1-3. Xana Yesu u nghene hi ndlela yihi eYerusalema, naswona ha yini van’wana exikarhi ka ntshungu wa vahlaleri swi va hlamarisile?

MUTI wa Yerusalema a wu pfuma hi ntsako. A ku ta wanuna wo xiximeka! Ehandle ka muti a ku tale vanhu ematlhelo ka gondzo. A va swi yimele hi mahlo-ngati ku amukela wanuna loyi, hikuva van’wana a va n’wi vula mudyandzhaka wa Hosi Davhida ni Mufumi la fanelekaka ku fuma Israyele. Vo tala a va n’wi hlanganisa hi ku tlakusela marhavi ya mirhi ya ncindzu ehenhla; van’wana a va n’wi basisela ndlela hi ku andlala tinguvu ni marhavi ya ncindzu egondzweni. (Matewu 21:7, 8; Yohane 12:12, 13) Swi nga endleka leswaku vo tala a va tivutisa leswaku u ta nghena hi ndlela yihi emutini lowu.

² Swi nga ha endleka leswaku van’wana a va langutele ku vona ku hlovisiwile hi ndlela ya manyunyu. A swi kanakanisi leswaku a ku ri ni vavanuna va swikhundlha swa le henhla lava va tivaka lava ngheneke hi ndlela ya manyunyu. Hi xikombiso, Absalomu n’wana wa Davhida u tiendle hosi; naswona loko a ri ekalichini a ku ri ni vavanuna va 50 lava a va tsutsuma emahlweni ka yona. (2 Samuwele 15:1, 10) Julius Caesar loyi a a ri mufumi wa le Rhoma u sindzise vanhu leswaku va yima hi milenge loko a nghena; siku rin’wana u nghene hi ndlela ya manyunyu kukondza a ya fika entsindza wa mfumo wa Rhoma, hala matlhelo ka yena ku ri karhi ku famba tindlopfu ta 40 leti tlhandlekiweke timboni! Hambiswiritano, vanhu va muti wa Yerusalema a va rindzele munhu wa xiyimo xa le henhla ku tlula hinkwavo. Ku nga khathariseki leswaku mintshungu a yi swi twisisa hilaha ku heleleke kumbe a yi nga swi twisisi, kambe ntiyiso wa mhaka hileswaku loyi a ku ri yena Mesiya, munhu wa nkoka ku tlula hinkwavo. Hambiswiritano, van’wana a va ta hlamala ngopfu loko va vona Hosi leyi ya nkarhi lowu taka yi nghena emutini.

³ A va vonanga kalichi, kumbe vanhu lava tsutsumaka emahlweni ka yona naswona a ku nga ri na tihanci​—hambi ku ri tindlopfu. Ematshan’weni ya sweswo, Yesu a a gade mbhongolo ku nga xifuwo lexi nga nyawuliki, lexi tirhisiwaka ku rhwala swilo.a A a nga ambalanga swiambalo swa manyunyu hambi ku ri xifuwo lexi a a xi gadile a xi nga bombisiwanga. Ematshan’weni ya ku va ku andlariwe tinguvu to durha ehenhla ka xona, valandzeri lavakulu va Yesu va lo andlala tinguvu leti tolovelekeke ehenhla ka xona. Ha yini Yesu a hlawule ku nghena eYerusalema hi ndlela yoleyo, kasi vanhu lava nga nyawuliki loko va pimanisiwa na yena va sindzise ku nghena hi tindlela ta manyunyu?

4. Xana Bibele yi profete yini malunghana ni ndlela leyi Hosi leyi nga Mesiya a yi ta nghena ha yona eYerusalema?

⁴ Yesu u hetisise vuprofeta lebyi tsariweke eka malembe-xidzana yo sungula lebyi nge: “Tsaka ngopfu . . . Huwelela hi ku hlula, Wena nhwanyana wa Yerusalema. Waswivo! Hosi ya wena yi ta eka wena. Yi lulamile, ina, yi ponisiwile; ya titsongahata, yi gade mbhongolo.” (Zakariya 9:9) Vuprofeta lebyi byi komba leswaku Mesiya, Mutotiwa wa Xikwembu, siku rin’wana a a ta tipaluxa eka vanhu va le Yerusalema leswaku hi yena Hosi leyi vekiweke hi Xikwembu. Ku tlula kwalaho, ndlela leyi a endlaka swilo ha yona—ku katsa ni xifuwo lexi a hlawuleke ku xi gada—a swi ta paluxa mfanelo leyinene ngopfu ya mbilu yakwe​—ku nga ku titsongahata.

5. Ha yini ku titsongahata ka Yesu ku hi khumba mbilu loko hi anakanyisisa hakona, naswona ha yini swi ri swa nkoka leswaku hi fanele hi ku tekelela?

⁵ Ku titsongahata ka Yesu i yin’wana ya timfanelo takwe leti endlaka leswaku a rhandzeka ngopfu. Mfanelo leyi yi khumba mbilu loko hi anakanyisisa ha yona. Hilaha hi dyondzeke hakona eka ndzima leyi hundzeke, i Yesu ntsena la nga “ndlela ni ntiyiso ni vutomi.” (Yohane 14:6) Kutani, swi le rivaleni leswaku a nga kona ni un’we exikarhi ka vanhu lava hanyeke laha misaveni la nga wa nkoka ku fana na yena. Nilokoswiritano, Yesu a nga si tshama a titlakusa ku fana ni vanhu va ntsandza-vahlayi lava nga hetisekangiki, lava titlakusaka. Leswaku hi va valandzeri va Kreste, hi fanele hi lwisana ni moya wa ku titlakusa. (Yakobo 4:6) Phela, Yehovha u venga lava titlakusaka. Kutani i swa nkoka leswaku hi dyondza ku tekelela ku titsongahata ka Yesu.

I Khale A Ri La Titsongahateke

6. Xana ku titsongahata i yini, naswona Yehovha a a swi tiva njhani leswaku Mesiya u ta titsongahata?

⁶ Ku titsongahata swi vula ku tiveka ehansi ni ku pfumala manyunyu. I mfanelo leyi humaka embilwini naswona yi vonaka eka mavulavulelo ya munhu, mahanyelo ni ndlela leyi a hanyisanaka ni van’wana ha yona. Yehovha u swi tive njhani leswaku Mesiya u ta titsongahata? A a swi tiva leswaku N’wana wa yena u tekelele xikombiso xa Yena xa ku titsongahata. (Yohane 10:15) Nakambe u yi vonile mintirho ya N’wana wakwe ya ku titsongahata. Njhani?

7-9. (a) Xana Mikayele u ku kombise njhani ku titsongahata loko a phikizana na Sathana? (b) Xana Vakreste va nga n’wi tekelela njhani Mikayele emhakeni yo kombisa ku titsongahata?

⁷ Buku ya Yudha yi paluxa xikombiso lexi tsakisaka, yi ri: “Loko Mikayele ntsumi leyikulu a ve ni njhekanjhekisano na Diyavulosi naswona va kanetana hi ntsumbu wa Muxe, a nga xinyatanga a n’wi avanyisa hi marito yo tseketsela, kambe u te: ‘Onge Yehovha a nga ku tshinya.’” (Yudha 9) Mikayele i vito leri tirhisiwaka eka Yesu​—loko a nga si ta emisaveni niloko se a tlhandlukele etilweni—​loko a ri exikhundlheni xa yena xa ku va ntsumi leyikulu kumbe ndhuna ya vuthu ra Yehovha ra tintsumi etilweni.b (1 Vatesalonika 4:16) Kambe xiya ndlela leyi Mikayele a wu tameleke ha yona njhekanjhekisano lowu a veke na wona na Sathana.

⁸ Rungula ra Yudha a ri hi byeli leswaku Sathana a a lava ku endla yini hi ntsumbu wa Muxe, kambe hi nga tiyiseka leswaku Diyavulosi a a ri ni makungu yo biha. Kumbexana a a lava ku tirhisa ntsumbu wa munhu loyi wo tshembeka evugandzerini bya mavunwa. Loko Mikayele a ala rhengu ra Sathana, u tlhele a tikhoma leswaku a nga n’wi tshinyi. Entiyisweni Sathana a a faneriwa hi ku tshinyiwa, kambe Mikayele, loyi enkarhini wolowo loko a kanetana na Sathana a a nga si byarhisiwa ‘vuavanyisi hinkwabyo’ u swi xiyile leswaku i Yehovha Xikwembu ntsena la nga avanyisaka Sathana. (Yohane 5:22) Mikayele tanihi ntsumi leyikulu, a a ri ni vulawuri lebyikulu. Kambe vuavanyisi u byi tshikele Yehovha ku ri ni ku va a tinyika vulawuri lebyi engetelekeke. Handle ko titsongahata u tlhele a kombisa ni xichavo, leswi swi vekeke erivaleni leswaku a a nga ta teka vutihlamuleri lebyi a nga nyikiwangiki byona.

⁹ Yudha u huhuteriwe ku tsala hi ta xiendlakalo lexi hikwalaho ka xivangelo xo karhi. Lexi twisaka ku vava hileswaku Vakreste van’wana va le nkarhini wa Yudha a va nga titsongahati. A va tikurisa “va tseketsela swilo hinkwaswo leswi kunene va nga swi tiviki.” (Yudha 10) Swa olova leswaku hina vanhu lava nga hetisekangiki hi ngheniwa hi moya wo tikurisa! Loko ku ri ni leswi hi nga swi twisisiki evandlheni ra Vukreste​—kumbexana swilo swa kona swi khumba swiboho leswi endliweke hi huvo ya vakulu—​xana hi endla njhani? Loko ho sola-sola ni ku xopaxopa swihoxo hambiloko hi nga swi tivi hinkwaswo swivangelo swa ku va va endle swiboho sweswo, xana a hi nge vi hi kombisa moya wa ku tikurisa? Ematshan’weni ya sweswo, a hi tekeleleni Mikayele kumbe Yesu, hi tshika ku avanyisa timhaka leti Xikwembu xi nga hi nyikangiki vutihlamuleri bya tona.

10, 11. (a) I yini lexi xiyekaka emhakeni ya ku va N’wana wa Xikwembu a amukele xiavelo xa ku ta laha misaveni? (b) Xana hi nga ku tekelela njhani ku titsongahata ka Yesu?

¹⁰ N’wana wa Xikwembu u tlhele a kombisa ku titsongahata hi ku va a amukele xiavelo xa ku ta laha misaveni. Xiya xikhundlha lexi a nga boheka ku xi siya le tilweni. A a ri ntsumi leyikulu. Nakambe a a ri “Rito”​—Muvulavuleri-nkulu wa Yehovha. (Yohane 1:1-3) A a tshama etilweni, ‘evutshan’weni bya Yehovha byo tlakuka bya ku kwetsima ni ku saseka.’ (Esaya 63:15) Nilokoswiritano, N’wana “u tichulurile kutani a teka xivumbeko xa hlonga, a fana ni vanhu.” (Vafilipiya 2:7) Ehleketa leswi xiavelo xakwe xa laha misaveni a xi katsa swona! Vutomi bya yena byi hundziseriwe embelekweni wa wanhwana wa Muyuda, leswaku a kulela kwalaho ku ringana tin’hweti ta kaye leswaku a ta velekiwa a ri n’wana wa munhu wa nyama. U tswariwe a ri xihlangi lexi lavaka ku khathaleriwa endyangwini wa muvatli la nga xisiwana kutani a kula kukondza a sungula ku deya, a va xifanyetana a tlhela a fika eka malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi. Hambileswi a a hetisekile, evuntshweni bya yena u tshame a ri karhi a titsongahata eka vatswari va yena lava nga vanhu va nyama. (Luka 2:40, 51, 52) Hakunene a a titsongahata!

¹¹ Xana hi nga tekelela ku titsongahata ka Yesu hi ku va hi amukela swiavelo leswi minkarhi yin’wana swi vonakaka swi ri swa xiyimo xa le hansi? Hi xikombiso, xiavelo xa hina xo chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu xi nga vonaka xi ri xa xiyimo xa le hansi loko vanhu va nga tsakeli, va hi hlekula kumbe va hi venga. (Matewu 28:19, 20) Kambe, loko hi tiyisela entirhweni lowu, hi nga ha pfuna vanhu leswaku va pona. Nilokoswiritano, hi dyondza swo tala emhakeni yo titsongahata naswona hi ta landzela mikondzo ya N’wini wa hina Yesu Kreste.

Ku Titsongahata Ka Yesu Tanihi Munhu Wa Nyama

12-14. (a) Xana Yesu u ku kombise njhani ku titsongahata loko vanhu va n’wi dzunisa? (b) Xana Yesu u hanyisane njhani ni vanhu hi ndlela yo titsongahata? (c) I yini leswi kombaka leswaku ku titsongahata ka Yesu a ku nga ri ka vuxisi kumbe ka ku va ni mahanyelo lamanene ntsena?

¹² Yesu a a titsongahata entirhweni wa yena hinkwawo wa laha misaveni. U kombise ku titsongahata koloko hi ku yisa ku dzuneka hinkwako eka Tata wakwe. Minkarhi yin’wana vanhu a va dzunisa Yesu hikwalaho ka vutlhari byakwe, ndlela leyi masingita yakwe a ma kombisa ha yona leswaku u ni matimba, hambi ku ri tintswalo takwe. Kambe nkarhi na nkarhi Yesu a a kongomisa ku dzuneka koloko eka Yehovha.​—Marka 10:17, 18; Yohane 7:15, 16.

¹³ Yesu u kombise ku titsongahata hi ndlela leyi a a hanyisana ni vanhu ha yona. Entiyisweni, u swi veke erivaleni leswaku u te emisaveni ku ta tirhela vanhu ku nga ri ku tirheriwa. (Matewu 20:28) U kombise ku titsongahata ka yena hi ku va ni moya wo rhula ni hi ku twela van’wana vusiwana. Loko valandzeri va yena va n’wi khomisa tingana a nga va karihelanga; u hambete a tikarhatela ku fikelela timbilu ta vona. (Matewu 26:39-41) Loko mintshungu yi n’wi kavanyeta loko a ha lava ku wisa a nga yi hlongolanga; u ye emahlweni a tikarhatela ku yi pfuna, a yi dyondzisa “swilo swo tala.” (Marka 6:30-34) Loko wansati la nga riki Muisrayele a n’wi kombele hi ku phikelela leswaku a hanyisa xinhwanyetana xakwe, eku sunguleni u n’wi byele leswaku a nge swi endli sweswo. Hambiswiritano, a nga alanga hi ndlela yo hlundzuka; u hetelele a n’wi endlele leswi a a swi kombela hikwalaho ka ripfumelo rakwe lerikulu, hilaha hi nga ta dyondza hakona eka Ndzima 14.​—Matewu 15:22-28.

¹⁴ Yesu u swi kombise hi tindlela to tala ngopfu leswaku u hanya hi ku ya hi marito yakwe loko a ku: “Ndzi ni moya wo rhula ni mbilu yo titsongahata.” (Matewu 11:29) Ku titsongahata ka yena a ku nga ri ka vuxisi kumbe ka ku va ni mahanyelo lamanene ntsena. A ku suka embilwini. Hi yona mhaka leyi a a tshamela ku dyondzisa valandzeri va yena leswaku va titsongahata!

U Dyondzise Vadyondzisiwa Vakwe Ku Titsongahata

15, 16. Xana Yesu u ku kombise njhani ku hambana ka langutelo ra vafumi va misava ni langutelo leri valandzeri vakwe a va fanele va ri hlakulela?

¹⁵ Vaapostola va Yesu a va hlwela ku hlakulela moya wa ku titsongahata. Yesu a a boheka ku tshama a ri karhi a va dyondzisa ku titsongahata. Hi xikombiso, siku rin’wana Yakobo na Yohane va rhumele mana wa vona leswaku a va kombelela eka Yesu leswaku a va tshembisa ku va nyika swikhundlha leswi tlakukeke eMfun’weni wa Xikwembu. Yesu u angule hi ndlela leyinene a ku: “Loko ku ri ku tshama evokweni ra mina ra xinene ni ra ximatsi a hi swa mina ku swi nyika van’wana, kambe i swa lava lunghiseriweke swona hi Tata wa mina.” Vaapostola lavan’wana va khume va ‘hlundzukele’ Yakobo na Yohane. (Matewu 20:20-24) Xana Yesu u xi tlhantlhe njhani xiphiqo lexi?

¹⁶ U va layile hinkwavo ka vona hi ndlela ya musa, a ku: “Ma swi tiva leswaku vafumi va matiko va ma tikisela naswona vanhu lavakulu va ma lawula. A swi fanelanga swi va tano exikarhi ka n’wina; kambe mani na mani la lavaka ku va lonkulu exikarhi ka n’wina u fanele ku va mutirheli wa n’wina, naswona mani na mani la lavaka ku va wo sungula exikarhi ka n’wina u fanele ku va hlonga ra n’wina.” (Matewu 20:25-27) Swi nga endleka leswaku vaapostola va yi vonile ndlela leyi “vafumi va matiko” a va tikukumuxa ha yona, va lava ku va vafumi ni ndlela leyi a va ri ni vutianakanyi ha yona. Yesu u kombe leswaku vadyondzisiwa va yena va fanele va hambana ni vafumi volavo va tihanyi. A va fanele va titsongahata. Xana vaapostola va swi twisisile?

17-19. (a) Evusikwini bya le mahlweni ka rifu rakwe, hi yihi ndlela leyi nga rivalekiki leyi Yesu a va dyondziseke ha yona vaapostola vakwe dyondzo ya ku titsongahata? (b) Hi yihi dyondzo ya matimba ku tlula hinkwato ya ku titsongahata leyi Yesu a yi dyondziseke loko a ha ri munhu wa nyama?

¹⁷ A swi nga va oloveli. Laha a ku nga ri ro sungula ni ro hetelela Yesu a dyondzisa dyondzo leyi. Eku sunguleni, loko va holovisana hileswaku i mani lonkulu, u yimise n’wana lontsongo exikarhi ka vona kutani a va byela leswaku va fanele va fana ni vana, lava nga tikukumuxiki, va nga naveliki xikhundlha ku nga swilo leswi naveriwaka ngopfu hi vanhu lavakulu. (Matewu 18:1-4) Nilokoswiritano, evusikwini bya le mahlweni ka rifu ra yena, u xiye leswaku vaapostola va yena a va ha ri ni xiphiqo xa ku va lava tikukumuxaka. Hiloko a va dyondzisa dyondzo leyi nga rivalekiki. U tikhame thawula kutani a endla ntirho wa xiyimo xa le hansi ngopfu, lowu enkarhini wolowo a wu endliwa hi malandza loko ku ri ni vaendzi. Yesu u hlambise muapostola ha un’we milenge​—ku katsa na Yudasi loyi a a ta n’wi xenga ku nga ri khale!​—Yohane 13:1-11.

¹⁸ Yesu u va pfune leswaku va yi twisisa kahle dyondzo ya ku titsongahata, loko a ku eka vona: “Ndzi mi vekele ntila.” (Yohane 13:15) Xana dyondzo leyi yi kale yi fikelela timbilu ta vona? Byona vusiku byebyo va tlhele va holovisana hileswaku i mani lonkulu exikarhi ka vona! (Luka 22:24-27) Hambiswiritano, Yesu u hambete a va lehisela mbilu kutani a va dyondzisa ku titsongahata. Kutani a hambeta a va dyondzisa dyondzo ya matimba eka hinkwato: “U titsongahatile kutani a yingisa ku ya fika eku feni, ina, rifu emhandzini ya nxaniso.” (Vafilipiya 2:8) Yesu u titsongahatile kukondza a fa rifu leri khomisaka tingana, a hehliwa hi ku va xigevenga ni musandzi. Xisweswo N’wana wa Xikwembu a a nga fani na munhu hikuva u titsongahate hi ndlela leyi hetisekeke.

¹⁹ Kumbexana hi yona dyondzo leyi yo hetelela ya ku titsongahata leyi Yesu a yi dyondziseke loko a ha ri munhu wa nyama, leyi nga dzika etimbilwini ta vaapostola va yena lavo tshembeka. Bibele yi hi byela leswaku vavanuna lava va tirhe hi ku titsongahata malembe yo tala hambi ku ri makume ya malembe endzhaku ka sweswo. Ku vuriwa yini hi hina?

Xana U Ta Landzela Ntila Lowu Yesu A Wu Vekeke?

20. Xana hi nga swi tivisa ku yini loko hi ri na yona mbilu yo titsongahata?

²⁰ Pawulo u tsundzuxe un’wana ni un’wana wa hina a ku: “Hlayisani langutelo leri ra mianakanyo eka n’wina leri a ri ri kona ni le ka Kreste Yesu.” (Vafilipiya 2:5) Ku fana na Yesu, hi fanele hi va ni mbilu yo titsongahata. Xana hi nga swi tiva njhani leswaku hi ni mbilu yo titsongahata? Xiya leswaku Pawulo u hi tsundzuxa leswaku hi fanele hi “nga endli nchumu hi ku kanetana kumbe hi ku tikurisa, kambe hi mianakanyo yo titsongahata [hi] teka van’wana va ri lava tlakukeke eka [hina].” (Vafilipiya 2:3) Kutani sweswo swi titshege hi ndlela leyi hi va langutaka ha yona van’wana. Hi fanele hi va teka va ri lava tlakukeke eka hina naswona va ri va nkoka ngopfu ku tlula hina. Xana u ta yi tirhisa ndzayo yoleyo?

21, 22. (a) Ha yini valanguteri lava nga Vakreste va fanele va titsongahata? (b) Xana hi nga swi kombisa njhani leswaku hi tikhame hi ku titsongahata?

²¹ Petro a a ha swi tsundzuka leswaku ku titsongahata i ka nkoka, hambiloko se ku hundze malembe yo tala Yesu a pfuxiwile. Petro u dyondzise valanguteri lava nga Vakreste leswaku va tamela mintirho ya vona hi ku titsongahata, va nga tikiseli tinyimpfu ta Yehovha. (1 Petro 5:2, 3) Ku va ni vutihlamuleri a swi nyiki munhu mpfumelelo wa ku titlakusa. Ku hambana ni sweswo, vutihlamuleri byi lava leswaku munhu a ya a titsongahata swi suka embilwini. (Luka 12:48) Ina, mfanelo leyi i ya nkoka ku nga ri eka valanguteri ntsena kambe ni le ka Vakreste hinkwavo.

²² Entiyisweni Petro a nga ri rivalanga siku leriya Yesu a n’wi hlambiseke milenge​—hambileswi yena Petro a nga rhanga a ala! (Yohane 13:6-10) Petro u tsalele Vakreste a ku: “Hinkwenu tikhameni hi mianakanyo yo titsongahata un’wana eka un’wana.” (1 Petro 5:5) Rito leri nge “tikhameni” ri vula leswi nga endliwaka hi nandza la tikhamaka hi nkhancu kutani a endla ntirho wa xiyimo xa le hansi. Xiga lexi xi nga ha hi tsundzuxa nkarhi luwa Yesu a nga tikhama thawula ivi a nkhinsama a hlantswa milenge ya vaapostola. Loko hi landzela Yesu, a ku na xiavelo lexi Xikwembu xi hi nyikaka xona lexi hi nga xi tekelaka ehansi. Ku titsongahata ka hina hi mbilu hinkwayo ku fanele ku vonaka eka hinkwavo, onge hiloko hi tikhame hakona.

23, 24. (a) Ha yini hi fanele hi ala mboyamelo wihi ni wihi wa ku tikukumuxa? (b) Ndzima leyi landzelaka yi ta hi pfuna leswaku hi cinca mianakanyo yihi leyi hoxeke mayelana ni mfanelo ya ku titsongahata?

²³ Ku tikukumuxa ku fana ni chefu. Loko ho ku tshika ku hi nghena, ku nga hi vavisa. I mfanelo leyi nga endlaka munhu la nga ni nyiko leyinene a sala a ri la nga pfuniki nchumu eka Xikwembu. Hi hala tlhelo, ku titsongahata ku nga hi endla hi va vanhu va risima swinene eka Yehovha. Loko hi hlakulela mfanelo leyi ya risima siku ni siku hi ku tikarhatela ku famba hi ku titsongahata eminkondzweni ya Kreste, vuyelo bya kona byi ta va lebyinene ngopfu. Petro u tsale a ku: “Hikokwalaho, titsongahateni ehansi ka voko ra matimba ra Xikwembu, leswaku xi ta mi tlakusa hi nkarhi lowu faneleke.” (1 Petro 5:6) Hakunene Yehovha u tlakuse Yesu hikwalaho ka leswi a titsongahateke hilaha ku heleleke. Xikwembu xa hina xi ta ku nyika hakelo loko na wena u titsongahata.

²⁴ Lexi twisaka ku vava hileswaku van’wana va ehleketa leswaku loko munhu a titsongahata u tsanile. Xikombiso xa Yesu xi hi pfuna leswaku hi vona ndlela leyi mianakanyo yoleyo yi hoxeke ha yona, hikuva vavanuna lava titsongahateke swinene a va ri ni xivindzi. Mhaka leyi hi ta dyondza ha yona eka ndzima leyi landzelaka.

1-3. Hi rihi khombo leri Yesu a a langutane na rona, naswona u endlise ku yini?

NTSHUNGU wa vahlaseri a wu lavana na Yesu. A wu hlome hi masavula ni michizo naswona exikarhi ka wona a ku ri ni masocha, hakunene a ku ri ntshungu lowukulu. A wu tikomba wu ri ni xikongomelo xo biha, a wu famba emunyameni eswitarateni swa le Yerusalema kutani wu tsemakanya Nkova wa Kedroni, wu kongoma eNtshaveni ya Mitlhwari. N’weti a wu hume hinkwawo, kambe ntshungu lowu a wu tamele swisa ni timboni. Xana a wu voninga ndlela hikwalaho ka leswi mapapa ma nga siva n’weti? Kumbe hileswi a wu ehleketa leswaku munhu loyi wu n’wi lavaka u tifihle ekhwatini? A hi swi tivi kambe lexi nga kona hileswaku: Mani na mani loyi a a ehleketa leswaku Yesu u ta chuha, a a nga n’wi tivi kahle leswaku i munhu wa njhani.

² Yesu a a swi tiva leswaku u le khombyeni. Nilokoswiritano, a nga ringetanga ku baleka u yime laha a a ri kona. Hiloko ntshungu wa vahlaseri wu tshinela, wu rhangeriwe hi Yudasi khale ka munghana wa yena wo tshembeka. Yudasi u xenge Yesu hi ku fika a n’wi xeweta ivi a n’wi ntswontswa. Hambiswiritano, Yesu a nga chuhanga. U yime emahlweni ka ntshungu wolowo, kutani a wu vutisa a ku: “Mi lava mani?” Wu hlamule wu ku: “Yesu wa Munazareta.”

³ Vanhu vo tala va nga rhurhumela hi ku chava loko vo vona ntshungu wo tano lowu hlomeke. Kumbexana ntshungu wolowo a wu langutele leswaku Yesu u ta chuha loko a wu vona. Kambe Yesu a nga chuhanga, a nga balekanga naswona a nga ringetanga ku wu kanganyisa leswaku wu nga n’wi khomi. Ku ri na sweswo, u te: “Hi mina loyi.” A a nga chavi nchumu naswona a a ri ni xivindzi lerova vavanuna volavo va sale va hlamele. Va tlhentlhele endzhaku va ku gaa!​—Yohane 18:1-6; Matewu 26:45-50; Marka 14:41-46.

4-6. (a) N’wana wa Xikwembu u fanisiwa ni yini naswona ha yini? (b) Hi tihi tindlela tinharhu leti Yesu a kombiseke xivindzi ha tona?

⁴ Swi tise ku yini leswaku Yesu a langutana ni khombo ronghasi kambe a rhurile ni ku tikhoma? Hileswi a nga ni xivindzi. Xivindzi i yin’wana ya timfanelo leti lavekaka ngopfu eka murhangeri, naswona a nga kona munhu la nga tshama a fana na Yesu kumbe la n’wi tlulaka hi mfanelo leyi. Eka ndzima leyi hundzeke hi dyondze ndlela leyi Yesu a a titsongahata ha yona. A swi n’wi fanela ku va a vitaniwa “Xinyimpfana.” (Yohane 1:29) Hambiswiritano, xivindzi lexi Yesu a nga na xona hi xona xi endleke leswaku a hlamuseriwa hi ndlela yin’wana leyi hambaneke ni yoleyo ya ku va Xinyimpfana. Loko Bibele yi vulavula hi N’wana wa Xikwembu, yi ri: “Waswivo! Nghala leyi nga ya nyimba ya Yuda.”​—Nhlavutelo 5:5.

⁵ Hakanyingi nghala yi tiveriwa ku va ni xivindzi. Xana u tshama u langutana ni nkuzi ya nghala? Loko swi ri tano, kumbexana a wu sirheleriwe hi darada leyi yi pfaleriweke eka yona entangeni wa swiharhi. Hambiswiritano, ku langutana ni nghala hi ndlela yoleyo swi chavisa ngopfu. Loko mi langutanile ni xiharhi lexi lexikulu xa matimba, a wu lorhi ni siku ni rin’we leswaku xiharhi lexi xi nga baleka hi ku chava wena. Bibele yi ri, “nghala, yona yi ni matimba exikarhi ka swiharhi naswona a yi tlhentlhi emahlweni ka un’wana ni un’wana.” (Swivuriso 30:30) Kreste na yena u ni xivindzi xa nghala.

⁶ A hi buleni hi tindlela tinharhu leti Yesu a kombiseke xivindzi xo kota xa nghala ha tona: loko a lwela ntiyiso, loko a seketela vululami niloko a langutane ni nkaneto. Hi ta tlhela hi dyondza leswaku hinkwerhu ka hina​—hambi hi ni xivindzi hi ntumbuluko kumbe a hi na xona—​hi nga tekelela Yesu emhakeni yo va ni xivindzi.

U Lwele Ntiyiso Hi Xivindzi

7-9. (a) Ku humelele yini loko Yesu a ha ri ni malembe ya 12 hi vukhale, naswona i yini lexi u vonaka onge a xi ta ku chuhisa loko a wu ri eka xiyimo lexi a a ri eka xona? (b) Xana Yesu u xi kombise njhani xivindzi loko a vulavula ni vadyondzisi etempeleni?

⁷ Emisaveni leyi yi fumiwaka hi Sathana, “tata wa mavunwa,” nkarhi hinkwawo hi fanele hi va ni xivindzi leswaku hi ta lwela ntiyiso. (Yohane 8:44; 14:30) Yesu a nga yimelanga ku kula ku ri kona a nga ta lwela ntiyiso. Loko a ri ni malembe ya 12 hi vukhale, u lahlekele vatswari va yena endzhaku ka nkhuvo wa Paseka eYerusalema. Mariya na Yosefa va hete masiku manharhu va ri karhi va lavana na yena hi timbilu to vava. Eku heteleleni va n’wi kume a ri etempeleni. Xana a a endla yini? Va n’wi kume “a tshame exikarhi ka vadyondzisi, a va yingisela ni ku va vutisa” swivutiso. (Luka 2:41-50) Ehleketa hi vanhu volavo lava a a bula na vona.

⁸ Van’wamatimu va vula leswaku hi ntolovelo endzhaku ka nkhuvo varhangeri va vukhongeri a va sala va dyondzisa etempeleni eka rin’wana ra rikupakupa lerikulu kwale tempeleni. Vanhu a va tshama ehansi va yingisela ni ku vutisa swivutiso. Vadyondzisi lava, a va ri vavanuna lava dyondzekeke. A va wu tiva ngopfu Nawu wa Muxe ni milawu yin’wana yo tala ya vanhu ni milawu ya ndhavuko leyi rharhanganeke, leyi a yi ya yi engeteleka hi ku famba ka malembe. Xana a wu ta titwa njhani loko a wu tshame emahlweni ka vona? Xana a wu ta titwa u nga ntshunxekanga? Hi ntumbuluko a wu ta titwa tano. Kambe a wu ta titwa njhani loko a wu ri ni malembe ya 12 ntsena hi vukhale? Vana vo tala va ni tingana. (Yeremiya 1:6) Van’wana va ringeta hi matimba leswaku vadyondzisi va vona va nga vulavuli na vona loko va ri exikolweni; vana lava va chava ku vitaniwa leswaku va ta endla swo karhi, va chava ku hlawuriwa leswaku va endla swo karhi, naswona va chava ku khomisiwa tingana kumbe ku hlekuriwa.

⁹ Kambe laha hi kuma Yesu a tshame exikarhi ka vavanuna volavo lava dyondzekeke a ri karhi a va vutisa swivutiso a nga chavi nchumu. Kambe a nga helelanga kwalaho. Rungula ra kona ri hi byela leswi: “Hinkwavo lava a va n’wi yingisile a va hlamala va nga heti hikwalaho ka ku twisisa kakwe ni tinhlamulo takwe.” (Luka 2:47) Bibele a yi hi hlamuseli leswi a nga swi vula hi nkarhi wolowo, kambe hi ni ntshembo wa leswaku a nga pfumelelananga ni tidyondzo ta mavunwa leti vadyondzisi va vukhongeri a va ti rhandza ngopfu. (1 Petro 2:22) Ku ri na sweswo, u lwele ntiyiso wa Rito ra Xikwembu, naswona vayingiseri va yena va hlamale ngopfu ku vona n’wana wa malembe ya 12 hi vukhale a ri karhi a phofula vutlhari byo tano hi xivindzi.

10. Xana vantshwa lava nga Vakreste namuntlha va xi tekelela njhani xivindzi xa Yesu?

¹⁰ Namuntlha vantshwa vo tala lava nga Vakreste va famba eminkondzweni ya Yesu. Hambiswiritano Yesu u hetisekile, kambe vona a va hetisekangi. Nilokoswiritano, ku fana na yena, na vona a va yimeli ku rhanga va kula ku ri kona va nga ta lwela ntiyiso. Loko va ri exikolweni kumbe laha va tshamaka kona, va vutisa vanhu swivutiso hi vutlhari, va va yingisela ni ku va dyondzisa ntiyiso hi ndlela ya xichavo. (1 Petro 3:15) Vantshwa vo tala va pfune vadyondzi-kulobye, vadyondzisi ni vaakelani va vona leswaku va va valandzeri va Kreste. Ehleketa ndlela leyi xivindzi xa vona xi n’wi tsakisaka ha yona Yehovha! Rito ra yena ri fanisa vantshwa volavo ni mberha hikuva va phyuphyisa, va tsakisa ni swin’wana swo tala.​—Pisalema 110:3.

11, 12. Loko Yesu a kurile u xi kombise njhani xivindzi loko a ri karhi a lwela ntiyiso?

¹¹ Loko Yesu se a kurile u kombise leswaku u ni xivindzi hi tindlela to tala loko a ri karhi a lwela ntiyiso. Entiyisweni, loko a sungula ku chumayela ku ve ni nkwetlembetano lowu vo tala a va ta wu teka wu ri lowu chavisaka. Yesu u boheke ku langutana ni ndzingo wa Sathana nala wa matimba swinene la nga ni khombo ku tlula valala hinkwavo va Yehovha, enkarhini wolowo Yesu a a nga ri ntsumi leyikulu kambe a ri munhu wa nyama. Yesu u ale nkucetelo wa Sathana a tlhela a hlula ndzingo wa yena wa ku ma tirhisa hi ndlela yo biha Matsalwa lama huhuteriweke. Yesu u gimete ndzingo wolowo hi ku vula hi xivindzi a ku: “Suka, Sathana!”​—Matewu 4:2-11.

¹² Xisweswo, Yesu u hi vekele ntila wo wu landzela eka ndlela leyi a chumayeleke ha yona ni leyi a lweleke Rito ra Tata wa yena ha yona eka matshalatshala yo ri soholota kumbe ku ri tirhisa hi ndlela yo biha. Enkarhini wolowo, ku fana ninamuntlha vukanganyisi lebyi nga kona evukhongerini a byi toloveleke ngopfu. Yesu u byele varhangeri va vukhongeri va le nkarhini wa yena a ku: “Mi endla rito ra Xikwembu ri nga tirhi hi ndhavuko wa n’wina lowu mi wu hundziseleke” laha. (Marka 7:13) Varhangeri volavo va vukhongeri a va xiximiwa ngopfu hi vanhu kambe Yesu u va vule vakongomisi lava feke mahlo ni vakanganyisi.a (Matewu 23:13, 16) Xana hi nga xi tekelela njhani xikombiso lexi xa Yesu xa ku va ni xivindzi?

13. I yini leswi hi faneleke hi swi tsundzuka loko hi ri karhi hi tekelela Yesu, naswona hi rihi lunghelo leri hi nga na rona?

¹³ Ina, ha swi tiva leswaku a hi na vuswikoti byo vona timbilu kumbe matimba yo avanyisa ku fana na Yesu. Kambe, hi nga tekelela xivindzi xakwe xo lwela ntiyiso. Hi xikombiso, loko hi paluxa mavunwa ya vukhongeri​—mavunwa lama dyondzisiwaka malunghana ni Xikwembu, swikongomelo swa xona ni Rito ra xona—​hi va hi ri karhi hi voninga emisaveni leyi funengetiweke hi mavunwa ya Sathana. (Matewu 5:14; Nhlavutelo 12:9, 10) Hi pfuna vanhu leswaku va ntshunxeka evuhlongeni bya tidyondzo ta mavunwa leti tateke timbilu ta vona, ni ku chava vafi loku onhaka vuxaka bya vona ni Xikwembu. Entiyisweni hi ni lunghelo ro vona ku hetiseka ka xitshembiso xa Yesu lexi nge: “Ntiyiso wu ta mi ntshunxa”!​—Yohane 8:32.

U Seketele Vululami Hi Xivindzi

14, 15. (a) Hi yihi ndlela yin’wana leyi Yesu a swi vekeke erivaleni ha yona leswi “vululami” byi nga swona? (b) Hi xihi xihlawuhlawu lexi a xi ri kona lexi Yesu a xi papalateke loko a vulavula ni wansati wa Musamariya?

¹⁴ Vuprofeta bya Bibele byi vule leswaku Mesiya u ta hlamusela matiko leswi “vululami” byi nga swona. (Matewu 12:18; Esaya 42:1) Hakunene Yesu u sungule ku ma hlamusela vululami loko a ha ri laha misaveni. Nkarhi hinkwawo a a kombisa vululami ni ku ka a nga yi hi nghohe loko a ri karhi a hanyisana ni vanhu. Hi xikombiso, u arile ku va ni xihlawuhlawu lexi lwisanaka ni matsalwa lexi vanhu va le nkarhini wolowo a va ri na xona.

¹⁵ Loko Yesu a vulavula ni wansati wa Musamariya exihlobyeni xa Sikari vadyondzisiwa va yena va hlamarile. Ha yini? Eminkarhini yoleyo, hi ntolovelo Vayuda a va nyenya Vasamariya; ku nyefuriwa koloko a ku sungule khale ka khaleni. (Ezra 4:4) Ku tlula kwalaho, varabi van’wana a va nyefula vavasati. Hi ku famba ka nkarhi milawu ya varabi yi tsariwe ehansi, yi vula leswaku wanuna a nga fanelanga a vulavula ni wansati; yi tlhele yi vula leswaku vavasati a va fanelanga va dyondzisiwa Nawu wa Xikwembu. Hakanyingi vavasati va Vasamariya a va tekiwa va nga basanga. Yesu u papalate xihlawuhlawu xexo kutani a dyondzisa wansati wa Musamariya erivaleni (loyi a a tikhome ku biha) a tlhela a n’wi byela leswaku hi yena Mesiya.​—Yohane 4:5-27.

16. Ha yini Vakreste va fanele va va ni xivindzi leswaku va swi kombisa erivaleni leswaku a va na xihlawuhlawu?

¹⁶ Xana u tshama u tikuma u ri exikarhi ka vanhu lava nga ni xihlawuhlawu hi ndlela leyi khunguvanyisaka? Kumbexana va endla mafenya hi vanhu va rixaka kumbe va tiko rimbe, va hlekula vanhu va rimbewu rin’wana, kumbe va sandza vanhu lava nga swisiwana kumbe lava nga riki nchumu loko va pimanisiwa na vona. Valandzeri va Kreste a va wu seketeli moya wo tano, naswona va ringeta hi matimba leswaku va tsuvula timitsu hinkwato ta xihlawuhlawu etimbilwini ta vona. (Mintirho 10:34) Un’wana ni un’wana wa hina u fanele a hlakulela ku va ni xivindzi leswaku a kombisa vululami emhakeni leyi.

17. Xana Yesu u endle yini etempeleni naswona ha yini?

¹⁷ Ku va ni xivindzi swi tlhele swi endla Yesu leswaku a lwa hi matimba leswaku vanhu va Xikwembu va tibasisa nileswaku ku va ni lunghiselelo ra vugandzeri lebyi tengeke. Eku sunguleni ka ntirho wa yena wo chumayela, u nghene etempeleni eYerusalema kutani a siringeka loko a vona vaxavisi ni vacincisi va mali va ri karhi va endla mabindzu ya vona endlwini ya Xikwembu. Hikwalaho ka ku hlundzuka loku faneleke, Yesu u hlongole vavanuna volavo va makwanga ni mabindzu ya vona. (Yohane 2:13-17) Hi ku famba ka nkarhi u tlhele a endla leswi fanaka loko a ri ekusuhi ni ku heta ntirho wa yena wo chumayela. (Marka 11:15-18) Entiyisweni sweswo swi endle leswaku a va ni valala vo tala, kambe a nga kanakananga ku swi endla. Ha yini? Ku sukela evutsongwanini bya yena, tempele a a yi vula yindlu ya Tata wakwe​—naswona a a tiyisile. (Luka 2:49) Ku thyakisiwa ka vugandzeri lebyi tengeke lebyi a byi endleriwa kwalaho a swi kombisa ku kala vululami loku a a nga ta ku honisa. Ku hiseka ka yena ku n’wi nyike xivindzi xo endla leswi faneleke.

18. Namuntlha Vakreste va nga xi kombisa njhani xivindzi loko swi ta emhakeni ya ku tenga ka vandlha?

¹⁸ Hilaha ku fanaka, namuntlha valandzeri va Kreste va khathala swinene hi ku tenga ka vanhu va Xikwembu ni hi lunghiselelo ra vugandzeri lebyi tengeke. Loko va vona leswaku Mukreste-kulobye u wele exidyohweni lexikulu, a va swi bi hi makatla. Va vulavula na yena kumbe va tivisa vakulu. (1 Vakorinto 1:11) Va tiyisekisa leswaku va tivisa vakulu hi xidyoho xexo. Vakulu va ta pfuna vanhu volavo lava vabyaka emoyeni, naswona va nga ha teka goza ro karhi leswaku tinyimpfu ta Yehovha ti tshama ti tengile.​—Yakobo 5:14, 15.

19, 20. (a) Hi byihi vuhomboloki lebyi a byi tele enkarhini wa Yesu naswona hi wihi ntshikilelo lowu Yesu a langutaneke na wona? (b) Ha yini valandzeri va Kreste va nga katseki etimhakeni ta politiki ni madzolonga, naswona hi byihi vuyelo bya ku nga katseki ka vona?

¹⁹ Xana hi fanele hi gimeta hileswaku Yesu a a lwisana ni vuhomboloki hinkwabyo lebyi a byi ri kona emisaveni hinkwayo? Kahle-kahle a ku ri ni vuhomboloki byo tala emisaveni. Tiko ra rikwavo a ri fumiwa hi mfumo wumbe. Varhoma a va tshikilela Vayuda hi ku tirhisa masocha lama nga tinhenha, va va hakerisa xibalo xa le henhla naswona a va lawula ni ndlela leyi va gandzelaka ha yona. A swi hlamarisi leswi vanhu vo tala a va lava leswaku Yesu a va ntshunxa ejokweni ra mfumo wa nkarhi wolowo. (Yohane 6:14, 15) Nakambe emhakeni leyi u ve ni xivindzi.

²⁰ Yesu u hlamusele leswaku Mfumo wa yena a hi wa misava leyi. U letele valandzeri vakwe leswaku va nga katseki eka tinyimpi ta mimfumo ya misava kambe va hisekela ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. (Yohane 17:16; 18:36) Loko ntshungu wa vahlaseri wu tela ku ta n’wi khoma, u wu dyondzise dyondzo ya nkoka swinene emhakeni ya ku nga hlanganyeli etimhakeni ta politiki. Petro u hatle a hlomula savula ra yena ivi a khemba wanuna un’wana. U nga ha vona onge Petro u endle kahle. Loko ku ri leswaku madzolonga i manene, a ma ta faneleka kahle evusikwini byebyo lebyi N’wana wa Xikwembu la nga riki na nandzu a hlaseriweke ha byona. Kambe, Yesu u vekele valandzeri va yena va laha misaveni, va nkarhi wolowo ni va namuntlha ntila lowu va faneleke va wu landzela, loko a ku: “Vuyisela banga ra wena endhawini ya rona, hikuva hinkwavo lava khomaka banga va ta lova hi banga.” (Matewu 26:51-54) Hakunene a swi lava xivindzi leswaku valandzeri va Kreste va papalata madzolonga hi nkarhi wolowo, swi tano ninamuntlha. Hikwalaho ka leswi vanhu va Xikwembu namuntlha va nga ni xivindzi xa ku ka va nga hlanganyeli etimhakeni ta politiki, a va si tshama va katseka eka tinyimpi ta ntsandza-vahlayi leti nga kona manguva lawa, a va katsekanga eku dlayiweni ka Vayuda va le Yuropa hi Manazi, eku pfukeleni ka mfumo ni le ka swiendlo swin’wana swa madzolonga. Matimu wolawo lamanene ma kona hikwalaho ka xivindzi xa vona.

U Langutane Ni Nkaneto Hi Xivindzi

21, 22. (a) Hi wihi mpfuno lowu Yesu a wu kumeke loko a nga si langutana ni miringo yo tika? (b) Xana Yesu u xi kombise njhani xivindzi ku fikela emakumu?

²¹ N’wana wa Yehovha u swi tive khale leswaku a a ta langutana ni nkaneto loko a ri laha misaveni. (Esaya 50:4-7) U xungetiwe ko tala hi rifu, a hetelela a dlayiwile hilaha swi hlamuseriweke hakona eku sunguleni ka ndzima leyi. Xana Yesu u swi kotise ku yini ku tshama a ri ni xivindzi hambiloko a langutane ni khombo ro tano? Xana Yesu a a endla yini loko ntshungu wa vahlaseri wu nga si fika wu ta n’wi khoma? A a ri karhi a khongela eka Yehovha hi mbilu hinkwayo. Xana Yehovha u endle yini? Bibele yi hi byela leswaku Yesu “u twiwe hi tindleve timbirhi.” (Vaheveru 5:7) Yehovha u rhumele ntsumi leswaku yi ta tiyisa N’wana wakwe la nga ni xivindzi.​—Luka 22:42, 43.

²² Endzhakunyana ka loko Yehovha a n’wi tiyisile, Yesu u byele vaapostola vakwe a ku: “Pfukani, a hi fambeni.” (Matewu 26:46) Marito wolawo ma swi veka erivaleni leswaku a a ri ni xivindzi. U te, “a hi fambeni,” hikuva a a swi tiva leswaku u ta byela ntshungu wa vahlaseri leswaku wu tshika vanghana vakwe va tifambela, a a swi tiva leswaku a va ta baleka va n’wi siya, naswona a a swi tiva leswaku u ta langutana ni maxangu lama tsemaka nhlana a ri yexe. U tengisiwile a tlhela a gweviwa swi nga ri enawini, a hlekuriwa, a xanisiwa a tlhela a fa rifu ro vava a ri yexe. Loko a ri emaxangwini wolawo hinkwawo a nga vanga na vutoya.

23. Hlamusela xivangelo xa ku va Yesu a ve ni vuxiyaxiya loko a langutane ni khombo ni nxungeto wa rifu.

²³ Xana Yesu a a nga khathali hi nchumu? Doo; ku ka u nga khathali hi nchumu a swi fambisani ni ku va ni xivindzi. Kahle-kahle, Yesu u dyondzise valandzeri vakwe leswaku va va ni vuxiyaxiya leswaku va balekela khombo va ta kota ku ya emahlweni va endla ku rhandza ka Xikwembu. (Matewu 4:12; 10:16) Hambiswiritano, emhakeni leyi Yesu a a swi tiva leswaku a ku nga ri na ndlela yin’wana yo papalata rifu. A a swi tiva leswi ku rhandza ka Xikwembu a swi katsa swona. Leswi Yesu a a tiyimisele ku tshama a tshembekile a swo boha leswaku a langutana ni ndzingo wolowo.

24. Ha yini hi nga tiyisekaka leswaku hi nga va ni xivindzi hambiloko hi langutane ni ndzingo wihi na wihi?

²⁴ Minkarhi yo tala valandzeri va Yesu va ve ni xivindzi ku fana ni N’wini wa vona! Vo tala va tserhamile loko va langutane ni ku hlekuriwa, nxaniso, ku khomiwa hambi ku ri rifu. Xana vanhu lava nga hetisekangiki va xi kuma kwihi xivindzi xo tano? A xi titeli ntsena. Tanihi leswi Yesu a pfuniweke hi Xikwembu swi tano ni le ka valandzeri va yena, xa va pfuna. (Vafilipiya 4:13) Kutani u nga chavi leswi u nga ta langutana na swona enkarhini lowu taka. Tiyimisele ku tshama u tshembekile kutani Yehovha u ta ku nyika xivindzi lexi lavekaka. Hambeta u tiyisiwa hi xikombiso xa Yesu Murhangeri wa hina la nga te: “Tiyani timbilu! Misava ndzi yi hlurile.”​—Yohane 16:33.

1-3. Xana a xi ri njhani xiyimo loko Yesu a dyondzisa hi siku leri a ri xe kahle hi 31 C.E., naswona ha yini vayingiseri vakwe va hlamarile?

A KU ri ximun’wana hi lembe ra 31 C.E. Yesu Kreste a a ri ekusuhi na Kapernawume, ku nga muti wa mphesamphesa lowu nga eribuweni ra le n’walungu-vupela-dyambu bya Lwandle ra Galeliya. Yesu a a khongele vusiku hinkwabyo a ri yexe entshaveni leyi nga ekusuhi ni kwalaho. Loko ri xa u vitane vadyondzisiwa va yena, kutani a hlawula va 12 exikarhi ka vona a va vitana vaapostola. Hi nkarhi wolowo mintshungu ya vanhu​—lava van’wana va vona a va huma ekule ngopfu—​yi landzelele Yesu ku ta fika endhawini leyi, naswona a yi hlengeletane evuandlalweni bya ntshava. A yi swi yimele hi mahlo-ngati ku twa leswi a nga ta yi dyondzisa swona ni ku hanyisiwa eka mavabyi ya yona. Yesu a nga yi khomisanga tingana.​—Luka 6:12-19.

² Yesu u tshinele entshungwini wolowo kutani a hanyisa hinkwavo lava vabyaka. Loko ku nga ha ri na wun’we la vabyaka exikarhi ka wona, u tshame ehansi kutani a sungula ku dyondzisa.a Leswi a swi dyondziseke siku rero leri a ri xe kahle swi fanele swi hlamarise vayingiseri vakwe. Entiyisweni, vanhu volavo a va nga si tshama va twa munhu un’wana a dyondzisa hi ndlela yoleyo. Lexi endleke leswaku leswi a swi dyondziseke swi hlamarisa, hileswaku a a nga tshahi milawu leyi vekiweke hi vanhu kumbe milawu ya varabi va Vayuda leyi a yi tiviwa ngopfu. Ku ri na sweswo, a a tshamela ku tshaha Matsalwa yo kwetsima ya Xiheveru. Loko a vulavula a a nga jikajiki, a a tirhisa marito yo olova naswona a a veka mhaka erivaleni. Loko a heta ku vulavula mintshungu yi sale yi hlamarile. A swo boha yi hlamala, hikuva a ya ha ku twa wanuna wo tlhariha ngopfu la tshameke a hanya!​—Matewu 7:28, 29.

³ Dyondzo yoleyo swin’we ni swilo swin’wana swo tala leswi Yesu a swi dyondziseke ni ku swi endla swi tsariwe eRitweni ra Xikwembu. I swinene leswaku hi kambisisa leswi Bibele yi swi vulaka ha Yesu hikuva u ni “xuma hinkwaxo xa vutlhari ni xa vutivi.” (Vakolosa 2:3) Xana u byi kume kwihi vutlhari byebyo​—ku nga vuswikoti byo twisisa ni ku tirhisa vutivi lebyi munhu a nga na byona? Xana u byi kombise njhani vutlhari lebyi a nga na byona, naswona hi nga xi tekelela njhani xikombiso xakwe?

‘Xana Munhu Loyi U Byi Kume Kwihi Vutlhari Lebyi?’

4. Hi xihi xivutiso lexi vayingiseri va Yesu va le Nazareta va xi vutiseke naswona ha yini?

⁴ Eka rin’wana ra maendzo yakwe ya ku chumayela, Yesu u endzele eNazareta, emutini lowu a kuleleke eka wona, kutani a fika a chumayela esinagogeni ra kwalaho. Vo tala va vayingiseri vakwe va hlamale ngopfu, kutani va tivutisa va ku: ‘Xana munhu loyi u byi kume kwihi vutlhari lebyi?’ A va tiva ndyangu wa ka vona​—vatswari vakwe swin’we ni vamakwavo—​nileswaku a a huma endyangwini lowu nga fuwangiki. (Matewu 13:54-56; Marka 6:1-3) Nakambe a va swi tiva leswaku muvatli loyi, la nga ni vuswikoti byo vulavula a a nga dyondzanga eswikolweni swa le henhla swa varabi. (Yohane 7:15) Xisweswo xivutiso xa vona a xi vonaka xi twala.

5. Xana Yesu u vule leswaku vutlhari bya yena a byi huma eka xihlovo xihi?

⁵ Vutlhari lebyi Yesu a a ri na byona a byi nga humi eka yena n’wini hikwalaho ka leswi a hetisekeke. Siku rin’wana loko a ri karhi a dyondzisa etempeleni, u paluxe leswaku vutlhari bya yena a byi huma eka xihlovo lexi tlakukeke swinene. U te: “Leswi ndzi swi dyondzisaka a hi swa mina, kambe i swa loyi a ndzi rhumeke.” (Yohane 7:16) Vutlhari bya Yesu a byi huma eka Tatana loyi ku nga yena a n’wi rhumeke. (Yohane 12:49) Hambiswiritano, xana Yesu u byi kume njhani vutlhari eka Yehovha?

6, 7. Xana Yesu u byi kume njhani vutlhari eka Tata wa yena?

⁶ Moya lowo kwetsima wa Yehovha a wu kongomisa mianakanyo ni mbilu ya Yesu. Malunghana na Yesu la nga Mesiya la tshembisiweke, Esaya u profetile a ku: “Moya wa Yehovha wu ta tshama ehenhla ka yena, moya wa vutlhari ni wa ku twisisa, moya wa xitsundzuxo ni wa matimba, moya wa vutivi ni wa ku chava Yehovha.” (Esaya 11:2) Leswi Yesu a a ri ni moya wa Yehovha naswona mianakanyo yakwe yi kongomisiwa ha wona niloko a endla swiboho, swa twisiseka leswi marito ni mintirho ya yena a swi kombisa leswaku a a ri ni vutlhari lebyi enteke.

⁷ Yesu u kume vutlhari byakwe eka Tata wakwe hi ndlela yin’wana yo hlawuleka. Hilaha hi swi voneke hakona eka Ndzima 2, Yesu u hete malembe ya ntsandza-vahlayi loko a nga si va munhu wa nyama, laha a veke ni nkarhi wo leha wo tekelela ndlela leyi Tata wakwe a endlaka swilo ha yona. Hakunene i byikulu ngopfu vutivi lebyi N’wana a byi tekeleleke eka Tata wakwe, loko a ri karhi a tirha tanihi “mutirhi la nga ni vuswikoti” eku tumbuluxeni ka swilo leswin’wana hinkwaswo, leswi hanyaka ni leswi nga hanyiki. Sweswo hi swona swi endleke leswaku loko N’wana loyi, a nga si va munhu wa nyama a vuriwa vutlhari. (Swivuriso 8:22-31; Vakolosa 1:15, 16) Nkarhi hinkwawo lowu a wu heteke a ri karhi a chumayela laha misaveni u tirhise vutlhari lebyi a byi kumeke eka Tata wakwe loko a ha ri etilweni.b (Yohane 8:26, 28, 38) Hikwalaho, a swi hlamarisi leswi tidyondzo ta Yesu ti kombisaka leswaku u ni vutivi ni ku twisisa loku enteke, nileswaku swiboho leswi a a swi endla etimhakeni ta siku ni siku a swi kombisa leswaku u ni mianakanyo leyi hlutekeke.

8. Tanihi valandzeri va Yesu, xana hi nga byi kuma njhani vutlhari?

⁸ Tanihi valandzeri va Yesu, na hina hi fanele hi lava vutlhari eka Yehovha tanihi leswi a nga xihlovo xa byona. (Swivuriso 2:6) Ina, Yehovha a nga hi nyiki vutlhari hi singita. Hambiswiritano, wa hi hlamula loko hi khongela hi mbilu hinkwayo hi kombela vutlhari lebyi lavekaka leswaku hi ta kota ku langutana ni swiyimo swo tika evuton’wini. (Yakobo 1:5) Leswaku hi kuma vutlhari byo tano, swi lava hi endla matshalatshala swinene. Hi fanele hi tshama hi ri karhi hi byi “lavisisa kukota xuma lexi fihliweke.” (Swivuriso 2:1-6) Ina, hi fanele hi hambeta hi dyondza Rito ra Xikwembu hi vuenti, ku nga laha vutlhari bya yena byi paluxiweke kona, naswona hi hanya hi ku pfumelelana ni leswi hi swi dyondzaka. Xikombiso xa N’wana wa Yehovha i xa nkoka ngopfu hikuva xi hi pfuna leswaku hi va ni vutlhari. A hi kambisiseni swiphemu swo hlayanyana leswi eka swona Yesu a kombiseke vutlhari bya yena hi tlhela hi dyondza ndlela leyi hi nga n’wi tekelelaka ha yona.

Marito Ya Vutlhari

9. I yini leswi endleke leswaku tidyondzo ta Yesu ti va ta vutlhari?

⁹ Mintshungu ya vanhu yi khitikanele eka Yesu yi ya n’wi yingisela loko a ri karhi a dyondzisa. (Marka 6:31-34; Luka 5:1-3) Sweswo a swi hlamarisi hikuva minkarhi hinkwayo a a dyondzisa marito ya vutlhari! Leswi a a swi dyondzisa a swi komba leswaku u ni vutivi byo enta hi Rito ra Xikwembu ni vuswikoti byo fikelela timbilu lebyi ku nga hava munhu ni un’we la nga na byona. Tidyondzo ta yena ti tsakisa vanhu emisaveni hinkwayo naswona i ta nkoka hi masiku. Vona swikombiso swin’wana swa vutlhari leswi kumekaka eka tidyondzo ta Yesu, “Mutsundzuxi wo Hlamarisa” loyi ku profetiweke ha yena.​—Esaya 9:6.

10. Hi tihi timfanelo letinene leti Yesu a hi khutazaka leswaku hi ti hlakulela naswona ha yini?

¹⁰ Dyondzo ya le Ntshaveni, leyi ku vulavuriweke ha yona eku sunguleni ka ndzima leyi, i xiphemu lexikulu eka hinkwaswo leswi tameleke marito ya Yesu ntsena, naswona eka yona hinkwayo a ku pfi ku nghenelela muhlamuseri wo karhi. Eka dyondzo leyi, Yesu a nga hi khutazi ntsena leswaku hi va ni mavulavulelo lamanene ni mahanyelo lamanene. Leswi Yesu a a swi tiva kahle leswaku leswi munhu a swi ehleketaka ni ndlela leyi a titwaka ha yona swi n’wi susumetela ku vula ni ku endla swo karhi, u hi khutaza leswaku hi hlakulela timfanelo letinene emianakanyweni ni le timbilwini ta hina, to tanihi moya wo rhula, ku va ni torha ra leswo lulama, mboyamelo wo va ni musa ni ku rhula ni ku rhandza van’wana. (Matewu 5:5-9, 43-48) Loko hi ri karhi hi hlakulela timfanelo teto etimbilwini ta hina, hi ta kota ku va ni mahanyelo ni mavulavulelo lama tengeke lama tsakisaka Yehovha naswona hi ta kota ku hanyisana kahle ni van’wana.​—Matewu 5:16.

11. Loko Yesu a nyika ndzayo malunghana ni xidyoho, xana u ri hlamusele njhani rimitsu ra xona?

¹¹ Loko Yesu a nyika ndzayo mayelana ni xidyoho u tlhele a hlamusela ni xivangelo-nkulu xa kona. A nga hi byeli ntsena leswaku hi papalata vukarhi. Ematshan’weni ya sweswo, u hi lemukisa leswaku hi nga pfumeleli vukarhi byi dzima timitsu etimbilwini ta hina. (Matewu 5:21, 22; 1 Yohane 3:15) A nga arisi ku endla vuoswi ntsena. Ku ri na sweswo, u tlhela a hi lemukisa leswaku ku navela loku sukelaka embilwini hi kona ku tswalaka ku tikhoma koloko ko biha. Wa hi laya leswaku hi nga hlaleli swilo leswi nga pfuxaka ku navela loko biha. (Matewu 5:27-30) Yesu u hlamusela swivangelo swa swiendlo swo karhi, ku nga ri ndlela leyi swi vonakaka ha yona ntsena. U hlamusela ni malangutelo ni ku navela loku tswalaka xidyoho.​—Pisalema 7:14.

12. Xana valandzeri va Yesu va yi teka njhani ndzayo ya yena naswona ha yini?

¹² Hakunene marito ya Yesu i ya vutlhari! A swi hlamarisi leswi “mintshungu [a] yi hlamarisiwa hi ndlela yakwe yo dyondzisa.” (Matewu 7:28) Tanihi valandzeri vakwe, ndzayo ya yena ya vutlhari hi yi teka yi ri nkongomiso evuton’wini. Hi lava ku hlakulela timfanelo letinene leti a ti boxeke​—ku katsa musa, ku rhula ni rirhandzu—​hi ri karhi hi swi tiva leswaku hi ta va hi andlala masungulo lamanene yo hanya hi ndlela yo xixima Xikwembu. Hi endla matshalatshala yo tsuvula timitsu ta ku navela loko biha etimbilwini ta hina loku a nga hi laya leswaku hi ku papalata, ko tanihi ku hlundzuka ni ku navela loku yisaka eku tikhomeni loko biha, hi ri karhi hi swi tiva leswaku ku endla tano swi ta hi pfuna ku papalata vudyoho.​—Yakobo 1:14, 15.

Ku Hanya Hi Nkongomiso Wa Vutlhari

13, 14. I yini lexi kombaka leswaku Yesu u rhange a dya marhambu ya nhloko a nga si hlawula ndlela leyi a nga ta hanya ha yona?

¹³ Yesu u kombise vutlhari, ku nga ri ntsena hi marito kambe ni hi swiendlo. Vutomi bya yena hinkwabyo​—swiboho swa yena, ndlela leyi a a ti teka ha yona ni ndlela leyi a a hanyisana ni van’wana ha yona—​a swi komba tindlela to tala leti vutlhari byi pfunaka ha tona. Xiya swikombiso swin’wana leswi kombaka leswaku Yesu a a hanya hi “vutlhari lebyi pfunaka ni vuswikoti byo ehleketa.”​—Swivuriso 3:21.

¹⁴ Vutlhari byi katsa ku endla swiboho swa vutlhari. Yesu u rhange a dya marhambu ya nhloko a nga si hlawula ndlela leyi a nga ta hanya ha yona. Ehleketa vutomi lebyi a a ta va a titlonye ha byona​—yindlu leyi a a ta va a yi akile, bindzu leri a a ta va a ve na rona kumbe xikhundlha lexi a a ta va a ve na xona? Yesu a a swi tiva leswaku ku hanyela swilo sweswo “i vuhava ni ku hlongorisa mheho.” (Eklesiasta 4:4; 5:10) Sweswo i vuphukuphuku, ku nga ku hambana ni vutlhari. Yesu u hlawule ku tihanyela vutomi byo olova. A a nga ri na mhaka ni ku tiendlela mali yo tala kumbe ku tihlengeletela rifuwo. (Matewu 8:20) Hi ku pfumelelana ni leswi a a swi dyondzisa, a a tshama a ri karhi a anakanya hi xikongomelo xin’we​—ku nga ku endla ku rhandza ka Xikwembu. (Matewu 6:22) Yesu u tirhise nkarhi ni matimba ya yena etimhakeni ta Mfumo, ku nga wona wu nga wa nkoka ni lowu vuyerisaka ku tlula rifuwo. (Matewu 6:19-21) Xisweswo u hi vekele xikombiso lexi hi faneleke hi xi tekelela.

15. Xana valandzeri va Yesu va nga swi kombisa njhani leswaku va hanya vutomi byo olova, naswona ha yini sweswo ku ri vutlhari?

¹⁵ Namuntlha valandzeri va Yesu va vona ku ri vutlhari ku nga pfumeleli mahlo ya vona ma rhandza xin’wana ni xin’wana lexi ma xi vonaka. Hikwalaho va papalata ku titikisela hi swikweleti swi nga fanelanga ni ku hlongorisa swilo swa misava leswi dyaka nkarhi wo tala ni ku heta munhu matimba. (1 Timotiya 6:9, 10) Vo tala va teke magoza yo karhi leswaku va hanya vutomi byo olova leswaku nkarhi wa vona wo tala va wu tirhisela entirhweni wo chumayela, kumbexana va va vahuweleri va Mfumo va nkarhi hinkwawo. Ku hava nchumu wun’wana wa vutlhari lowu munhu a nga tikarhatelaka wona handle ko rhangisa timhaka ta Mfumo leti nga ta n’wi tisela ntsako ni ku enerisaka.​—Matewu 6:33.

16, 17. (a) Yesu u ku kombise njhani ku titsongahata ka yena ni leswaku a ku ri ni leswi a a nga ta kota ku swi endla? (b) Xana hi nga swi kombisa njhani leswaku ha titsongahata nileswaku ha swi amukela leswaku ku ni leswi hi nga taka hi nga koti ku swi endla?

¹⁶ Bibele yi vula leswaku vutlhari byi fambisana ni ku titsongahata, leswi katsaka ku va hi nga lweli ku endla leswi tlulaka leswi nga ematimbeni ya hina. (Swivuriso 11:2) Yesu a a titsongahata naswona a a swi tiva leswaku ku ni leswi a nga taka a nga swi koti ku swi endla. A a swi tiva leswaku a nge hundzuli munhu un’wana ni un’wana la twaka rungula ra yena. (Matewu 10:32-39) Nakambe a a swi vona leswaku yena n’wini a a nga ta kota ku byela vanhu hinkwavo mahungu lamanene. Kutani u byarhise valandzeri va yena ntirho wo endla vadyondzisiwa. (Matewu 28:18-20) U vule hi ku titsongahata leswaku vona va ta “endla mintirho leyikulu ku tlula” ya yena, hikuva a va ta chumayela vanhu vo tala etindhawini to tala naswona a va ta chumayela nkarhi wo leha ku tlula yena. (Yohane 14:12) Nakambe a a swi tiva leswaku wa wu lava mpfuno. U wu amukerile mpfuno wa tintsumi loko a ri emananga niloko ntsumi yi tele ku ta n’wi tiyisa eGetsemani. Loko se swi tikile, N’wana wa Xikwembu u huwelerile a kombela mpfuno.​—Matewu 4:11; Luka 22:43; Vaheveru 5:7.

¹⁷ Hina tanihi valandzeri va Kreste hi fanele hi titsongahata naswona hi swi amukela leswaku ku ni leswi hi nga taka hi nga swi koti ku swi endla. Entiyisweni, hi lava ku tirha hi moya-xiviri wa hina hinkwawo ni ku tirha hi matimba entirhweni wo chumayela ni wa ku endla vadyondzisiwa. (Luka 13:24; Vakolosa 3:23) Hi nkarhi lowu fanaka, hi nga rivali leswaku Yehovha a nga hi pimanisi ni van’wana kutani na hina a hi fanelanga hi endla tano. (Vagalatiya 6:4) Vutlhari byi ta hi pfuna leswaku hi tivekela tipakani leti hi nga ta ti fikelela hi ku ya hi vuswikoti ni swiyimo swa hina. Ku tlula kwalaho, vutlhari byi ta kongomisa lava nga ni vutihlamuleri leswaku va swi amukela leswaku ku ni leswi va nga kotiki ku swi endla ni leswaku nkarhi na nkarhi va swi lava ku pfuniwa ni ku seketeriwa. Ku titsongahata ku ta pfuna vanhu volavo leswaku va amukela mpfuno ni ku wu tlangela va ri karhi va swi tiva leswaku Yehovha a nga ha tirhisa mupfumeri-kulobye leswaku a va “mpfuno lowu tiyisaka” eka vona.​—Vakolosa 4:11.

18, 19. (a) I yini leswi kombaka leswaku Yesu a a anakanyela van’wana nileswaku a a languta leswinene loko a ri karhi a tirhisana ni vadyondzisiwa va yena? (b) Ha yini hi fanele hi va ni langutelo lerinene ni ku anakanyela van’wana, naswona hi nga swi endla njhani sweswo?

¹⁸ Yakobo 3:17 yi ri: “Vutlhari lebyi humaka ehenhla . . . [bya] anakanyela.” Yesu a a anakanyela naswona a a tirhisana ni vadyondzisiwa vakwe hi musa. A a swi xiya swihoxo swa vona kambe hambi swi te tano a a languta timfanelo letinene eka vona. (Yohane 1:47) A a swi tiva leswaku a va ta baleka va n’wi siya hi vusiku lebyi a a ta khomiwa ha byona, kambe a nga ku kanakananga ku tshembeka ka vona. (Matewu 26:31-35; Luka 22:28-30) Petro u landzule Yesu kanharhu. Hambiswiritano, Yesu u n’wi khongelerile a phofula ndlela leyi a n’wi tshembaka ha yona ni ripfumelo leri a nga na rona. (Luka 22:31-34) Evusikwini bya yena byo hetelela laha misaveni, loko a khongela eka Tata wakwe a nga vulavulanga hi swihoxo swa vadyondzisiwa va yena. Ematshan’weni ya sweswo u boxe mintirho ya vona leyinene leyi va yi endleke ku fikela evusikwini byebyo, a ku: “Va hlayise rito ra wena.” (Yohane 17:6) Hambileswi a va nga hetisekanga u va byarhise ntirho wo khathalela timhaka ta Mfumo laha misaveni. (Matewu 25:14, 15; Luka 12:42-44) A swi kanakanisi leswaku ntshembo ni ripfumelo leri a va ri na rona swi va tiyisile leswaku va ya emahlweni ni ntirho lowu a va leriseke ku wu endla.

¹⁹ Swi fanerile leswaku valandzeri va Yesu va tekelela xikombiso xa yena emhakeni leyi. Phela, leswi N’wana wa Xikwembu la hetisekeke a va lehiseleke mbilu vadyondzisiwa vakwe lava nga hetisekangiki, na hina vanhu lava nga ni xidyoho hi fanele hi lehiselana mbilu! (Vafilipiya 4:5) Ematshan’weni yo xopaxopa swihoxo swa vagandzeri-kulorhi hi fanele hi languta leswi nga swinene eka vona. Hi ta va hi endla kahle loko hi nga rivali leswaku na vona va kokiwe hi Yehovha. (Yohane 6:44) A swi kanakanisi leswaku Yehovha u vone leswi nga swinene eka vona kutani na hina hi fanele hi endla tano. Ku va ni langutelo ro tano lerinene swi ta hi pfuna ku “honisa swihoxo” kambe hi lavisisa leswi hi nga va bumabumelaka ha swona van’wana. (Swivuriso 19:11, The New English Bible) Loko vamakwerhu lava nga Vakreste va swi vona leswaku ha va tshemba vamakwerhu, hi va pfuna leswaku va endla hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku va tirhela Yehovha ni leswaku va tsakela ntirho wolowo.​—1 Vatesalonika 5:11.

20. Xana hi fanele hi endla yihi hi rifuwo ra vutlhari bya risima leri nga eka Tievhangeli naswona ha yini?

²⁰ Tievhangeli leti vulavulaka hi vutomi ni hi ntirho wa Yesu i rifuwo ra vutlhari bya risima! Xana hi fanele hi endla yini hi nyiko leyi ya risima? Loko Yesu a gimeta Dyondzo ya le Ntshaveni u khutaze vayingiseri vakwe leswaku va nga ma twi ntsena marito ya yena ya vutlhari kambe va fanele va ma tirhisa. (Matewu 7:24-27) Ku anakanya ni ku hanya hi ku pfumelelana ni marito ya Yesu ya vutlhari ni ku endla ku fana na yena swi ta hi pfuna leswaku hi hanya vutomi lebyinene sweswi naswona hi tshama hi ri endleleni leyi yisaka evuton’wini lebyi nga heriki. (Matewu 7:13, 14) Entiyisweni, ku hava ndlela yin’wana yo antswa ku tlula leyi, leyi hi nga fambaka ha yona!

1, 2. Ha yini tatana la nga ni rirhandzu a tsaka loko a vona xifanyetana xakwe xi n’wi yingisa, naswona ndlela leyi a titwaka ha yona yi yi fanekisela njhani ndlela leyi Yehovha a titwaka ha yona?

TATANA u hlometele xifanyetana xa yena hi fasitere loko xi ri eku tlangeni swin’we ni vanghana va xona. Kutani bolo ya vona yi wela le xitarateni. Xifanyetana xa yi vona loko yi ri karhi yi khungulukela exitarateni. Un’wana wa vanghana va xona u xi byela leswaku xi tsutsuma xi yi landza, kambe xi hlakahla nhloko. Xi ku: “A ndzi pfumeleriwanga ku ya exitarateni.” Tatana wa n’wayitela.

² Ha yini tatana loyi a tsakile? Hikuva u dyondzise xifanyetana xa yena leswaku xi nga yi exitarateni xi ri xoxe. Leswi xi yingisaka nawu wakwe​—hambiloko a nga xi voni—​wa swi tiva leswaku xifanyetana xa yena xi dyondza ku yingisa naswona xi hlayisekile. Tatana yoloye u titwa ku fana ni Tata wa hina la nge tilweni, Yehovha. Xikwembu xa swi tiva leswaku ku va hi tshama hi tshembekile emisaveni leyi kutani hi va ni vumundzuku lebyinene lebyi xi hi hlayiseleke byona, hi fanele hi dyondza ku xi tshemba ni ku xi yingisa. (Swivuriso 3:5, 6) Leswaku xi hi pfuna hi fikelela pakani yoleyo, xi hi rhumele mudyondzisi wo tlula vadyondzisi hinkwavo lava nga kona.

3, 4. Swi tisa ku yini leswaku Yesu ‘a dyondza ku yingisa’ ni ku ‘endliwa la hetisekeke’? Kombisa.

³ Bibele yi vula mhaka yin’wana yo hlamarisa malunghana na Yesu, yi ri: “Hambileswi a a ri N’wana, u dyondze ku yingisa eka swilo leswi a xanisekeke ha swona; naswona loko a endliwe la hetisekeke u ve ni vutihlamuleri bya ku ponisa hinkwavo lava n’wi yingisaka hilaha ku nga heriki.” (Vaheveru 5:8, 9) N’wana loyi u hanye etilweni malembe ya ntsandza-vahlayi. U vone Sathana ni tintsumi-kulobye loko va xandzuka, kambe N’wana loyi wa mativula a nga va joyinanga. Vuprofeta lebyi huhuteriweke loko byi vulavula ha yena byi te: “A ndzi xandzukanga.” (Esaya 50:5) Kutani, xana marito lama nge “u dyondze ku yingisa” ma tirha njhani eka N’wana loyi la yingisaka hi ndlela leyi hetisekeke? Xana swi tisa ku yini leswaku xivumbiwa xo tano lexi hetisekeke xi tlhela xi ‘endliwa lexi hetisekeke’?

⁴ A hi endle xifaniso. A hi nge socha ri tamele savula. Hambileswi ri nga si tirhisiwaka enyimpini, kambe ri endliwe kahle naswona ri sasekile. Hambiswiritano, socha ri cinca savula rero kutani ri teka savula leri endliweke hi nsimbi yo tiya yo bumbula. Savula ra kona ri tshame ri tirhisiwa enyimpini naswona ri tirha kahle. Xana xexo a hi xiboho xa vutlhari? Hilaha ku fanaka, loko Yesu a nga si ta laha misaveni a a yingisa hi ndlela leyi hetisekeke. Kambe loko se a ri laha misaveni, u yingise hi ndlela yin’wana leyi hambaneke ni leyo sungula. Ku yingisa kakwe ku ringiwile ivi ku tiyelela hi ndlela yo fanekisela, naswona ku tiyisiwe hi miringo leyi a swi nga ta koteka leswaku a hlangavetana na yona etilweni.

5. I yini lexi nga endla leswaku ku yingisa ka Yesu ku va ka nkoka, naswona hi ta dyondza yini eka ndzima leyi?

⁵ Ku yingisa a ku ri ka nkoka eka Yesu loko a ta laha misaveni. U te laha misaveni tanihi “Adamu lowo hetelela” leswaku a ta endla leswi mutswari wa hina wo sungula a tsandzekeke ku swi endla​—ku nga ku yingisa Yehovha Xikwembu nkarhi hinkwawo hambiloko a ringiwa. (1 Vakorinto 15:45) Kambe, Yesu a a nga yingisi ntsena leswaku a hetisisa nawu. Yesu u yingise hi mianakanyo ya yena hinkwayo, hi mbilu ya yena hinkwayo ni hi moya-xiviri wa yena hinkwawo. Naswona a a tsakile. Ku endla ku rhandza ka Tata wakwe a ku ri ka nkoka eka yena ku tlula swakudya! (Yohane 4:34) I yini lexi nga ta hi pfuna leswaku hi yingisa ku fana na Yesu? A hi rhangeni hi kambisisa lexi n’wi susumeteke leswaku a yingisa. Ku hlakulela ku lava ku fana na yena swi ta hi pfuna ku hlula miringo nileswaku hi endla ku rhandza ka Xikwembu. Kutani hi ta kambisisa vuyelo bya ku yingisa ku fana na Kreste.

Leswi Susumeteleke Yesu Ku Yingisas

6, 7. Hi swihi swin’wana leswi susumeteleke Yesu leswaku a yingisa?

⁶ Yesu a a yingisa hi mbilu ya yena hinkwayo. Hilaha hi swi voneke hakona eka Ndzima 3, Kreste a a titsongahata swi suka embilwini. Ku tikukumuxa ku endla munhu a nga yingisi, kasi ku titsongahata ku hi pfuna leswaku hi yingisa Yehovha hi ku swi rhandza. (Eksoda 5:1, 2; 1 Petro 5:5, 6) Kasi xin’wana, Yesu a a yingisa hikwalaho ka leswi a a rhandza vululami kambe a venga vuhomboloki.

⁷ Ku tlula kwalaho, Yesu a a n’wi rhandza Yehovha Tata wakwe wa le tilweni. Rirhandzu rero ku ta buriwa ha rona hi vuenti eka Ndzima 13. Rirhandzu rero ri susumetele Yesu leswaku a chava Xikwembu. A a n’wi xixima ngopfu Tata wakwe Yehovha lerova a a nga lavi ku n’wi hlundzukisa. Ku chava ka yena Xikwembu hi swona a swi endla leswaku swikhongelo swa Yesu swi hlamuriwa. (Vaheveru 5:7) Nakambe ku chava Yehovha i mfanelo ya Yesu yo hlawuleka leyi n’wi endlaka a faneleka ku va Hosi leyi nga Mesiya.​—Esaya 11:3.

8, 9. Hilaha swi profetiweke hakona, xana Yesu u titwise ku yini hi vululami ni hi vuhomboloki, naswona u yi kombise njhani ndlela leyi a a titwa ha yona?

⁸ Ku rhandza Yehovha swi katsa ku venga leswi Yehovha a swi vengaka. Hi xikombiso, vuprofeta lebyi vulavulaka hi Hosi leyi nga Mesiya byi ri: “U rhandze ku lulama naswona u venga vuhomboloki. Hi yona mhaka leyi Xikwembu, Xikwembu xa wena xi ku toteke hi mafurha ya ku khana ku tlula lava u tirhisanaka na vona.” (Pisalema 45:7) ‘Lava tirhisanaka’ na Yesu a ku ri tihosi letin’wana ta rixaka ra Hosi Davhida. Yesu hi yena a a ri ni xivangelo xo tsaka swinene ku tlula tihosi toleto hinkwato, hi xikombiso u tsakile loko a totiwa. Ha yini? Hikuva hakelo ya yena i yikulu ku tlula ya tona, vuhosi bya yena byi pfuna hilaha ku nga heriki. U kume hakelo hikuva ku rhandza ka yena vululami ni ku venga ka yena vuhomboloki swi n’wi susumetele ku yingisa Xikwembu etimhakeni hinkwato.

⁹ Xana Yesu a a titwa njhani hi vululami ni hi vuhomboloki? Hi xikombiso, loko valandzeri va yena va yingisa nkongomiso wa yena entirhweni wo chumayela kutani va kuma mikateko, xana Yesu u titwe njhani? U tsake ngopfu. (Luka 10:1, 17, 21) Kutani loko vanhu va le Yerusalema va tshamela ku tlula nawu, va nga ma amukeli matshalatshala ya yena yo va pfuna, xana Yesu u titwise ku yini? U ririle hikwalaho ka vuxandzuki bya muti wolowo. (Luka 19:41, 42) Yesu a a tsaka ngopfu loko vanhu va endla leswinene kambe a a hlundzukisiwa hi mahanyelo yo biha.

10. Hi yihi ndlela leyi hi faneleke hi titwa ha yona loko swi ta emhakeni ya ku endla leswi lulameke ni leswo biha, naswona i yini leswi nga ta hi pfuna ku endla tano?

¹⁰ Ku anakanyisisa hi ndlela leyi Yesu a a titwa ha yona swi hi pfuna leswaku hi tikambisisa ku vona leswaku i yini lexi hi susumetelaka ku yingisa Yehovha. Hambileswi hi nga hetisekangiki hi nga swi kota ku hlakulela ku rhandza swiendlo leswinene ni ku venga mahanyelo yo biha. Hi fanele hi khongela eka Yehovha hi n’wi kombela leswaku a hi pfuna hi hlakulela ku fana na yena ni N’wana wa yena loko swi ta eka leswinene ni leswo biha. (Pisalema 51:10) Hi nkarhi lowu fanaka, hi fanele hi papalata swilo leswi nga ta onha mahanyelo ya hina lamanene. I swa nkoka ku tirhisa vutlhari loko hi hlawula vuhungasi ni vanghana. (Swivuriso 13:20; Vafilipiya 4:8) Loko hi hlakulela ku yingisa ku fana na Kreste a hi nge yingisi ntsena leswaku hi hetisisa nawu. Hi ta endla leswi nga swinene hikwalaho ka leswi hi swi rhandzaka. Hi ta papalata swiendlo swo biha, ku nga ri hikwalaho ka leswi hi chavaka ku kumiwa hi ri ni nandzu kambe hikwalaho ka leswi hi vengaka mahanyelo wolawo.

“A Nga Xi Endlanga Xidyoho”

11, 12. (a) Ku humelele yini eka Yesu eku sunguleni ka ntirho wa yena wo chumayela? (b) Xana eku sunguleni Sathana u n’wi ringe njhani Yesu, naswona hi wahi mano lawa a ma tirhiseke?

¹¹ Yesu u ringiwile loko a ha ku sungula ntirho wa yena wo chumayela leswaku a ta tikombisa leswaku wa xi venga xidyoho. Endzhaku ka ku khuvuriwa ka yena, u hete masiku ya 40 emananga a nga dyi nchumu. Eku heleni ka masiku wolawo Sathana u tile a ta n’wi ringa. Xiya ndlela leyi Diyavulosi a tirhiseke mano ha yona.​—Matewu 4:1-11.

¹² Sathana u rhange a ku: “Loko u ri n’wana wa Xikwembu, byela maribye lawa leswaku ma hundzuka swinkwa.” (Matewu 4:3) Xana Yesu u titwe njhani endzhaku ka ku titsona swakudya nkarhi wo leha? Bibele yi swi veka erivaleni yi ku: ‘A a khomiwe hi ndlala.’ (Matewu 4:2) Kutani Sathana u tirhise ku navela swakudya loku nga ka ntumbuluko, xisweswo a swi kanakanisi leswaku u yimele nkarhi wolowo hi vomu loko Yesu se a tsanile. Nakambe xiya marito ya Sathana lama tlhontlhaka lama nge: “Loko u ri n’wana wa Xikwembu.” Sathana a a swi tiva leswaku Yesu a a ri “mativula ya ntumbuluko hinkwawo.” (Vakolosa 1:15) Hambiswiritano, Yesu a nga n’wi pfumelelanga Sathana leswaku a n’wi tlhontlha leswaku a tlula nawu wa Xikwembu. Yesu a a swi tiva leswaku a ku nga ri ku rhandza ka Xikwembu leswaku a tirhisa matimba ya yena hi ndlela ya vutianakanyi. U arile ku endla sweswo, a swi veka erivaleni leswaku u titshege hi nseketelo ni hi nkongomiso wa Yehovha.​—Matewu 4:4.

13-15. (a) A wu ri wihi ndzingo wa Sathana wa vumbirhi ni wa vunharhu, naswona Yesu u n’wi angule njhani? (b) Xana hi swi tiva njhani leswaku Yesu a a tshama a yi xalamukerile miringo ya Sathana?

¹³ Eka ndzingo wa yena wa vumbirhi, Sathana u yise Yesu exihlungwanini xa tempele. U soholote Rito ra Xikwembu leswaku a ta ringa Yesu leswaku a tiendlela ndhuma hi ku tilahlela ehansi leswaku tintsumi ti ta n’wi khawulela. Loko mintshungu leyi a yi ri etempeleni a yi lo vona singita rero, xana u kona loyi a ha ta kanakana leswaku Yesu hi yena Mesiya la tshembisiweke? Naswona loko mintshungu a yi amukele Yesu tanihi Mesiya hikwalaho ka singita rero ro tilavela ndhuma, xana Yesu a a nga ta va a papalate minxaniso yo tala? Kumbexana a swi ta va tano. Kambe Yesu a a swi tiva leswaku a ku ri ku rhandza ka Yehovha leswaku Mesiya a endla ntirho wa yena hi ku titsongahata, ku nga ri ku kucetela vanhu leswaku va pfumela eka yena hikwalaho ka leswi a nga swi endla hi xikongomelo xo tilavela ndhuma. (Esaya 42:1, 2) Nakambe, Yesu u ale ku tlula nawu wa Yehovha. Ntlhamu wa ku tiendlela ndhuma a wu n’wi phasanga.

¹⁴ Kambe, ku vuriwa yini hi ntlhamu wa ku tilavela ku fuma? Eka ndzingo wa yena wa vunharhu, Sathana u tshembise Yesu leswaku u ta n’wi nyika mimfumo hinkwayo ya misava loko o n’wi gandzela. Xana Yesu u ve ni mhaka ni sweswo? U n’wi hlamule a ku, “Suka, Sathana!” U engetele a ku: “Hikuva ku tsariwile, ‘U fanele ku gandzela Yehovha Xikwembu xa wena, naswona u fanele ku endlela yena ntsena ntirho wo kwetsima.’” (Matewu 4:10) Ku hava lexi a xi ta kucetela Yesu ku gandzela xikwembu xin’wana. Ku hava xitshembiso xa ku nyikiwa mimfumo kumbe nkucetelo wun’wana emisaveni leyi, lowu a wu ta n’wi kucetela ku tlula nawu wa Xikwembu.

¹⁵ Xana Sathana u n’wi tshikile? U sukile loko Yesu a n’wi hlongola. Hambiswiritano, Evhangeli ya Luka yi vula leswaku Diyavulosi ‘u n’wi sukerile ku fikela nkarhi wun’wana lowu fanelekaka.’ (Luka 4:13) Hakunene, Sathana a a ta wu kuma nkarhi wun’wana wo ringa Yesu ku ya fika emakumu. Bibele yi hi byela leswaku Yesu u ‘ringiwe hi tindlela hinkwato.’ (Vaheveru 4:15) Yesu u tshame a xalamukile; na hina hi fanele hi tshama hi xalamukile.

16. Xana Sathana u ma ringa njhani malandza ya Xikwembu namuntlha, naswona hi nga ya hlula njhani matshalatshala ya yena?

¹⁶ Ninamuntlha Sathana wa ha ya emahlweni a ringa malandza ya Xikwembu. Lexi twisaka ku vava, hileswaku ku nga hetiseki ka hina hakanyingi ku hi endla hi hlaseleka hi ku olova. Hi vutlhari Sathana u tirhisa vutianakanyi, ku tikukumuxa ni makwanga yo lava ku lawula. Minkarhi yin’wana u hi vekela ntlhamu wa ku rhandza rifuwo ivi a hi yengela eka wona hi vutianakanyi, ku tikukumuxa ni makwanga yo lava ku lawula! I swa nkoka leswaku hi pfa hi tikambisisa kahle. Hi fanele hi anakanyisisa hi marito lama nga eka 1 Yohane 2:15-17. Loko hi ri karhi hi anakanyisisa ha wona, hi nga ha tivutisa loko ku navela ka nyama emafambiselweni lawa ya swilo, ku navela rifuwo ni ku navela ku tsakisa van’wana swi khukhule rirhandzu leri a hi n’wi rhandza ha rona Tata wa hina la nge tilweni. A hi fanelanga hi rivala leswaku misava leyi ya hundza swin’we ni mufumi wa yona Sathana. A hi aleni matshalatshala yakwe ya vukanganyisi yo hi yengela exidyohweni! Onge hi nga tekelela N’wini wa hina hikuva “a nga xi endlanga xidyoho.”​—1 Petro 2:22.

“Nkarhi Hinkwawo Ndzi Endla Swilo Leswi N’wi Tsakisaka”

17. Xana Yesu u titwe njhani hi ku yingisa Tata wakwe, kambe hi swihi leswi van’wana va nga ha swi vulaka?

¹⁷ Ku yingisa a hi ku papalata xidyoho ntsena kambe ku katsa swo tala; Kreste u endle hinkwaswo leswi Tata wakwe a n’wi leriseke swona. U te: “Nkarhi hinkwawo ndzi endla swilo leswi n’wi tsakisaka.” (Yohane 8:29) Ku yingisa ka yena ku n’wi tisele ntsako. Van’wana va nga vula leswaku Yesu a swi n’wi olovela ku yingisa. Va nga ha vula leswaku Yesu a a fanele a tihlamulela ntsena eka Yehovha loyi a hetisekeke, kasi hina hi fanele hi tihlamulela ni le ka vanhu lava nga hetisekangiki lava nga eswikhundlheni swa vulawuri. Kasi ntiyiso wa kona hileswaku Yesu a a va yingisa vanhu lava nga hetisekangiki lava a va ri eswikhundlheni swa vulawuri.

18. Xana loko Yesu a ha ri muntshwa u xi veke njhani xikombiso xa ku yingisa?

¹⁸ Loko Yesu a ri karhi a kula a a ri ehansi ka vulawuri bya vatswari va yena lava nga hetisekangi ku nga Yosefa na Mariya. Swi nga endleka leswaku yena a a kota ku vona swihoxo swa vatswari va yena ku tlula vana lavan’wana hinkwavo. Xana u va xandzukerile, a tlula nawu wa Xikwembu lerova a va byela ndlela leyi va faneleke va wu langutela ha yona ndyangu wa vona? Xiya leswi Luka 2:51 yi swi vulaka hi Yesu loko a ri ni malembe ya 12 hi vukhale, yi ri: “A hambeta a tiveka ehansi ka vona.” Hi ndlela yoleyo, Yesu u va vekele xikombiso lexinene ngopfu vantshwa lava nga Vakreste lava va ringetaka hi matimba ku yingisa vatswari va vona ni ku va xixima hi ndlela leyi faneleke.​—Vaefesa 6:1, 2.

19, 20. (a) Hi swihi swiphiqo leswi Yesu a langutaneke na swona loko swi ta emhakeni ya ku yingisa vanhu lava nga hetisekangiki? (b) Ha yini Vakreste va ntiyiso namuntlha va fanele va yingisa lava va rhangelaka?

¹⁹ Loko swi ta emhakeni ya ku yingisa vanhu lava nga hetisekangiki, Yesu u langutane ni swiphiqo leswi Vakreste va ntiyiso namuntlha va nga si tshamaka va boheka ku langutana na swona. Ehleketa hi minkarhi leyi nga tolovelekangiki leyi a a hanya eka yona. Fambiselo ra vukhongeri bya Vayuda ni tempele ya kona ya le Yerusalema ni vaprista va kona, a ku ri khale Yehovha a ri simekile kambe se a ri ri kusuhi ni ku susiwa kutani ri siviwa hi lunghiselelo ra vandlha ra Vukreste. (Matewu 23:33-38) Hi nkarhi wolowo, varhangeri vo tala va vukhongeri a va dyondzisa mavunwa lama sekeriweke eka tifilosofi ta Magriki. Etempeleni, vukanganyisi a byi tele ngopfu lerova Yesu u yi vule “bako ra swigevenga.” (Marka 11:17) Xana Yesu u papalate ku ya etempeleni yoleyo ni le masinagogeni? Doo! Yehovha a a ha tirhisa rona lunghiselelo rero. Yesu u ye eminkhubyeni ya le tempeleni ni le sinagogeni kukondza Xikwembu xi cinca mafambiselo ya kona.​—Luka 4:16; Yohane 5:1.

²⁰ Loko Yesu a kote ku yingisa ehansi ka swiyimo swo tano, swi vula leswaku Vakreste va ntiyiso va fanele va yingisa swinene namuntlha! Entiyisweni, minkarhi liya yi hambane kule ni leyi hi hanyaka eka yona, ku nga minkarhi leyi ku nga khale yi profetiwile leswaku vugandzeri lebyi tengeke a byi ta vuyeteriwa ha yona. Xikwembu xa hi tiyisekisa leswaku a xi nge n’wi pfumeleli Sathana leswaku a kucetela vanhu va xona lava vuyeteriweke. (Esaya 2:1, 2; 54:17) Ku tlula kwalaho, evandlheni ra Vukreste van’wana va dyoha ni ku endla swihoxo hikwalaho ka ku nga hetiseki. Kambe, xana hi fanele hi tlula milawu ya Yehovha kumbexana hi tshika ku ya eminhlanganweni ya Vukreste kumbe hi sola-sola vakulu hikwalaho ka leswi hi khunguvanyisiweke hi van’wana? Doo! Ematshan’weni ya sweswo, hi va seketela hi mbilu hinkwayo lava rhangelaka emavandlheni. Hi va kona eminhlanganweni ya Vukreste ni le tinhlengeletanweni naswona hi tirhisa ni ndzayo ya Matsalwa leyi hi yi kumaka eka yona.​—Vaheveru 10:24, 25; 13:17.

21. Xana Yesu u angule njhani loko vanhu va n’wi kucetela leswaku a nga yingisi Xikwembu, naswona hi xihi xikombiso lexi a hi vekeleke xona?

²¹ Yesu a nga pfumelelanga vanhu hambi ku ri vanghana va yena lavakulu leswaku va n’wi sivela ku yingisa Yehovha. Hi xikombiso, muapostola Petro u ringete ku khutaza N’wini wakwe leswaku a swi bohi leswaku a xaniseka a tlhela a fa. Yesu u ale xikhutazo xexo xa Petro lexi nga riki xinene kambe a xi vuleke hi mbilu leyinene xa leswaku a titsetselela. (Matewu 16:21-23) Namuntlha valandzeri va Yesu hakanyingi va tiyiselela maxaka ya vona lama nga ha ringetaka ku va heta matimba leswaku va tlula milawu ni misinya ya milawu ya Xikwembu. Tanihi valandzeri va Yesu va le ka lembe-xidzana ro sungula, hi ri hambi ko ba lexi dumaka, “hi fanele ku yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu.”​—Mintirho 5:29.

Vuyelo Lebyi Tisiwaka Hi Ku Yingisa Ku Fana Na Kreste

22. Hi xihi xivutiso lexi Yesu a xi hlamuleke naswona ha yini?

²² Loko Yesu a langutane ni rifu, u ringiwe hi ndlela yo vava. Hi siku rero ra gome u ‘dyondze ku yingisa’ hilaha ku heleleke. U endle ku rhandza ka Tata wakwe ku nga ri ku rhandza ka yena. (Luka 22:42) Hi ku famba ka nkarhi u simeke xikombiso lexi hetisekeke xa vutshembeki. (1 Timotiya 3:16) U ve nhlamulo ya xivutiso lexi tlakusiweke khale ka khaleni, lexi nge: Xana munhu la hetisekeke a nga hambeta a yingisa Yehovha hambiloko a ringiwa? Adamu na Evha va tsandzekile. Hiloko ku ta Yesu, a hanya laha misaveni a tlhela a fa kutani ku hlamuleka xivutiso xexo. Xivumbiwa lexikulu eka swivumbiwa hinkwaswo swa Yehovha xi nyikele nhlamulo leyi ku nga riki na loyi a nga yi kanetaka. Xi hambete xi yingisa hambiloko sweswo swi vula ku nghenisa vutomi bya xona ekhombyeni.

23-25. (a) Xana ku yingisa ku fambisana njhani ni vutshembeki? Kombisa. (b) Xana ku ta buriwa hi yini eka ndzima leyi landzelaka?

²³ Vutshembeki kumbe ku tinyiketela swi kombisiwa hi ku yingisa Yehovha hi mbilu hinkwayo. Leswi Yesu a yingiseke, u tshame a tshembekile kutani a endla leswaku vanhu hinkwavo va vuyeriwa. (Varhoma 5:19) Yehovha u katekise Yesu hi ndlela leyi fuweke. Loko hi yingisa Kreste N’wini wa hina, Yehovha u ta hi katekisa na hina. Ku yingisa Kreste swi ta hi “ponisa . . . hilaha ku nga heriki”!​—Vaheveru 5:9.

²⁴ Ku tlula kwalaho, vutshembeki hi byoxe i nkateko. Swivuriso 10:9 yi ri: “Loyi a fambaka hi ku tshembeka u ta famba a sirhelelekile.” Loko vutshembeki byo fanisiwa ni yindlu leyikulu ngopfu leyi akiweke hi switina swa kahle, xiendlo xin’wana ni xin’wana xa ku yingisa xi nga ha fanisiwa ni xitina ha xin’we. Xitina xin’we xi nga ha vonaka xi nga ri nchumu, kambe xin’wana ni xin’wana i xa nkoka. Kutani loko swi hlanganisiwa swi tele, ku huma muako wo karhi. Loko hi tiyimisela ku yingisa siku ni siku, lembe ni lembe hi va hi ri karhi hi tiakela mfanelo yo xonga ya vutshembeki.

²⁵ Ku tshama hi ri karhi hi yingisa swi hi tsundzuxa mfanelo yin’wana​—ku nga ku tiyisela. Eka ndzima leyi landzelaka ku ta buriwa hi xikombiso xa Yesu xa ku tiyisela.