vanhu lava khathalelaka vana ekaya, ku katsa va xinuna—tatana la ku tswaleke, tatana wa muwundli kumbe xaka rin’wana ra xinuna—va nga va kona eka dyondzo leyi. Ha yini? Hikuva hinkwavo lava nga kona eka dyondzo leyi hi vona va faneleke va tiyisekisa n’wana leswaku a va nge pfuki va n’wi endle nsele. Khombo ra kona, vana va tala ku endliwa nsele ekaya. Xihloko lexi landzelaka xi ta tlhuvutsa ndlela leyi u nga sirhelelaka ndyangu wa wena ha yona emisaveni leyi yo homboloka.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Nkomiso eka tluka 5]

A ku ve wena wo rhanga ku sirhelela n’wana wa wena

[Nkomiso eka tluka 7]

Dyondzisa n’wana dyondzo ya xisekelo

[Nkomiso eka tluka 8]

Dyondzisa n’wana tindlela leti a nga tisirhelelaka ha tona

[Bokisi eka tluka 4]

KU ENDLIWA KA VANA NSELE I XIPHIQO EMISAVENI HINKWAYO

Hi 2006, muungameri wa Nhlangano wa Matiko u vikele Nhlengeletano ya Mani na Mani ya Nhlangano wa Matiko hi ta ku endliwa ka vana nsele hi ku ya hi xiviko lexi tsariweke hi mutivi wa timhaka leti, la nga xirho xa yona. Eka malembe ya sweswinyana, hi ku ya hi xiviko xa kona, ku ringanyetiwe leswaku vana va vanhwanyana va kwalomu ka 150 wa timiliyoni ni va vafana va kwalomu ka 73 wa timiliyoni lava nga ehansi ka malembe ya 18 hi vukhale va “pfinyiwile kumbe ku endliwa nsele.” Tinhlayo leti ta chavisa kambe xiviko lexi xi ri: “Lexi ko va xiringaniso ntsena.” Nkambisiso lowu endliweke eka matiko ya 21 wu ringanyete leswaku etindhawini tin’wana, vavasati va 36 wa tiphesente ni vavanuna va 29 wa tiphesente va tshame va endliwa nsele va ha ri vatsongo. Vunyingi bya vanhu lava va endleke nsele a ku ri maxaka!

[Bokisi eka tluka 6]

NDLELA LEYI VANA VA KANGANYISIWAKA HA YONA

Hakanyingi munhu a nga tirhisi matimba loko a lava ku endla n’wana nsele. Kambe, wa n’wi yenga hakatsongo-ntsongo. U sungula hi ku hlawula n’wana loyi a nga ta n’wi kanganyisaka, hakanyingi u hlawula n’wana loyi a tikombaka a ta hlaseleka hi ku olova ni loyi a tshembaka vanhu lavakulu ni la yengekaka hi ku olova. Xa vumbirhi, u lava tindlela to yenga n’wana yoloye. A nga ha ringeta ni ku endla leswaku vatswari va n’wana va n’wi tshemba. Vanhu lava endlaka vana nsele va ni vutshila byo tiendla onge va khathala hi n’wana swin’we ni ndyangu wa ka vona.

Hi ku famba ka nkarhi, munhu la endlaka vana nsele u ta sungula ku tilunghiselela ku endla n’wana nsele. Hakatsongo-ntsongo u sungula ku n’wi khoma-khoma hi ndlela ya rirhandzu, a n’wi tlanga-tlangisa hi ndlela leyi nga tolovelekangiki ni ku n’wi dikida-dikida. A nga ha n’wi nyika tinyiko ni ku sungula ku n’wi hambanisa ni vanghana va yena, vamakwavo ni vatswari leswaku a kota ku dzumba ni n’wana loyi a ri yexe. Nkarhi wun’wana a nga ha byela n’wana leswaku a fihlela vatswari mhaka yo karhi, kumbexana a va tumbetela nyiko yo karhi kumbe a nga va byeli lomu va nga ta ya kona. Marhengu yo tano ma pfula ndlela yo kanganyisa n’wana. Loko se munhu la endleka vana nsele a tshembiwa hi n’wana ni hi vatswari va n’wana, u va se a lunghekele ku endla nsele wakwe.

Nakambe, u va a kume rhengu ro kanganyisa handle ko tirhisa matimba. A nga yenga n’wana leswaku a navela ku dyondza hi ta rimbewu, kutani yena a tiendla “mudyondzisi wa kona” kumbe a nga ha ringanyeta leswaku va tlanga “ntlango wo hlawuleka” lowu nga ta tiviwa hi vona va ri vambirhi ntsena. A nga ha ringeta ku komba n’wana swifaniso swa vanhu lava byambuleke leswaku n’wana a vona onge ntlango wo tano wu tolovelekile.

Loko a swi kotile ku endla n’wana nsele, u lava tindlela to endla leswaku n’wana a nga byeli munhu hi timhaka ta vona. A nga ha tirhisa marhengu yo hambana-hambana, ku katsa ni ku xungeta n’wana, ku n’wi chavisa ni ku n’wi sola-sola kumbe a tirhisa tindlela leti hinkwato. Hi xikombiso, a nga ha ku: “I nandzu wa wena. A wu ndzi arisangi.” A nga ha tlhela a ku: “Loko wo byela vatswari va wena, va ta ndzi vitanela maphorisa ma ndzi pfalela ekhotsweni ndzi nga ha humi.” Kumbe, a nga ha ku: “Mhaka leyi i xihundla xa hina. Loko wo byela munhu un’wana a nge ku kholwi. Loko vatswari va wena vo twa mhaka leyi, ndzi ta va ba.” Munhu wo tano a nga endla marhengu ya ntsandza-vahlayi.

[Xifaniso eka tluka 5]

Tiva swilo hinkwaswo leswi n’wana wa wena a swi endlaka

[Xifaniso eka tluka 7]

U nga chavi ku dyondzisa n’wana wa wena timhaka ta rimbewu

[Xifaniso eka tluka 8]

Dyondzisa n’wana wa wena leswaku a nga chavi ku ala loko munhu a ringeta ku n’wi endla nsele

Endla Kaya Ra Wena Ri Va Vutumbelo

“LAVA nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko.” Hi marito wolawo lama nga tsakisiki, Bibele yi hlamusela vanhu va le nkarhini wa hina, ku nga nkarhi lowu vuriwaka ‘masiku yo hetelela.’ (2 Timotiya 3:1, 3, 4) Ntungu wa ku endliwa ka vana nsele endyangwini wu tiyisekisa vumbhoni bya vuprofeta lebyi. Entiyisweni, rito ra Xigriki leri nge aʹstor·gos, leri hi Xinghezi ri hundzuluxeriweke va ku, ‘ku pfumala xinakulobye xa ntumbuluko,’ ri vula ku pfumala rirhandzu leri faneleke ri va kona exikarhi ka swirho swa ndyangu, ngopfu-ngopfu exikarhi ka vatswari ni vana.a Naswona hakanyingi vana va endliwa nsele ekaya.

Valavisisi van’wana va vula leswaku hi ntolovelo munhu la endlaka vana nsele i tatana. Hakanyingi maxaka man’wana ya xinuna na wona ma nga endla vana nsele. Hambileswi ngopfu-ngopfu ku nga vanhwanyana lava endliwaka nsele, ni vafana vo tala va endliwa nsele. U nga anakanya leswaku a va kona vanhu va xisati lava nga endlaka vana nsele. Kumbexana milandzu yo tala ya ku endliwa ka vana nsele hi vamakwavo a yi vikiwi. A swi kanakanisi leswaku tanihi mutswari u teka swiendlo leswi ku ri manyala.

Xana u nga swi sivela njhani swiphiqo swo tano endyangwini wa wena? Swi le rivaleni leswaku xirho xin’wana ni xin’wana endyangwini wun’wana ni wun’wana xi fanele xi dyondza ni ku vona ntikelo wa milawu yin’wana leyi sivelaka mukhuva wo khoma van’wana hi ndlela yo biha. Xihlovo lexikulu lexi nyikelaka nkongomiso wo tano i Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele.

Rito Ra Xikwembu Malunghana Ni Vuxaka Bya Rimbewu

Leswaku ndyangu wu va vutumbelo, wu fanele wu landzela milawu ya Bibele ya mahanyelo. Bibele a yi jika-jiki loko yi vulavula hi timhaka ta rimbewu. Yi veka mhaka hi ndlela leyi xiximekaka kambe hi ku kongoma. Yi kombisa leswaku Xikwembu xi hlele leswaku vuxaka bya rimbewu byi tsakeriwa hi nuna ni nsati. (Swivuriso 5:15-20) Hambiswiritano, yi sola ku tikhoma ko biha hi tlhelo ra rimbewu ehandle ka vukati. Hi xikombiso, Bibele yi sola maxaka ya le kusuhi lama hlanganyelaka vuxaka bya rimbewu. Eka Levhitika ndzima 18, vuxaka bya rimbewu bya muxaka wihi na wihi lebyi endliwaka hi maxaka ya le kusuhi bya yirisiwa. Xiya marito lawa: “Mi nga tshuki mi tshinela eka munhu wihi ni wihi warikwenu, exakeni rin’wana ni rin’wana rakwe leswaku mi funungula vuhava byakwe [ku va ni vuxaka bya rimbewu na yena]. Hi mina Yehovha.”—Levhitika 18:6.

Eka ‘swilo leswi nyenyetsaka’ leswi Yehovha a swi xaxameteke u katse ni vuxaka bya rimbewu bya maxaka ya le kusuhi, laha xigwevo xa kona ku nga rifu. (Levhitika 18:26, 29) Swi lo dlaa, leswaku Muvumbi u veke milawu leyi tlakukeke emhakeni leyi. Namuntlha, tihulumendhe to tala ti ni vonelo leri fanaka, ti yirisa ku endliwa ka vana nsele endyangwini. Hakanyingi, nawu wu vula leswaku n’wana loyi a hlanganyeleke rimbewu ni munhu lonkulu u pfinyiwile. Ha yini ku tirhisiwa rito ro tano loko a nga sindzisiwanga?

Tihulumendhe to tala ti swi xiyile leswi Bibele yi swi vuleke malunghana ni vana, leswaku a va ehleketi ku fana ni vanhu lavakulu. Hi xikombiso, Swivuriso 22:15 yi ri: “Vuphukuphuku byi tsimbiwe embilwini ya mufana.” Nakambe muapostola Pawulo u huhuteriwe ku tsala a ku: “Loko ndza ha ri xihlangi, a ndzi . . . ehleketa tanihi xihlangi, ndzi anakanya tanihi xihlangi; kambe leswi sweswi ndzi nga wanuna, ndzi tshike mikhuva ya xihlangi.”—1 Vakorinto 13:11.

N’wana a nga tivi swo tala hi mhaka ya rimbewu, naswona a nga ehleketi hi vuyelo lebyi nga vaka kona endzhaku ka malembe. Hikwalaho, swa tiveka leswaku hambiloko vana va pfumela ku hlanganyela eka vuxaka bya rimbewu, va va va nga twisisanga nchumu. Hi marito man’wana, loko munhu lonkulu a va ni vuxaka bya rimbewu ni n’wana, a nge tiyimeleli a vula leswaku n’wana a nga n’wi sivelanga kumbe i n’wana la kombeleke leswaku va hlanganyela vuxaka bya rimbewu. Munhu lonkulu u ni nandzu wa ku pfinya. Sweswo i nandzu, laha hakanyingi munhu wa kona a faneriwaka hi ku pfaleriwa ekhotsweni. Loyi a pfinyeke hi yena a nga ni nandzu ku nga ri loyi a pfinyiweke.

Kambe, khombo ra kona, vanhu vo tala lava pfinyaka hulumendhe a yi va xupuli. Hi xikombiso, le Australia ku ringanyetiwe leswaku vapfinyi lava mangaleriwaka va endla 10 wa tiphesente ntsena naswona lava voniwaka nandzu a va talanga. Xiyimo lexi xi tano ni le matikweni man’wana. Leswi tihulumendhe ti nga pfuniki ngopfu emhakeni yo sirhelela mindyangu ya Vakreste, ku tirhisa misinya ya milawu ya Bibele swi nga pfuna swinene.

Vakreste va ntiyiso va swi xiya leswaku Xikwembu lexi endleke leswaku milawu leyi yi tsariwa eRitweni ra xona a xi hundzukanga. Xi vona swilo hinkwaswo leswi hi swi endlaka, hambi ku ri leswi hi swi endlelaka exihundleni. Bibele yi ri: “Swilo hinkwaswo swi lo dla, swi paluxeka erivaleni ematihlweni ya loyi hi nga ta tihlamulela eka yena.”—Vaheveru 4:13.

Hi na nandzu eka Xikwembu loko hi tlula milawu ya xona kutani hi vavisa van’wana. Hi hala tlhelo, xa hi katekisa loko hi namarhela milawu ya xona endyangwini. Xana hi yihi yin’wana ya milawu leyi?

Rirhandzu Ri Endla Ndyangu Wu Va Ni Vun’we

Bibele yi ri: “Rirhandzu, . . . i xiboho lexi hetisekeke xa vun’we.” (Vakolosa 3:14) Hilaha swi boxiweke hakona eBibeleni, rirhandzu a hi mhaka ya ku tekeka. Ri kombisiwa hi leswi hi swi endlaka ni leswi hi swi papalataka. (1 Vakorinto 13:4-8) Endyangwini, ku va ni rirhandzu swi vula ku kombisana xichavo ni musa. Swi vula ku hanya hi ku landza ndlela leyi Xikwembu xi lavaka leswaku hi hanyisana ha yona endyangwini. Eka Xikwembu, un’wana ni un’wana wa xiximeka naswona u ni ntirho wa nkoka.

Leswi a nga nhloko ya ndyangu, tatana u fanele a veka xikombiso emhakeni yo kombisa rirhandzu. Wa swi twisisa leswaku tatana la nga Mukreste a nga na yona mfanelo yo tirhisa voko ra nsimbi, a xanisa nsati kumbe vana vakwe. Ematshan’weni ya sweswo, u landzela ndlela leyi Kreste a tirhiseke vunhloko bya yena ha yona. (Vaefesa 5:23, 25) Kutani u kombisa musa ni rirhandzu eka nsati wakwe nakambe u lehisa mbilu ni ku khoma vana vakwe hi ndlela yo rhula. U endla hinkwaswo leswi a nga swi kotaka leswaku a va sirhelela eka nchumu wun’wana ni wun’wana lowu nga va tsonaka ku rhula ni ku endla leswaku va titwa va nga sirhelelekanga.

Hilaha ku fanaka, nsati kumbe manana u ni ntirho wa nkoka. Bibele yi fanisa ndlela ya ntumbuluko leyi manana a sirhelelaka vana va yena ha yona ni liya ya swiharhi leswaku yi kombisa ndlela leyi Yehovha na Yesu va sirhelelaka ha yona. (Matewu 23:37) Hilaha ku fanaka manana u fanele a tiyimisela ku sirhelela vana vakwe. Hi rirhandzu, a nga byi honisi vuhlayiseki bya vona. Vatswari a va ma tirhisi hi ndlela yo biha matimba ya vona, va xanisa kumbe ku karhata van’wana kumbe vana va vona; kumbe ku pfumelela vana va vona va tirhisa tindlela to tano eka van’wana.

Loko swirho swa ndyangu swi kombisana xichavo, ku vulavurisana ku va kona. Mutsari un’wana la vuriwaka William Prendergast u ri: “Vatswari hinkwavo va fanele va vulavurisana ni vana va vona siku ni siku naswona nkarhi ni nkarhi.” Wa engetela: “Sweswo swi vonake swi ri ntlhantlho wa xiphiqo lexi xa ku endliwa ka vana nsele.” Kunene, Bibele yi khutaza leswaku ku va ni mbulavurisano wo tano nkarhi ni nkarhi. (Deteronoma 6:6, 7) Loko nkongomiso lowu wu tirhisiwa, xirho xin’wana ni xin’wana endyangwini xi nga vulavula hi ku ntshunxeka.

Entiyisweni, hi hanya emisaveni leyi hombolokeke naswona a hi vuhomboloki hinkwabyo byi nga siveriwaka. Hambiswiritano, kaya leri sirhelelekeke ri nga va mpfuno swinene. Loko xirho xin’wana endyangwini xi vavisiwile ehandle, xa swi tiva leswaku xi nga wu kuma kwihi nchavelelo ni nkhathalelo. Kaya ro tano i vutumbelo emisaveni leyi ya maxangu. Onge Xikwembu xi nga katekisa matshalatshala ya wena leswaku u va ni ndyangu wo tano!

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Xifaniso eka tluka 10]

SWIRINGANYETO SWO VA NI KAYA LERI HLAYISEKEKE

Internet: Loko vana va wena va ri na Internet ekaya, va fanele va leteriwa ndlela yo yi tirhisa hi ndlela leyinene. Internet yi ni swilo swo tala swo navetisa vuxaka bya rimbewu ni tindlela tin’wana to vulavurisana leti lava rhandzaka ku endla vana nsele va va yengaka ha tona. I vutlhari ku veka khompyuta endhawini ya mani na mani laha vatswari va nga vekaka vana tihlo hi ku olova. Loko vana va nga rindziwi va nga titivisa hi ku tirhisa Internet eka munhu loyi va nga n’wi tiviki kumbe va hlela ku ya hlangana ni munhu wa kona.—Pisalema 26:4.

Byala: Eka timhaka to tala ta ku endliwa ka vana nsele, byala bya katseka. Ntokoto wu kombisa leswaku vanhu lavakulu lava nwaka ku tlula mpimo va va ni ku tsana ko karhi; van’wana va pfumelele byala byi va endlisa swilo leswi va nga ta tisola endzhaku. Mhaka leyi yi kandziyisa xivangelo xo yingisa ndzayo ya Bibele ya ku papalata ku nwa ku tlula mpimo.—Swivuriso 20:1; 23:20, 31-33; 1 Petro 4:3.

Ku Xiximana Vutumbelo Bya Van’wana: Wansati un’wana u ri: “Loko Manana a lovile, kamara ra Tatana hi rona ntsena leri a ri ri ni rivanti ni makhetenisi emafasitereni. Kambe a a nghena nkarhi wun’wana ni wun’wana ekamareni ra hina hambiloko hi ri eku hlambeni.” Wanuna loyi u pfinye vana va yena hinkwavo va vanhwanyana. Xirho xin’wana ni xin’wana endyangwini xi fanele xi twisisa nkoka wa ku xixima vutumbelo bya van’wana. Leswi vatswari va lavaka leswaku vana va xixima vutumbelo bya vona minkarhi yin’wana, ni vutumbelo bya vana byi fanele byi xiximiwa loko va ri karhi va kula. Vatswari lava tlhariheke va khoma van’wana hilaha va lavaka ku khomiwa hakona.—Matewu 7:12.