1, 2. (a) Xana i nsele wa muxaka muni lowu Yosefa a endliweke wona? (b) Xana Yehovha u yi lulamise njhani mhaka ya kona?

A KU ri nsele lowukulu. Jaha ro saseka, a ri nga dyanga xa munhu, kambe ri tikume ri ri ekhotsweni, a ri hehliwe hi mavunwa ya leswaku a ri lava ku pfinya. Kambe a ku nga ri ro sungula ku va ri nga khomiwi kahle. Kasi loko jaha leri, ku nga Yosefa, ra ha ri ni malembe ya 17, ri xengiwe hi vamakwavo, lava a va ri kusuhi ni ku ri dlaya. Kambe eku heteleleni ri xavisiwe leswaku ri va hlonga etikweni rimbe. Loko ri ri kwalaho ri arile loko ri gangisiwa hi nsati wa n’wini wa rona. Hikwalaho ko hlundzuka wansati loyi u ri phyarheke hi xihehlo xa mavunwa, sweswo hi swona swi n’wi endleke a tikuma a ri ekhotsweni. Lexi twisaka ku vava, a nga vanga kona munhu wo lamulela Yosefa.

² Hambiswiritano, Xikwembu lexi ‘rhandzaka ku tshembeka ni vululami’ a xi lo swi nhwii, hi mahlo. (Pisalema 33:5) Yehovha u nghenelerile leswaku a kombisa vululami, u cince swiyimo lerova eku heteleleni Yosefa u ntshunxiwile. Ku engetela kwalaho, Yosefa—jaha leri pfaleriweke “ekhotsweni”—eku heteleleni u nyikiwe xikhundla xa le henhla ni ku xiximiwa hi ndlela yo hlawuleka. (Genesa 40:15; 41:41-43; Pisalema 105:17, 18) Eku heteleleni, Yosefa u hlurile, kutani a tirhisa xikhundlha xa yena leswaku a hetisisa xikongomelo xa Xikwembu.—Genesa 45:5-8.

3. Hikwalahokayini swi nga hlamarisi leswi hinkwerhu hi lavaka ku khomiwa hi ndlela leyinene?

³ Mhaka leyi yi hi khumba timbilu, a hi swona ke? I mani exikarhi ka hina la nga si tshamaka a vona vuhomboloki kumbe la nga si tshamaka a khomiwa hi ndlela ya nsele? Ku hava, hinkwerhu hi navela ku khomiwa hi ndlela leyinene. Leswi a swi hlamarisi, hikuva Yehovha u hi endle hi va ni vumunhu lebyi kombisaka vumunhu byakwe, naswona byin’wana bya byona i vululami. (Genesa 1:27) Leswaku hi n’wi tiva kahle Yehovha, hi fanele hi twisisa vululami bya yena. Xisweswo hi ta swi kota ku ti twisisa kahle tindlela ta yena letinene, naswona hi ta susumeteleka ku tshinela eka yena.

I Yini Vululami?

4. Hi ku ya hi langutelo ra vanhu, vululami hakanyingi byi tekiwa byi ri yini?

⁴ Hi ku ya hi langutelo ra vanhu, vululami hakanyingi byi tekiwa byi ri ku namarhela nawu. Buku leyi nge Right and Reason—Ethics in Theory and Practice yi vula leswaku “vululami byi fambisana ni nawu, vutihlamuleri bya munhu ni timfanelo ta munhu, naswona a byi hlawuli ndluwa byi siya hove.” Hambiswiritano, vululami bya Yehovha a byi namarheli milawu hi ku sindzisiwa.

5, 6. (a) Xana marito ya ririmi ro sungula lama hundzuluxeriweke va ku “vululami” ma vula yini? (b) Xana swi vula yini leswaku Xikwembu xi lulamile?

⁵ Vuenti bya vululami bya Yehovha byi nga twisisiwa hi ku kambisisa marito ya ririmi ro sungula ra Bibele. Eka Matsalwa ya Xiheveru, ku tirhisiwa maritonkulu manharhu. Rito leri hakanyingi ri hundzuluxeriwaka va ku “vululami” ri nga ha hundzuluxeriwa va ku “leswi lulameke.” (Genesa 18:25) Marito laman’wana mambirhi hakanyingi ma hundzuluxeriwa va ku “ku lulama.” Eka Matsalwa ya Vukreste ya Xigiriki, rito leri ri hundzuluxeriweke va ku “ku lulama” ri hlamuseriwa tanihi “vumunhu byo endla leswinene.” Kahlekahle a ku na ku hambana exikarhi ka ku lulama ni vululami.—Amosi 5:24.

⁶ Hikokwalaho, loko Bibele yi vula leswaku Xikwembu xi lulamile, yi hi byela leswaku xi endla leswinene, ku nga ri swo biha, naswona xi swi endla hi ndlela leyi nga hundzukiki, xi nga ri na xihlawuhlawu. (Varhoma 2:11) Kunene, a hi nge anakanyi leswaku xi nga endla swin’wana leswi hambaneke ni vululami. Elihu lowo tshembeka u te: “Xikwembu xa ntiyiso a xi nge pfuki xi endle leswo homboloka, Lowa Matimba Hinkwawo a nga endli leswo biha!” (Yobo 34:10) Kunene, a swi koteki leswaku Yehovha a “endla hilaha ku nga lulamangiki.” Hikwalahokayini? Hikwalaho ka swivangelo swimbirhi swa nkoka.

7, 8. (a) Hikwalahokayini Yehovha a nga endli swilo hi ndlela yo pfumala vululami? b) I yini lexi endlaka Yehovha a tirhisana ni vanhu hi ndlela yo lulama?

⁷ Xo sungula, xa kwetsima. Hilaha hi swi xiyeke ha kona eka Ndzima 3, Yehovha u tengile naswona u lulamile hilaha ku heleleke. Hikwalaho, a swi endleki leswaku a endla leswo biha, kumbe a nga kombisi vululami. Xiya leswaku sweswo swi vula yini. Ku kwetsima ka Tata wa hina wa le tilweni ku hi nyika xivangelo lexi tiyeke xa leswaku a nge tshuki a khome vana va yena hi ndlela yo biha. Yesu a a swi tshemba sweswo. Eka vusiku bya yena byo hetelela laha misaveni, u khongerile a ku: “Tatana loyi a Kwetsimaka, va sirhelele hikwalaho ka vito ra wena leri u ndzi nyikeke rona.” (Yohane 17:11) “Tatana loyi a Kwetsimaka”—eMatsalweni, mavitanelo yo tano ma tirhisiwa eka Yehovha ntsena. Sweswo swa fanela, hikuva a nga kona tatana la nga munhu, la nga fanaka na Yena hi ku kwetsima. Yesu a a tiyiseka leswaku vadyondzisiwa a va ta va va sirhelelekile ehansi ka voko ra Tatana, loyi a tengeke hi ku helela, naswona a nga riki na xidyoho na xin’we.—Matewu 23:9.

⁸ Xa vumbirhi, Xikwembu xi na rirhandzu ro pfumala vukanganyisi. Rirhandzu ro tano ri xi susumetela leswaku xi tirhisana ni van’wana hi ndlela leyi lulameke. Ku hambana ni sweswo vanhu lava khomaka van’wana ku biha va endla sweswo hikwalaho ka leswi va nga ni makwanga ni vukanganyisi, ku nga maritofularha ya rirhandzu. Mayelana ni Xikwembu xa rirhandzu, Bibele yi vula leswi: “Yehovha u lulamile; u rhandza swiendlo swo lulama.” (Pisalema 11:7) Yehovha hi yexe u te: “Mina Yehovha ndzi rhandza vululami.” (Esaya 61:8) Hakunene, swa tsakisa ku tiva leswaku Xikwembu xa hina xi rhandza ku endla leswinene—Yeremiya 9:24.

Tintswalo Ni Vululami Lebyi Hetisekeke Bya Yehovha

9-11. (a) Hi kwihi ku yelana loku nga kona exikarhi ka vululami ni tintswalo ta Yehovha? (b) Xana vululami bya Yehovha ni tintswalo ta yena, swi vonaka njhani eka ndlela leyi a tirhisanaka hayona ni vanhu lava nga ni xidyoho?

⁹ Ku fana ni vumunhu byakwe byo hlawuleka, Yehovha u kombisa vululami hi ndlela leyi hetisekeke. Muxe u dzunise Yehovha a ku: “Ribye, ntirho wakwe wu hetisekile, Tindlela takwe hinkwato ti lulamile. Xikwembu xo tshembeka, lexi nga endliki swo homboloka; Xi lulamile naswona a xi na xisandzu.” (Deteronoma 32:3, 4) Vuavanyisi bya Yehovha byi hetisekile a nga endli xihoxo—a nga honisi hambi ku ri ku kariha.

¹⁰ Ku ni ku yelana lokukulu exikarhi ka vululami bya Yehovha ni tintswalo ta yena. Pisalema 116:5 yi ri: “Yehovha u ni ntwelavusiwana naswona u lulamile; Xikwembu xa hina xi ni tintswalo.” Hakunene, Yehovha u lulamile naswona u ni tintswalo. Vumunhu lebyimbirhi a byi lwisani. Loko Yehovha a kombisa tintswalo a swi vuli swona leswaku u honisa vululami. Ku ri ni sweswo, vumunhu lebyi byimbirhi u byi kombisa hi nkarhi wun’we eka xiendlakalo xin’we. Vona xikombiso lexi landzelaka.

¹¹ Vanhu hinkwavo va velekiwa va ri ni xidyoho hikwalaho ka Adamu naswona ha fa hikwalaho ka xona. (Varhoma 5:12) Yehovha a nga tsaki loko vadyohi va fa. “U Xikwembu lexi tiyimiseleke ku rivalela, u ni ntwelavusiwana ni tintswalo.” (Nehemiya 9:17) Hambiswiritano, leswi xi kwetsimaka, a xi byi seketeli vuhomboloki. Hikwalaho, a a ta va kombisa njhani tintswalo vanhu lava tswariweke va ri ni xidyoho? Nhlamulo yi kumeka eRitweni ra Xikwembu: Yehovha u nyikele hi nkutsulo leswaku vanhu va ta kota ku ponisiwa. Eka Ndzima 14 hi ta dyondza swo tala hi lunghiselelo leri ra rirhandzu. Ri lulamile naswona ri ni tintswalo. Hi ku tirhisa rona Yehovha a nga kombisa vadyohi lava hundzukaka tintswalo va tlhela va hlayisa milawu yakwe hetisekeke.—Varhoma 3:21-26.

Vululami Bya Yehovha Bya Tsakisa

12, 13. (a) Hikwalahokayini vululami bya Yehovha byi hi tshineta eka yena? (b) Xana Davhida u fikelele makumu wahi mayelana ni vululami bya Yehovha, naswona leswi swi nga hi chavelela njhani?

¹² Vululami bya Yehovha bya anakanyela naswona byi endla leswaku hi tsakela ku tshinela eka yena. Bibele yi swi veka erivaleni leswaku vululami bya Yehovha byi fambisana ni ntwelavusiwana. A hi kambisiseni tin’wana ta tindlela leti tsakisaka leti Yehovha a kombisaka vululami bya yena ha tona.

¹³ Vululami bya Yehovha lebyi hetisekeke byi n’wi endla a kombisa ku tshembeka eka malandza yakwe. Mupisalema Davhida u ku vone kahle tshembeka ka Yehovha. Hi ku ya hi leswi a swi tokoteke ni ku dyondza ka yena tindlela ta Xikwembu, xana Davhida u fikelele makumu wahi? U te: “Yehovha u rhandza vululami, A nge ma fularheli malandza yakwe yo tshembeka. Ma ta tshama ma sirheleriwile.” (Pisalema 37:28) Hakunene leswi swi tiyisa nhlana! Xikwembu xa hina xi nga ka xi nga va tshiki lava tshembekaka eka xona. Hikwalaho, hi nga titshega hi rirhandzu ni nkhathalelo wa yena. Vululami bya yena bya swi tiyisekisa leswi!—Swivuriso 2:7, 8.

14. Xana leswaku Yehovha wa khathala hi swisiwana swi vonaka njhani eka Nawu lowu a wu nyikeke Vaisrayele?

¹⁴ Xikwembu xa swi khathalela swilaveko swa lava xanisekaka. Leswaku Yehovha wa va khathalela lava pfumalaka swi vonaka eka Nawu lowu a wu nyikeke Vaisrayele. Hi xikombiso, Nawu wu endle leswaku ku va ni lunghiselelo ro hlawuleka ro langutela swisiwana ni tinoni. (Deteronoma 24:17-21) Hi ku xiya leswaku a swi ta yi tikela swinene mindyangu leyi, Yehovha hi byakwe u ve Muavanyisi ni Musirheleri wa vona, yena loyi a avanyiselaka “n’wana loyi a nga riki na tatana ni noni.” (Deteronoma 10:18; Pisalema 68:5) Yehovha u tsundzuxe Vaisrayele leswaku loko vo xanisa vavasati ni vana lava nga kotiki ku tisirhelela, u ta xi twa xirilo xa vanhu vo tano. U te: “Ndzi ta hlundzuka swinene.” (Eksoda 22:22-24) Hambileswi vukarhi ku nga riki byin’wana bya vumunhu bya Yehovha, kambe wa hlundzuka loko vanhu va xanisa van’wana hi vomu, ngopfungopfu loko lava va xanisiwaka va ri swisiwana kumbe va nga swi koti ku tisirhelela.—Pisalema 103:6.

15, 16. Hi xihi xikombiso lexi xiyekaka xa leswaku Yehovha a nga na xihlawuhlawu?

¹⁵ Nakambe Yehovha wa hi tiyisekisa leswaku ‘“a nga na xihlawuhlawu naswona a nga xaviwi.” (Deteronoma 10:17) Yehovha u hambanile ni vanhu vo tala lava nga ni vulawuri, a nga na mhaka ni rifuwo kumbe ku languteka ka munhu. A nga hlawuli ndluwa a siya hove. Vona xikombiso xin’wana lexi xiyekaka xa leswaku Yehovha a nga yi hi nghohe. Lunghelo ra ku va vagandzeri va ntiyiso, hi xikongomelo xo kuma vutomi lebyi nga heriki, a hi ra vanhu vo hlawuleka ntsena. Ematshan’weni ya sweswi, “eka tiko rin’wana ni rin’wana munhu loyi a xi chavaka a tlhela a endla leswinene wa amukeleka eka xona.” (Mitirho 10:34, 35) Ntshembo lowu wu pfulekele vanhu hinkwavo ku nga khathariseki xiyimo xa vona, muvala wa vona kumbe tiko leri va tshamaka eka rona. Hinkwerhu ha pfumela leswaku Yehovha u kombisa vululami hi ndlela leyikulu.

¹⁶ Sweswi a hi kambisiseni vumunhu byin’wana bya Yehovha byo hlamarisa ndlela leyi a kombisaka vululami lebyi hetisekeke: eka ndlela leyi a khomaka lava nga n’wi yingisiki hayona.

U Xupula Lava Faneriwaka Hi Ku Xupuriwa

17. Hlamusela leswaku hikwalaho ka yini vuhomboloki lebyi nga kona emisaveni leyi, byi nga vuli swona leswaku Yehovha u pfumala vululami.

¹⁷ Van’wana va nga ha tivutisa: ‘Leswi Yehovha a nga byi seketeliki vuhomboloki, ku vuriwa yini hi vanhu lava xanisekaka va nga dyanga xa munhu ni vukungundzwana lebyi tateke misaveni namuntlha?’ Swiyimo leswi hinkwaswo swo biha a swi vuli swona leswaku Yehovha u rhandza vuhomboloki. Vuhomboloki lebyi nga kona laha misaveni, byi vangiwa hi xidyoho lexi vanhu va xi kumeke eka Adamu. Leswi vanhu lava nga hetisekangiki va hlawuleke ku hanya hi xidyoho emisaveni leyi, vuhomboloki byi andzile—kambe swi ta kuma ndzhuti swi yima.—Deteronoma 32:5.

18, 19. I yini lexi kombisaka leswaku Yehovha a nge va tshiki lava tlulaka milawu yakwe hi vomu?

¹⁸ Hambileswi Yehovha a kombisaka tintswalo eka lava va tshinelaka eka yena hi mbilu hinkwayo, a nge pfumeli leswaku vanhu va ya emahlweni va tisa xisandzu evitweni rakwe ro kwetsima. (Pisalema 74:10, 22, 23) Xikwembu xa vululami a xi vungunyiwi; a xi nge va sirheleli vanhu lava dyohaka hi vomu leswaku va nga kumi nxupulo lowu va faneleke. Yehovha i “Xikwembu xa tintswalo ni ntwelavusiwana, loyi a hlwelaka ku hlundzuka naswona a nga ni rirhandzu ni ntiyiso, . . . kambe a nge tshiki ku xupula loyi a dyoheke.” (Eksoda 34:6, 7) Hi ku pfumelelana ni marito lawa, mikarhi yin’wana Yehovha u boheke ku avanyisa vanhu lava tlulaka milawu yakwe yo lulama hi vomu.

¹⁹ Hi xikombiso, vona ndlela leyi Xikwembu xi tirhisaneke hayona na Israyele wa khale. Hambiloko se va tshamisekile eTikweni leri Tshembisiweke, Vaisrayele va ye emahlweni va dyoha. Hambileswi a va xi “twisa ku vava,” hikwalaho ka mahanyelo ya vona yo biha, Xikwembu a xi va tshikanga. (Pisalema 78:38-41) Ematshan’weni ya sweswo, u va kombe tintswalo, a va nyika nkarhi wo cinca tindlela ta vona. Yehovha u te: “A ndzi tsaki loko lowo homboloka a fa, kambe ndzi lava leswaku a hundzuka a ya emahlweni a hanya, Hundzukani, hundzukani etindleleni ta n’wina to biha, hikwalaho ka yini mi fanele mi fa, n’wina Vaisrayele?” (Ezekiyele 33:11) Leswi a tekaka vutomi byi ri bya nkoka, Yehovha a nga lavi leswaku ni un’we a lova hikwalaho u rhumele vaprofeta vakwe leswaku va pfuna Vaisrayele ku tshika tindlela ta vona. Kambe, vanhu vo tala a va nga ri na mhaka ni ndlela leyi Yehovha a titwa hayona naswona a va yingisanga. Hikwalaho ka vito ra yena ro kwetsima ni leswi ri yimelaka swona, eku heteleleni Yehovha u va nyikete eka valala va vona.—Nehemiya 9:26-30.

20. (a) Hi dyondza yini eka ndlela leyi Yehovha a tirhisaneke na Vaisrayele hayona? (b) Hikwalaho ka yini nghala yi byi fanekisela kahle vululami bya Yehovha?

²⁰ Hi dyondza swo tala hi Yehovha, eka ndlela leyi a tirhisaneke na Vaisrayele. Hi dyondza leswaku matihlo yakwe ma vona swilo hinkwaswo, ma va vona vanhu vo biha naswona u twa ku vava hikwalaho ka swona. (Swivuriso 15:3) Hi tlhela hi dyondza leswaku Yehovha u lava tindlela to kombisa tintswalo eka lava hundzukaka naswona sweswo swa hi chavelela. Ku engetela kwalaho, hi dyondza leswaku vuavanyisi byakwe a nga byi endli hi magugu. Hikwalaho ka leswi Yehovha a lehisaka mbilu, vanhu vo tala va tixisa, va ehleketa leswaku a nge va avanyisi vanhu vo biha. Kambe sweswo a hi ntiyiso, hikuva ndlela leyi Xikwembu xi tirhisaneke na Vaisrayele hayona, yi tlhela yi hi dyondzisa leswaku ku lehisa ka Xikwembu mbilu ku ni swipimelo. Yehovha i Xikwembu xa vululami. A nga tshiki ku yimela leswo lulama naswona a nga fani ni vanhu, lava hakanyingi va tshikaka ku avanyisa hi vululami. Hi yona mhaka leyi Bibele yi fanisaka nghala leyi nga ni xivindzi ku fana ni vululami bya Yehovha.a (Ezekiyele 1:10; Nhlavutelo 4:7) Kutani ha tiyiseka leswaku u ta hetisisa xitshembiso xa yena xo herisa vuhomboloki emisaveni. Hakunene, ndlela leyi a avanyisaka hayona yi nga katsakanyiwa hi ndlela leyi: u tiyisa voko loko swi laveka, u kombisa tintswalo loko swi fanela.—2 Petro 3:9.

Tshinela Eka Xikwembu Xa Vululami

21. Loko hi anakanyisisa hi ndlela leyi Yehovha a kombisaka vululami hayona, hi fanele hi n’wi teka njhani naswona hikwalahokayini?

²¹ Loko hi anakanyisisa hi ndlela leyi Yehovha a kombisa vululami hayona, a hi fanelanga hi n’wi teka tanihi muavanyisi wa nsele, la nga riki na ntwelavusiwana, loyi a tsakelaka ntsena ku avanyisa vadyohi. Ku ri na sweswo, hi fanele hi n’wi teka tanihi Tatana la nga ni rirhandzu kambe la tiyisaka voko loko swi fanela, loyi mikarhi hinkwayo a tirhisanaka ni vana vakwe hi ndlela leyinene. Tanihi leswi a nga Tata wo lulama, Yehovha u tiyisa voko a tlhela a kombisa ntwelavusiwana eka vana vakwe va laha misaveni, lava lavaka mpfuno wakwe ni ku rivaleriwa.—Pisalema 103:10, 13.

22. Hi ku kongomisiwa hi vululami bya yena, Yehovha u endle leswaku hi kota ku va ni ntshembo wihi, naswona hikwalahokayini?

²² Hi fanele hi nkhensa hileswi vululami bya Xikwembu byi nga katsiki ku avanyisa vadyohi ntsena! Hi ku kongomisiwa hi vululami bya yena, Yehovha u endla leswaku hi swi kota ku va ni ntshembo lowu tsakisaka swinene—vutomi lebyi hetisekeke, lebyi nga riki na makumu, emisaveni leyi nga ni “ku lulama.” (2 Petro 3:13) Vululami bya yena byi n’wi susumetela ku ponisa vanhu ku nga ri ku xupula. Loko hi ma twisisa kahle matirhelo ya vululami bya Yehovha swi hi tshineta eka yena! Eka tindzima leti landzelaka, hi ta kambisisa vumunhu byin’wana byo hlamarisa bya Yehovha ni ndlela leyi a byi tirhisaka hayona.

1. Xana hi titwa njhani loko hina kumbe van’wana va nga khomiwi kahle?

KOKWANA la nga noni u tekeriwa mali yakwe leyi nga ebangini hi vukanganyisi. Ricece ri cukumetiwile hi mutswari la nga riki na rirhandzu. Wanuna u hoxiwe ekhotsweni hikwalaho ko hehliwa hi nandzu lowu a nga wu tiviki. Xana u titwa njhani hi timhaka leti? A swi kanakanisi leswaku hinkwato ta ku karhata, naswona swa fanela leswaku ti ku karhata. Hina vanhu hi hatla hi swi vona leswi nga swinene ni leswi hoxeke. Loko hi nga khomiwi kahle, ha vila. Hi lava leswaku loyi a xanisiwaka a kombiwa vululami, kutani loyi a n’wi dyoheleke a xupuriwa hi ndlela leyi n’wi faneleke. Loko swi nga endleki hi ndlela yoleyo, hi nga ha hlamala hi ku: ‘Xana Xikwembu xa swi vona leswi endlekaka? Hikwalahokayini xi nga endli nchumu ha swona?’

2. Xana Habakuku u titwise ku yini hi ku pfumaleka ka vululami, naswona hikwalahokayini Yehovha a nga n’wi solanga hikwalaho ka sweswo?

² Ematin’wini hinkwawo, malandza ya Yehovha yo tshembeka ma vutise swivutiso leswi fanaka. Hi xikombiso, muprofeta Habakuku u khongele eka Xikwembu a ku: “Hikwalaho ka yini u ndzi tshika ndzi vona vubihi? Hikwalaho ka yini u tshika vanhu va tshikileriwa? Hikwalaho ka yini ndzi vona ku lovisiwa ni madzolonga? Hikwalaho ka yini ku tele timholovo ni ku lwa?” (Habakuku 1:3) Yehovha a nga n’wi solanga Habakuku hi ku vutisa swivutiso swakwe, hikuva hi Yena a vumbeke vanhu, a va endla va navela vululami. Ina, Yehovha u hi nyike mpimo wo karhi wa vululami, hambiloko wu nga nyawuli.

Yehovha Wa Byi Venga Vuhomboloki

3. Hikwalahokayini ku nga vuriwaka leswaku Yehovha u byi vona kahle vuhomboloki ku tlula hina?

³ Yehovha wa byi vona vuhomboloki. Wa swi vona leswi endlekaka. Bibele yi hi byela leswi mayelana ni siku ra Nowa: “Yehovha a vona leswaku vubihi bya vanhu byo ya byi nyanya emisaveni nileswaku a va tshamela ku ehleketa swilo swo biha.” (Genesa 6:5) Xiya leswi xivulwa lexi xi vulaka swona. Hakanyingi matwisiselo ya hina ya vuhomboloki ma sekeriwe eka timhaka ti nga ri tingani leti hi titweke kumbe leswi tshameke swi endleka eka hina. Ku hambana na sweswo, Yehovha wa byi vona vuhomboloki lebyi nga kona emisaveni hinkwayo. U byi vona hinkwabyo! Ku tlula kwalaho, u vona leswi nga embilwini—mianakanyo yo bola leyi fambisanaka ni mitirho yo homboloka.—Yeremiya 17:10.

4, 5. (a) Xana Bibele yi swi kombisa njhani leswaku Yehovha wa karhateka loko vanhu va khomiwa hi ndlela yo biha? (b) Xana Yehovha u titwe njhani hi vuhomboloki lebyi a langutaneke na byona?

⁴ Kambe Yehovha a ngo vona vuhomboloki, kutani swi helela kwalaho. Wa karhateka hi lava va khomiwaka hi nsele. Loko vanhu va Yehovha va khomiwa hi ndlela ya lunya, a a va twela vusiwana “vanhu lava a va tshikileriwa hi valala va vona.” (Vaavanyisi 2:18) Kumbexana u swi xiyile leswaku loko vanhu va ya va vona vuhomboloki, va hetelela va nga ha ri na mhaka na byona. Yehovha a nga tano! U vone vuhomboloki hinkwabyo ku ringana malembe ya 6 000, kambe a nga tshikanga ku byi venga. Ematshan’weni ya sweswo, Bibele ya hi tiyisekisa leswaku swilo swo tanihi “ku hemba,” “ku halata ngati leyi nga riki na nandzu,” ni “mbhoni leyi tshamelaka ku vulavula mavunwa,” swa n’wi nyenyetsa.—Swivuriso 6:16-19.

⁵ Xiya ndlela leyi Yehovha a va tshinyaka hayona varhangeri lavo biha va Vaisrayele. U huhutele vaprofeta vakwe leswaku va va vutisa leswi, “Xana a mi fanelanga mi tiva leswi lulameke?” Endzhaku ko yi veka erivaleni ndlela leyi va ma tirhisaka hayona matimba hi ndlela yo biha, Yehovha u vule vuyelo bya kona eka vanhu lava vo biha a ku: “Va ta kombela mpfuno eka Yehovha, kambe a nge va hlamuli. Enkarhini wolowo u ta va fularhela, hikwalaho ka mitirho ya vona yo biha.” (Mikiya 3:1-4) Wa nga vona ndlela leyi Yehovha a byi vengaka hayona vuhomboloki! Phela na yena u khomiwe hi ndlela ya nsele! Se ku hundze magidi ya malembe Sathana a ri karhi a n’wi tlhontlha. (Swivuriso 27:11) Ku tlula kwalaho, Yehovha u vavisiwe hi vuhomboloki lebyikulu swinene loko N’wana wa yena, la nga ‘endlangiki xidyoho,’ a dlayiwa bya xigevenga. (1 Petro 2:22; Esaya 53:9) Swi le rivaleni leswaku Yehovha wa ma vona maxangu ya lava xanisekaka.

6. Hi nga titwa njhani loko hi khomiwa hi ndlela yo biha, naswona hikwalahokayini?

⁶ Kambe loko hi vona vuhomboloki—kumbe loko hina hi hexe hi khomiwa hi ndlela yo biha—i swa ntumbuluko leswaku hi vila. Hi endliwe hi xifaniso xa Xikwembu, naswona Yehovha a nga twanani na byona vuhomboloki. (Genesa 1:27) Kutani ke, hikwalahokayini Xikwembu xi pfumelela vuhomboloki?

Mhaka Ya Nkoka

7. Hlamusela ndlela leyi vito ra Yehovha ni ndlela leyi a fumaka hayona swi tlhontlhiweke hayona.

⁷ Nhlamulo ya xivutiso lexi, yi yelana ni mhaka ya nkoka. Hilaha hi swi voneke hakona, Muvumbi u ni mfanelo yo fuma misava ni hinkwaswo leswi nga eka yona. (Pisalema 24:1; Nhlavutelo 4:11) Loko vanhu va ha ku tumbuluxiwa, vito lerinene ra Yehovha ri hehliwile naswona ndlela leyi a fumaka hayona yi tlhontlhiwile. Xana leswi swi tise ku yini? Yehovha u lerise wanuna wo sungula Adamu leswaku a nga dyi murhi wo karhi lowu a wu ri entangeni, laha a ku ri kaya ra yena leri nga Paradeyisi. A ku ta humelela yini loko a nga yingisi? Xikwembu xi n’wi byele xi ku: “U ta fa.” (Genesa 2:17) Xileriso xa Xikwembu a xi nga ri xa ku tikisela Adamu ni nsati wakwe, Evha. Nilokoswiritano, Sathana u khorwise Evha leswaku Xikwembu a xi n’wi sivela swi nga fanelanga. A ku ta humelela yini loko a dya eka murhi lowu? Hiloko Sathana a byela Evha a ku: “Ku vula ntiyiso, a mi nge fi. Xikwembu xi tiva leswaku siku mi nga ta yi dya, matihlo ya n’wina ma ta pfuleka, mi ta fana ni Xikwembu, mi ta tiva leswinene ni leswo biha.”—Genesa 3:1-5.

8. (a) Xana Sathana a a vula yini hi marito lawa a ma byeleke Evha? (b) I yini leswi Sathana a swi vuleke mayelana ni vuhosi bya Xikwembu?

⁸ Loko a vula leswi, Sathana a a nga vuli ntsena leswaku Yehovha u tumbetele Evha swin’wana, kambe a a vula ni leswaku u n’wi byele mavunwa. Muringi loyi u endle leswaku Evha a kanakana muxaka wa Munhu loyi a yimeriwaka hi vito leri nge Yehovha. Xisweswo Sathana u tise xisandzu lexikulu ehenhla ka vito ra Xikwembu. U tlhele a hlasela vuhosi bya Yehovha, kumbe ndlela yakwe ya ku fuma. Sathana a nga swi lavi ku vula leswaku Xikwembu i Mufumi wa swilo hinkwaswo. Kambe u yi khumbile mhaka ya ku faneleka ka byona ni ku lulama ka byona. Hi marito man’wana u vule leswaku Yehovha a a nga yi tirhisi kahle ndlela yakwe ya ku fuma, naswona a a nga yi tirhiseli ku va pfuna vakwe.

9. (a) Xana vuyelo byi ve byihi eka Adamu na Evha loko va tlule nawu, naswona leswi swi tlakuse swivutiso swihi swa nkoka? (b) Hikwalahokayini Yehovha a nga va lovisanga xikan’wekan’we vaxandzuki lava?

⁹ Hiloko Adamu na Evha va tlula nawu wa Yehovha, va dya eka murhi lowu yirisiweke. Ku tlula ka vona nawu ku va vangele leswaku va xupuriwa hi rifu, hilaha Xikwembu xi leriseke hakona. Mavunwa ya Sathana ma vange swivutiso swa nkoka. Xana Yehovha u na yona mfanelo yo fuma vanhu, kumbe vanhu va fanele va tifuma? Xana Yehovha u fuma hi ndlela leyinene? Yehovha a a ta va a tirhise matimba ya yena ku herisa vaxandzuki hi nkarhi wolowo. Kambe swivutiso leswi vutisiweke a swi nga khumbi matimba ya Xikwembu, kambe a swi khumba vito ra yena, leri a ri katsa ndlela leyi a fumaka hayona. Hikwalaho, ku lovisa Adamu, Evha na Sathana, a swi nga ta kombisa leswaku Xikwembu xi fuma hi ku lulama. Ku ri na sweswo, a swi ta va swi lo pfuxa ku kanakana kun’wana mayelana ni ku lulama ka ku fuma ka xona. Ndlela yin’we ntsena leyi a yi ta kombisa leswaku vanhu a va nge swi koti ku tifuma hi ndlela leyi humelelaka handle ko pfuniwa hi Xikwembu a yi ta vonaka hi ku famba ka nkarhi.

10. Xana matimu ma paluxe yini mayelana ni ku fuma ka vanhu?

¹⁰ Xana ku famba ka nkarhi ku paluxe yini? Se ku hundze magidi ya malembe, vanhu va ri karhi va ringeta tindlela to tala ta ku fuma, leti katsaka mfumo wa ndzeriso, xidemokrati, vusoxalisi ni vukhomunisi. Hinkwato ka tona ti faneriwa hi marito lawa ma kumekaka eBibeleni: “Munhu u fuma munhu un’wana ku n’wi endla swo biha.” (Eklesiasta 8:9) Hi xivangelo lexi twalaka, muprofeta Yeremiya u te: “Yehovha Xikwembu xanga, ndzi swi tiva kahle leswaku munhu a nge tikongomisi. Munhu la fambaka a nga ka a nga ma kongomisi magoza yakwe.”—Yeremiya 10:23.

11. Hikwalahokayini Yehovha a pfumelela leswaku vanhu va xaniseka?

¹¹ Yehovha u swi tive ka ha ri eku sunguleni leswaku ku tifuma ka vanhu, ku ta endla leswaku vanhu va xaniseka swinene. Kutani ke, xana Yehovha u hombolokile, hikwalaho ka leswi a tshikeke xiyimo lexi xi nga papalatekiki leswaku xi ya emahlweni? Doo! Hi xikombiso: A hi nge u ni n’wana la faneleke a endliwa vuhandzuri leswaku a tshunguriwa eka vuvabyi lebyi nga koxaka vutomi byakwe. Kambe wa swi xiya leswaku vuhandzuri lebyi byi nga endla leswaku n’wana wa wena a twa ku vava naswona leswi swa ku karhata swinene. Hi nkarhi lowu fanaka, wa swi tiva leswaku vuhandzuri lebyi byi ta endla leswaku n’wana wa wena a va ni rihanyo lerinene hi ku famba ka nkarhi. Hilaha ku fanaka, Xikwembu a xi swi tiva—naswona xi tlhele xi swi vula ka ha ri emahlweni—leswaku ku tshika ka xona vanhu va tifuma ku ta tisela vanhu ku xaniseka hi mpimo wo karhi. (Genesa 3:16-19) Nakambe a xi swi tiva leswaku xiyimo lexi xi nga lulamiseka ntsena loko a pfumelela vanhu va vona vuyelo byo biha bya ku xandzuka ka vona. Leyi hi yona ndlela yo yi lulamisela makumu mhaka leyi.

Mphikamakaneta Ya Ku Tshembeka Ka Munhu

12. Hilaha swi kombisiweke hakona emhakeni ya Yobo, hi xihi xihehlo lexi Sathana a xi phyarhekeke vanhu?

¹² Ku ni yinhla yin’wana eka mhaka leyi. Loko Sathana a tlhontlha ku faneleka ni ku lulama ka ku fuma ka Xikwembu, a nga hembelanga Yehovha hi vuhosi ni vito Rakwe ntsena kambe u tlhele a hembela ni malandza ya Xikwembu mayelana ni vutshembeki bya wona. Hi xikombiso, xiya leswi Sathana a swi vuleke eka Yehovha mayelana ni wanuna wo lulama Yobo: “Xana a wu n’wi sirhelelanga matlhelo hinkwawo, u tlhela u sirhelela ni ndyangu wakwe ni hinkwaswo leswi a nga na swona? U katekise hinkwaswo leswi a swi endlaka naswona swifuwo swakwe swi tele hinkwako emisaveni. Kambe, wa nga tlakusa voko ra wena u herisa hinkwaswo leswi a nga na swona, u ta swi vona u ta ku rhukana.”—Yobo 1:10, 11.

13. Kahlekahle xihehlo xa Sathana mayelana na Yobo a xi vula yini, naswona hikwalahokayini leswi swi katsa vanhu hinkwavo?

¹³ Sathana u vule leswaku Yehovha u tirhisa matimba Yakwe yo sirhelela, leswaku Yobo a ta ya emahlweni a n’wi gandzela. Leswi kahlekahle, a swi vula leswaku ku tshembeka ka Yobo a ku nga ri ka xiviri, ni leswaku a a gandzela Xikwembu ntsena leswaku a kuma swo karhi. Sathana u vule leswaku loko Xikwembu xi nga n’wi katekisi Yobo, a ta rhukana Muvumbi wakwe. Sathana a a swi tiva leswaku Yobo “U lulamile naswona wa tshembeka, u chava Xikwembu naswona u papalata leswo biha?”a Loko Sathana a a lo swi kota ku endla leswaku Yobo a tshika vutshembeki byakwe, xana sweswo a swi ta vula yini hi vanhu lavan’wana hinkwavo? Xisweswo Sathana a a kanakana vutshembeki bya vanhu hinkwavo lava lavaka ku tirhela Xikwembu. Entiyisweni, loko hi veka timhaka kahle, Sathana u byele Yehovha a ku: “Munhu u ta humesa hinkwaswo leswi a nga na swona leswaku a ponisa vutomi byakwe.”—Yobo 1:8; 2:4.

14. Xana matimu ma kombise yini mayelana ni xihehlo lexi Sathana a hehlaka vanhu ha xona?

¹⁴ Matimu ma kombise leswaku vanhu vo tala vo fana na Yobo va tshame va tshembekile eka Yehovha hambiloko va langutane ni ndzingo—ku hambana ni leswi Sathana a swi vuleke. Va tsakise mbilu ya Yehovha hikokwalaho ka vutshembeki bya vona, naswona leswi swi endle leswaku Yehova a kota ku hlamula Sathana loyi hi ku tikukumuxa a vulaka leswaku vanhu va ta tshika ku gandzela Xikwembu loko swilo swi va fambela ximatsi. (Vaheveru 11:4-38) Ina, vanhu va timbilu letinene va arile ku fularhela Xikwembu. Hambiloko va pfilunganyiwa hi swiyimo leswi khomisaka gome, va ye emahlweni va titshega swinene hi Yehovha leswaku a va nyika matimba yo tiyisela.—2 Vakorinto 4:7-10.

15. Hi xihi xivutiso lexi nga vaka kona mayelana ni ku avanyisa loku Xikwembu xi tshameke xi ku endla ni loku xi nga ta ku endla enkarhini lowu taka?

¹⁵ Kambe ku kombisa ka Yehovha vululami swi katsa swo tala ku tlula timhaka ta vuhosi bya vuako hinkwabyo ni vutshembeki bya vanhu. Bibele yi hi nyika rungula ra ndlela leyi Yehovha a tshameke a avanyisa vanhu ni matiko hayona, nakambe yi ni vuprofeta lebyi vulavulaka hi vuavanyisi lebyi a nga ta byi endla enkarhini lowu taka. Hikwalahokayini hi tiyiseka leswaku Yehovha u avanyisa hi ku lulama ni leswaku u ta ya emahlweni a endla tano?

Hikwalahokayini Vuavanyisi Bya Xikwembu Byi Lulamile?

16, 17. Hi swihi swikombiso leswi kombisaka leswaku a hi mikarhi hinkwayo vanhu va avanyisaka hi ndlela leyi lulameke?

¹⁶ Mayelana na Yehovha swa fanela ku vula hi ku: “Tindlela takwe hinkwato ti lulamile.” (Deteronoma 32:4) Ku hava ni un’we la nga tivulaka la lulameke, hikuva hakanyingi ku koma ka miehleketo ya hina ku endla leswaku hi nga swi voni leswi lulameke. Hi xikombiso, anakanya hi Abrahama. U vulavurisane na Yehovha mayelana ni ku lovisiwa ka Sodoma—ku nga khathariseki ku tala ka vuhomboloki. U vutise Yehovha a ku: “Xana u ta lovisa ni lavo lulama loko u lovisa lavo homboloka?” (Genesa 18:23-33) Nhlamulo ya kona i doo! Hikuva Yehovha u “nis[e] xivavula ni ndzilo” eSodoma loko Lota lowo lulama ni vana va yena va xisati se va fikile emutini wa Sowara. (Genesa 19:22-24) Ku hambana ni sweswo, Yonasi “a hlundzuka swinene” loko Xikwembu xi komba vanhu va le Ninivha tintswalo. Leswi Yonasi ana se a va tivisile hi ta ku lovisiwa ka vona, a ta tsaka ku vona va lovisiwa, ku nga khathariseki ku hundzuka ka vona hi mbilu hinkwayo.—Yonasi 3:10–4:1.

¹⁷ Yehovha u tiyisekise Abrahama leswaku ku tirhisa ka Yena vululami a swi katsi ntsena ku herisa vanhu vo biha, kambe swi katsa ni ku ponisa vanhu vo lulama. Hi hala tlhelo, Yonasi u dyondze leswaku Yehovha u ni tintswalo. Loko lavo biha va cinca tindlela ta vona, u “lunghekele ku rivalela.” (Pisalema 86:5) Ku hambana ni vanhu lava nga titshembiki, Yehovha a nga xupuli ntsena leswaku a kombisa matimba yakwe, naswona a nga tshiki ku kombisa tintswala hi ku chava leswaku vanhu va ta ku u tsanile. Swa yena i ku kombisa tintswalo loko ku ri ni xivangelo xa ku endla tano.— Esaya 55:7; Ezekiyele 18:23.

18. Kombisa hi ku tirhisa Bibele leswaku Yehovha a nga lawuriwi hi mitlhaveko.

¹⁸ Hambiswiritano, Yehovha a nga hambukisiwi hi mitlhaveko. Loko vanhu vakwe va tipeta eku gandzeleni ka swifaniso, Yehovha u te: “Ndzi ta ku avanyisa hi ku ya hi tindlela ta wena ndzi tlhela ndzi ku xupula hikwalaho ka swiendlo swa wena leswi nyenyetsaka. A ndzi nge ku tweli vusiwana naswona a ndzi nge ku tsetseleli, hikuva ndzi ta ku hakela hi ku ya hi swiendlo swa wena.” (Ezekiyele 7:3, 4) Kutani loko vanhu va nga ti tshiki tindlela ta vona to biha Yehovha u va nyika nxupulo lowu va faneleke. Kambe ku avanyisa ka yena ku sekeriwa eka vumbhoni lebyi tiyeke. Xisweswo loko a twe xirilo mayelana na Sodoma na Gomora Yehovha u te: “Ndzi ta ya ndzi ya vona loko xirilo lexi ndzi xi tweke hi vona xi ri ntiyiso.” (Genesa 18:20, 21) Kutani hi fanele hi tsaka swinene leswi Yehovha a nga faniki ni vanhu vo tala lava tekelaka timhaka ehenhla va nga si kuma ntiyiso wa mhaka! Hakunene, Yehovha u hilaha Bibele yi n’wi hlamuselaka hakona, i “Xikwembu xo tshembeka, lexi nga endliki swo homboloka.”—Deteronoma 32:4.

Tshemba Vululami Bya Yehovha

19. Xana hi fanele hi endla yini loko hi nga yi twisisi kahle ndlela leyi Yehovha a tirhisaka vululami byakwe hayona?

¹⁹ Bibele a yi hlamuseli xin’wana ni xin’wana lexi Yehovha a nga tshama a xi endla; hambi ku ri ku vula vuxokoxoko bya leswaku Yehovha u ta va avanyisa njhani vanhu enkarhini lowu taka. Loko timhaka tin’wana kumbe vuprofeta bya Bibele hi nga byi twisisi kahle hi nga kombisa ku tshembeka ko fana ni loku Muprofeta Mikiya a ku kombiseke, la tsaleke a ku: “Ndzi ta rindzela Xikwembu lexi ndzi ponisaka.”—Mikiya 7:7.

20, 21. Hi nga tiyiseka njhani leswaku mikarhi hinkwayo Yehovha u ta endla leswi lulameke?

²⁰ Hi nga tiyiseka leswaku emhakeni yin’wana ni yin’wana Yehovha u ta endla leswi lulameke. Hambiloko swi vonaka onge vanhu va honisa vuhomboloki, Yehovha wa tshembisa: “Hi mina ndzi nga ta rihisela; ndzi ta va xupula.” (Varhoma 12:19) Loko hi kombisa moya wo rindza, hi ta tiyiseka ku fana na muapostola Pawulo la vuleke a ku: “Xana Xikwembu a xi lulamanga? A swi tano nikatsongo!”—Varhoma 9:14.

²¹ Namuntlha, hi hanya eka “mikarhi yo nonon’hwa leyi swi tikaka ku hanya eka yona.” (2 Timotiya 3:1) Vuhomboloki ni ‘swiendlo swa ku tshikilela’ swi vange leswaku vo tala va khomiwa hi ndlela yo biha. (Eklesiasta 4:1) Hambiswiritano, Yehovha a nga cincanga. Ni sweswi, wa ha byi venga vuhomboloki, naswona wa karhateka swinene hi lava va xanisiwaka. Loko hi tshama hi tshembekile eka Yehovha ni vuhosi bya yena, u ta hi nyika matimba yo tiyisela kukondza ku fika nkarhi lowu vekiweke lowu hawona a nga ta susa vuhomboloki hinkwabyo loko se ku fuma Mfumo wakwe.— 1 Petro 5:6, 7.

1, 2. Hikwalahokayini vanhu vo tala va nga lavi ku twa nchumu hi nawu, naswona hi fanele hi titwa njhani hi milawu ya Xikwembu?

“NAWU i khele ro enta, . . . ri mita hinkwaswo.” Xiga lexi xi humelela ebukwini leyi kandziyisiweke hi 1712. Mutsari wa yona u sola fambiselo ra nawu leri eka rona milandzu ya kona yi tengiwaka hi ku nonoka, lerova ku hela malembe, vanhu lava mangaleke va kala va heleriwa hi mali. Ematikweni yo tala endlelo ro tenga milandzu ri rharhanganile, ri talele hi vuhomboloki, xihlawuhlawu naswona ra cincacinca lerova vanhu a va ha lavi ku twa nchumu hi nawu.

² Ku hambana ni leswi, xiya marito lawa ma tsariweke emalembeni ya 2 700 lama hundzeke lama nge: “Ndzi wu rhandza swinene nawu wa wena!” (Pisalema 119:97) Hikwalakayini mupisalema a a wu rhandza swinene? Hikuva nawu lowu a wu ndhundhuzeleke, a wu nga humi eka hulumendhe ya vanhu kambe a wu huma eka Yehovha Xikwembu. Loko u ya u hlaya milawu ya Yehovha u ta ya u titwa ku fana ni mupisalema. Loko u dyondza swi ta endla leswaku u tiva muavanyisi lonkulu evuakweni hinkwabyo.

Munyiki Lonkulu Wa Nawu

3, 4. Xana Yehovha u tikombise a ri Munyiki wa Nawu hi tindlela tihi?

³ Bibele yi hi byela leswi: “Ku ni munhu un’we la nga Munyiki wa Nawu ni Muavanyisi.” (Yakobo 4:12) Hakunene, Yehovha hi yena ntsena Munyiki wa Nawu la fanelekaka. Hambi ku ri ku fambafamba ka swilo swa ntumbuluko leswi nga etilweni, ku lawuriwa hi “milawu ya matilo” leyi humaka eka yena. (Yobo 38:33, The New Jerusalem Bible) Tintsumi ta Yehovha to kwetsima ta magidigidi na tona ti lawuriwa hi nawu wa Xikwembu, hikuva ti nyikiwe mitirho hi ku hambanahambana ka tona naswona i vatirheli lava tirhaka hi ku landza xileriso xa Yehovha.—Pisalema 104:4; Vaheveru 1:7, 14.

⁴ Yehovha u nyike vanhu milawu. Un’wana ni un’wana wa hina u ni ripfalo, leri hi kombisaka ndlela leyi Yehovha a titwaka ha yona hi swilo. Ripfalo i nawu wo karhi wa le ndzeni lowu wu nga hi pfunaka ku vona ku hambana exikarhi ka leswi lulameke ni leswo biha. (Varhoma 2:14) Vatswari va hina vo sungula a va katekisiwe hi ripfalo leri hetisekeke, kutani a va nga lavi milawu yo tala. (Genesa 2:15-17) Kambe, vanhu lava nga hetisekangiki, va lava milawu yo tala leswaku yi va kongomisa eku endleni ka ku rhandza ka Xikwembu. Vapatriyaka vo tanihi Nowa, Abrahama na Yakobe va amukele milawu yo huma eka Yehovha Xikwembu, kutani vona va yi hundzisela eka mindyangu ya vona. (Genesa 6:22; 9:3-6; 18:19; 26:4, 5) Yehovha u tikombise a ri Munyiki wa Nawu hi ndlela leyi xiyekaka swinene loko a nyika tiko ra Israyele Nawu hi ku tirhisa Muxe. Nawu lowu wu hi endla hi vona leswaku vululami bya Yehovha byi fika kwihi.

Nkatsakanyo Wa Nawu Wa Muxe

5. Xana Nawu wa Muxe a wo va milawu leyi tikaka ni leyi rharhanganeke, naswona hikwalahokayini u hlamula tano?

⁵ Vanhu vo tala va anakanya leswaku Nawu wa Muxe a wu tika naswona a wu rharhanganile. Sweswo a hi ntiyiso. Ku ni milawu yo tlula 600 eka wona. Yi nga ha vonaka onge yi tele ngopfu, kambe anakanya hi leswi: Eku heleni ka lembexidzana ra vu20, nawu wa United States a wu tate matluka yo tlula 150 000 ya buku ya nawu. Eka malembe man’wana ni man’wana mambirhi ku engeteriwa milawu yin’wana ya kwalomu ka 600! Kutani ke, loko hi languta mpimo wa yona, ku tala ka milawu leyi vekiweke hi vanhu, ku endla Nawu wa Muxe wu vonaka wu ri wutsongo. Kambe Nawu wa Xikwembu a wu pfuna Vaisrayele eka timhaka ta vutomi leti milawu ya manguva lawa yi nga ti khumbiki nikatsongo. Vona nkatsakanyo lowu landzelaka.

6, 7. (a) I yini lexi endlaka Nawu wa Muxe wu hambana ni milawu yin’wana, naswona hi wihi nawu lowukulu eka Nawu lowu? (b) Vaisrayele a va ta swi kombisa njhani leswaku va byi amukela vuhosi bya Yehovha?

⁶ Nawu wu tlakuse vuhosi bya Yehovha. Xisweswo, Nawu wa Muxe a wu nge pimanisiwi ni milawu yin’wana. Lowukulu swinene eka milawu leyi hi lowu nge: “Yingisa, wena Israyele: Yehovha Xikwembu xa hina i Yehovha un’we. U fanele u rhandza Yehovha Xikwembu xa wena hi mbilu ya wena hinkwayo ni hi vutomi bya wena hinkwabyo ni hi matimba ya wena hinkwawo.” Xana vanhu va Xikwembu a va ta swi kombisa njhani leswaku va xi rhandza? A va fanele va xi tirhela, va titsongahata eka vuhosi bya xona.—Deteronoma 6:4, 5; 11:13.

⁷ Muisrayele un’wana ni un’wana u kombise ku amukela ka yena vuhosi bya Yehovha hi ku yingisa lava nyikiweke vulawuri. Vatswari, tindhuna, vaavanyisi, vaprista ni hosi, hinkwavo a va yimela vulawuri bya Xikwembu. Yehovha a teka munhu loyi a xandzukelaka valawuri a xandzukela na yena. Hi hala tlhelo, Yehovha a nga tsaki loko lava va nga ni vulawuri va xanisa vanhu lava nga ehansi ka vona hikwalaho ka sweswo wa va xupula. (Eksoda 20:12; 22:28; Deteronoma 1:16, 17; 17:8-20; 19:16, 17) Xisweswo, hinkwavo a va ri ni vutihlamuleri byo xixima vuhosi bya Xikwembu.

8. Xana Nawu wu namarhele ku kwetsima ka Yehovha hi ndlela yihi?

⁸ Nawu a wu namarhela ku kwetsima ka Yehovha. Marito ya Xiheveru lama hundzuluxeriweke va ku “ku vangama” ni “ku kwetsima” ma humelela mikarhi yo tlula 280 eka Nawu wa Muxe. Nawu wu pfune vanhu va Xikwembu leswaku va vona ku hambana exikarhi ka leswi baseke ni leswi thyakeke, leswi tengeke ni leswi nga tengangiki, wu boxa swilo swo hambanahambana swa kwalomu ka 70 leswi nga endlaka Muisrayele a va la nga basangiki. Milawu leyi yi vulavula hi ku basa emirini, swakudya ni ndlela yo cukumeta thyaka. Milawu leyi a yi pfuna swinene eka rihanyo.a Kambe xikongomelo xa milawu leyi a xi tlakukile swinene—ku nga ku endla vanhu va amukeleka eka Yehovha, va hambana ni vanhu va matiko lawa ma va rhendzeleke, lava a va thyakile naswona a va hanya hi vudyoho. Xiya xikombiso lexi landzelaka.

9, 10. Xana ntwanano wa Nawu a wu ri ni milawu yihi leyi khumbaka vuxaka bya rimbewu ni ku veleka vana, naswona milawu leyi yi va pfune njhani vanhu?

⁹ Ntwanano wa Nawu wu boxe leswaku vuxaka bya rimbewu ni ku veleka n’wana—hambi ku ri exikarhi ka vanhu lava ngheneleke vukati—a swi endla munhu a va la nga tengangiki ku ringana nkarhi wo karhi. (Levhitika 12:2-4; 15:16-18) Milawu leyi a yi nga vuli swona leswaku nyiko leyi ya Xikwembu, leyi baseke, a hi ya nkoka. (Genesa 1:28; 2:18-25) Ematshan’weni ya sweswo, milawu leyi a yi seketela ku kwetsima ka Yehovha, naswona yi endla leswaku vagandzeri va yena va tshama va basile. A swi tiveka leswaku matiko lama akelaneke ni Vaisrayele a ma tala ku nghenisa mihivahivani ya vuxaka bya rimbewu ni timhaka ta ku veleka, evugandzerini bya wona. Vukhongeri bya Vakanana a byi katsa vuoswi bya vanhu va xinuna ni va xisati. Leswi swi endle leswaku vubihi lebyi chavisaka byi andza. Ku hambana ni sweswo, Nawu wu endle leswaku vugandzeri bya Yehovha byi nga hlanganisiwi ni timhaka ta rimbewu.b Vanhu a va tlhela va vuyeriwa na hi tindlela tin’wana.

¹⁰ Milawu yoleyo, yi tlhele yi pfuna ku dyondzisa vanhu ntiyiso wa risima.c Kambe, swi tise ku yini leswaku xidyoho xa Adamu xi nghena eka vanhu hinkwavo? Xana a xi nghenanga hikwalaho ka vuxaka bya rimbewu ni ku veleka vana? (Varhoma 5:12) Nawu wa Xikwembu wu tsundzuxe vanhu va xona leswaku xidyoho xi tshama xi ri kona. Kahlekahle, hinkwerhu hi velekeriwe exidyohweni. (Pisalema 51:5) Hi lava ku rivaleriwa ni ku kutsuriwa leswaku hi kota ku tshinela eka Xikwembu xa hina xo kwetsima.

11, 12. (a) Nawu a wu seketela nsinya wihi wa nawu wa vululami? (b) I yini lexi Nawu wu xi katseke ku tiyisekisa leswaku vululami a byi soholotiwi?

¹¹ Nawu wu namarhela vululami bya Yehovha lebyi hetisekeke. Nawu wa Muxe a wu namarhela nsinya wa nawu wa tihlo hi tihlo etimhakeni ta vululami. Xisweswo, Nawu wu ri: “Vutomi byi ta rihiwa hi vutomi, tihlo hi tihlo, tino hi tino, voko hi voko, nenge hi nenge.” (Deteronoma 19:21) Kutani, eka milandzu yin’wana, nxupulo a wu fanele wu fanela nandzu wa kona. Nawu a wu tirha hi ku landza ndlela leyi ya vululami ya Xikwembu, ni namuntlha hi wona wu hi pfunaka leswaku hi twisisa gandzelo ra nkutsulo ra Kreste Yesu, hilaha Ndzima 14 yi nga ta kombisa ha kona.—1 Timotiya 2:5, 6.

¹² Nakambe Nawu a wu ri ni swilo swo tiyisekisa leswaku vululami a byi soholotiwi. Hi xikombiso, a ku fanele ku va ni timbhoni timbirhi loko xihehlo xi ta amukeriwa. Xigwevo xa loyi a endleke xihehlo xa mavunwa a xi ri xikulu. (Deteronoma 19:15, 18, 19) Vukungundzwana ni ku fumbarherisa a swi nga fanelanga swi endliwa. (Eksoda 23:8; Deteronoma 27:25) Hambi ku ri etimhakeni ta vona ta mabindzu, vanhu va Xikwembu a va fanele va namarhela milawu ya Yehovha leyi tlakukeke. (Levhitika 19:35, 36; Deteronoma 23:19, 20) Nawu wolowo lowu tlakukeke a wu ri nkateko lowukulu eka Israyele!

Milawu Leyi Vulavulaka Hi Ku Avanyisa Hi Musa Ni Ku Nga Yi Hi Nghohe

13, 14. Xana Nawu wu byi tirhise njhani vululami eka makhamba ni le ka vanhu lava yiveriweke?

¹³ Xana Nawu wa Muxe a wo va milawu leyi nga cinciki, yo pfumala ntwelavusiwana? Doo! Hosi Davhida u huhuteriwe ku tsala: “Nawu wa Yehovha wu hetisekile.” (Pisalema 19:7) Hilaha a a swi tiva kahle hakona, Nawu a wu lava leswaku ku kombisiwa ntwelavusiwana ni ku nga yi hi nghohe. Xana wu swi endlise ku yini sweswo?

¹⁴ Namuntlha ematikweni man’wana, nawu wu vonaka wu sirhelela swigevenga ku tlula lava hlaseriweke. Hi xikombiso, tinsulavoya ti nga ha heta nkarhi ti ri ekhotsweni. Hi hala tlhelo, lava yiveriweke va sala va nga yi kumanga nhundzu ya vona, kambe va boheka ku hakela swibalo leswi hakelelaka vutshamo ni swakudya swa vabohiwa volavo. EIsrayele wa khale, a ku nga ri na makhotso ku fana ni namuntlha. A ku ri ni milawu leyi lawulaka ndlela yo humesa nxupulo. (Deteronoma 25:1-3) Khamba a ri fanele ri hakela loyi ri n’wi yiveleke. Ku engetela kwalaho, a ri fanele ri tlhela ri hakela ni swin’wana. Swo tanihi kwihi? A swi hambana. Hikwalaho, vaavanyisi a va nyikiwe mpfumelelo wo xiya swivangelo swo hlayanyana, swo tanihi hi ku hundzuka ka mudyohi. Sweswo swi hi endla hi twisisa leswaku hikwalahokayini ndziho lowu khamba a ri fanele ri wu humesa hi ku ya hi Levhitika 6:1-7 wu ri wutsongo ngopfu eka lowu hlamuseriweke eka Eksoda 22:7.

15. Nawu a wu tiyiseka njhani leswaku ku kombisiwa ntwelavusiwana ni vululami eka loyi a dlayeke munhu hi xihoxo?

¹⁵ Nawu wa ntwelavusiwana, a wu vula leswaku a ku nga ri swidyoho hinkwaswo leswi a swi endliwa hi vomu. Hi xikombiso, loko munhu a dlaya un’wana hi xihoxo, a a nga fanelanga a hakela vutomi hi vutomi loko a teke xiboho lexinene hi ku balekela emitini ya vutumbelo leyi a yi ri kona eIsrayele. Endzhaku ka loko vaavanyisi lava fanelekaka va kambisise nandzu wakwe, a a fanele a tshama emutini wolowo wa vutumbelo kukondza muprista lonkulu a fa. Endzhaku ka sweswo a ta va a ntshunxekile ku ya tshama laha a rhandzaka kona. Xisweswo tintswalo ta Xikwembu ti n’wi vuyerisile. Hi nkarhi lowu fanaka, nawu lowu a wu kandziyisa ntikelo wa vutomi bya munhu.—Tinhlayo 15:30, 31; 35:12-25.

16. Xana Nawu wu ti sirhelele njhani timfanelo tin’wana ta vanhu?

¹⁶ Nawu a wu sirhelela timfanelo ta vanhu. Xiya tindlela leti a wu va sirhelela ha tona lava nga ni swikweleti. Munhu la kolotiwaka a a nga pfumeleriwi ku nghena endlwini ya munhu loyi a n’wi kolotaka a teka nchumu wo karhi leswaku a ta kuma mali yakwe. Ematshan’weni ya sweswo, loyi a kolotiwaka a a fanele a yima ehandle leswaku loyi a n’wi kolotaka ku va yena a tisaka xitiyisekiso xa nandzu. Kaya ra munhu a ri sirheleriwa. Loko loyi a kolotiwaka a teke nguvu ya le handle ya loyi a kolotaka tanihi hi xitiyisekiso xa nandzu, a a fanele a yi tlherisela nimadyambu, hikuva loyi a kolotaka a a ta yi lava leswaku a tifunengeta hayona nivusiku.—Deteronoma 24:10-14.

17, 18. Eka timhaka leti katsaka nyimpi, xana Vaisrayele a va hambana ni matiko laman’wana hi ndlela yihi, naswona hikwalahokayini?

¹⁷ Nawu a wu lawula ni timhaka ta nyimpi. Loko vanhu va Xikwembu va ya enyimpini a va nga yi hikwalaho ko susumetiwa hi makwanga kambe a va tirha tanihi hi vayimeri va Xikwembu eka “Tinyimpi ta Yehovha.” (Tinhlayo 21:14) Mikarhi yo tala Vaisrayele a va rhanga va nyika valala va vona nkarhi wo vula leswaku matlhari hansi! Loko muti wolowo wu ala ku vula sweswo, kutani Vaisrayele a va wu hlasela—kambe va landzela milawu ya Xikwembu. Ku hambana ni masocha yo tala ematin’wini, vavanuna va vuthu ra Israyele a va nga pfumeleriwi ku pfinya vavasati kumbe ku dlayetela un’wana ni un’wana. Nakambe a va nga fanelanga va onha mbangu, kumbe ku tsema mirhi ya mihandzu ya valala va vona.d Mavuthu man’wana a ma nga ri na yona milawu yo fana ni leyi.—Deteronoma 20:10-15, 19, 20; 21:10-13.

¹⁸ Xana wa nyenyetseka loko u twa leswaku ematikweni man’wana swihlangi swi leteriwa ku va masocha? EIsrayele wa khale ku hava mufana loyi a nga ehansi ka malembe ya 20 loyi a a nghenela vusocha. (Tinhlayo 1:2, 3) Hambi ku ri wanuna la kuleke a a tshikiwa a nga yi enyimpini loko a ri ni rhumbyana swinene. Wanuna loyi a ha ku tekaka nsati a ku hela lembe hinkwaro a nga yi enyimpini leswaku a ta vona mudyandzhaka wa yena loko a velekiwa, ku ri kona a nghenelaka ntirho lowu wu nga ni khombo. Nawu wu hlamusela leswaku hi ku endla leswi, wanuna loyi a ha ku tekaka nsati a a ta swi kota ku “tshama ekaya a tsakisa nsati wakwe.”—Deteronoma 20:5, 6, 8; 24:5.

19. I yini leswi Nawu wu swi endleke ku sirhelela vavasati, vana, mindyangu, tinoni ni vana lava nga riki ni vatswari?

¹⁹ Nakambe Nawu a wu sirhelela vavasati, vana ni mindyangu wu tlhela wu va hlayisa. A wu lerisa vatswari leswaku va ya emahlweni va hlayisa vana va vona ni ku va letela hi swilo leswi akaka vuxaka bya vona ni Xikwembu. (Deteronoma 6:6, 7) A wu yirisa mixaka hinkwayo ya vuxaka bya rimbewu exikarhi ka maxaka ya le kusuhi, naswona nxupulo wa kona a ku ri rifu. (Levhitika, ndzima 18) A wu yirisa vuoswi lebyi hakanyingi byi dlayaka vukati, byi lahlekeriwa hi vuhlayiseki ni xindzhuti xa byona. Nawu a wu pfuna tinoni ni vana lava nga riki ni vatswari naswona a wu nga pfumeli nikatsongo leswaku va khomiwa hi ndlela yo biha.—Eksoda 20:14; 22:22-24.

20, 21. (a) Hikwalahokayini Nawu wa Muxe wu pfumelele Vaisrayele leswaku va teka tshengwe? (b) Emhakeni ya ku dlaya vukati, hikwalahokayini Nawu a wu hambana ni lowu Yesu a wu pfuxeteke endzhakunyana?

²⁰ Kambe, emhakeni leyi van’wana va nga ha tivutisa, ‘Hikwalahokayini Nawu wu pfumele leswaku munhu a teka tshengwe?’ (Deteronoma 21:15-17) Milawu yo fana ni leyi hi fanele hi yi kambisisa hi ku landza mikarhi ya kona. Lava solaka Nawu wa Muxe hi ku landza mikarhi ya namuntlha a va nge wu twisisi nikatsongo. (Swivuriso 18:13) Nawu wa Yehovha lowu vekiweke le Edeni wu endle leswaku vukati byi va xiboho xa vutomi hinkwabyo exikarhi ka wanuna un’we ni wansati un’we. (Genesa 2:18, 20-24) Hambiswiritano, loko Yehovha a nyika Vaisrayele Nawu, se a ku ri khale vanhu va tolovele ku teka tshengwe. Yehovha a a swi tiva leswaku vanhu vakwe ‘lava sihalalaka’ hakanyingi a va ta tsandzeka ku yingisa hambi ku ri milawu yo olova swinene yo tanihi leyi yi sivelaka ku gandzela swifaniso. (Eksoda 32:9) Kutani ke, hikwalaho ka vutlhari byakwe a nga tikarhatanga hi ku cinca mikhuva ya vona hinkwayo leyi khumbaka timhaka ta vukati hi nkarhi wolowo. Nakambe tsundzuka leswaku Yehovha a hi yena a nga sungula timhaka ta ku teka tshengwe. Hambiswiritano, u wu tirhisile Nawu wa Muxe ku kongomisa timhaka ta ku teka tshengwe exikarhi ka vanhu va yena, ni ku sivela leswaku mukhuva lowu wu nga tirhisiwi hi ndlela yo biha.

²¹ Hilaha ku fanaka, Nawu wa Muxe a wu pfumelela wanuna ku tshika nsati wakwe hikwalaho ka swivangelo swo tala leswi twalaka. (Deteronoma 24:1-4) Yesu u vule leswaku i mpfumelelo lowu Xikwembu xi wu endleke eka Vayuda “hikwalaho ka ku nonon’hwa ka timbilu ta [vo]na.” Hambiswiritano, mpfumelelo wolowo a wu ri wa nkarhinyana. Eka valandzeri va yena, Yesu u pfuxete nawu wa Yehovha wo sungula mayelana ni vukati.—Matewu 19:8.

Nawu A Wu Dyondzisa Ku Kombisa Rirhandzu

22. Xana Nawu wa Muxe wu khutaze rirhandzu hi tindlela tihi naswona a ri fanele ri kombisiwa vamani?

²² Xana manguva lawa ri kona fambiselo ra nawu leri khutazaka rirhandzu? Nawu wa Muxe a wu rhangisa rirhandzu eka hinkwaswo. Phela, ebukwini ya Deteronoma ntsena, rito leri nge “rirhandzu” ri humelela mikarhi ya 20 hi tindlela to hambanahambana. Nawu lowu nge, “‘U fanele u rhandza warikwenu hi ndlela leyi u tirhandzaka ha yona,” i nawu wa vumbirhi hi vukulu. (Levhitika 19:18; Matewu 22:37-40) Vanhu va Xikwembu a va fanele va kombisa rirhandzu ro tano ku nga ri eka vona ntsena, kambe ni le ka valuveri lava nga exikarhi ka vona, va ri karhi va tsundzuka leswaku Vaisrayele hi voxe va tshame va va valuveri. A va fanele va kombisa rirhandzu eka swisiwana ni lava xanisekaka, va va pfuna hi swilo leswi lavekaka va papalata ku va khoma hi ndlela yo biha hikwalaho ka leswi va pfumalaka. Va tlhele va lerisiwa ku khoma xifuwo lexi rhwalaka ndzhwalo hi musa ni ku anakanyela.—Eksoda 23:6; Levhitika 19:14, 33, 34; Deteronoma 22:4, 10; 24:17, 18.

23. Xana mutsari wa Pisalema 119 u susumeteleke ku endla yini, naswona hina hi fanele hi tiyimisela ku endla yini?

²³ Xana ri kona rixaka leri nga ni milawu yo fana ni leyi? A swi hlamarisi leswi mupisalema a tsaleke a ku: “Ndzi wu rhandza swinene nawu wa wena!” Hambiswiritano, rirhandzu ra yena a ri nga heleli emitlhavekweni ntsena. Ri n’wi susumetele leswaku a endla xo karhi, hikuva u kulule a n’watseka leswaku a yingisa nawu wolowo ni ku hanya hi ku pfumelelana na wona. Ku tlula kwalaho, u hambete a ku: “Ndzi anakanyisisa ha wona siku hinkwaro.” (Pisalema 119:11, 97) Ina, a a tshama a ri karhi a hlaya milawu ya Yehovha. A swi kanakanisi leswaku loko a yi hlaya rirhandzu rakwe ri kurile swinene. Loko a ri karhi a endla sweswo ku rhandza ka yena Munyiki wa Nawu ku nga Yehovha Xikwembu, a ku kula. Loko u ya emahlweni u hlaya nawu wa Xikwembu, onge na wena u nga ya u tshinela swinene eka Yehovha Munyiki Lonkulu Wa Nawu ni Xikwembu xa vululami.

1, 2. Xana Bibele yi xi hlamusela njhani xiyimo lexi vanhu va nga eka xona naswona hi yihi ndlela yin’we ntsena yo huma eka xona?

“NTUMBULUKO hinkwawo wa ha ya emahlweni wu konya ni ku vaviseka swin’we.” (Varhoma 8:22) Leyi i ndlela leyi muapostola Pawulo a xi hlamuselaka hayona xiyimo lexi terisaka vusiwana lexi hi nga eka xona. Hi ku ya hi langutelo ra munhu swi vonaka onge ku hava ndlela yo herisa ku xaniseka, xidyoho ni rifu. Kambe Yehovha a nga fani ni vanhu hikuva a nga tsandziwi hi nchumu. (Tinhlayo 23:19) Xikwembu xa vululami xi hi nyike ndlela yo huma emaxangwini. Ndlela ya kona i nkutsulo.

² Nkutsulo i nyiko leyikulu ku tlula hinkwato leyi Yehovha a yi nyikeke vanhu. Wu endla leswaku hi kutsuriwa exidyohweni ni rifu. (Vaefesa 1:7) I xisekelo xa ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki, hambi hi le tilweni kumbe eparadeyisini emisaveni. (Luka 23:43; Yohane 3:16; 1 Petro 1:4) Kahlekahle nkutsulo i yini? Wu hi dyondzisa yini hi vululami bya Yehovha lebyi tlakukeke?

Lexi Endleke Leswaku Ku Laveka Nkutsulo

3. (a) I yini lexi endleke ku laveka nkutsulo? (b) Hikwalahokayini Xikwembu xi nga tshikanga ku gweva vana va Adamu hi rifu?

³ Lexi endleke leswaku ku laveka nkutsulo i xidyoho xa Adamu. Leswi Adamu a nga yingisangiki Xikwembu, u endle leswaku vana vakwe va vabya, va va ni gome, switlhavi ni rifu. (Genesa 2:17; Varhoma 8:20) Xikwembu a xi pfumelanga ku lawuriwa hi mitlhaveko kutani xi tshika xigwevo xa rifu. Loko a xi lo endla tano a xi ta va xi honise nawu wa xona n’wini lowu nge: “Hakelo ya xidyoho i rifu.” (Varhoma 6:23) Naswona loko Yehovha a a lo tshika nawu wa yena wo lulama, a ku ta va ni hasahasa ni vubihi evuakweni hinkwabyo!

4, 5. (a) Xana Sathana u xi lumbete njhani Xikwembu, naswona ha yini a swi fanerile leswaku Yehovha a hlamula swihehlo sweswo? (b) Hi xihi xihehlo lexi Sathana a xi endleke mayelana ni malandza ya Yehovha yo tshembeka?

⁴ Hilaha hi swi voneke hakona eka Ndzima 12, ku xandzuka ka le Edeni ku pfuxe mphikamakaneta leyikulu. Sathana u thyakise vito lerinene ra Xikwembu. Kahlekahle, u vule leswaku Yehovha u ni mavunwa naswona u fuma hi nsele, u tsona swivumbiwa swakwe ntshunxeko. (Genesa 3:1-5) Hi ku vona onge u humelerile eku onheni ka xikongomelo xa Xikwembu xo tata misava hi vanhu lavanene, Sathana u vule leswaku Xikwembu xi tsandzekile. (Genesa 1:28; Esaya 55:10, 11) Loko Yehovha a a lo tshika mitlhontlho leyi yi nga hlamuriwi, vunyingi bya swivumbiwa swakwe swo tlhariha a byi ta va byi ku kanakanile ku tshembeka ka ku fuma kakwe.

⁵ Sathana u tlhele a lumbeta malandza ya Yehovha yo tshembeka, a vula leswaku ma N’wi gandzela ntsena hi leswi ma lavaka ku vuyeriwa ni leswaku loko mo va ehansi ka ntshikilelo, a nga kona ni un’we eka wona la nga tshamaka a tshembekile eka Xikwembu. (Yobo 1:9-11) Mitlhontlho leyi a yi ri ya nkoka swinene ku tlula maxangu lawa vanhu va nga eka wona. Leswi swi endle leswaku Yehovha a vona swi fanerile ku hlamula swihehlo swa mavunwa swa Sathana. Kambe xana a swi ta kotekisa ku yini leswaku Xikwembu xi tlhantlha mitlhontlho leyi, xi tlhela xi ponisa vanhu?

Nkutsulo—Lowu Faneleke

6. Hi wahi marito man’wana lawa ma tirhisiweke eBibeleni ku hlamusela ndlela leyi Xikwembu xi nga ta ponisa vanhu hayona?

⁶ Ntlhantlho wa Yehovha a wu ri wa tintswalo, naswona a wu lulamile swinene—a ku na munhu ni un’we loyi a a ta va ni ntlhantlho wo fana ni lowu. Kambe, a wu olova wu tlhela wu va wa xiyimo xa le henhla. Wu vitaniwa hi tindlela to hambanahambana, va ku i ku xava, i ku vuyelelanisa, i nkutsulo, ni ku rivalelana. (Pisalema 49:8; Daniyele 9:24; Vagalatiya 3:13; Vakolosa 1:20; Vaheveru 2:17) Kambe rito leri ri yi hlamuselaka kahle mhaka leyi kumbexana hi leri ri nga tirhisiwa hi Yesu. U te: “N’wana wa munhu loyi a nga telangiki ku tirheriwa, kambe a teleke ku tirhela van’wana ni ku nyikela vutomi byakwe leswaku byi va nkutsulo [hi Xigriki, lyʹtron] wa lavo tala.”—Matewu 20:28.

7, 8. (a) EMatsalweni, xana rito leri nge “nkutsulo,” ri vula yini? (b) I yini lexi kombisaka leswaku nkutsulo wu hlamusela ku ringananisiwa ka swilo?

⁷ Xana nkutsulo i yini? Rito ra Xigriki leri tirhisiweke laha ri huma eka riendli leri vulaka “ku ntshunxa.” Rito leri a ri tirhiseriwa ku hlamusela mali leyi hakeriwaka ku ntshunxa vakhotsiwa va nyimpi. Kahlekahle nkutsulo wu nga ha hlamuseriwa tanihi nchumu lowu hakeriwaka leswaku ku kutsuriwa nchumu wo karhi. Ematsalweni ya Xiheveru, rito leri nge “nkutsulo” (koʹpher) ri huma eka riendli leri vulaka ku “tota.” Hi xikombiso, Xikwembu xi byele Nowa leswaku a “tota” (ku nga muxaka wa rito leri fanaka na rona) ngalava hi xikontiri. (Genesa 6:14) Leswi swi pfuna ku vona leswaku nkutsulo na wona wu funengeta swidyoho.—Pisalema 65:3.

⁸ Lexi xiyekaka, Theological Dictionary of the New Testament yi vula leswaku rito leri nge (koʹpher) “mikarhi hinkwayo ri vula nchumu lowu ringanaka ni wun’wana,” kumbe lowu fanaka ni wun’wana. Xisweswo, loko xidyoho xi fanele xi kutsuriwa kumbe xi funengetiwa, hakelo ya kona yi fanele yi ringana kahle kumbe yi yi funengeta kahle mbanga leyi vangiweke hi xidyoho. Xisweswo Nawu wa Xikwembu lowu nyikiweke tiko ra Israyele wu te: “Vutomi byi ta rihiwa hi vutomi, tihlo hi tihlo, tino hi tino, voko hi voko, nenge hi nenge.”—Deteronoma 19:21.

9. Hikwalahokayini vanhu va ripfumelo va nyikele hi magandzelo ya swiharhi, naswona Yehovha u ma langute njhani magandzelo wolawo?

⁹ Vanhu va ripfumelo ku sukela eka Avele ku ya emahlweni, va endlele Xikwembu magandzelo hi swiharhi. Hi ku endla sweswo, a va kombisa leswaku va swi tiva leswaku i vadyohi ni leswaku nkutsulo wa laveka, naswona va kombise ripfumelo ra vona eka lunghiselelo ra nkutsulo lowu Xikwembu xi wu tshembiseke “vana” va xona. (Genesa 3:15; 4:1-4; Levhitika 17:11; Vaheveru 11:4) Yehovha u amukele magandzelo yo tano ni ku tsakela vagandzeri lava. Nilokoswiritano, magandzelo ya swiharhi a yo va nchumu wo fanekisela ntsena. Swiharhi a swi nga ta xi herisa xidyoho xa munhu, hikuva i swivumbiwa swa le hansi loko swi pimanisiwa ni vanhu. (Pisalema 8:4-8) Hikwalaho Bibele yi ri: “A swi koteki leswaku ngati ya tinkuzi ni ya timbuti yi susa swidyoho.” (Vaheveru 10:1-4) Magandzelo wolawo a ma fanekisela gandzelo ra nkutsulo ra xiviri leri a ra ha ri endleleni.

“Nkutsulo Wa Vanhu Hinkwavo”

10. (a) Xana mukutsuri a a fanele a ringana na mani, naswona hikwalahokayini? (b) Ha yini a ku laveka gandzelo ra munhu un’we ntsena?

¹⁰ Muapostola Pawulo u vule leswaku, “hinkwavo va [fa] hikwalaho ka Adamu.” (1 Vakorinto 15:22) Nkutsulo a wu lava leswaku ku fa munhu la ringanaka kahle na Adamu—munhu la hetisekeke. (Varhoma 5:14) A ku na muxaka wun’wana wa xivumbiwa lowu a wu ta swi kota ku enerisa xilaveko lexi xa vululami. I munhu la hetisekeke ntsena, loyi a nga riki ehansi ka xigwevo xa rifu ra Adamu, loyi a a ta “va nkutsulo wa vanhu hinkwavo”—la ringanaka na Adamu hilaha ku hetisekeke. (1 Timotiya 2:6) A swi nga lavi swona leswaku ku endliwa magandzelo hi vanhu va ntsandzavahlayi leswaku ku enetiwa vatukulu hinkwavo va Adamu. Muapostola Pawulo u te: ‘xidyoho xi nghene emisaveni hi munhu un’we [Adamu], ni rifu ri nghene hikwalaho ka xidyoho.’ (Varhoma 5:12) Naswona “tanihi leswi rifu ri veke kona hikwalaho ka munhu.” Xikwembu xi lunghiselele ku kutsula vanhu ‘hi munhu.’ (1 Vakorinto 15:21) Njhani?

11. (a) Xana mukutsuri a a ta “nantswa rifu hikwalaho ka vanhu hinkwavo” hi ndlela yihi? (b) Hikwalahokayini Adamu na Evha a va nga ta vuyeriwa eka nkutsulo lowu? (Vona nhlamuselo ya le hansi)

¹¹ Yehovha u lunghiselele leswaku ku va ni munhu la hetisekeke loyi a nga ta nyikela hi vutomi byakwe hi ku tirhandzela. Hi ku ya hi Varhoma 6:23, “hakelo ya xidyoho i rifu.” Loko a nyikela hi vutomi byakwe, mukutsuri a a ta “nantswa rifu hikwalaho ka vanhu hinkwavo.” Hi marito man’wana, a a ta hakelela xidyoho xa Adamu. (Vaheveru 2:9; 2 Vakorinto 5:21; 1 Petro 2:24) Mhaka leyi a yi ta va ni ntikelo hi tlhelo ra nawu. Hi ku herisa xigwevo xa rifu eka vana va Adamu lava yingisaka, nkutsulo a wu ta tsuvula matimba lama onhaka ya xidyoho..a—Varhoma 5:16.

12. Kombisa ndlela leyi ku hakeriwa ka xikweleti ku vuyerisaka vanhu vo tala hayona.

¹² Hi xikombiso: Anakanya u ri karhi u tshama edorobeni leri vaaki va rona vo tala va tirhaka efektri leyikulu. Wena swin’we ni vaakelani va wena mi hakeriwa kahle naswona mi tihanyela vutomi bya vulovolovo. Kukondza siku rin’wana fektri yoleyo yi pfariwa. Xivangelo xa kona i yini? Mufambisi wa fektri u dye timali, kutani bindzu ri wa. Wena ni vaakelani va wena mi tikuma mi nga ha ri na ntirho, naswona mi nga ha swi koti ku hakelela swikweleti swa n’wina. Vatekani, vana, vanhu lava kolotiwaka, hinkwenu ma xaniseka hikwalaho ka mitirho yo homboloka ya munhu un’we. Xana ntlhantlho wu kona? Ina! Munhu la fuweke u ehlekete ku nghenelela a pfuna. Wa swi tiva leswaku fektri yoleyo ya pfuna. Naswona u anakanyela vatirhi lava vo tala ni mindyangu ya vona. Kutani u endla malunghiselelo yo hakela swikweleti swa fektri yoleyo yi tlhela yi pfuriwa. Ku suriwa ka xikweleti lexi ku ponise vatirhi lava vo tala ni mindyangu ya vona swin’we ni vanhu lava a va kolotiwa. Hilaha ku fanaka, ku suriwa ka nandzu wa Adamu ku vuyerisa vanhu va ntsandzavahlayi.

I Mani Loyi A Humeseke Nkutsulo?

13, 14. (a) Xana Yehovha u wu lunghiselele njhani nkutsulo leswaku ku ponisiwa vanhu? (b) Nkutsulo wu hakeriwa eka mani, naswona ha yini ku laveka hakelo yo tano?

¹³ I Yehovha ntsena la nga lunghiselelaka “Xinyimpfana . . . lexi susaka xidyoho emisaveni.” (Yohane 1:29) Kambe Xikwembu a xi rhumelanga ntsumi yin’wana ni yin’wana leswaku yi ta kutsula vanhu. Ematshan’weni ya sweswo, xi rhumele Loyi a a ta nyikela nhlamulo leyi hetisekeke eka xihehlo lexi Sathana a hehlaka malandza ya Yehovha ha xona. Ina, Yehovha u endle gandzelo lerikulu hi ku rhumela N’wana wakwe la tswariweke a ri swakwe, “la rhandzekaka swinene eka yena.” (Swivuriso 8:30) N’wana wa Xikwembu “u tshike swilo” hi ku tirhandzela, ku nga vutomi bya le tilweni. (Vafilipiya 2:7) Hi singita, Yehovha u hundzisele vutomi bya N’wana wa yena wa mativula wa le tilweni embelekweni wa wanhwana wa Muyuda, la vuriwaka Mariya. (Luka 1:27, 35) Tanihi munhu, a a ta vitaniwa Yesu. Kambe hi ku ya hi nawu a a ta vitaniwa Adamu wa vumbirhi, hikuva a a ringana na Adamu hilaha ku heleleke. (1 Vakorinto 15:45, 47) Xisweswo, Yesu u swi kotile ku tinyikela a va gandzelo ra nkutsulo ra vanhu lava nga ni xidyoho.

¹⁴ Xana nkutsulo lowu a wu ta hakeriwa eka mani? Pisalema 49:7 yi vula hi ku kongoma leswaku nkutsulo a wu ta hakeriwa eka “Xikwembu.” Kambe xana a hi yena Yehovha a lunghiselelaka nkutsulo lowu? Ina, hi yena, kambe leswi a swi endli leswaku nkutsulo wu nga vi wa nkoka kumbe wu va ku tlanga hi nkarhi—ku fana ni ku humesa mali exikhwameni xin’wana u yi nghenisa eka xin’wana. Swi fanele swi twisisiwa leswaku nkutsulo a hi ku humesa nchumu lowu vonakaka, kambe i ku enerisa xilaveko xa nawu. Hi ku endla leswaku ku hakeriwa nkutsulo, hambi leswi wu n’wi koxeke swinene, Yehovha u kombise leswaku wa byi namarhela vululami byakwe lebyi hetisekeke.—Genesa 22:7, 8, 11-13; Vaheveru 11:17; Yakobo 1:17.

15. Hikwalahokayini a swi fanerile leswaku Yesu a xaniseka a tlhela a fa?

¹⁵ Hi ximun’wana xa 33 C.E., Yesu Kreste u pfumerile ku langutana ni maxangu lama endleke leswaku ku hakeriwa nkutsulo. U pfumele ku khomiwa hikwalaho ka swihehlo swa mavunwa, a voniwa nandzu, ni ku beleriwa emhandzini ya rifu. Xana a swi boha leswaku Yesu a xaniseka hi ndlela leyi? Ina, hikuva a ku fanele ku tlhantlhiwa mphikamakaneta ya ku tshembeka ka malandza ya Xikwembu. Lexi xiyekaka, Xikwembu a xi pfumelanga leswaku ricece leri nga Yesu ri dlayiwa hi Heroda. (Matewu 2:13-18) Kambe loko Yesu a kurile, u swi kotile ku langutana ni mihlaselo ya matimba ya Sathana a ri karhi a yi twisisa kahle mphikamakaneta leyi nga kona.b Hi ku tshama a ‘tshembekile, a nga ri na nandzu, a nga nyamanga, a hambanile ni vadyohi,’ ku nga khathariseki ndlela yo biha leyi a khomiweke ha yona, Yesu u swi kombise hi ndlela leyi nga kanetekiki leswaku Yehovha u na wona malandza lama tshamaka ya tshembekile ehansi ka miringo. (Vaheveru 7:26) A swi hlamarisi leswi loko a nga si fa, enkarhini wolowo Yesu a huweleleke a ku: “Swi hetisekile!”—Yohane 19:30.

A Heta Ntirho Wa Yena Wo Kutsula

16, 17. (a) Xana Yesu u yise ntirho wakwe wo kutsula emahlweni hi ndlela yihi? (b) Hikokwalaho ka yini Yesu a fanele a humelela “emahlweni ka Xikwembu hikwalaho ka hina”?

¹⁶  Yesu a a ha fanele a heta ntirho wa yena wo kutsula. Hi siku ra vunharhu endzhaku ka rifu ra Yesu, Yehovha u n’wi pfuxile. (Mitirho 3:15; 10:40) Hikokwalaho ka xiendlakalo lexi xa nkoka Yehovha a nga hakelanga N’wana wa yena ntsena hikwalaho ka ku tirha ka yena hi ku tshembeka, kambe u tlhele a n’wi nyika nkarhi wo heta ntirho wakwe wo kutsula tanihi Muprista Lonkulu wa Xikwembu. (Varhoma 1:4; 1 Vakorinto 15:3-8) Muapostola Pawulo u te: “Kreste u tile a ri muprista lonkulu . . . , a nga nghenanga ni ngati ya timbuti ni ya swinkuzana endhawini yo kwetsima kambe u nghene ni ngati yakwe kan’we swi helela kwalaho, kutani a hi ponisa hilaha ku nga heriki. Hikuva Kreste a nga nghenanga endhawini yo kwetsima leyi endliweke hi mavoko ya vanhu, leyi nga xifaniso xa ndhawu yo kwetsima ya ntiyiso kambe u nghene etilweni hi koxe, kutani a humelela emahlweni ka Xikwembu hikwalaho ka hina.”—Vaheveru 9:11, 12, 24.

¹⁷ Kreste a a nga ta ya ni ngati ya yena ya xiviri etilweni. (1 Vakorinto 15:50) Ematshan’weni ya sweswo, u teke leswi ngati yoleyo a yi fanekiselaka swona: leswi vutomi bya yena lebyi hetisekeke, lebyi nyikeriweke, a byi yimela swona hi ku ya hi nawu. Kutani loko a fika emahlweni ka Xikwembu, u teke ntikelo wa leswi vutomi byebyo a byi yimela swona, a kutsula vanhu lava nga ni xidyoho. Xana Yehovha u ri amukerile gandzelo rero? Ina, naswona leswi swi vonakile hi Pentekosta ya 33 C.E., loko moya lowo kwetsima wu chuluriwa ehenhla ka vadyondzisiwa va 120 eYerusalema. (Mitirho 2:1-4) Hambileswi xiendlakalo lexi a xi tsakisa, nkutsulo hi nkarhi wolowo a ku ri kona wu sungulaka ku tisa mikateko leyi hlamarisaka.

Mikateko Leyi Tisiwaka Hi Nkutsulo

18, 19. (a) Xana hi yihi mitlawa yimbirhi leyi vuyeriwaka hi ku vuyelelana loku ngati ya Kreste yi endlaka leswaku ku va kona? (b) Eka lava va “ntshungu lowukulu,” hi yihi mikateko leyi va yi kumaka sweswi ni leyi va nga ta yi kuma enkarhini lowu taka hikokwalaho ka nkutsulo?

¹⁸ Eka papila leri a ri tsaleleke Vakolosa, Pawulo u hlamusele leswaku Xikwembu xi vone swi fanerile ku vuyisa swilo hinkwaswo eka xona ha Kreste leswaku xi kondletela ku rhula hi ku tirhisa ngati leyi Yesu a yi halateke emhandzini ya nxaniso. Pawulo u tlhele a hlamusela leswaku ku vuyelelanisa koloko ku katsa mitlawa yimbirhi yo hambana, ku nga swilo “leswi nga etilweni” ni “swilo leswi nga emisaveni.” (Vakolosa 1:19, 20; Vaefesa 1:10) Eka ntlawa lowo sungula ku ni Vakreste va 144 000 lava nyikiweke ntshembo wo tirha tanihi vaprista etilweni ni ku fuma tanihi tihosi ehenhla ka misava na Kreste Yesu. (Nhlavutelo 5:9, 10; 7:4; 14:1-3) Hi ku tirhisa vona mikateko ya nkutsulo yi ta chuluriwa hakatsongotsongo ehenhla ka vanhu lava yingisaka, hi nkarhi wo ringana gidi ra malembe.—1 Vakorinto 15:24-26; Nhlavutelo 20:6; 21:3, 4.

¹⁹ “Swilo leswi nga emisaveni” i vanhu lava nga ta tiphina hi vutomi lebyi hetisekeke eParadeyisini emisaveni. Nhlavutelo 7:9-17 yi va hlamusela tanihi “ntshungu lowukulu” lowu nga ta pona “enhlomulweni lowukulu.” Kambe a swi kali swi lava leswaku va rindza ku kondza ku fika nkarhi wolowo leswaku va tiphina hi vuyelo bya nkutsulo. “Va hlantswe swiambalo swa vona swo leha va swi endla swo basa hi ngati ya Xinyimpfana.” Hikokwalaho ka leswi va kombiseke ripfumelo eka nkutsulo, hambi ku ri sweswi va vuyeriwa hi ku va ni vuxaka lebyinene ni Xikwembu eka lunghiselelo leri ra rirhandzu. Va vuriwa lavo lulama tanihi vanghana va Xikwembu! (Yakobo 2:23) Hikwalaho ka gandzelo ra Yesu va nga “tshine[la] ekusuhi ni xiluvelo xa musa lowukulu naswona hi khongela eka Xikwembu hi tshunxekile.” (Vaheveru 4:14-16) Loko va dyoha, va kuma ndzivalelo wa xiviri. (Vaefesa 1:7) Hambileswi va nga hetisekangi, va va ni ripfalo leri baseke. (Vaheveru 9:9; 10:22; 1 Petro 3:21) Ku vuyelelana ni Xikwembu a hi nchumu lowu wa ha taka kambe i nchumu lowu nga kona sweswi! (2 Vakorinto 5:19, 20) Hi nkarhi wa Gidi ra Malembe, hakatsongotsongo va ta “ntshunxiwa evuhlongeni bya ku onhaka” naswona eku heteleleni va ta va ni “ntshunxeko lowu vangamaka wa vana va Xikwembu.”—Varhoma 8:21.

20. Xana ku anakanyisisa hi nkutsulo swi ku khumba njhani?

²⁰ “Ndzi nkhensa Xikwembu ha Yesu Kreste” hi ku endla lunghiselelo ra nkutsulo! (Varhoma 7:25) Lunghiselelo leri ri vonaka ri olova kambe loko u ri languta kahle ra chavisa. (Varhoma 11:33) Loko hi anakanyisisa ha wona hi ku tlangela, nkutsulo wu khumba timbilu ta hina wu tlhela wu hi tshineta ekusuhi ni Xikwembu xa vululami. Ku fana ni mupisalema, swa fanela leswaku hi dzunisa Yehovha tanihi loyi a “rhandza[ka] ku tshembeka ni vululami.”—Pisalema 33:5.

1, 2. A ku endleka yini loko Yesu a hlundzuka, naswona hikwalahokayini a hlundzukile?

YESU u vonake a hlundzukile—naswona a ku ri ni xivangelo lexi twalaka. Swi nga ha ku tikela ku ringeta ku n’wi vona hi mahlo ya mianakanyo a hlundzuke hi ndlela leyi, hikuva a a ri munhu wo rhula swinene. (Matewu 21:5) A a swi kota ku tikhoma, kambe ku hlundzuka ka yena a ku ri loku lulameke. Kambe munhu loyi wo rhandza ku rhula, i yini lexi a xi n’wi hlundzukise hi ndlela leyi? A a hlundzukisiwe hi ku vona vuhomboloki lebyi chavisaka.a

² Yesu a a yi rhandza swinene tempele ya le Yerusalema. Phela hi yona ntsena a yi ri ndhawu yo kwetsima emisaveni hinkwayo, leyi akeriweke vugandzeri bya Tata wakwe wa le tilweni. Vayuda a va famba mpfhuka wo leha, va huma etindhawini to hambanahambana, leswaku va ta eku gandzeleni kwalaho. Hambi ku ri Vamatiko lava chavaka Xikwembu a va ta, va fika va nghena exivaveni xa tempele lexi endleriweke vona. Kambe loko a ha ku sungula vutirheli byakwe, Yesu u nghene etempeleni kutani a kuma timhaka ti yime hi nhloko. Phela tempele leyi, a yi languteka tanihi ndhawu yo xavisela ku nga ri yindlu ya vugandzeri! A yi tele hi vaxavisi ni vacincisi va mali. Sweswo a swi bihe kwihi? Hikuva eka vavanuna lava, tempele ya Xikwembu a ku ri ndhawu yo dyelela vanhu—ni ku va kanganyisa. Njhani?—Yohane 2:14.

3, 4. Hi byihi vukanganyisi bya makwanga lebyi a byi ri kona endlwini ya Yehovha, naswona Yesu u endle yini leswaku a lunghisa xiyimo xexo?

³ Varhangeri va vukhongeri a va veke nawu wa leswaku i muxaka wun’we ntsena wa mali lowu a wu ta tirhisiwa ku hakela xibalo etempeleni. Vaendzi a va fanele va cinca mali leswaku va ta kuma muxaka wolowo wa mali. Kutani vacincisi va mali va veke matafula endzeni ka tempele, va hakerisa ndzuvo eka mali yin’wana ni yin’wana leyi va yi cincaka. Bindzu ro xavisa swiharhi na rona a ri bindzurisa ngopfu. Vaendzi lava lavaka ku endla magandzelo a va ta swi kota ku xava eka muxavisi un’wana ni un’wana loyi a nga kona emutini, kambe vakulukumba va tempele loko va swi lava a va ta ma ala magandzelo ya vona, va ku a ma faneleki. Kambe, loko swifuwo swa kona swi xaviwe etempeleni, a swi nga ariwi nikatsongo. Leswi vanhu lava a ku nga ri na kun’wana laha va nga balekelaka kona, mikarhi yin’wana vaxavisi lava a va va durhisela ngopfu. Leswi a swi bihe ngopfu. A ku ri vukhamba!b

⁴ Yesu a a nga ta byi tiyiselela vuhomboloki lebyi. Leyi a ku ri yindlu ya Tata wakwe! U luke ximoko kutani a hlongola mitlhambi ya tihomu ni tinyimpfu etempeleni. Hiloko a kongoma eka vacincisi va mali kutani a wisetela matafula ya vona. Anakanya u ri karhi u vona mali ya nsimbi yi lo n’walala, ehansi laha a ku sasekisiwe hi mavulu! U holovele vanhu lava xavisaka matuva a ku: “Susani swilo leswi laha!” (Yohane 2:15, 16) Swi vonaka onge ku hava ni un’we la veke ni ntiyanhlana wo kanetana ni wanuna loyi wa vurhena.

Ku Tlula Ka Mhala Ku Letela N’wana Wa Le Ndzeni

5-7. (a) Xana vutomi bya Yesu a nga si va munhu byi byi khumbe njhani vululami byakwe, naswona hi nga dyondza yini eka xikombiso xakwe? (b) Xana Yesu u lwisane njhani ni vuhomboloki lebyi vangiweke hi Sathana, naswona u ta swi endla njhani enkarhini lowutaka?

⁵ Kambe, vaxavisi va tlhele va vuya. Endzhaku ka malembe manharhu, Yesu u tlhele a vulavula hi vuhomboloki lebyi fanaka, enkarhini lowu u tshahe marito ya Yehovha hi xiviri, loko a sola lava va endleke yindlu ya Yena yi va “bako ra swigevenga.” (Yeremiya 7:11; Matewu 21:13) Ina, loko Yesu a vona ku kanganyisiwa ka vanhu hikwalaho ka makwanga ni ku nyamisiwa ka tempele ya Xikwembu, u titwe ku fana ni Tata wakwe. Sweswo a swi hlamarisi! Yesu u hete malembe ya ntsandzavahlayi a ri karhi a dyondzisiwa hi Tata wakwe wa le tilweni. Hikwalaho u tekelele vululami bya Yehovha. Xisweswo u seketela ntiyiso wa xivuriso lexi nge, “Ku tlula ka mhala ku letela n’wana wa le ndzeni.” Kutani loko hi lava ku byi twisisa kahle vumunhu bya Yehovha bya vululami, ndlela yo antswa i ku anakanyisisa hi xikombiso xa Yesu Kreste.—Yohane 14:9, 10.

⁶ N’wana wa Yehovha loyi a tswariweke a ri swakwe a ri kona loko Sathana a vula leswaku Yehovha Xikwembu u ni mavunwa a tlhela a sola ku fuma ka Yena. Wa nga vona mavunwa yonghasi! Nakambe N’wana u twe ntlhotlho lowu Sathana a nga tlhela a wu vula wa leswaku a nga kona munhu loyi a nga tirhelaka Yehovha swi huma embilwini, handle ko lava ku vuyeriwa. Hakunene swihehlo leswi swi fanele swi yi vavisile mbilu leyinene ya N’wana. U fanele a tsakile swinene loko a twa leswaku hi yena a nga ta lulamisa timhaka! (2 Vakorinto 1:20) Xana a a ta ti lulamisa njhani?

⁷ Hilaha hi dyondzeke ha kona eka Ndzima 14, Yesu Kreste u nyikele nhlamulo leyi khorwisaka eka xihehlo xa Sathana lexi hlaselaka ku tshembeka ka swivumbiwa swa Yehovha. Hi ku endla sweswo Yesu u veke xisekelo xa ku basisa vito ro kwetsima ra Xikwembu, Yehovha, eka swihehlo hinkwaswo kukatsa ni vunwa bya leswaku ndlela ya Xona yo fuma yi hoxile. Leswi a nga Muyimerinkulu wa Yehovha, Yesu u ta simeka vululami bya Xikwembu evuakweni hinkwabyo. (Mintirho 5:31) Xisweswo, vutomi byakwe emisaveni byi kombise vululami bya Xikwembu. Yehovha u n’wi byele leswi: “Ndzi ta veka moya wa mina ehenhla ka yena naswona u ta endla leswaku matiko ma byi tiva kahle vululami.” (Matewu 12:18) Xana Yesu u ma hetisise njhani marito wolawo?

Yesu U Hlamusela ‘Leswi Vululami Byi Nga Swona’

8-10. (a) Xana milawu ya varhangeri va vukhongeri bya Vayuda, leyi vuriwaka hi nomu, yi swi khutaze njhani leswaku vanhu lava nga riki Vayuda swin’we ni vavasati, va sandziwa? (b) Xana milawu leyi vuriwaka hi nomu, yi endle nawu wa Yehovha wa Savata leswaku wu va ndzhwalo hi ndlela yihi?

⁸ Yesu a a rhandza Nawu wa Yehovha naswona a a hanya hi wona. Kambe varhangeri va vukhongeri va le sikwini rakwe va soholote Nawu lowu ni ku wu tirhisa hi ndlela yo biha. Yesu u vulavule na vona a ku: “Khombo eka n’wina vatsari ni Vafarisi, vakanganyisi, . . . mi honisa timhaka ta nkoka ta Nawu, ku nga vululami, tintswalo ni ku tshembeka.” (Matewu 23:23) Vadyondzisi lava va Nawu wa Xikwembu, hi vomu, a va nga swi veki erivaleni ‘leswi vululami byi nga swona.’ Ku ri na sweswo, a va avanyisa hi ndlela yo homboloka. Njhani? Xiya swikombiso swi nga ri swingani?

⁹ Yehovha u lerise vanhu va yena leswaku va tihambanisa ni matiko ya vahedeni lawa a va akelane na wona. (1 Tihosi 11:1, 2) Hambiswiritano, varhangeri van’wana va vukhongeri, lava hisekelaka etlhelo, va khutaze vanhu leswaku va sandza vanhu lava nga riki Vayuda. Mishnah yona yi tlhele yi katsa ni nawu lowu nge: “Tihomu ti nga siyiwi emitini ya vamatiko hikuva va nga ha endla vuxaka bya rimbewu na tona.” Ku vengiwa ka vanhu hinkwavo lava nga riki Vayuda a swi nga fanelanga naswona a swi nga pfumelelani ni Nawu wa Muxe. (Levhitika 19:34) Nawu wun’wana lowu endliweke hi vanhu a wu tsongahata vavasati. Nawu lowu a wu vula leswaku wansati u fanele a famba endzhaku ka nuna wakwe, a nga fambi etlhelo kakwe. Wanuna a nga fanelanga a vulavula ni wansati emahlweni ka vanhu, hambi ku ri nsati wakwe. Ku fana ni mahlonga, vavasati a va nga pfumeleriwi ku nyikela vumbhoni ehubyeni. Nakambe a ku ri ni xikhongelo xa ximfumo lexi eka xona vavanuna a va khensa Xikwembu hikwalaho ka leswi va nga riki vavasati.

¹⁰ Varhangeri va vukhongeri va khubumete Nawu wa Xikwembu hi milawu ni swinawana leswi endliweke hi vanhu. Hi xikombiso, nawu wa Savata, a wu ala leswaku ku tirhiwa hi Savata, siku rero a ri vekeriwe vugandzeri, ku nga ku tiyisa vuxaka bya vona ni Xikwembu ni ku wisa. Kambe Vafarisi va endle nawu wolowo wu va ndzhwalo. Va tinyike matimba yo vula leswaku “ntirho” i yini. Va tsale swiendlo swa 39, swo tanihi ku tshovela kumbe ku hlota, va vula leswaku ku endla swona i ku tirha. Ku xaxametiwa ka swiendlo leswi ku endle leswaku vanhu va vutisa swivutiso swa ntsandzavahlayi. Loko munhu o dlaya nhongana hi Savata, xana a a ri eku hloteni? Loko munhu a ri karhi a tifambela, kutani a kha tindzoho a dya, xana wo tshovela? Loko a hanyisa la vabyaka, xana wo tirha? Swivutiso leswi swi hlamuriwe hi ku tirhisa swinawana swo tika swinene.

11, 12. Xana Yesu u kombise njhani leswaku wa yi kaneta milawu ya Vafarisi leyi nga riki ya matsalwa?

¹¹ Eka swiyimo swo tano, xana Yesu a a ta va pfuna njhani vanhu leswaku va twisisa leswi vululami byi nga swona? Hi ku dyondzisa ka yena ni ndlela leyi a a hanya ha yona, u lwisane ni varhangeri lava va vukhongeri hi xivindzi. Vona tin’wana ta tidyondzo takwe. U yi kanetile hi ku kongoma milawu ya vona ya ntsandzavahlayi leyi endliweke hi vanhu, a ku: “Mi endla rito ra Xikwembu ri nga pfuni nchumu hi ndhavuko wa n’wina lowu mi wu dyondzisaka van’wana.”—Marka 7:13.

¹² Yesu u swi kombise kahle leswaku Vafarisi a va hoxile mayelana ni nawu wa Savata—kahlekahle a va nga wu twisisi leswaku wu vula yini. U hlamusele leswaku Mesiya hi yena “Hosi ya Savata,” xisweswo u ni mfanelo yo hanyisa vanhu hi Savata. (Matewu 12:8) Leswaku a kandziyisa yinhla leyi, u tirhise vuswikoti byakwe byo endla masingita, a hanyisa vanhu hi Savata a ri karhi a voniwa hi vanhu. (Luka 6:7-10) Ku hanyisa loku, a ku fanekisela ku hanyisa loku a nga ta ku endla emisaveni hinkwayo hi nkarhi wa ku Fuma ka yena ka Gidi ra Malembe. Gidi ra Malembe ri ta va Savata yo hetelela, leyi eka yona vanhu hinkwavo vo tshembeka va nga ta koka moya endzhaku ko heta malembexidzana yo tala va ri karhi va xaniseka hikwalaho ka xidyoho ni rifu.

13. Xana vutirheli bya Kreste bya laha misaveni byi endle leswaku ku va ni nawu wihi, naswona a wu hambana njhani ni lowo sungula?

¹³ Nakambe Yesu u swi veke erivaleni leswaku vululami i yini hi ku sungula nawu lowuntshwa, “nawu wa Kreste,” lowu simekiweke endzhaku ka loko a hete vutirheli bya yena laha misaveni. (Vagalatiya 6:2) Ku hambana ni Nawu wa Muxe, nawu lowu wuntshwa a wu nga tiseketelanga hi nxaxamelo wa milawu leyi tsariweke, kambe a wu tiseketele hi misinya ya milawu. Kambe, a wu katsa milawu leyi kongomeke. Wun’wana wa wona Yesu u wu vitane “nawu lowuntshwa.” Yesu u dyondzise valandzeri va yena hinkwavo leswaku va rhandzana tanihi leswi a va rhandzeke. (Yohane 13:34, 35) Ina, rirhandzu ra ku titshika a ri fanele ri va mfungho wa hinkwavo lava va hanyaka hi “nawu wa Kreste.”

Xikombiso Xa Xiviri Xa Vululami

14, 15. Xana Yesu u swi kombise njhani leswaku wa swi tiva swipimelo swa vulawuri bya yena, naswona hikwalahokayini leswi swi hi khutaza?

¹⁴ Yesu u endle swo tala ku tlula ku dyondzisa hi rirhandzu. U hanye hi “nawu wa Kreste.” A wu vonaka eka ndlela leyi a a hanya ha yona. Xiya tindlela tinharhu leti Yesu a kombiseke hatona leswaku vululami i yini.

¹⁵ Yo sungula, Yesu u papalate ku endla vuhomboloki byihi ni byihi. Kumbexana u swi xiyile leswaku vuhomboloki byo tala byi endleka loko vanhu lava nga hetisekangiki va ya va tikukumuxa kutani va tlula swipimelo swa vulawuri bya vona. Yesu a nga swi endlaka sweswo. Enkarhini wun’wana, wanuna un’wana u tshinelele Yesu kutani a ku: “Mudyondzisi, byela makwerhu a ndzi avela rifuwo leri siyiweke hi tatana.” Yesu u hlamule njhani? “Munhu ndziwena, i mani loyi a nga ndzi veka ku va muavanyisi kumbe ku mi avela rifuwo ra n’wina?” (Luka 12:13, 14) Xana sweswo a swi hlamarisi? Vutlhari bya Yesu, vuavanyisi bya yena hambi ku ri vulawuri bya yena lebyi a byi nyikiweke hi Xikwembu a byi tlula bya mani na mani laha misaveni; kambe, u arile ku nghenelela emhakeni leyi, hikuva a a nga nyikiwanga vulawuri byo endla sweswo. Mikarhi hinkwayo Yesu a a ri ni vukheta hi ndlela leyi, hambi ku ri eka magidi ya malembe ya vutomi bya yena a nga si va munhu. (Yudha 9) Yi hlamusela mhaka ya nkoka mayelana ni leswaku Yesu a a tshika Yehovha leswaku ku va yena a vulaka leswi lulameke.

16, 17. (a) Yesu u byi kombise njhani vululami loko a chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu? (b) Xana Yesu u swi kombise njhani leswaku a a ri ni musa?

¹⁶ Ya vumbirhi, Yesu u kombise vululami hi ndlela leyi a a chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu hayona. A a nga yi hi nghohe. Ematshan’weni ya sweswo, a a hisekela ku fikelela vanhu va mixaka hinkwayo hambi va ri swigwili kumbe swisiwana. Ku hambana ni sweswo, Vafarisi a va nga ri na mhaka na swona swisiwana, a va swi vitana hi vito ro tsongahata leri nge ʽam-ha·ʼaʹrets, kumbe “vanhu va tiko.” Yesu u lwisane ni vuhomboloki lebyi hi vurhena. Loko a dyondzisa vanhu mahungu lamanene—kumbe, hambiloko a ri karhi a dya na vona, a va phamela, a va hanyisa, kumbe loko a va pfuxa eku feni—a a kombisa vululami bya Xikwembu lexi lavaka leswaku ku fikeleriwa “vanhu hinkwavo.”c—1 Timotiya 2:4.

¹⁷ Ya vunharhu, hi leswaku Yesu a a ri ni tintswalo swinene. U pfune vadyohi. (Matewu 9:11-13) U pfune vanhu lava a va nga ri na matimba yo tisirhelela. Hi xikombiso, Yesu a nga pfumelelananga na vona varhangeri va vukhongeri lava khutazaka leswaku Vamatiko va nga tshembiwi. U va pfunile ni ku va dyondzisa hikwalaho ka musa wakwe, hambi leswi a a tele ku pfuna Vayuda. U pfumerile ku hanyisa hi singita loko a komberiwile hi ndhuna ya vuthu ya Murhoma, a ku: “Ku hava munhu eIsrayele loyi ndzi n’wi kumeke a ri ni ripfumelo ro fana ni leri.”—Matewu 8:5-13.

18, 19. (a) Yesu u swi kombise njhani leswaku u xixima vavasati? (b) Xikombiso xa Yesu xi hi pfuna njhani ku vona ku yelana loku nga kona exikarhi ka vurhena ni vululami?

¹⁸ Hi laha ku fanaka, Yesu a nga yi seketelanga ndlela leyi hi ntolovelo vavasati a va tekiwa ha yona. Ematshan’weni ya sweswo, u endle leswi lulameke hi vurhena. Vavasati va Vasamariya a va tekiwa va ri lava nyameke ku fana ni vanhu va Matiko. Kambe, Yesu a nga kanakananga ku chumayela wansati wa Musamariya exihlobyeni ya Sikari. Entiyisweni, hi le ka wansati loyi laha Yesu a titiviseke hi ku kongoma ro sungula leswaku hi yena Mesiya la tshembisiweke. (Yohane 4:6, 25, 26) Vafarisi va vule leswaku vavasati a va fanelanga va dyondzisiwa Nawu wa Xikwembu, kambe Yesu u tirhise nkarhi ni matimba ya yena leswaku a dyondzisa vavasati. (Luka 10:38-42) Hambileswi ndhavuko a wu vula leswaku vavasati a va nge swi koti ku nyikela vumbhoni lebyi tshembekaka, Yesu u xixime vavasati vo hlaya hi ku va nyika nkateko wo va vo sungula ku n’wi vona loko a pfuxiwile eku feni. U va lerise nileswaku va ya byela vadyondzisiwa va yena va xinuna mayelana ni xiendlakalo lexi xa nkoka!—Matewu 28:1-10.

¹⁹ Ina, Yesu u swi veke erivaleni eka matiko leswi vululami byi nga swona. Emikarhini yo tala, a a veka vutomi bya yena ekhombyeni leswaku a endla leswi. Xikombiso xa Yesu xi hi pfuna ku vona leswaku ku namarhela vululami bya ntiyiso swi lava xivindzi. Hilaha ku faneleke, u vitaniwe “Nghala ya nyimba ya Yuda.” (Nhlavutelo 5:5) Tsundzuka leswaku nghala yi fanekisela vululami bya vurhena. Kambe ku nga ri khale, Yesu u ta tisa vululami lebyikulu. U ta “endla leswaku ku va ni vululami emisaveni” hi ndlela leyi hetisekeke.—Esaya 42:4.

Hosi Leyi Nga Mesiya Yi “Endla Leswaku Ku Va Ni Vululami eMisaveni”

20, 21. Enkarhini wa hina, xana Hosi leyi nga Mesiya yi byi kondletele njhani vululami emisaveni hinkwayo ni le vandlheni ra Vukreste?

²⁰ Ku sukela loko Yesu a ve Hosi leyi nga Mesiya hi 1914, u simeke vululami emisaveni. Njhani? U seketele ku hetiseka ka vuprofeta loku kumekaka eka Matewu 24:14. Valandzeri va Yesu va laha misaveni va dyondzise vanhu va matiko hinkwawo ntiyiso mayelana ni Mfumo wa Yehovha. Ku fana na Yesu, na vona va dyondzise hi ndlela leyi yo lulama naswona va nga yi hi nghohe, va lava ku nyika un’wana ni un’wana—lontsongo kumbe lonkulu, xigwili kumbe xisiwana, wanuna kumbe wansati—nkarhi wa ku tiva Yehovha, Xikwembu xa vululami.

²¹ Nakambe Yesu u kondletela vululami evandlheni ra Vukreste, leri a nga Nhloko ya rona. Hi laha swi profetiweke hakona, u nyikele “tinyiko leti ku nga vavanuna,” ku nga vakulu vo tshembeka lava nga Vakreste, lava rhangelaka evandlheni. (Vaefesa 4:8-12) Loko va ri karhi va risa ntlhambi lowu rhandzekaka wa Xikwembu, vavanuna lava va tekelela xikombiso xa Yesu Kreste xa ku kondletela vululami. Nkarhi hinkwawo a va rivali leswaku Yesu u lava leswaku tinyimpfu ta yena ti khomiwa kahle—ku nga khathariseki xikhundlha, ndhuma, kumbe rifuwo ra vona.

22. Xana Yehovha u titwisa ku yini hi vuhomboloki lebyi teleke emisaveni namuntlha, naswona u veke N’wana wakwe leswaku a endla yini ha byona?

²² Kambe, ku nga ri khale, Yesu u ta kombisa vululami emisaveni hi ndlela leyi nga si tshamaka yi voniwa. Vuhomboloki byi tele emisaveni leyi yo biha. A swi nga fanelanga leswaku ku va ni vana lava dlayiwaka hi ndlala, ngopfungopfu loko hi anakanya hi mali ni nkarhi leswi tirhisiwaka hi vusopfa leswaku ku endliwa matlhari ya nyimpi ni leyi tirhisiwaka ku tsakisa vanhu lava hlongorisaka ntsako. Ku fa ka vanhu va timiliyoni lembe ni lembe handle ka xivangelo lexi twalaka ko va xikombiso xin’we ntsena xa vuhomboloki byo tala lebyi nga kona, naswona hinkwabyo byi endla leswaku Yehovha a hlundzuka. U veke N’wana wakwe leswaku a lwa nyimpi yo lulama ni leswaku a herisa misava leyo biha hinkwayo ni vuhomboloki hinkwabyo hi laha ku heleleke.—Nhlavutelo 16:14, 16; 19:11-15.

23. Endzhaku ka Armagedoni, xana Kreste u ta byi kondletela njhani vululami hi laha ku nga heriki?

²³ Hambiswiritano, vululami bya Yehovha a byi koxi ku herisiwa ka vanhu vo biha ntsena. Nakambe u veke N’wana wakwe leswaku a fuma tanihi “Hosana Ya Ku Rhula.” Endzhaku ka nyimpi ya Armagedoni, mfumo wa Yesu wu ta simeka ku rhula emisaveni hinkwayo, naswona u ta fuma “hi vululami.” (Esaya 9:6, 7) Yesu u ta tsakela ku herisa vuhomboloki hinkwabyo lebyi vangeke maxangu ni ku xaniseka emisaveni. U ta namarhela vululami bya Yehovha lebyi hetisekeke hi ku tshembeka hi laha ku nga heriki. Kutani ke, i swa nkoka leswaku hi lwela ku tekelela vululami bya Yehovha sweswi. A hi voneni leswaku sweswo hi nga swi endlisa ku yini.

1-3. (a) Ha yini hi kolota Yehovha? (b) Xana Muponisi wa hina la nga ni rirhandzu u kombela yini eka hina?

ANAKANYA u ri endzeni ka xikepe lexi mbombomelaka. Loko se u anakanya leswaku se wa fa, hiloko ku ta muponisi a ku tsavula. A wu tikoti hi ku tsaka loko muponisi a ri karhi a ku tsavula ekhombyeni leri, kutani a ku: “Se u ponile sweswi”! Xana a wu nge titwi u n’wi kolota munhu loyi? Ina, u ta va u n’wi kolota vutomi bya wena.

² Hi ndlela yo karhi, leswi swi fanekisela leswi Yehovha a hi endleleke swona. Kunene ha n’wi kolota. Phela u lunghiselele nkutsulo, a endla leswaku hi ponisiwa eka xidyoho ni rifu. Hi titwa hi hlayisekile, hi ku tiva leswaku loko ntsena ho kombisa ripfumelo eka gandzelo leri ra risima, swidyoho swa hina swi ta rivaleriwa naswona hi ta hanya hi laha ku nga heriki. (1 Yohane 1:7; 4:9) Hilaha hi swi voneke hakona eka Ndzima 14, nkutsulo i ndlela leyikulu leyi Yehovha a ri kombiseke hayona rirhandzu ni vululami byakwe. Xana hi fanele hi angurisa ku yini?

³ I swinene ku kambisisa leswi Muponisi wa hina wa rirhandzu a swi kombelaka eka hina. Hi leswi, leswi Yehovha a swi vulaka hi ku tirhisa muprofeta Mikiya: “Wena munhu, u ku byerile leswi nga swinene. Xana Yehovha u lava yini eka wena? U lava u kombisa vululami, u tshembeka, u tlhela u titsongahata eka Xikwembu xa wena!” (Mikiya 6:8) Xiya leswaku xin’wana xa swilo leswi Yehovha a swi kombelaka eka hina i ku “kombisa vululami.” Xana hi nga byi kombisa njhani?

Lavisisa “Ku Lulama Ka Ntiyiso”

4. Hi swi tivisa ku yini leswaku Yehovha u lava hi hanya hi milawu yakwe yo lulama?

⁴ Yehovha u lava leswaku hi hanya hi milawu yakwe, mayelana ni leswi nga swinene ni leswi nga riki swinene. Leswi nkongomiso wakwe wu lulameke, hi lavisisa ku lulama hi ku hanya hi ku pfumelelana na wona. Esaya 1:17 yi ri: “Dyondzani ku endla leswinene, avanyisani hi ndlela leyinene.” Rito ra Xikwembu ri hi khutaza leswaku hi ‘lava ku lulama.’ (Sofaniya 2:3) Nakambe ri hi khutaza leswaku hi fanele hi “ambala vumunhu lebyintshwa lebyi endliweke hi ku rhandza ka Xikwembu hi ku lulama ka ntiyiso.” (Vaefesa 4:24) Vululami bya ntiyiso a byi twanani ni madzolonga, thyaka ni ku tikhoma hi ndlela yo biha, hikuva swilo leswi swi onha swilo leswi kwetsimaka.—Pisalema 11:5; Vaefesa 5:3-5.

5, 6. (a) Hikwalahokayini swi nga hi tikeli ku hanya hi ku pfumelelana ni milawu ya ya Yehovha? (b) Xana Bibele yi swi kombisa njhani leswaku ku lavisisa vululami i xiendlo lexi yaka emahlweni?

⁵ Xana swa hi tikela ku hanya hi ku pfumelelana ni nkongomiso wa Yehovha wo lulama? Doo! Mbilu leyi nga ekusuhi na Yehovha a yi teki nkongomiso wakwe wu ri ndzhwalo. Leswi hi rhandzaka Xikwembu xa hina hi mbilu hinkwayo, hi fanele hi hanya hi ndlela leyi xi tsakisaka. (1 Yohane 5:3) Tsundzuka leswaku Yehovha “u rhandza swiendlo swo lulama.” (Pisalema 11:7) Loko hi ta swi kota ku tekelela vululami bya Xikwembu, hi fanele hi rhandza leswi Yehovha a swi rhandzaka ni ku venga leswi a swi vengaka.—Pisalema 97:10.

⁶ A swi olovi leswaku vanhu lava nga hetisekangiki va lavisisa ku lulama. Hi fanele hi hluvula vumunhu bya khale ni mikhuva ya byona yo biha kutani hi ambala lebyintshwa. Bibele yi vula leswaku vumunhu lebyintshwa byi ‘endliwa byi va lebyintshwa’ hi ku ya hi vutivi bya ntiyiso. (Vakolosa 3:9, 10) Marito lama nge byi ‘endliwa byi va lebyintshwa’ ma kombisa leswaku ku ambala vumunhu lebyintshwa i xiendlo lexi yaka emahlweni, naswona swi lava leswaku munhu a tikarhata. Ku nga khathariseki leswaku hi tikarhata ku fikela kwihi ku endla leswinene, ku ni mikarhi leyi ku tsana ka hina ku hi endlaka hi anakanya swilo swo biha, hi vulavula hi ndlela leyi nga fanelangiki kumbe hi endla swihoxo.—Varhoma 7:14-20; Yakobo 3:2.

7. Xana hi fanele hi titwisa ku yini loko hi tshuka hi tsandzeka ku lavisisa ku lulama?

⁷ Xana hi fanele hi titwa njhani loko hi tshuka hi tsandzeka ku lavisisa ku lulama? Kunene, a hi fanelanga hi yimelela xidyoho. Hi nkarhi lowu fanaka, a hi fanelanga hi hela matimba, hi vona onge swihoxo swa hina swi hi endla hi nga faneleki ku tirhela Yehovha. Xikwembu xa hina xa musa xi endle lunghiselelo ro tlhela xi vuyelelana ni vanhu lava hundzukaka swi huma embilwini. Xiya marito ya muapostola Yohane, lama tiyisaka nhlana: “Ndzi mi tsalela swilo leswi leswaku mi nga endli xidyoho.” Kambe hi ku tiva leswi nga ha endlekaka, u tlhele a ku: “Kambe, loko mani na mani o endla xidyoho [hikwalaho ka ku nga hetiseki], hi ni mupfuni loyi a nga na Tatana, ku nga Yesu Kreste.” (1 Yohane 2:1) Ina, Yehovha u endle lunghiselelo ra gandzelo ra nkutsulo ra Yesu leswaku hi ta N’wi tirhela hi ndlela leyi amukelekaka, ku nga khathariseki xidyoho lexi hi velekiweke na xona. Xana sweswo a swi hi endli hi navela ku endla leswi hi nga swi kotaka leswaku hi tsakisa Yehovha?

Mahungu Lamanene Ni Vululami Bya Xikwembu

8, 9. Xana ku chumayeriwa ka mahungu lamanene ku byi kombisa njhani vululami bya Yehovha?

⁸ Hi nga kombisa vululami—kahlekahle hi nga tekelela vululami bya Xikwembu—hi ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. Hi kwihi ku yelana loku nga kona exikarhi ka vululami bya Yehovha ni mahungu lamanene?

⁹ Yehovha a nge yi herisi misava leyi yo biha a nga si lemukisa vanhu. Eka vuprofeta bya yena mayelana ni leswi nga ta humelela enkarhini wa makumu, Yesu u te: “Ku fanele ku rhanga ku chumayeriwa mahungu lamanene emisaveni hinkwayo.” (Marka 13:10; Matewu 24:3) Rito leri nge “rhanga” ri kombisa leswaku ku ni swiendlakalo swin’wana leswi nga ta landzela ntirho wo chumayela emisaveni hinkwayo. Swiendlakalo sweswo swi katsa nhlomulo lowukulu lowu ku profetiweke hawona, lowu nga ta vula ku lovisiwa ka lavo biha kutani wu lunghiselela ndlela ya misava leyintshwa yo lulama. (Matewu 24:14, 21, 22) Kahlekahle, ku hava loyi a nga solaka Yehovha hi ku avanyisa vanhu lavo biha. Leswi a va lemukisaka, u nyika vanhu volavo nkarhi lowu eneleke wo cinca tindlela ta vona leswaku va ta pona ndzoviso.—Yonasi 3:1-10.

10, 11. Xana ku chumayela ka hina mahungu lamanene ku byi kombisa njhani vululami bya Xikwembu?

¹⁰ Xana ku chumayela ka hina mahungu lamanene ku byi kombisa njhani vululami bya Xikwembu? Xo sungula, swa hi boha ku endla leswi nga ematimbeni ya hina leswaku hi pfuna vanhu va ponisiwa. Tlhela u anakanya hi xifaniso xa ku ponisiwa exikepeni lexi mbombomelaka. Loko se u nghenisiwe ebyatsweni byin’wana u hlayisekile, handle ko kanakana u ta navela ku pfuna van’wana lava ha riki ematini. Hilaha ku fanaka, hi ni vutihlamuleri byo pfuna lava ha kayakayaka “ematini” ya misava leyi yo homboloka. I ntiyiso, vo tala va ri ala rungula ra hina. Kambe loko Yehovha a ha ya emahlweni a va lehisela mbilu, hina hi ni vutihlamuleri byo va nyika nkarhi wo “hundzuka” leswaku va ponisiwa.—2 Petro 3:9.

¹¹ Loko hi chumayela mahungu lamanene eka hinkwavo lava hi hlanganaka na vona, hi kombisa vululami hi ndlela yin’wana ya nkoka: Hi kombisa leswaku a hi hlawuli ndluwa hi siya hove. Tsundzuka leswaku “Xikwembu a xi na xihlawuhlawu, kambe eka tiko rin’wana ni rin’wana munhu loyi a xi chavaka a tlhela a endla leswinene wa amukeleka eka xona.” (Mitirho 10:34, 35) Loko hi lava ku tekelela vululami bya Xona, a hi fanelanga hi hlawula ndluwa hi siya hove. Ematshan’weni ya sweswo, hi fanele hi byela van’wana mahungu lamanene ku nga khathariseki leswaku i va rixaka rihi, va dume ku fikela kwihi kumbe va fume ku fikela kwihi. Xisweswo hi nyika hinkwavo lava nga ta yingisa—nkarhi wo yingisela ni ku kombisa ndlela leyi va titwaka hayona hi mahungu lamanene.—Varhoma 10:11-13.

Ndlela Leyi Hi Khomaka Van’wana Hayona

12, 13. (a) Hikwalahokayini hi nga fanelanga hi hatlisela ku avanyisa van’wana? (b) Xana ndzayo ya Yesu leyi nge “tshikani ku avanyisa” ni leyi nge “tshikani ku gweva” yi vula yini? (Nakambe vona nhlamuselo ya le hansi.)

¹² Na hina hi nga kombisa vululami hi ku khoma van’wana hi ndlela leyi Yehovha a hi khomaka hayona. Swa olova ku tshama hi ri karhi hi xopaxopa swihoxo swa van’wana ni ku sola ndlela leyi va endlaka swilo hayona. Kambe i mani exikarhi ka hina loyi a nga lavaka leswaku Yehovha a n’wi xopaxopa, ku tsana kakwe, swihoxo swakwe hi ndlela yo pfumala ntwelavusiwana? Yehovha a nga hi xopaxopi swihoxo. Yehovha a nga hi khomisi swona sweswo, mupisalema u te: “Loko a wu languta swihoxo Yehovha, xana i mani loyi a a ta yima emahlweni ka wena, Yehovha Xikwembu xanga?” (Pisalema 130:3) Xana a hi tsaki leswi Xikwembu xa hina lexo lulama ni xa tintswalo xi hlawulaka ku ka xi nga xopaxopi swihoxo swa hina? (Pisalema 103:8-10) Kutani ke, xana hi fanele hi va khoma njhani van’wana?

¹³ Loko hi byi twisisa kahle vululami bya Xikwembu leswaku byi ni musa, a hi nge tsutsumeli ku avanyisa van’wana hi timhaka leti nga laviki hina kumbe leti nga nyawuriki. Eka Dyondzo yakwe ya le Ntshaveni, Yesu u tsundzuxile a ku: “Tshikani ku avanyisa van’wana leswaku mi nga avanyisiwi.” (Matewu 7:1) Hi ku ya hi mhaka ya Luka, Yesu u engetele a ku: “Tshikani ku gweva leswaku mi nga gweviwi.”a (Luka 6:37) Yesu u kombise leswaku wa swi tiva leswaku vanhu lava nga hetisekangiki va ni mboyamelo wo avanyisa van’wana. Mani na mani eka vayingiseri vakwe loyi a a ri ni mukhuva wo avanyisa van’wana hi tihanyi, a a fanele a ku wu thya!

14. Hikwalahokayini hi fanele ku “tshika ku avanyisa” van’wana?

¹⁴ Hikwalahokayini hi fanele hi “tshika ku avanyisa” van’wana? Hikuva, vulawuri bya hina byi pimiwile. Mudyondzisiwa Yakobo u hi tsundzuxa leswi: “Ku ni munhu un’we la nga Munyiki wa Nawu ni Muavanyisi”—Yehovha. Kutani hi ku kongoma Yakobo u vutisile: “Kambe wena, u mani lerova u nga avanyisa makwenu?” (Yakobo 4:12; Varhoma 14:1-4) Ku tlula kwalaho, xidyoho xa hina xi nga endla leswaku hi avanyisa hi ndlela yo biha. Malangutelo ni swikongomelo swo tala—ku katsa ni xihlawuhlawu, ku tikukumuxa, mavondzo ni ku tivona u lulamile—swi nga ha soholota ndlela leyi hi langutaka vanhu van’wana hayona. Hi ni swipimelo, naswona ku tsundzuka leswi swi fanele swi hi endla hi papalata ku hatlisela ku avanyisa van’wana. A hi swi voni leswi nga etimbilwini; hambi ku ri ku tiva swiyimo hinkwaswo swa vanhu van’wana. Hina hi vamani lerova hi ehleketelela vapfumerikulorhi swo biha kumbe hi va sandza loko va ri karhi va tirhela Xikwembu? Swa antswa hi tekelela Yehovha hi ku languta leswi nga swinene eka vamakwerhu, ematshan’weni yo languta swihoxo swa vona!

15. Xana i marito ni swiendlo swa njhani leswi nga amukelekiki eka vagandzeri va Xikwembu, naswona hikwalahokayini?

¹⁵ Ku vuriwa yini hi ku avanyisa vandyangu wa hina? Lexi twisaka ku vava, emisaveni ya namuntlha vuavanyisi byin’wana bya tihanyi byi endleka endhawini leyi a yi fanele yi va xisaka lexi nga ni ku rhula—ku nga ekaya. Swi tolovelekile ku twa hi ta vavanuna, vavasati lava khomaka lava tekaneke na vona hi ndlela yo biha, kumbe vatswari lava tseketselaka ni ku ba swirho swa mindyangu ya vona. Kambe marito yo tlhava, yo sandza, ni ku khoma van’wana hi ndlela yo biha a swi amukeleki eka vagandzeri va Xikwembu. (Vaefesa 4:29, 31; 5:33; 6:4) Ndzayo ya Yesu leyi nge “tshikani ku avanyisa” ni leyi nge “tshikani ku gweva” ya tirha ni loko hi ri ekaya. Tsundzuka leswaku ku kombisa vululami swi katsa ku khoma van’wana hi ndlela leyi Yehovha a hi khomaka hayona. Xikwembu xa hina a xi hi khomi hi tihanyi. Ematshan’weni ya sweswo, xi ni “ntwelavusiwana lowukulu ni tintswalo.” (Yakobo 5:11) Mawaku xikombiso lexinene swonghasi xo xi tekelela!

Vakulu Lava Tirhaka “Hi Ndlela Yo Lulama”

16, 17. (a) Xana Yehovha u langutela yini eka vakulu? (b) I yini lexi endliwaka loko mudyohi a tsandzeka ku kombisa ku hundzuka ka xiviri, naswona hikwalahokayini?

¹⁶ Hinkwerhu hi ni vutihlamuleri byo kombisa vululami, kambe ngopfungopfu vakulu lava nga evandlheni ra Vukreste hi vona va nga ni vutihlamuleri emhakeni leyi. Xiya leswi Esaya a swi tsaleke mayelana ni “tihosana,” kumbe vakulu: “Vonani! Hosi yi ta fuma hi ku lulama, tihosana ti ta avanyisa hi ndlela yo lulama.” (Esaya 32:1) Ina, Yehovha u lava leswaku vakulu va tirha hi ku pfumelelana ni vululami. Xana va nga swi endla njhani sweswo?

¹⁷ Vavanuna lava va nga ni vuxaka ni Xikwembu va swi xiya leswaku vululami, byi lava leswaku vandlha ri tshama ri basile. Mikarhi yin’wana, vakulu va boheka ku avanyisa milandzu ya swidyoho leswikulu. Loko va ri karhi va avanyisa, va swi tsundzuka leswaku vululami bya Xikwembu byi lava leswaku va va ni musa loko swi laveka. Xisweswo va ringeta ku endla leswaku mudyohi a hundzuka. Kambe ku vuriwa yini loko mudyohi a tsandzeka ku kombisa ku hundzuka ka xiviri ku nga khathariseki matshalatshala yo tano yo n’wi pfuna? Hi vululami lebyi hetisekeke, Rito ra Yehovha ri kongomisa leswaku ku tekiwa goza leri tiyeke: “Susani munhu wo homboloka exikarhi ka n’wina.” Sweswo swi vula ku susa munhu evandlheni. (1 Vakorinto 5:11-13; 2 Yohane 9-11) Swi va twisa ku vava vakulu loko va boheka ku teka goza ro tano, kambe va swi tiva leswaku swa boha va endla tano leswaku va sirhelela ku basa ka vandlha hi tlhelo ra mahanyelo. Hambiswiritano, va tshemba leswaku siku rin’wana mudyohi u ta tianakanya kahle kutani a vuyela evandlheni.—Luka 15:17, 18.

18. Xana vakulu va tsundzuka yini loko va nyika van’wana ndzayo leyi sekeriweke eBibeleni?

¹⁸ Ku tirha hi ku pfumelelana ni vululami swi katsa ku nyikela ndzayo leyi sekeriweke eBibeleni loko yi laveka. Ina, vakulu a va tshameli ku languta swihoxo eka van’wana. Hambi ku ri ku tshamela ku va nyika ndzayo. Kambe mupfumerikulorhi a nga ha “teka goza leri hoxeke a nga swi xiyi.” Loko vakulu va tsundzuka leswaku vululami bya Xikwembu a byi na tihanyi, swi ta va susumetela ku “[ringeta] ku n’wi pfuna hi moya wo rhula.” (Vagalatiya 6:1) Hikwalaho, vakulu a va nge n’wi khahli mudyohi kumbe ku n’wi solasola. Ematshan’weni ya sweswo, ndzayo leyi nyikeriwaka hi rirhandzu ya n’wi khutaza loyi a nyikiwaka yona. Hambiloko va n’wi sola hi ku kongoma—va andlala vuyelo bya xidyoho xa yena—vakulu va swi tsundzuka leswaku mupfumerikulobye loyi a dyoheke i nyimpfu leyi nga entlhambini wa Yehovha.b (Luka 15:7) Loko ndzayo kumbe xisolo xi nyikeriwa hi rirhandzu, hakanyingi xi nga swi kota ku pfuna mudyohi leswaku a hundzuka.

19. Hi swihi swiboho leswi vakulu va bohekaka ku swi endla, naswona va fanele va kongomisiwa hi yini?

¹⁹ Hakanyingi vakulu va boheka ku endla swiboho leswi khumbaka vapfumerikulobye. Hi xikombiso, nkarhi na nkarhi vakulu va hlangana leswaku va kambisisa vamakwerhu van’wana evandlheni leswaku va ta bumabumeriwa ku va vakulu kumbe malandza ya vutirheli. Vakulu va swi tiva leswaku ku ya hi nghohe a swi fanelanga. Va pfumela ku kongomisiwa hi milawu ya Xikwembu loko va endla swiboho swo tano, ku nga ri ndlela leyi va titwaka hayona. Xisweswo a va na “xihlawuhlawu.”—1 Timotiya 5:21.

20, 21. (a) Vakulu va lwela ku va yini, naswona hikwalahokayini? (b) I yini lexi vakulu va nga xi endlaka ku pfuna “lava karhatekeke”?

²⁰ Vakulu va kombisa vululami bya Xikwembu na hi tindlela tin’wana. Endzhaku ko profeta leswaku vakulu va ta kombisa ‘ku lulama,’ Esaya u ye emahlweni a ku: “Ha un’we wa vona u ta fana ni ndhawu yo tumbela eka yona loko ku ri ni moya, Ndhawu yo tifihla loko ku ri ni xidzedze, ku fana ni swinambyana etikweni leri nga riki na mati, ku fana ni ndzhuti wa ribye lerikulu etikweni leri omeke.” (Esaya 32:1, 2) Kutani ke, vakulu va lwela ku va xihlovo xa nchavelelo ni ku va lava phyuphyisaka eka vagandzerikulobye.

²¹ Leswi namuntlha ku nga ni swiphiqo leswi hetaka matimba, vanhu vo tala va lava xikhutazo. Vakulu, i yini lexi mi nga xi endlaka ku pfuna “lava karhatekeke”? (1 Vatesalonika 5:14) Va yingiseleni hi ntwelavusiwana. (Yakobo 1:19) Va nga ha navela ku phofula leswi va vilerisaka eka loyi va n’wi tshembaka. (Swivuriso 12:25) Va tiyisekiseni leswaku va laveka, va rhandziwa naswona i va risima—eka Yehovha ni le ka vamakwavo. (1 Petro 1:22; 5:6, 7) Tlhandlakambirhi, mi nga khongela na vona kumbe mi va khongelela. Loko va twa nkulu a va khongelela swi huma embilwini, swi nga va chavelela swinene. (Yakobo 5:14, 15) Xikwembu xa vululami xi ta ma vona matshalatshala ya n’wina ya rirhandzu yo pfuna vanhu lava karhatekeke.

22. Xana hi nga byi tekelela njhani vululami bya Yehovha, naswona vuyelo byi nga va byihi?

²² Ina, hi tshinela swinene eka Yehovha hi ku tekelela vululami bya yena! Loko hi namarhela milawu ya yena yo lulama, loko hi byela van’wana mahungu lamanene lama ponisaka vutomi ni loko hi hlawula ku languta leswinene eka van’wana ku ri ni ku languta swihoxo swa vona, hi va hi kombisa vululami bya Xikwembu. Vakulu, loko mi hlayisa vandlha ri tshama ri basile, loko mi nyikela ndzayo leyi akaka ya Matsalwa, loko mi endla swiboho handle ko ya hi nghohe ni loko mi khutaza lava karhatekeke, mi ta va mi kombisa vululami bya Xikwembu. Mbilu ya Yehovha yi fanele yi tsaka loko a languta a ri ematilweni kutani a vona vanhu vakwe va ringeta ku endla leswi nga ematimbeni ya vona, leswaku va “kombisa vululami” loko va ri karhi va famba ni Xikwembu xa vona!